장음표시 사용
161쪽
asser so Ies eaeemplum italioum in quo a Speeiecit Genus fiat transitus. R. Benedictus Buon mattei ita a genere nobilitatem italici idiomatis attollit.
2 seneta fallo segno di Don piccola nobilia e viccheZZalia tulte te cose create lo splendor deII' origine, glarclier universal consenso de gli uomini e Sempro stato chenobile possa dii si, qii et che da huon genere ScaturiSCe. Attalche quand' es si puo prouar che una lingua derivida uta' altra nobile, e quella doura dirsi nobile, se glaella non degenerasse dat in Sua ragguardevole origine. Come a vviene appunto de gli uomini che nascendo din obit famiglia, son tenuit da tuiti nobili, sinche per qual-che proprio demerito non perdon Ιa nobilia, o che da
losola. E se quest 'e, vedete di quanta nobilia potra lo-darsi la nostra lingua. Ella rico nosce in gran parte 1' origia sua, come Pare a Piu e Piu dotti, dalla latina, e in huOna parte ancora dati a greca, te piu nobili, te pia Pregiate, te pili maestose e te Piu venerande che aieno state gia minat.
Quod uitium in Genere traetando vitandum est R. Hoc loco solent intemperantius abuti Tyrones, dum thesim longius trahunt, quod nempe res sit communis faciliorque, et multorum trita vestigiis: V. g. si do justitia, vel de charitate sermo sit, illi sese in Virtutis laudes universe ac generatim effundunt, et miseram crambem, ut riunt, taedio assectis auribus ad fastidium usque ac satietatem ingerunt. Tu igitur Si sapis hoc vulgare vitium fugies;
Nec circa vilem patulumque moraberis Orbem.
Hic locus tantum assuri commodi oratoribus, ut Tullius doceat excellentis oratoris esse quod venit in contrο-
162쪽
versiam de parte, hoe est quod de specie disserendum est, ad suum genus referre. Lalior quidem de gonere quam de parte disputatio est, et tutior: quod enim in Hypothesi probatum est, in Thesi quoque
Ouomodo a Specis duci possunt argumenta TR. Argumentum a rebus singularibus sive a specie aut forma in ducitur cum sermo sit de genere, et nos in partes, hoc est in speciem, dilabimur. Quod duobus sit modis: aut enim, ubi sit species ibi et genus esSe ar, umentamur, aut quae in genere dicenda sunt, in sp0cie ostendimus: V. g in hoc justitia patet, ergo a virtute non abhorret. Alter modus ad enumerationem partium referri potest. Cedo eaeempla argumenti a Specie deducti. R. In promptu sunt. Tullius in oratione pro Archia. ita singulis partibus enumeratis, adversarii petitiones eludit.
Hie tu tabulas desideras Heracliensium publicas, quas italico belIo incenso tabulario, tuteriisse scimus omnes. Est ridicuΙum ad ea quae habem , nihil dicere, quaerere quae habere non POSSumus: et de hominum meis moria tacere, literaru in memoriam sagitare; et cum haheas amplissimi viri religionem, integerrimi municipii iusiurandum fidemque ea, quae depravari nullo modo possunt, repudiare 3 tabulas quas idem dicis solere corrumpi, desiderare.
Et Ioannes Casa in oratione ad Carolum V. de rostitutione Placentiae demonstrat Imperatorem magnam gloriam assecutum esse ab ipsa calamitate, do qua ne hostes quidem gaudere sunt ausi.
Ne i vostri ne mici medesimi erano arditidi rallegrarsidella vostra dissavventura, ne it vostro P5ricolo aver
163쪽
earo; deI quale polche la felicissima novella venne chst
V. M. era suori, ni una allegi eZZa su mai si grande noti consorme eguaimente in clascuno, come quella chetuiti i Moui instememente sentirono aliora. Si satio privilegio hanno, S. M. te giuste Opere, e magnanimeche osse sono egiatidio nelle avversita se lici, e neIle perdite utili, e ne i dolori liete e contente.
Similitudo et Dissimilitudo. Quid est Similitudo'
R. similitudo est rerum caeteroqui disparium collatio, atque convenientia in aliqua re; V. g. est Si militudo inter avarum et hydropem; quia licet avarus et hydrops sint duae ros longo diversissimae, in eo tamen conveniunt, quod neuter satiari possit. Item homo iratus et leo rugiens sunt duae res valde inter sese dispares, quao tamen in aliqua re con Veniunt, nempe in furore. Sic otiam umbra et gloria sunt res diversissimae: in hoc tamen conveniunt, quod umbra corpus, gloria Virtutem comitetur: undo ait Cicero: gloria est umbra virtutis. Quomodo sit argumentum a Similitudine' R. Facius in hunc sero modum cum Tullio.
Ut quidam morbo aut Sensus stupore, cibi suavitatem non sentiunt: sic libidinosi, avari, sucinorosi verae laudis gustum non habent.
Sic etiam argumentari poteris a simili cum codem Tullio.
Ut si parvo puero gladium, aut si imbecillo seni aut debili dederis, ipse impetu suo nemini noceat; sin ad nudum vel sortissimi viri corpus accesserit, Possit acie
164쪽
ipsa et serri viribus vulnerari; ita eum hominibus eneris vatis atque exanguibus consulatus, tamquam gladius, esset datus, qui per Se Pungere neminem unquam P luissent, ii summi imperii nomine armati Rempublieam
Et Segneres noster a similitudine eorum, qui in hyemo domum sibi aediscant brevi dilapsuram, ostendit divitias male partas quam citissime eVanescere.
Se voi vi abhiate a sabbricare, uditori, qualche edi- sirio, non credo io gia che vi porrete a sabbricario nelcuore di uti crudo verno, ma aSpetterete alia state, o qualunque altra stagione voi Sceglierete Piu volentieri di quella cli' e Ia piu aspra. E per qual cagione lperet, e gli edi siri labbricati di verno non Sono dure-voli. I gbiacci istupidiscono Ia ealcitia, Ie piogge am-mollan la satibia, e cosi i fassi non possono tra loro sare alta Presa. OP sapete voi cio che sia sabbricaretia casa con 1' oro altrui l E sabbricaria di verno . . Vol fabbricate di verno. Cristiani miei, voi sabbricate di verno. Pero ferinatevi, altrimenti Ia casa faro pol peto, crolleia, cadera, Precipitera, e tuue queste Saranno state salicte gittate at vetito. '
Ouid Dissimilitudo 'R. Est oratis quae ex re dissimili dissimile colligit; ut cum ait Tullius:
Si harbarorum est in diem vivere, nostra consilia Sempiternum tempus Spectare debent.
Artes reliquae ab eloquentia disserunt, quod haec non habeat desinitam aliquam regionem, cujus terminis Se-Pta teneatur. Caeterae vero artes Suis se certis quibusdam sinibus contineant.
165쪽
Nam caeterae artes neque temporum sunt, neque aetatum omnium, neque locorum. Haec studia literariam adoles fritiam alunt, senectutem oblectant, Secundas res ornant, adve is Perfugium et solatium praebent: deIectant domi, non impediunt soris, pernoctant nobiscum, Peregrinantur, ruSticantur.
Et Alberius Lollius in laudibus Eloquentiae ita a di
Siccome per la ragione, e perla savella principalmeutesiaino disserenti dat te bestie, cosi uomo che Sa e PudeoPiosamente, distin tamente, ornata mente, secondo ildecoro e 1' opportunita det tempo, dei luogo, de' negorii, e delle persone discorrere, e ragionare di qualun-que materia, non solo di grado, di autorita a di merito avanga tuiti, gli altri, ma h te muto, onorato, riverito come uti Dio.
contraria et Repugnantia. Quid sunt controria et Repugnantia R. Sunt ea quas in eodem subjecto esse non possunt, vel si fuerint in eodem, necessario inter Se pugnant. Quoddam quasi amphitheatrum est hic locus, in quo pugnantium inter se argumentorum vis
et robur enitescit. Quatuor omnino Sunt Contrariorum generar nimirum 1. adversa, 2. relata, 3. privantia, 4. contradicentia.
Quid sunt adversa R. Sunt ea quae in eodem plurimum inter so ditiserunt, ut virtus et vitium, bellum et puae, sapientia et stultitia. Sic autem argumentari poteris ab adversis cum Tullio:
Si stultitiam fugimus, sapientiam sequamur, et honi tatem si malitiam.
166쪽
Malorum causa hellum est; erit emendatio pax.
Quid sunt relata 'B. Sunt ea qine se invicem, ita respectant, ut alterum Sine altero esse non possit; ut pater et 'ius; duae et miles ; magister et uiseipulus; dominus esservus; qui dat et qui accipit. Ex hoc loco Caesaremita laudat Cicero in Oratione pro Marcello.
Ex quo profecto intelligi debet, quanta in dato hena-ficio sit laus, cum in accepto tauta sit gloria.
Ouid sunt prinantia pB. Sunt habitus et ejus privatio, ut vita eι mora; lux et tenebrae; scientia et inscitias paupertas et di-nuiae. Ita cicero in Oratore.
Cur autem discere turpe est, quod scire honestum est aut quod noscere pulcherrimum est, id non gloriosum docere
Quid sunt contradisentiar R. Sunt ea quorum alterum negat, alterum amrmat idem de eodem. Ut Milo insidiatus est Clodio. Milo uou est insidialus Clodio. Quomodo a contrariis argumentamur 'R. 4 contrariis triplici modo argumentari solet; vel enim altero assirmato, alterum negamus, Vel co tra altero negato, alterum affirmamus, vel denique eadem Brgumentamur ratione qua ab omni dissimili.
Ext yr: Quid i cum latentur satis magnam vim esse in vitiis ad miseram vitam, nonne fatendum est, eam dem vim in virtute esse ad heatam vitam 3 c Cicer. in Tusc. 5. 17. 6.
167쪽
Afer illustriora exempla eae quibus latius pateat
ratio argumentandi a Contrariis. B. Mandata exequar. Tullius ostendens Milonem comitiorum tempore manus in cladii sanguine non Scelerasse, cum interficiendi copiam alio tempore habuerit, et facinus exequi noluerit; hoc modo a contrariis argumentatUr.
Quem igitur eum omnium gratia noluit, hunc voluit cum aliquorum querelar quem jure, quem loco, quem temPore, quem impune non est ausus, hunc injuria, iniquo loco, alieno tempore, periculo capitis nou dabitavit occiderer
Et Paulus segnerus a magnitudine misericordiae ita justitiae magnitudinem declarat in Concione XIV. g. 2.La misericordia e Ia giustigia sono, come Ognunosa, te duo mani colle quali Iddio regnia i 'universo. Convieri Pero, clie queste mani tra loro Sieno egua- Iissime se not Per Dio non vogliamo fingeres uri mo-stro , e cosi dei pari deon essere poderose neti' operare, dei pari inlaticabili, des pari maravigliose. Or chinon Sa, che adoperando Dio la misericordia, ha satieazioni di gran Iunga maggiori d ogni credeneta ' Per-ch. non solo egit si arrivato a tollerare Pagiente mento Ie inglurie da uomicciuoli vilissimi, sostentandoli, favorendoli, accaregetandoli in quel medesimo tempo cli' essi pili protervi attendevano ad olli aggiario; ma di piuancora egit e giunto a n Orir Per essi, e d ' una morte Si ignominiosa, si atroce, Si abbominevole, che ii cre- Per tauto parve scandalo a molli, a molli sollia. Converra dunque dire, clis dove Dio vetiga ad implegar di proposito la giustigia, debba sar opere eguaimente iu-eredibili e portentose: Sicche, com egit, quando Volle sar pompa delia misericordia, opero di mani erache scin bro quasi δ' esser senga giustigia ; cosi qua udo vo glia fur Pompa della giusti Zia, si Porti in guisu, cliemssui quasi essur Sunga misericordia,
168쪽
R. Sunt ea quae cum re de qua agitur, non necessario sed probabiliter conjuncta sunt. Ouot sunt Adjunetorum genera pn. Tria vulgo numerantur: l. Adjuncta rei, ut locus, tempus; 2. Adjuncta animi, ut vitia, virtutessa. Adjuncta corporis, ut pulcritudo, deformitas, robur, vestis, habitus. Uno verbo omnia quae rem quο- quomodo circumstant, sive praecedant, sive comitentur, SiVe consequantur, appellantur Adjuncta, seu res
circumstantes. Unde liquet, quam longe lateque pateat locus iste, et quam uberem dicendi segetem Oratori suppeditet. Quomodo sumi potest argumentum ab Idjunetis' R. Cum ex loco, tempore, facultate, aliisque id
genus quae rem circumstant, persuadendi occasionem
idoneam captat orator. Sic apud Livium in libro 21. Hannibal Italiam ingressus, militibus suis 'eloquenter admodum facit animos ex loco unde sugere non liceat. Dextra laevaque duo maria claudunt. Nullam ne ad effugium quidem navem habemus. Circa Padus amnis , major ac violcntior Rhodano; a tergo Alpes urgent, vix integris vobis ac vigentibus transitae. Hie vobis Vincendum ac moriendum, milites, est... Nihil usquam nobis relictum est, nisi quod armis vindicaverimus. Illis limidis et ignavis licet esse, qui receptum habent; quos ager Suus, quos Sua terra, Per tuta ac Pacata itinera fugientes accipient. Vobis necesse est lartibus viris esse, et omnibus inter victoriam mortem
169쪽
que certa desperatione abruptis, aut vincere, aut, si fortuna dubitabit, in praelio potius quum in suga mortem oppetere. Si hoc bene fixum omnihus destinatumque in animo est, iterum dicam, vicistis: nullum incitamentum ad vincendum homini a Diis immortali-hus acrius datum eSt.
Et Salvinius ab adjunctis Νativitatis D. Ν. Iesu Christi, admirabilem Verbi auterni humilitatem, atque
ingratum Hebraeorum animum ostendit.
Ben si ivede dalla sua nascita, e dalla sua comparsa Dei mondo, che consessata e adorata da poclii Sem plici e uomini di buon cuore, su da gli altri con su-Perbo occhio e trascurato passata: la nolle dei suo natale con angeliche melodie seste ggiata, e gareggiando,
colla sua iΙlumina Eione coi gio i piu luminosi, a cesse in vili e poveri panni, tra vili e soZZi animali, in uti vile ed immqndo tugurio la Verita cli' era naista. E net tempo che te bestie medesime I' adora vano, non trovo ella tra gli uomini dei paese alloggia mento; di quel paese scello e destinato da Iei sa dat secoliantichi, Per Sua Propria eredita, e sorte, it cui popoloera chlamato popolo di Dio; terra favorita, consolata, henedella dalle graetie, e dalle meraviglie dei cieto.
Quomodo sumi argumentum potest ab habitu eorporis flR. Cum, teste Fabio, habitus eorporis, qui sermo quidam tacitus mentis est, frequenter in argumentum probitatis, aut improbitatis adducitur. Ita Cicero ab ipso habitu corporis Fannium hominem improbum esse VenustisSi me colligit.
Nonne ipsum caput et supercilia illa penitus abrasa olere malitiam et clamitare calliditatem videntur l dio uno ab iniis ungia ibus usque ad Verticem Summum si quam conjecturam assert hominibus lacita corporis figura ex fraude, mendaciis, sallaciis constare totus videtur t
170쪽
qui idcirco est capite et superciliis semper PaSis, noullum pilum viri boni habere videatur.
Et summus illo rerum pictor Daniel Bariolus ita hominem ira tumentem ab adjunctis ante oculos ponit, et furenti comparat. Gli ardono in fronte e gli flavillano gli occhi: il volto
alP avvam parglisi sembra roventerat hollir che gli sasti datΙ' imo dei cuore it sangue te Iahbra inquiete gli tre in anor rode a detiti chiusi, e Scroscia: ra Capricctasi e gli si arrussano i capeglir il respirare gliviene intracchiuso e stridente: contorcesi e snodasi, e 1e giunture gli crocchiano: mugghia, non Paria' o Se Paria, elle son meZZe voci interroite di gemiti: pol ilPercuotere Palma a Palma, e col pth balter la terra, Etulto ii corpo agitato, e spirante minaece: inso trama egit e uno spetiacolo d' u gualmente orribile che disinsorine aspello, ne sarehhe agevole it definire, se untat vigio renda pili mostruoso l uomo per quel elie e dentro, o Scontrassatio Per queΙ che n' apparisce dissiori.
Ex quo facito infert iratum hominem furenti similli
Dicus quaeso sodes praecipua adjunctorum genera. R. Porro memoriae juvandae causa, praecipua octo adjunctorum genera hoc vulgari versiculo fuero comprehensa. mouis, quid, ubi, per quos,quotie3, cur quomodo,quando. Quis significat personam, et quae ad illam pertinent, cujusmodi sunt genus, educatio, indoles, aetas, sexus, Patria, cognatio, Virtus, ingenium. Ita Cicero Sextium defendit, et laudat a genere.
Paretite Publius Sextius est natus, Iudices, homine, ut plerique meministis, et Sapiente, et sancto, et Severo.