장음표시 사용
171쪽
Quid negotium designat, sive rem de qua agitur. Ubi locum demonstrat. Per quos indicat adiutores et socios, quorum opera facta res est. Quoties docet quam saepe res facta suerit. cur causam et finem designat. Quomodo modum ac seriem ostendit rei gestae. Denique quando denotat tempus quo gesta
Inteeedentia et Consequentia. - Ouid sunt anteeedentia fln. Sunt ea, quibus positis, necesse est alia conge-qui; ut ortus est sol; ergo dies est. Tu natus es homo; ergo dubio procul morieris. Ille gravissimi scoloris reus est; ergo gravissime plectetur a justo judico. Quomodo ab anteeedentibiis argumentari potest pn. Videas licet exemplis. Tullius in 2. libro do Oratore probat Carbonem non posso famam boni cia vis habere. Non si Opimium defendisti, Carbo, idcirco isti te honum cruein esse putabunt. Simulasse te, et aliud quid quaesiisse Perspicuum est: quod T. Gracchi mortem saepe In concionibus deplorasti: quod P. Africani necis socius suisti: quod eam legem in tribunatu tulisti: quod semper a honis dissensisti.
Ab oodem loco argumonlatur in Tuberonem in or tione pro Ligario.
Quis putet esse crimen fuisse in Africa Ligarium' nempe is, qui et ipse in eadem Africa esse voluit, et Pro hibitum se a Ligario queritur; et certe coutra iPSum
172쪽
Caesarem est congressus armatus. Quid enim; Tubero, tuus ille districtus in acie Pharsalica gladius agebat 3 cujus latus ille mucro Petebat i qui se usus erat armorum tuorum 8 quae tua mensi oculit manust ardor animi lquid cupiebasi quid optabas 3 Et Segnerus in Concione XV. ab antecedentibus ostendit omnia mala hominibus evenisse, quod verbis Dei fidem non habuerint.
E che si e satio, cristiani iniet, con questa incredulita, se non eostringere Dio a fulminar que' gastighi cli' et minaceiaVa, Per non giungere ali' atto di fulminarii' Questa incredulita sommerse ii mondo scorretio uel diluvio deli' acque, quando non die sede a Noe che lo
tumaci Egigiani a naufragare Deli' Eritreo, quando it duraron si a portenti det Clelo che precederono Exod. 44 . Questa condanno innumerabili Israeliti a morirnelia solitudine, quando spre2gavano te proteste di Mose che lo presagiva c. m. 14 . Questa costrinse de-
hellati gli Assiri a perire solio Betulia , quando fide- gnaronsi della Iiberta di Achiorche la dinungiava Iudith. 5, 45 . E placcia a Dio che non si a questa, uditori,
quella che net secolo nostro ci lamenta Dei seno lanie Calainita, ci sottopone it dorso a tanti sagulli.
Quid sunt Consequentia, et quonammodo argu menta ducere possumus a consequentibus' R. Sunt ea quae rem necessario consequuntur. Sic autem argumentum duces a Consequentibus: eat copia fructuum, ergo et florum fuit: cicatricem sterit, .ergo vulnus accepit. cicatrix enim, et fructus, Vulnus et flores consequuntur. Ita Tullius in oratione pro Domo sua ab hoc loco ducti, argum on-
173쪽
. tum, ut ostendat Rempublicam in maximo discrimino futuram si patricii omnes in plebis ordinem se in-
serrent. Itaque Populus Romanus brevi tempore neque Regem Sacrorum, neque Flamines, neque Salios habebit ; nec parte dimidia reliquos Sacerdotes, neque auctoreS Centuriatorum et curiatorum comitiorum, auspiciaque Populi Romani. Si mugistratus patricii creati non sint, inistereant necesse est, cum Interrex uultuS sit, quod et ipsum patricium esse, et a patricio Prodi necesse est.
Et Ioannes casa in oratione pro Foedere.
Perocche se noi non consentianio ulla lega che ii Bene manda proferendo, Sua Maesta senaa fallo di due partiti prendera l' uno, cli' egit o si stringera col Papa, o con gli Suieteteri, o si dara det tutio at sortificamento det suo regno, ed alia disesa di sh stesso si apparecchierit, e cost eglandio saranno gli Sviggeri: e quale ch'egliprendera di questi due purtiti, apportera a uoi gravissimodanno, e gravissimo Pericolo. Percioccho se at Papa econ gli Suigeteri si congiunge, ii nostro SOSpetto Da ilico tinente raddoppiator che dove ora noi temtamo 1'Imperatore solo e la Lega, raddoppiando Ia paura, raddoppleremo la spesa e 1' assanno.Quia vero locus ab Antecedentibus, et consequentibus non maximopere dissert ab adjunctis; ideo di tius in illo immorari non est operae pretium.
Quid est Causa R. Est id undo aliquid est: vel id, vi cujus aliquid sit: ut vulnus est causa mortis, cruditas est
174쪽
causa morbi. Quadruplex numeratur a Philosophis: I. officiens, 2. materialis, 3. formalis, ε. finalis. Ouid est Causa effleiens 'R. Causa efficiens est, quae id emcit, cujus est
causa. Sic pictor est causa efficiens picturae. IIuio subduntur causae adjuvantes, instrumenta nimirum et auxilia quibus utitur efficiens ad opus, vel omnino consciendum, vel sacilius, absolutiusque perficiendum. Ad hoc genus etiam pertinent causae quae dicuntur interimentes, quae scilicet quidpiam eripiunt
V. g. mors Vitam, morbus Sanitatem. Sed nobis praesertim considerandae, quae penitus voluntariae sunt, quae necessariae, quae a consilio animi, quae a perturbationis impetu gignuntur: his enim maxime orator uti potest. Quid est causa materialia ZR. Est ea ex qua aliquid sit, aut componitur: ut marmor est materia, seu causa materialis statuae ;lapides sunt materia domus; corpus est hominis quasi
Quid est causa formalis B. Est ratio rei ac nota per quam res est id quod est; et a rebus aliis distinguitur. Unde anima est sortim hominis, quia per animam sit rationalis, et aeaeteris animantibus distinguitur.
Quid est Causa finalis pH. Est id cujus gratia aliquid sit; ut finis hsilli est
victoria, et pax, cum propter victoriam et pacem bellum suscipiatur. Beata in caelo vita est causa finalis hominis, quandoquidem homo agit omnia, vel agere debet certo quidem, ut beatam in caelo vitam tandem aliquando consequatur.
Quomodo argumentari debemus a causa esseienti fB. Sio argumentaberis cum Tullio.
175쪽
Intemperantia eslaetum corpus tradit senectuti; ergo diligenter vitanda est.
Ab hoc loco senectutem contra vituperatores ita defendit idem Tullius.
Caret epuIis, Munt, extructisque mensis, et frequentibus poculis; earet ergo vinolentia, cruditate, et insomniis. Quomodo argumentatur a materia'
n. Ita sermo dices: corpus hominis est mortale; ergo aequum est ut illi dominetur animus immortalis. Ita Cicero in libro de natura Deorum.
Corpus hominis mortale est; ab eius igitur foetetate et eoutagione immortalis animus Sevocandus eSt.
Quomodo sumitur argumentum a causa formalit R. Sic dices: animus hominis est immortalis; ergo mors non est timenda. Excellens est animi natura; ergo voluptatibus servire non debet. Ita Cicero:
Si considerare velimus, quae sit in hominis natura excellentia, et dignitas, intelligemus quam sit turpe dimuere mollitie, et delicate ac molliter vivere: quamque honestum sit, parce, continenter, Severe, Sobrie.
Quomodo denique argumentandum est a Causa 'nali pR. Ita probabis cum Tullio insidias Miloni struxisse Clodium, quod nempe multas ex illius interitu sibi polliceretur utilitates.
Quonam igitur pacto probari potest insidias Miloni s eisse Clodium y Satis est quidem in illa tam audaci tam nefaria bellua docere magnam ei Causam, magnam SPem in Milonis morte positam, magnas utilitates suisse. Itaque illud Cassianum, ciri bono fuerit, in his personis valeat: etsi honi nullo emolumento impelluntur in fraudem, improbi certe Parvo. Atqui, Milone interfecto, Clodius hoc assequebatur non modo ut Praetor
176쪽
esset, non eo Consule quo sceleris nihil facere posset: sod etiam ut his Consulibus Praetor esset, quibus si non adjuvantibus, at conniventibus, certe SPerasset Se posse Rempublicam eludere in illis suis cogitatis furoribus.
Velim eae te audire me la italica argumentationum a Causis. R. Alberius Lollius in oratione de Pompis in Iu-xum vostiundi a causa emciente argumentatur.
Laonde se noi considerassimo che Porigine dei vestire venne dat peccato di Adamo, e che quanto piu altris' immerga Delle deligie, e uella pompa dei vestimenti, tanto piu si dimostra egii lontano dalla sua primiera innocenZa, sorse sorse che noi procedeιemmo assai plu
Et Ioannes Casa do laudibus Venetiarum a causa materiali ita loquitur.
Per Ia quat cosa voi soli, tra tulte te citia, che Sono, osurono, O Saranno gia minat, largite e spagiose Porte avendo, e quelle it glorno, e la nolle aperte, e Sen Zaniuna custodia lasciando, sicuri e senga alcun SOSPetto vivete; perci ocche non uomini od armi, ina uno degli Clementi alla vostra custodia vigila ed attendo. . . E chipuo a buona equita dunque negare, che coloro a Cui it mare e tranquillita, e l' arena fondamento, e la tem-Pesta Schermo, ed ii paludoso aere salubrita, e te Sterili valli dovietia, non dehbuno cio riconoscere, non per accidente di sortuna, ne per provideneta di consigito, ma per divino miracolo e per ispecial privilegio l. . .
A causa formali Casa idem in eadem oratione.
Per te quali cose sappiano coloro, che mossi dat Ia fama delle bellegete di questa veneranda citia, di lontane Parti movendosi, Peregrinando vengono a miraria, e miratata, SemPre maggiori te Iodi, e la moravigii a di Iei alle lor aSe tornando riportano, cho essi non avevano ii grido e la fama dat loro paesi pariendosi recata; e stimino,
177쪽
che siccome per mirare te bellegete dei cieIo, non hamio gli uomini intera conosceneta di Dio, ma solamente Prendono alcuta argomento, quale debba esser Colui chein si nobile magione atheighi: cosi ne pili ne meno, per iocche alcutio vedulo abbia la bellegeta di questosito, alia quale ni una cosa pari, ne SOmigliante secero, ne far potrebbero giam mai te mani de gli uomini, non percio ha colui perseita cogniZione della vostra citia, ma sola inente alcuti picColo indi Zio prende, quali sieno gli abitatori di si meravi glioso albergo.
Denique Alberius Lollius ut animum adderet Paulo III. ad bellum germanicum gerendum, hoc modo a gumentum a causa sinali ducit.
Per la quat cosa, Padi e Beatissimo, dovete voi ora conesso Vol grande inente allegra rvi, considerando, che inquesto tempo non poleva nascere ne piu grave, ne pili bella, ne piu illustre occasione, che lasse piu atta persa rvi caro a Dio, e rendere at posteri la memori a del
Ostro nome Piu grata, piu chiara, pili onorata, e pili Iunga di questa. Perciocche col lavor dei PMuto vostro alia Germania ed alta Cristianita pace recando, quelladi somma felicitis, o Voi di eterna gloria ri empirete.
g. X. Elpeeta. Ouid sunt Elpeeta'
R. Εssecla, seu effectus, sunt ea quae oriuntur ex causis. Hinc sic argumentum duci potest.
Si aevarii copiis ad belli adiumenta, et ad ornamenta
Pacis utimur, vectigalibus serviamus. Cic.
Is locus cum causa apprime convenit: ut enim es- laetum causa indicat, ita essectus causam. Et cum de causa sermo sit, essecta inquirimus, contra cum
178쪽
do emetis causa pervestigari solet. Quamobrem oratoribus in deliciis est, et poetis, uberemque dicendi copiam iis facile praebet. Velim eaeemplis doceas quomodo hoc loeo uti po/-
R. Tullius bina exhibet luculentissima atque ornatissima. In libro 1. cap. 8. de Oratore hoc Ioco usus, eloquenliae facultatem mirificis laudibus esseri.
Neque vero mihi quidquam praestabilius videtur, quam posse dicendo tenere hominum Caetu S, mentes allicere, voluntates impellere quo velis, unde autem velis, deducere. Haec una res in omni libero populo, maximeque in pacatis, tranquillisque civitatibus, Praecipue sempernoruit, seinperque dominata est. Quid enim est aut tam admirabile, quam ex infinita multitudine hominum existere unum, qui id quod ona Dibu S natura sit datum, vel solus, vel cum paucis facere possit' aut tam jucundum cognitu atque auditu quam Sapientibus Sententiis, gravibusque verbis ornata oratio, et perpolita' aut tam Potens, tamque magni sicum, quam populi motus, jud, cum religiones, Senatus gravitatem unius Oratione conis vertit Quid porro tam regium, tam liberale, tam munificum, quam opem serre Supplicibus, excitare amictos, dare salutem, liberare periculis, retinere homines in eivitater Quid autem tam necessarium, quam tenere Semper arma, quibus vel tectus ipse esse possis, vel provocare improbos, vel te ulcisci lacessitus r
Huno locuta etiam mirifice tractat in libro do sene
ctute. cap. 12. Accipite, optimi adolescentes, veterem orationem Archiatae Tarentini, magi ii in primis, et Praeclari viri, quae mihi tradita est eum essem adolescens Tarenti cum Quinto Maximo. Nullam capitaliorem Pestem, quam volu-Ρtatem corporis, hominibus dicehat a natura datam: cujus voluptatis avidae libidines temero et effraenate ad potiundum incitarentur. Hinc patriae proditiones, hinc r
179쪽
rum publicarum eversiones, hiac cum hostihus clandestina colloquia nasci: nullum denique scelus, nullum malum lacinus esse ad quod suscipiendum non libido voluptatis impelleret. Stupra vero, et adulteria, et Omne tale flagitium nullis illecebris excitari aliis, nisi voIuptate. Cumque homini sive Datura, sive quis Deus, nihil mente praestabilius dedisset: huic divino muneri ac dono nihil tam esse inimicum, quam voluptatem. Nec enim libidine dominante, temperantiae locum eSSe, neque omnino in voluptatis regno virtutem POSSE CODSi- Stere . . . . Quocirca nihil esse tam detestabile, tamque pestiserum, quam Voluptatem.
hibe eaeemplum italicum in quo argumentum dueatur ab Essectis. R. Eximium habemus in oratione Alberti Lollii ad Paulum III. do bello in Turcas suscipiendo, in quo declarat quantum Religioni, et nomini christiano noceant Principum et Regum catholicorum discordiae.
Per te discordie di Boemondo e Tancredo Prima, e Po- seia degli altri, surono i nostri dat Saladiuo scacciati dat-Γ Asia, e ii sepulcro di Cristo vero Salvator nostro, un' alistra volta torno nelle large degr insudeli. Cosi guerreggiando co' Paleologi i Catacusini, entro ii primo Amurattein posscssione di una gran parte della Grecia. Cosi non si accordando si a loro nelle cose della Religione i Principi occidentali, Stillan Macometto si sece padrone di Constantinopoli, spegnendo insicine ii nome e la gloria del-Γ impero orientale. Cost a' giorni nostri it superbissimo Soli in ano ba es pugnato Belgi ado, preso Modone, vivio Rodi, sacchegginta, arsa e distrutta 1' Ungheria. Sicche, menti e i Cristiani fra loro combation O, si perseguitatio,
e si conSumano, egri trionia e se ne ride: asPettandos cnga fullo di riportare doli' ambigione e paegia loro
180쪽
Ouid est comparatio pR. Est oratio qua duo vel plura in tertio aliquo eo seruntur, quod illis commune est: ut Catoni licuit sequi bellum etdile, igitur et Ciceroni licebit. Commune est enim ambobus sequi bellum civile. Quid diseriminis est inter similitudinem eι Comparationem 'R. Similitudo proprio pertinet ad id quod qualitatem vocant, comparatio vero ad id quod quantitatem appellant. Fit comparatio 1. vel a majori ad minus, 2. vel a minori ad maius, 3. vel a pari. In similitudino vero nulla sit mentio neque paris, neque maj0ris, neque minoris. Quomodo argumentatur a comparationδ majoris ad minus ZR Cum contendimus, ut id quod valet in majori, valeat etiam in minori; ut cum ait christus.
Si ego Dominus et magister vester lavi pedes vestros; et vos debetis alter alterius lavare Pedes.
Quid saceres domi tuae, eum alienae tam sis insolens Sic etiam Terentius: Quem seret, si parentem non fert suum 'Quomodo βι argumentum a Comparatione minoris ad majus 'B. Quando contendimus, ut quod valui in minori, valeat etiam in majori . Ut cicero pro Lege Manilia;