장음표시 사용
151쪽
neppur ella b hanevolo a trami, se non di rado, dat vostri tetti, e condurvi in luogo si splendido, si sicuro, quat o Ia Chiosa, dove nessutia ViolenZa temer potetenet provvedervi di cibo, nesSuna insidia, nessuno iu-Sulto, anzi nessuia dispendio, Per minimo cli egit sta 3
Quot modis fieri solet deseriptio sive definitio oratoria B. Tribus potissimum. l. Per paries ex quibus res
ipsa constat: ex. gr. Optimus est orator, qui dicendo animos audientium et docet et delectat et permovet. Docere debitum est, delectare honorarium, Permovere necessarium. Is igitur in quo omnia summa, erit orator Peritissimus, tu quo media mediocris, in quo minima deterrimus. Cicero
2. Fit per negationem. Ita pro Sextio Tullius desinit
optimates. Omnes optimates sunt qui neque nocentes sunt, nec Datura improbi, nec furioοi, nec malis domesticis impediti.
3. Fit denique per negationem et assirmationem, cum nempe primum dicimus quid non sit res, ut deinde melius intelligatur quid sit: et haec definiendi ratio Ciceroni perfamiliaris suit. Ita Pisonem probat non suisso Consulem, desiniendo Consulatum, primo negando illum positum esse in lictoribus, in toga, praetexta, caeterisque magistrattis insignibus: deinde assirmando illum esse positum in virtutibus.
Tu etiam mentionem facies consulatus tui' aut te suisse Romae Consulem dicero audebis' quid φ tu in lictoribus, in toga, et praetexta esse consulatum putast quae ornamenta etiam in Sexto Clodio, te Consule, esse VO-Iuistit Huius tu Clodiani danis insignibus consulatum
152쪽
declarari putas' Animo Consulem esse oportet, consilio, sde, gravitate, vigilantia, cura, toto denique munere
Ouid est Enumeratio partium ΤB. Enumeratio partium, teste Tullio, est res in singulas partes apta quaedam distributio; et ut lucidius loquamur; est oratio qua tolum in suas partes distribuitur; undo locus illo vocatur etiam distributior ut si distribuas ac dividas vitam humanam in pueriliam, adolescentiam, virilem aetatem, et Senectutem. Ouae Sunt regulae ac leges Enumerationis partium R. Tres praecipuae. 1 negula haec est: assii ma- iis omnibus partibus, assirmatur totum. Ita Tullius probat Pompeium esse summum Imperatorem, omnes et singulas optimi Imperatoris Virtutes sic enumerando. Ego enim existimo in summo Imperatore quatuor hasTES inesse Oportere, scientiam rei militaris, virtutem, auctoritatem, felicitatem.
Pergit deinde, et quatuor haec in suo Pompeio sum
ma esso Sic probat. Quis igitur hoc homino scientior unquam aut fuit, aut esse debuit, qui e ludo atque pueritiae disciplina, bello maximo atque acerrimis hostibus, ad patris exercitum, atque in militiae disciplinam prosectus est l
Cujus legiones sic in Asiam pervenerunt, ut Dori mo do manus tanti exercitus, sed ne vestigium quidem euidam Pacato nocuisse dicatur.
153쪽
Ei de temperantia sic loquitur.
Non avaritia ab instituto cursu ad praedam aliquam revocavit, nota libido ad voluptatem, non amoenitas ad delectationem, Don nobilitas urbis ad cognitionem, nocidenique labor ipse ad quietem.
Et Albertus Lollius in funere Marci Pii, hominis totam vitam miseriis obnoxiam per partium Enumerationem hoo modo demonstrat. Eccolo de homine loquitur neli' insangia nella quale
in densissime tenebre vivendo, non ha conosci mentodi se medesimo, De d' alcun 'altra cosa cli' egli si veggaed oda. Entra Della pueri Zia, e quivi comincia Un Pο-co ad apric gli occhi deIl' intelletto, ed a discernere ilhene dat male, dove la vergo gna ed ii timore de' suoi maggiori non gli lasciuno godere i placeri e te ri Crea-gioni delia vita. Perviene alia giovent i, nella quale eglie stimolato da diversi appetiti, e molli nriosi peta, ierigi' interro inpono la quiete deli' animo. In ultimo giunge alia vecchi eZZa. olii me, ollime da quante varieta di mali, da quanti incommodi, e da quante nrie vieneella a compagnatalouaenam est secunda regula R. 2I Regula haec est, ut negatis omnibus et singulis partibus, negetur totum. Sic probat Tullius, enumeralis ordinibus, Populo Romano pacem cum Ant
Quae potest esse pax cum Marco Antonio primum cum Senatur quo ille ore vos poterit, quibus vicissim vos illum oculis intuerit Quis vestrum non oderiti Age vos ille solum, et vos it Iumi quid i ii qui Mutinam circumsede ut, qui in Gallia delectus habent 3 qui in nostras fortunas imminent, amici. unquam nobis erunt, aut nos illisl An equites romanos amplectetari Occulta enim fuit eorum voluntas, iudiciumque de Marco Antonio : qui frequentissimi in gradibus Concordiae stete-
154쪽
hetint, qui vos ad libertatem recuperandam excitaverunt, arma, saga, bellum nagitaverunt, me una cum PopuIo Romano in concionem vocaverunt. Hi Antonium diligent' cum his pacem servabit Antonius 8 Nam quid do univeiso Populo Romano dicam i qui pleno ac referto Foro his me una mente, una voce in concionem V Ocavit, declaravitque maximam libertatis recuperandae cupiditatem etc.
Ita Ioannes Boccaccius negat describi posse res gestas cujusdam aetatis suae hominis.
A quante battaglie si trovo egit' quante schi ere ordinis eglii quante fuggenti ne sosten ne 3 quanti esere iti dei nemici sconsisset quanti ne ha gia inenati prigionet quali rapine, quali prede, quali spoglie, quali segni militari si sece portare innatiχi' quali campi dei nem ieipresel quali province sottomise y dicaIo eglir dicato uti altro; io ni una ne udii. Che dunque scrivero 3
Cedo ultimam regulam Enumerationis partium. R. Ut negatis remotisque nonnullis partibus, reliquae necessario assirmentur. Ita Tullius postquam negasset Antonium consulem esse Mnorum sententia, malorum sententia tantum esse ostendit.
Negat hoc D. Brutus Imperator, Consul designatus, natus Reipublicae civis; negat Gallia, negat cuncta Italia: negat Senatus: negatis vos. Quis igitur illum Consulem, nisi lationes putanti
Et Boccaccius pari modo negat discessionem Suam Neapoli sugam suisSe.
Ma Perche doveva io suggirer Aveva io posto innaneti oa Tleste mangiando a mensa i figliuoli lagitati e cottigΑveva io nascostamente di nolle a Greci aperte te portedi Trojar Aveva io nei vaso d'oro posto it veleno ad ΑIessandro di Macedonia domatote di Asiat O aveva atta alcuna altra cosa suori di regolay No vera mente. Dat soago glogo avea sottratio it collo. Qui che c' o di male t
155쪽
Hoc unum addam, animadvertendum essD ut singulis partibus totum respondeat; neque ulla praetermittatur pars, ut robur et vim habeat argumentum. Num alius est Enumerationis usus apud oratores R. Frequentissimus est in amplificationibus enumerationis usus: valet enim ad res ipsas sive aperiendas , sive nobilitandast tum quod omnino pandit et ovolvit, tum quod veluti repolitis ictibus penetrabiliores efficit. Quintus Capitolinus apud Livium Plebem
Romanam ita redarguit, ostendens per enumerationem senatum omnem lapidem frustra movisse, ut sibi illam conciliaret. Vide quantum roboris ac virium haec Sententia a partium enumeratione accipiat. Prolit Deum fidem quid vobis vultis 3 Tribunos plebis
concupistis: concordiae causa concessimus. Decemviros desiderastis: creari passi sumus. DecemVirorum Vos Pertaesum est: coegimus abire magistratu. Manente in eosdem privatos ira vestra, mori, atque exulare nobilissimos viros honestissimosque passi sumus. Tribunos Plebis creare iterum voluistis: creastis. Consules sacere veStrarum partium, etsi Patribus videbatur iniquum, Patricium quoque magistratum plebi donum fieri vidimus. Qui finis erit discordiarum i Eequando unam urbem habere, ecquando communem hanc esse patriam lia cebiti Victi nos aequiore animo quiescimus, quam Vos victores. In nos viri, in nos armati estis.
Segnerus noster ita illustrat enumeratione partium sententiam hanc in concione iertia, viros sanctissimos
mundano quidem judicio nullam honoris famaeque jacturam secisse, quod inimicis pepercerint.
Beuche, donde inserite voi cosi gran discapito delia vostra ripulaatoney perdonando quasi che nulla si meriti in cio di credito uti Salomone, it quale assermo cliecto piutiosto e di onore: Honor est homini, qui separat
156쪽
mondo gridan cosi' Ma Se n Oi ritroviamo che personaanehe nobili piu di nol hau Praticata questa Iegge naedesinaa deI perdono, Sen Za che quindi rinianga contaminatala loro chia regeta, anche in saccia al istesso mondo, ci- sdegneremo di praticarIa anche noti E chel Chiame- rete voidunque infami i Basilii, infami i Naalangeni, infami gli Atanagi, infami i Grisostomi, perche ci lascia- rono esemcisi memorabili di perdo uor Un Gerardo, at cives ovo di Canodia, su Sὶ mansueto, che mentre al- cuni dei popolo gli lanciavano Sassi, egit loro rendeva benedi Zioni: Per que Sto egit e infame 3 Un Ambrogio, arcivescovo di Milano, fu Si pietoso, che somministro Iungamente ii vitio ad uu traditare, che gli avea tramatorabhiosamente alla vitae per questo egit o infamet UnAcacio, vescovo di Amida, su si elemente, che a sine di sostentare alcuni suoi di Ieggiatori pagani, arrivo sinoa struggero i sagri calici: Per questo do Vra chia marsi infame ancor eglii Se questi chlamate in lami, insanae Sara dunque non meno vn Principe Cario Manno, ilquai percosso con imprOvvisa guanciata, in cambio dirisentirsi con altere ZZa, rispoSe coci Sommissione: Sara infame uri Leone, sara infame un Zaccaria, Sara insa-
me uri Alessandro, tuiti e tre fourani pontesici, de' qua-Ii altri a suoi persecutori salvo Ia vita, altri dono ric-chezae, altri partecipo dignita. Che dite ῖ Chiamereto infami tuiti questi uomini, perche non banno aderito alleleggi scellerate dei mondo, ma ubbidito at santissimi in- Seguamenti di Cristol
Notatio nominis eι Conjugata. Cur Notationem nominis et Conjugata ad unum
R. Ad unum et idem caput duos hosce locos propter assinitatem rev0eamus. Quamvis porro uterque
157쪽
ille loeus, propter levitatem non adeo valere videatur ad persuadendum, quia tamen non parum Valet ad delectandum, et ad orationem lepore aliquo ac Sale condiendam, idcirco ab oratoribus interdum summis adhibetur.
H. Miatio seu Etymologia, est locus qui verborum originem, vim et significationem inquirit; et ut cum
Tullio definiamus u Notatio nominis est cum eae vi nominis argumentum elicitur, quam Graeci etymologiam vocant. idest verbum ex verbo veriloquium V. g. Senatus nomen traxit a senibus: Consul vocatur is
qui consulit Patriae; ergo Piso consul non est qui eam evertit. Ovidius in Fastis stetimam sic appellari dicit a fineendo, et hostiam ab hoste.
Victima quae dextra cecidit victrice vocatur. Hostibus a domitis hostia nomen habet.
Ouomodo uti possumus Notatione nominis' R. Ex hac nominis interpretatione plura ducuntur argumenta. Nequis putet inopem esse hunc locum, et exiguiorem dicendi copiam quam ex aliis ex eo manare posse tum ad vim, tum ad orationis ornatum. Hoc exemplum quod ex Catone Majore M. T. Ciceronis subiicimus, rem aperte monStrabit.
Neque enim ipsorum conviviorum delectationem voluptatibus corporis magis, quam coetu amicorum, et Ser monibus metiebar. Bene enim majores nostri accubatio Mem ePularem amicorum, quia vitae conjunctionem haberet, convivium nominarunt, melius quam Graeci, qui hoc idem tum compotationem, tum concoenationem Vocant. Ut quod in eo genere minimum est, id maxime probare videantur.
Et Passavantes noster ita a nominis Nolatione quid sit contritio declarat.
158쪽
Contrigione si dice da trifarer eome noi veggiamo inqueste cose corporali, che alciana cosa si dice tritata, quando si divide e rompe in minute Parti, sicine non vi riinanga niente dei saldo; cosi i l cuore dei peccatore, ii quale it peccato D duco, intero ed ostinatonet male, quando ha Stissiciente dolore, o dispiacere delpeccato, quasi si rompe e trita in tal naan iera, cliei' affetio det peccato non V' lia siti parte, ne luogo Ue
Quandonam potissimum utendum est Notatione nominis R. Quando in nomine aliquo laudem vel dedecus, aut jocum aliquem non scui rilem aut mimicum, Sed liberalem, et urbanum invenit orator. Sio in nomen Verris iocose lusit cinero, quasi ita dictus suisset quod omnia verreret, hoc est omnia raperet homo furacissimus: Quam tu, inqvit, domum, quod sanum adisti, quod noueversum atque extersum reliquerist
Sic etiam Chrysogonum in avaritiae suspicionem v cavit ab ipsius nomine, quod aureum significat, aut . quasi auro genitum. In sacris literis magnam quamdam vim habet Notatio nominis; quod nempe nomina bene milita vel a Deo ipso fuerint imposita, ut cum Christus ait ad
Petrum: Tu es Petrus et super hanc Petram aedificaho ecclesiam
vel Iatentem quemdam habeant, ac mysticum sensum..Ηino Sancti Patres hunc locum usurpant persaepe V. g. cum ait D. Hieronymus ad Heliodorum. Intem
pretare voeabulum Monaehi. Quid faeis in turba, tu qui solus ea 76
159쪽
Ouid sunι conjugatur . . R. Sunt ea quae ab uno orta vocabulo vario conjuguntur, seu commutantur, ut Sapiens, Sapienιia, Sapienter: Imperium, Imperator, Imperare, quae sunt finitima Mialioni. Ex hoc Conjugatorum loco Caesarem ingeniose admodum ita laudat Tullius in orati no pro Marcello.
Caeteros quidem omnes νlatores helIorum civiIium, jam 'ante aequitate, et misericordia Micerase hodierno vero die te ipsum vicisti . . . Nam cum ipsius Dictoriae conditione victi omnes occidisSemus, cIementiae tuae judicio conservati sumus. Becte igitur unus invictus es, a quo ipsius etiam victoriae conditio, visque e ricta est.
Ad eumdem lacum pertinet illud in Pisonem.
Cum enim esset omnis causa illa mea consularis et seriat ia, auxilio mihi OPus erat, et Consulis, et S natus.
Est et illud Terentianum elegans in primis in hoc
eodem genere. Homo sum: humani nihil a me alienum puto.
Et Alberius LolIius in sua oratione de Pompis.
o tempi, o costumii tempi dico intemperantissimi, ecostumi scostumatissimi, degni veramente di una huona risorma e di molto severa correZione. g. IV. v Genus et Species, seu Forma.
Ouid est Genus, quid Speetes 'B. Genus est nolio ad plures disserentias pertinens, ut docet Tullius. Apud Rhetores vero genus dicitur
160쪽
illud quod est commune multis, et quod multa sub se
eomplectitur: ut virtus sub se continet justitiam, temperantiam, sortitudinem, prudentiam. Species seu sorma est id quod minus late patet; seu res particularis quae sub universali continetur; et ut cum Tullio l0quar, forma est notio cujus disserentia ad caput seneris, quasi ad fontem referri potest. Vocatur autem
apud Rhetores Hypothesis V. g. virtus egi amanda, est genus sive Thesis: temperantia his et nune est in eonvivio servanda, en species sive Hypothesis. Oua potissimum ratione eae Genere ataumentum
duelmus ZR. Dicimus duci argumentum ex genere cum de specio disputantes ad genus confugimus 3 seu ut vulgo loquuntur cum Hypothesis revocatur ad Thesim. Hujusce loel luculentum habes exemplum in oratione pro Archia poeta, ubi cicero cum laudandum Archiam
magistrum, suscepisset quod est Hypothesis, in rem
ad Thesim revocavit; hoc est Poesim et studia hum nitatis generatim et universo laudavit, ut latiorem Orationi suae campum aperiret. Adverte igitur, quo artilleio ab Hypothesi transit ad Thesim.
Sit igitur sanctum apud vos Ilumanissimos homines, hoc Poetae nomen, quod nuIla unquam barbaria vi lavit. Saxa et solitudines voci respondent: bestiae Saepe immanes cantu nectuntur, atque consistunt: nos instituti rebus optimis non poEtarum voce moveamuri HO- merum Colophonii civem esse dicunt suum, Chii suum vindicant, Salaminii repetunt, Smyrnaei vero Suum eSSe confirmant. Itaque etiam delubrum ejus in oppido dedicaverunt. Permulti alii praeterea pugnant inter se atque contendunt. Ergo illi alienum quia poeta fuit Post mortem Etiam expetu ut: nos hunc vivum qui ct Voluntate, ct legibus noster est, repudiabimus '