장음표시 사용
141쪽
L Quintus igitur Ligarius, cum esset adhue nulla belli
suspicio, legatus in Africam cum Proconsule C. Considio prosectus est , qua ita legatione et civibus et sociis ita se prohavit, ut decedens Considius provincia, satisfacere hominibus non posset, si quemquam alium Provinciae praefecisset. Itaque Q. Ligarius , cum diu re- cusans nihil profecisset, provinciam accepit invitus: cui sic praefuit in pace, ut et civibus et sociis gratissima esset ejus integritas, et fides. Bellum subito exarsit; quod qui erant in Africa, ante audierunt geri, quam Parari. Quo audito partim cupiditate inconsiderata, partim caeco quodam timore, primo salutis causa, post etiam studii sui, quaerebant aliquem ducem. Tum Ligarius domum spectans, et ad suos redire cupiens, nullo Se implicari negotio passus est. Interim P. Attius Varus qui Praetor Asricam obtinuerat, Uticam venit. Ad eum Statim concursum est. Atque ille non mediocri cupiditate arripuit imperium, si illud imperium esse Potuit, quod ad privatum, clamore multitudinis imperitae, DuIlo publico consilio deserebatur. Itaque Ligarius, qui omne tale negotium cuperet effugere, paullum adventu Vari conquievit. Adhuc, C. Caesar, Q. Ligarius omni culpa Vacat. Domo est egressus non modo nullum ad bellum, Sed ne ad minimam quidem suspicionem belli: legatuSiu pace prosectus, in provincia pacatissima ita se geMit, ut ei pacem esse expediret. Prosectio certe animum tuum non debet offendere. Num igitur remansio 3 multo minus. Nam praectio voluntatem habuit non turpem, remansio etiam necessitatem lionestam. Ergo haec duo tempora carent crimine; unum cum est legatus Prosectus; alterum cum emagitatus a provincia, PraePositus Africae est. Tertium est tempus quo POSt adventum Uari in Africa restitit. Quod si est criminosum, neCessitatis crimen est, non voluntatis. An ille, si potuisset illinc ullo modo evadere, Uticae potius, quam Romae, cum P. Attio, quam cum suis maluisset y cum ipsa legatio plena desiderii ac sollicitudinis fuisset propter in-eredibilem quemdam fratrum amorem, hic aequo aseim
142쪽
esse potuit helli dissidio distractus a fratrihus y Nullum igitur habes, Caesar, adlinc in Q. Ligario signum alienae a te voluntatis.
II. Comincio a sorger Ia sella Luterana I anno di nostra salute 1547, net quaI tempo agevoi cosa Sarebbe stata,nella maniera medesima che si sece gia quella d 'Arrio, quella di Dioscoro, quella di Nestorio, Ι'estingueria in
tutio. Ma avendo ella acqui Stato continuamente nuovesorae ed appoggi maggiori, Col suo Veleno corrotta non pur Ia Sassonia e la Suevia, ma quasi la Germania tutinta, ardisce ora di provocare ait' arme Cesare suo Signore. Di che Pero non dotibi amo punio maravigii arci, esse docte una piccola e debile scintilla, ha spesso generato grandissimi incendi. Vedesi ii somi gliante avvenire di tuiti i mali, i quali se uel principio colla de- .hita diligeneta non sono curati, in poco tempo deli' acquislato lor vigore sanno altrui pontire. COsi te cosedi quel P illustre e veramente generosa Provincia SODO oggi a tal termine di confusiotae e ruina condoite, clienon Si suo pia loro con altro meZZo, che per via delI' a me, sperar di ri mediare. Perb se alta deli heragione e alfurore di cosioro presto non si resiste, veggi0 ogni cosa in hreve sottoposta alle voglie loro. Ed ecco a primi una largitissima strada ald insaetiabile rapacita dei fiernemico delia nostra religione: ii quale altro non bra-ma, e ad altro non attende, che di vcdere a questo modo la Cristianita dis unita: sperando sermamente per me Zeto di questi disordini, poter tuttavia piu accrescere Ι'iM- purissimo imperio suo. Cosi per te discordie di Bue mondo e Tan credo prima, e poscia degli altri, sucono i nostri dat Saladino senectati dati' Asia ; e ii Sopolcro di Cristo, Vero Salvator nostro, uti altra vesta torno nelle forete degi' in fedeli. Cosi guerreggiando coi Paleologi iCantacusini, entro it primo Amurate in possessione di una gran Parte deIla Grecia. Cosi non si accordando
fra loro nelle cose della Religione i principi Occidentali, Sullan Nacometto si sece padrone di Costantino-5st
143쪽
poli, spe guendo insieme it nomo e la gloria deII' imperio orientale. COSi a nostri gi Orni it superbissimo Solimano ha espugnato Belgrado, Preso Modone, vinio Rodi, saccheggiata, arsa o distrutta PUngheria. Sicchementre i Cristiani fra lor combattono, si Perseguitanoe si consumano, egii trionsa e se ne ride, aspellando seneta fallo di riportar deli' ambigione e paggia Ioro opima vittoria. Laonde chiuiaque stima o consi glia chosi possa o debim indugiar piu a sar provisione at ta- multi di questa guerra non merita di esser chlamatone sorte, ne savio, ne CriStiano. ecc.
Agesis, si in promptu est, eae lum eaepositionis
n. Unum tantum, sed quod sat erit, italicum proseram ex oratione Alberti Lollii ,- de utilitate ae-
mulationis ad artes quasque assequendas. - Orator
exordio absoluto postquam sibi dicendum de aemulatione ad bonas artes scientiasque oblinendaS propinsuit, sic rem omnem exponit.
DelI' Emutagione adunque, dottissimi accademici, oggi intendo di ragionare; materia, s'io non m inganno, propria di questo luogo; la quale se, come Spero, sara da voi henignamente ascouata, diletto, e stulto grandissimo e Per apportarui. Ed acciocche ii mio ra-gionamento Sia tanto Piu chiara mente da tulti inteso; diro con Aristotila, clie I' Emulazione e uri certo di Piacere, causato in uoi dat vedere, che i nostri Pari PosseMano boni onoratir i quali essendo susilaicuti a Poter consem ire, giudichiamo che convengano ancora . not. Nasce colat doΙore, non da odio, o malevoleri , Percio che coIoro abhiatio i detti heni; ma perche s mi Imente noi non gli abbiamo. Laonde e mauifesto, I' Emulaetione essere allatio huono e lodevole, ebe es Sendo desiderio d' aequistar Ia vixtu, e proprio deg iuomini di magnanimo cuore: siccome e rea cOSa, e sta
144쪽
lo, considando nei suo valore, col morio delle huone opelagioni s' in gegna di Pareggiare, e di trapassare quelle persone, che Sono ornate di Virtuose qualita; e cotiguadagnarsi gli onoti e heni desiderati. L invidioso, v edendosi a tale impr6sa impolente, con tu ite te artie macchine sue s larga d' impedire che it prossimo non gli ottenga. I emulo ama e riveriSce te virtu e hvone condigioni dL eolui cli' egii emula ; studiandosi d imitarie, di farsi a lui piu che puo simi gliante. L invidioso ba in odio, e s attrista delia felicita e comodi al-trui, cercando di Privarnelo, purcho possa. Gli altri assetii mu ovono P animo ad ira, Odio, vendetta, timore, e simili; PEinu laetione incitandoci continuamento aldaequisto deIla virtu, ne la tuitavia diventare piu studiosi, pia industriosi, e mi gliori. ImPercio he, vedendola neoi geneta odiata e hiasi mala, l' industria Iodata ed onorata O rutti, si accende in noi uti desiderio ardentissi ino di onore e di laude: jl quale glomo a nolle ne invita e spinge semΡre a fare opere degne della poserita. A questo avendo riguardo OIOro, clienanno cura di ordinare 1 publici studi, per tesse irrevocabile determinarono, che elascuna Semga ed arte avesse i suoi concorrenti: considerando, ehe non e cosa
Velim dieas de praeparatione quam nonnulli praemissam narrationi volunt.
R. Sunt qui praeparationem aliquam sive Praemunitionem narrationi praemiliunt, quae Viam sternat, aditumque saeiliorem aperiat, ita ut audientes paratis animis rem omnem accipiant. Haec haud Semper necessaria est, nequo ullo debet artificio occultari: sed aperte potius declarandum est quod narraturi sumus,
ut admoniti huc animum mentemquo intendant qui
145쪽
108 audiunt, intelligantque hinc judicium omne duci πο
tero. Ita Cicero in oratione pro Quinctio praeparatione utitur.
Id quo facilius facere possitis, dabo operam ut a Principio res, quemadmodum gesta, et contracta 'sit, cogno
Atque ut inde oratio mea prosiciscatur, unde haec omnis causa ducitur; hellum gravo, et periculosum voStris vectigalibus, atque sociis a duobus Potentissimis regibus. 'infertur, Miti bidate, et Uigrane.
Ouid denique disendum de egressione quam nomnulli Rhetores narrationi subuetunt' R. cum orator, rebus. Oxpositis quae in narrationem incidant. Q. 'animos si vo recreandos sive Commovendos eo quod proposuerit digreditur, egres- sionem, Ol digressionem init. Sed non solum post , narratione sciam habere dicemus, sed etiadi veI. post consirmationem. vel post resulationem. Βέ modi sunt laudes hominum, locoru*quo, descripti Des locorum, quarumdam reruingestarum vel quasi gestarum expositiones: la laus Sicilias in actione 4. id Verrem, Prpserpinae raptus in 6, ct in oratione pro L. Cornelio popularis illa virtutum Cnt Pompeii commemoratio. o Em quiem, ait Fabius,' eonfiteor hoste retiandi genus nonρ modo narrationi quirem, sed etiam quaestionibus vel mιversis, fel interim singulis opportune posse subjungi, cum res postulat, aut certe permittit. η Cavendum tamen erit no dilatis diutius dicendi voluptatibus, oratio refrigescat, inanemque declamationis speciem assumat. Laudabo itaque si non
pemper nat nec diutius producatur egressio: nihil
146쪽
enim tam est eonsequens quam narrationi probatio iet si decursum lacias, velim Vel quasi narrationis finis, Vel quasi initium sit confirmationis. Sed de narratione sat copioso disseruimus: nunc ad confirmatio
APUT X. DE COMIRMATIONE. ET SEDIBUS ARGUMEΝTORUM
Quid ear ' ensirmatio cR. . CO atio est per quam argumentando nostrae causae fidem et auctoritatem et firmamentum jungit oratio . . Quare recte assirmare possumus esse partem orationis in qua firmamenta et robora cauisi: sae asseruntur.
, Ouot sunt confirmptionis partes'. R. Duae. 1e Est Confirmatio proprio dicta in quare' quae pro nobis. suo; firmamus ac stabilimus.' Est consutatio in qua contrarias adversariorum ra-i liones refellimus. Mine liquet confirmationem esse praeeipuam ac potissimam orationis partem; quas quasi viscera, vitamque illius continet. Tota spes Vincendi, ratioque persuadendi, inquit Tullius, posita est in Confirmatione et Consulatione. Nam cum argumenta nostra expoSuerimus, contrariaque dissolverimus, a, solute nimirum munus Graiorium consecerimus. Ouid maestandum est in Confirmatione R. illa tuor praecipue praestanda sunt: 1. ut apta argumehin confirmandum, ei ad refellendum in-Veniamus. 2. ut opportune atque ordine disponamus:
147쪽
3. ut lucido exponamus: δ. ut contraria reditemus. Haec singillatim more nostro nunc eXponenda cur bimus.
Quid est argumentum Τn. Est probabile inventum ad laetendam fidem: visi probare velis expetendam esse Rhetoricam, invenies, quod sit ars bene dicendi.
Undenam sumuntur argumenta ΤB. Sumuntur ex locis oratoriis, quos Tullius appe, Iat argumentorum sedes, in quibus latent, et eae qui- ιbus sunt expromenda. Quapropter Si Fis Orator esse,
in promptu tibi esse debent loci illi, di ut ita loquar,
ad manum; ut in illis uberrimam argumentorum Segetem invenire possis. Hanc Rhetoricae .partem quae tola est in argumentis, Inventionem Veteres appellabant: recte quidem: nam nil aliud inventio est quam excogitatio argumentorum, quae valeant tum ad fidem faciendam, tum ad molus excitandos. Quot sunt genera locorum
R. Duo: alii enim petuntur ab ipsa re, et idcirco Vocantur intrinseei, seu in ro eadem insiti; alii Suni . extra ipsam rem de qua quaestio est, unde etiam vocantur eaetrinseci seu remoti. Do utroque genere, '. ac de primo praesertim, quod majus quoddam m mentum habet ad eloquentiam, accuratissime Meloco tractabimus.
Quot sunt Dei intrinaeei Τn. Sexdecim. 1 Desinitio. 2 Enumeralio partium. a Nolalio. 4 coniugata. 5 Genus. 6 Forma seu Spe
148쪽
cies. 7 Similitudo. 8 Dissimilitudo: s contraria. 10. R pugnantia. 11 Adjuncta. 12 Antecedentia. 13 con
sequentia. 1 ae. 15 Ellacia. 16 comparatio.
g. I. Desinitio. Quid est Desinitio
R. Definitio est propria, dilucida, et paucis comprehensa verbis rei explicatio; et, ut inquit Tullius: . Desinitio est oratio quae quid sit id, de quo agitur, Ostendit quam brevissime .: vel ut philosophi malunt,
est orario quae rei naturam e licat.
R. Accipito rei quae definitur genus proximum in quo continetur, deinde addito disserentiam ultimam qua a caeteris dissert, et optimam habebis definitionem. Indicandum est enim genus, Vel species propria, ad quam pertinet, deinds id quod illi unico proprium ac peculiare est, quo ab aliis eiusmodi generis distinguitur. Itaque recte hominem desinies Inimal rationale; in genere enim animantium continetur, a quibus una ratio illum distinguit ae separat. Quod si manca sit, et mutila tua desinitio, neque veram disserentiam indicet, juro ac merito poterit tibi contingere quod olim Platoni contigit. Definierat aliquando Plato hominem animal bipes et impiume. Diogenes Cynicus homo dicax et Academicorum irrisor, gal- Ium implumem ac nudum in mediam Platonis scholam proiiciens, En, inquit, hominem Platonis. Estne eadem definiendi ratio philosophis eι or toribus 7 R. Longe diversa. Philosophi enim, ieiune, freviter, ac piceo desiniunt, orator vero liberius et ornatius,
149쪽
ita ut si oratorium definiendi genus recte appellare velimus, descriptio potius appellari debeat, quam accurata definitio. Quamquam vero descriptione hac saepius utantur, tamen ii onitum volumus in causis forensibus nonnunquam nudam philosophorum definitionem perutilem esse: illud enim eloquentiae genus ad convincendum, uti diximus, non ad persuadendum intendit. Praebe sodes eaeemplum oratoriae Desinitionis alae deseriptionis. B. Tullius ut hominem definiret, non sicce, animal ratione praeditum, dixit, sed hoc modo descripsit.
Animal lioc providum, sagax, mu Itiplex, acutum, me mor, Plenum rationis et con Silii, quem vocamus hominem, Praeclara quadam conditione generatum esse a summo Deo. Solum est enim ex tot animantium gerior Ivis atque naturis, particeps rationis, et cogitationis, Cum caetera Sint omnia expertia. Quid est autem, non di-
eam in homine, Sed in omni coelo atque terra ratione divinius '
Videre poles hoe loco non ex genero solum et disserentia hominem desinitum, sed ab excellentioribus animi, mentisque facultatibus, a summo Deo creatore, et a praestantia rationis. Exemplum aliud eae italleis telim. R. Salvinius noster ita oratorio desinivit, sive da scripsit amicitiam.
Non vi ha cnsa che allelli ed attragga gli umani ante dimenti, quanto la consideraetione dei a natura deli' am cietia. Ella sa essere la generaZioue nostra placida e cor PagneVole; e non a guisa dei te attre greggi stolida evile, ma savia civile ed onorata. Mille beneficii da queIIa a noi v gono, mille soddissaetioni, mille contenti. Nelle ProsPerita ei accompagna, neu' in selicita non ei abbata-
150쪽
dona; partecipe de' nostri heni, e dei nostri mali saquelli esser maggiori, questi pili Ilevi a sostenere. Senga Ι' amicietia , compagnia e radunaneta d' uomini sussisterra Ori SaPrebbe , ne cosa Veruna, nh famiglia in pi editenersi; ed ii nostro vivere sarebbe Piu che morte asproes doloroso , te citia boschi, e gli uomini bestio selv liche diveri ebbero.
Ouomodo fit argumentum a Desinitione
B. Videas licet ab exemplis. Tullius in Oratione pro Marcello dum Caesarem in coelum laudibus attollit, ex desinitione gloriae declarat sibi multum superesse ut veram gloriam con Sequatur.
Si rerum immortalium tuarum, C. Caesar, hic exitus futurus frui, ut devictis adversariis Rempublicam in eo Statu relinqueres in quo nunc est: Vide quaeso ne tua divina virtus admirationis plus sit habitura quam gloriae. Siquidem gloria est illustris ac pervagata multorum et magnorum vel in suos cives, vel in patriam, vel in omne genus hominum iam a meritorum. Haec igitur tibi reliqua pars est, ut Rempublicam constituas, eaque tu in Primis cum Summa tranquillitate et otio pei fruare; tum te, Si vOIes cum et patriae quod debes solveris, et naturam ipsam expleveris satietate vivendi, satis diu vixisse dicito.
Paulus Segnerus in concione IV a desinitione famis ostendit homines; haud verbum Dei esurire.
E la fame un appetito acutissimo, ii quale ha questodi proprio, che reiade P animale sollectio a procacciarsiil desiderato risto ro; o cosi non Iascia Posare ne i Ce vi, heuine timidi, ne' loro antri; ne i capri, benchis imbelli, uelle toro tano; e sa che in sino gli uccellinime desimi, abban donando con gravissimo risclito gli amati nidi, catino in terra, e qui Si espongano Per unuit grano di mi glio a dar nelle pante di mille caccia tori insidiosi, cho quasi taciti ladroncelli gli attendono ad untioschetto. Che dite dunque' Pare a voi di aver vertamente una fame ansiosa della parota divina, mentre