장음표시 사용
51쪽
Pars Trior Neoretica . 33SCH. Si e. g. dicamus: Petrus non Consul est, ἐπ particulam non ad copulam non referamur , sensus erit : Petrus est aliud quid , quam Consul, quae proposito negativa utique non est l, sed afrmati
83. Propositiones dicuntur perfecta , qua aper tum , ac expressum subjectum, praedicatum, b eopulam habent, ut Paullus est Prator : contra impe fectae , itemque eo ticae appellantur, in quibus vel praedicatum, vel subjectum , vel copula latet. SCH. Huc maxime spectant propositiones, in quibus copula in praedicato latet, es modi sunt: Cajus scribit. Titius dormit; resolvuntur namque Ca Ius est scribens. Titius est dormiens. 8 . Passim Philosophi pro possitiones juxta n tissimam illam quaestionem : aeuae, qualis, quanta, expendunt, indeque illarum differentias constituunt . In quaestione e aeuae sit propositio ' atten, dunt, an sit Simplex, vel Composita . In qua stione : Κualis sis ρ an sit Assirmativa , vel Negativa . In quaestione denique: Suanta M p an sit in niversalis, vel Particularis, vel Singularis. Paucis singula explicare juverit. 81. Propositionem Amplicem appellamus , qua unico gaudet subsecto , unicoque praedicato , e. g. DEUS est omnipotens. Propositio composita contra dicenda est, in qua υel plura subjecta , vel plura praedia
eata eontinentur. E. g propositiones sunt compositae : DEIS est omnipotens , b aeternus . Virtus, 9 scientia sunt amabiles . 86. Propositio composita alia est copulativa, a-lia disiunctiva . Copulativa est , in qua pluribres subjectis idem praedicatum tribuitur , Uel ab iisdem removetur, vel eidem subjecto plura praedicata. D 3 tri-
52쪽
tribuuntur , vel ab eo removentur . videantur exempla β. prs , Propositio disjunctiva dicitur , in qua ex plurssus praedicatis unum subjecto convenire Virmatur, non tamen determinatur, quodnam ex
illis. Ejusmodi propositio est, qua dicimus: Ania
mal est aut homo , auι brutum ... SCH. Vel ex allato exemplo anaret, ad rectam informationem propositionum disjunctivarum valere posse, ac debere, qua de divi ne monuimus. 87. In propositionibus formandis saepe num ro determinatur modus , quo praedicatum subjecto conveniat, vel non conveniat. Dicuntur ejus
modi propositiones mdales. SCR aeuatuor passim censentur modi I. Necesse est. a. Contingit. 3. Possibile est . 4. Impossibile est. E. g. Necesse est hominem esse animal. Contingit homines salsa proferre . Possibile est Titium fieri doctum. Impossibile est DEUM decipere. 88. Adhuc considerandas se offerunt propositiones dici solitae Exponibiles, quod per alias prinpositiones, propter eam, quam ratione particularum aliquarum dissicultatem , & 1ensus multi plicitatem involvunt, exponi exigant . Sunt autem I. Exclu a , 2. Exceptisa , 3. Restristiva , A. G arativa, de quibus coram.
SCH. Hae fatis de propositionum disserentia ex occasione quaestionis : Quae sit propositio 8 De propositione affirmante, vel negante porro iam actum est. Superest, ut ad iudiciorum , , propositionum universalitatem, particularitatem, b fingularitatem conve
80. Iudicium singulare est , eugus subiectum est in
dividuum : propositio vero singularis , cujus te minus subjectum denotans est fingularis . Iudicium , quo
53쪽
Pars Prior Theoretica . quo cogito, Petrum esse scribentem, est singui re; itemque propositio haec singularis est: Petrus vi scribens. 9o. Quoties aliquid tanquam praedicatum alteri tanquam subjecto convenit , vel repugnat. ratio semper subest , cur conveniat , vel repa gnet : si haec ratio in ipso subjecto continetur, praedicatum omnibus entibus ejusdem classis, generis puta , vel speciei convenit , vel repugnat. E. g. in hoc judicio, quo affirmo, Corpus esse dia ossibile, ratio, cur divisibilitas corpori conveniat, in ipso corpore continetur; hinc dicimus, divisibilitatem omnibus simpliciter corporibus convenire. Hujusmodi iudicium vocatur universale. ς I. Si vero ratio, cur praedicatum conveniat,
vel repugnet subjecto, in aliquo extra subjectum
continetur, praedicatum non convenit, vel repugnat omnibus entibus ejusdem classis. E. g. cum dicitur: Lapis est ealidus , ratio , cur lapidi conveniat calor, non in ipso lapide, sed e . g. in radiis Solis, quibus is expositus suit, continetur; hinc dicimus , calorem non convenire omnibus lapidibus. Iudicium, in quo , cur praedicatum subjecto eonveniat, ratio extra subjectum continetur , Pa ticulare appellatur.
92. Ex judicio particulari fieri potest universale, si illud extrinsecum , quod rationem comvenientiae , vel repugnantiae continet, subjecto tanquam conditio adjiciatur e dum namque ita judicas : Lapis, fi radiis Solis expositus est, est calia.dus, judicium formas universale ; omnibus enim Iapidibus sub ea conditione convenit esse calidos; estque quodam modo perinde , ac si ratio , cur
54쪽
93. Propositio , qua judicium universale exprimitur , universalis ; qua particulare , particularis nuncupatur . Universalitatis in propositione signum est vox omnis, vel Nullus: particularitatis: Ruidam, Aliquis; quae signa, si actu adhibentur ., propositiones dicuntur definitae; contra , si supprimuntur, inde ita. 94. In aestimanda universalitate, vel particuI ritate occurrentis propositionis non praecise ad signum universalitatis, vel particularitatis, sed ad judicium, quod ei respondet , advertendum est. Dicere namque forte quis posset: omnes homines
sunt Philosophi, aliqua eo ora sunt divisibilia ; nec
tamen illa propositio pro universali, nec haec praecise pro particulari habenda; illi namque judicium particulare , huic universale respondet
tur, vel concipitur, ut in ea ratio, cur praedi-eatum subjecto conveniat, vere exprimatur, judicium formatur determinatum; secus sormatur judicium vagum , & indeterminatam . Hinc nempe qui lapidem sub notione essentialium conceperit, determinate judicabit, lapidem esse durum, cum ratio , cur durities lapidi conveniat, vere in essentialibus lapidis contineatur: non vero determinate judicabit, eundem se ealidum , nisi praeterea conceperit extrinsecum illud, in quo ratio, cur lapidi calor conveniat, continetur.
96. Inde est , quod alia judicia esse possint eatex rica , alia Θpothetica. In categorico nempe subjectum saltem sub notione sibi propriarum determinationum sine extrinseco quodam concipere
55쪽
Pars Prior Neoretica. Ire sussicit: contra in hypothetico; eidem enim illud extrinsecum adjicitur. Unde etiam in propositionibus, quae idem respective cum memoratis judiciis nomen sortiuntur , praedicatum vel absolute, scilicet in propositionibus categoricis , vel sub adjecta conditione, nempe in hypotheticis, enuntiatur . Absolute e. g. enuntiamus , lapidem esse durum; sub conditione autem, eundem esse calidum , scilicet, si fuerit radiis Solis expositus. SCH. Litem nequaquam moυemus iis , qui omne iudicium eategoricum simul Dpotheticum esse , dicique debere υolunt ex eo , quod in nullo non iudicio ratio, cur praedicatum subjecto eonυeniat , subesse debeat, quae ratio hypotheseos nomine insignitur. Patet autem hoe ipso, judicium eategoricum ita e. g. esse
resolvendum Lapis , si lapis est , sive si essentialia lapidis continet, est durus . Suod tamen certe multo aliud genus potheseos est , quam fi dicitur: Lapis, si est Soli expositus, est calidus. In priori easu nempe Dpothesis sub ecto in1rinseca est , in al
ς7. Propositio , qua judicium determinatum exprimitur , ipsa quoque determinata dicitur . Unde porro relinquitur , in propositione determinata subjectrum exprimi debere per terminum, qui significet notionem exhibentem illud, ex quo intelligi potest, cur praedicatum subjecto conveniat
SCH. I. Propositiones determinatae e. g. sunt: Ens
ex partibus compositum est divisibile . Homo Philosophia excultus est aptus ad gubernandum 9c. SCAE 2. Poteris quidem dicere : Lignum est divisibile . Aliquis , vel etiam hic homo est aptus ad
56쪽
ad gubernandum: sed ut hae propositisnes determina tae censeantur, Prius Vortet, aut i e exposueris, aut aliunde notum scias , per lignum sigm cari ens ex partibus eo intum, Per aliquem, vel hunc hominem inteuigi hominem Philosophia excultum. Exinde vero faelis porro GDicitur, quid , quantumve Propo Miones determinatas formaturi tribuere , deferreque
debeant definitionibus nominalibus . 69. , ct recepto terminorum significatui β. go. .
CAPUT II. De Oariis affectionibus Pudiciorum , Ο Propositionum .
98. Ropositiones dicuntur AEqui ollentes , quibus A Judicia eadem exprimuntur , sive quae eundem sensum habent, tametsi non iisdem vocabulis constent. Hujusmodi primo sunt illae, in quarum una definitio de definito, in altera definitum de definitione enuntiatur , ut e Mathesis est seientia Luantitatum 2 Scientia Suantitatum est m- theses . Secundo, in quibus eidem subjecto sub aequivalentibus conditionibus idem praedicatum tribuitur , ut e meritas demonstrata es eerta e Veritas methodo mathematica ρroposita est certa. Tertio, in quibus non nisi grammaticalis variatio vocum intercedit, ut: Ca ius occidit Sempronium et Sempronius a GJo occisus est. SCH. Veteres Logici omnem fere aequipollentiam Percertarum Particularum conjunctionem absolvi putarunt : hinc isti versus. ' -
57쪽
Nonnullus quidam, sed nullus non valet omnis , Non quidam nullus, non quidam non valet omnis . I 8
99. Si propositio ita mutetur, ut subjectum fiat praedicatum , & praedicatum subjectum , propositio
dicitur Converti . Illa , quae convertitur, convertens, di qua ex conversione prodit, conversa prioris appellatur. Converti autem potest propositio I. in qua de subjecto per essentialia definito enuntiatur conveniens attributum: dicere possum e. g. : CorPus, ceu ens compositum ex partibus , est divisibile; dc tDiυ bile est Corpus: a. in qua de subjecto per attributa definito enuntiantur respondentia essentia- Iia: e. g. dici potest : Triangulum aequiangulum est triangulum constans tribus lateribus aequalibus: & .'Triangulum constans tribus lateribus aequalibus est . qu iangulum: 3. in qua de subjecto per adjectam conditionem Deciatim restricto aliquid assirmatur .: e. g. Si rei cujusdam notionem elaram distinctam habemus , eam definire valemus; propositio haec converti potest dicendo: Si rem definire valeamus, notionem ejus habemus claram diuinnam : a. in qua subjecto sub uniea conditione aliquid convenit; ut: Si homo ratione yraeditus est, veritatem aliquam
demonstrare potest ; dici vicissim potest : Si homoveritatem aliquam demonstrare potest , ratione praeditus est. SCH. In aliatis conυersionum exemplis propositiones conυersae eandem quantitatem, o qualitatem cum
et 8 AEqui pollentiae item regulas veteres Logici hoc versiculo exponebant: Prae , contradice post , contra: prae , postque, subalter; idest, si vis reddere propolitiones aeqv i pollentes, nega tionem praepone eontradictoriis ', postpone contrariis, praepone, & postpone subalternis.
58쪽
6o Logi eae eonvertentibus habent: huiusmodi conversiones simplices dicuntur . Censentur vero alia conversonum D eses , quarum una per accidens eo ellatur : in bae
mutatur quantitas propositionum; ut : omnis homo est animal; Aliquod animal est homo: altera per eontrapositionem, in qua qualitas mutatur manen te quantitate; ut: Aliquis homo non est Philoso
phus ; Aliquid , quod non est Philosophus , est homo. ip
Ioo. Propositiones appellantur Contradictoriae, in quibus idem esse Uirmatur, o negatur ; ut: Petrus est Philosophus; Petrus non est Philosophus. Item: Omnis homo est animal ; Aliquis homo non est an
Sm. I. Quod in bis propositionibus et omnis homo est animal ; Aliquis homo non est animal, ae universim in quibusvis aliis , quarum una partim
ry . Neque conversionis regulae prorsus sunt omittendae hisce versiculis comprehensae: FEe I simpliciter conmertitur ; Ευ g per accid. ἰANO per contrap ; sic fit conversio tota. Harum trium vocum fEcΙ , EUAE , AIM , vocales sunt adnotandae; per E namque propositio universalis negativa significatur: per I particularis assirmativa ;per A universalis afrmativa; per D particularis negativa, ut hi indicant versiculi: erit A, negat E; verum generaliter ambae r erit I, negat O; sed particulariter ambae . Iamvero priorum carminum sensus est, quod universalis propositio negativa & particularis Ermativa , quae desis nantur per E , & I in voce fFcI , convertuntur simpliciter: at vero universalis negativa, & universalis assirmativa designatae per E , dc A in voce EUA eonvertuntur per accidens : demum universalisamrmativa, & particularis negativa per A, & o designatae in voce Allo convertuntur per contrapo tionem
59쪽
Pars Prior Neoretica . 6 Ieulariter negatur , quod altera uniυersaliter afrm tur , vel vicissm , re ipsa idem esse .rmetur, ae negetur, hic ostendere non vaeat; ostendetur tamen, i demonstrabitur suo loco. SCH. 2. Praeter propositiones eontradictorias sunt propositiones Contrariae , Subcontrariae , Subalternae , quas etiam communi nomine oppositas υ eant . De his vero nihil porro adferimus , quod nul-ιius pene usus sunt.
Ioi u Atiocinamur , dum ex duobus iudiciis
6 communem notionem habentibus tertium elicimus . I7. ; experientia vero eXplo' ratum habemus id quatuor modis fieri . I. Judicamus rei cuidam nobis oblatae notas convenire, quae ad notionem speciei certar, vel generis pertinent; tum animum subit, tali speciei, vel g neri hoc, vel illud nomen convenire ; itaque &oblatae illi rei hoc nomen, quodque per illud significatur, tribuimus. E. g. Iudicamus: Hac nobis proposita figura habet ιria latera: tum in men tem venit : Hujus smeisi figura est Triangulum o .concludimus : Itaque hae figura est Triangulum . . II. Rem quamdam ad hanc , vel illam speciem aut Unua pertinore cognoscimus . tum meminiamuβ ι
60쪽
6r Logic aemus, quod hujus, vel illius speciei, aut generisentibus constanter haec, vel illa conveniant; statuimus: ergo, rei illi haec, vel ista etiam conveniunt . E. g. Agnoscimus stellam , quam Venerem vocant , ad speciem stellarum erraticarum , seu Planetarum pertinere : tum subit et Planetae in sest mate Copernicano sunt corpora opaca: arguimus: e go Venus est eorpus opacum . III. Judicamus rem quamdam notis carere, quae ad certam speciem, vel genus pertinent; tum occurrit, iis, quae his
notis carent, nomen certum non convenire; proinde etiam a re nobis proposita nomen , & quod per illud significatur, removemus . E. g. Iudicamus, lapidem non sentire : tum occurrit quod non sentit, non est animat: inserimus: ergo lapis non essanimal. IV. Agnoscimus rem quamdam ad hanc, vel illam speciem , aut genus spectare s tum advertimus, quod huic, vel illi speciei , aut generi haec, ves illa non conveniant ; cogitamus itaque etiam rei oblatae, haec , vel illa non convenire . E. g. Agnoscimus animam humanam is De-eiem spirituum spectare: tum advertimus, quod Diritibus non conveniat replere spatium e hinc cogita mus , etiam animae humanae non convenire spatium
- Ioa. Sallogismus est oratio , qua ratiocinium exinprimitur ; vel potius : syllogismus est ratiocinium verbis expressum. Ex hoc autem consequens fit: ΘΠogismum tribus constare propositionibus , quarum dua communem habent terminum, in tertia vero ductrermini in prioribus dioers combinantur. . SCH. Ratiocinium nempe ut ex ejuin natura, as gnatisque ratiocinandi modis. satis liquet, tribu r Judiariis constar, quorsm duo communem notionem habent ,