장음표시 사용
181쪽
Majores nostri saepe, mercatorihus, ac naviculatoribus injuriosius tractatis, bella gesserunt: vos, tot Civium Bomanorum millibus uno nuntio , , atque uno tempore necatis, quo tandem animo esse debetis 3
Quomodo sit argumentum a Comparatione parium R. Fit cum contendimus id quod valet in una re, Valere etiam debere in alia re pari: ut lex est, qui occiderit patrem, insutus in culeum deficiatur in pronuentem; ergo et qui matrem occiderit, eodem supplicio dignus est. Hinc Tullius in oratione pro Sylla se jam parem esse probat Hortensio oratori, atquctita argumentatur. Iuro potest Hortensius Syllam do-sendere. ergo potest et Cicero. Sed illum loquentem
audiamus. Si conjuratio patefacta per me est, tam patet Hortensio quam mihi. Quem cum videas honore hoc, auctoritate, virtute, consilio praeditum non dubitasse quin invocen- tem Syllam defenderet, quaero, cur adituS ad Causam, qui Hortensio patuit, mihi interclusus esse debuerit laga asseras exempla italisa comparationis. R. A majori ad minus Cardinalis Commendunus in oratione pro discipulis Patavinis, ita ignoscendum esse
Conciosiacche non vive uomo Dei mondo si saggio agiusto e moderato quanto alle virtu, Si d' animo quieto, e di vita si solitaria quanto a' costumi, o di tanta est ma vecchieZZa quatito ali' cta che non te ma, o chenon dehba temere d' incorrere egit ancora quando chesia in tali errori, e che di colui pieta non gli prenda, a cui tu sorte avvenne d' essere tu cose tali dalla so tuna Sospinto .... perciocche non e legge Cosi severa, the acquieti lo sdeguo, tormento con crudele, che ras-ffreni 1' ira, pena tanto acerba, che sgomenti I' impeto,
o tanto aspro supplicio, che ritardi ii surore di chi puratiora osseso si Sente.
182쪽
A minori ad majus Alberius Lollius in oratione ad Paulum III. ita disserit.
Certamente, Padre Beatissimo, se per edificare una citia si merita tant' onore, di quat sara degno colui, ehe avra PrOVvedulo, che tante gia ediscate non cadano a terrai Se per disendere uia popolo solo in tanta gloria si sale, in quat salira colui, che n' avra molli instem e conServati l Se per mostrare it bet vivere agit uomini co tanto Pregio S' acquista, di quanto si converia ornar colui, clienon Pur mostrato, ma con tranquillissima sicurta 1' avra loro rendutor E se Τeseo, ed Ercole per Ie perpetue inimiciale che ebbero coi Tiranni, erano stimati degni di tanta riverenga, che furono loro driggati templi, salticacrificii, ed altri divitii onori, quali laudi, quai titoli, o quali graetie tigia ali ai meriti, Si potranno mai renderea voi. B. P. y
. A pari Venetiarum urbem perpetuo duraturam Ioannes Casa declarat. Εd e senga alcun dubhio da credere che siccome ii cieto
PerPetuo essendo, conserita quel medesimo modo Sempre, a la natura simit mente perpetua ritiene uua stessa leg-ge; cosi la vostra nobile Comunanga eterna fia, Pe ei ocche ella uti medes imo ordine, e uno Stesso Stile hatenulo e conservato Sem Pre Seuga mutarIO, O Pure at
terarIo giammai, la quale piu secoli Vissuta essendo, che molle attre deIle piu illustri non vissero anni, pili DeSca e Piu vivace ora atteinpata si dimostra, che quelle aliora giovani non si dimostrarono.
Ouinam sunt Ioel eaetrinaeei ΤR. Loci extrinseci, qui etiam vocantur remoti, et
183쪽
ingenioque oratoris, ut excogitentur, quique extra rem ipsam positi sunt: quapropter ab Aristotele recto vocantur argumenta inartificialia, seu arte carentia, non quod artis omnino sint expertia, cum potius illorum tractatio summum requirat artiscium ; sed quod non eruantur ex rebus ipsis, et ex causae visceribus; quippe quae foris eruuntur, et auctoritate sola nituntur: itaque sunt inartificiosa, quod attinet ad in- Ventionem, non vero quod Spectat ad usum atque tractationem. Quot sunt Ioel emtrinseeipB. Sex assignantur a Quintiliano. 1. Leges, seu praejudicia, 2. Fama, 3. Tabulae, 4. Iusjurandum, 5 Τormenta, 6. Τostes i nung vero morum et legum humanitas tota ferme ab Europa cruciatus, sive tormenta abrogavit. Ouomodo argumentandum est a legibus ae pra/
R. 1. Dices praejudicia ac leges essa sincula reipublicae , regnorum landamentaς justitiae nervos, omnis aequitatis sontem, libertatis asyliis, sapientiorum virorum oracula. 2. Commendabis eos a quibus latae sunt legqs. 3. Recensebis damna quae con- Sequentur, si leges impune violentur; juvabit interdum asserre ipsa legis verba, conceptamque ac So- Iemnem formulam v. g. Siquis hominem dolo malo morti duit, parricida esto. Si lex tibi adversetur, illam ita resulabis, et intringes. Dices 1. vel antiquatam fuisse legem , et amplius non valero. Ita Cicero pro Rabirio. Tune mihi etiam testis Poreiaε mentionem faeies' 2. Vellegem legi oppones. 3. Vel dices standum esse non
legis literae, quae nimirum occidii, sed ipsius legisla-
184쪽
ioris menti. u. Dices majoris euiuspiam utilitatis gratia, licere interdum a Iugibus discedere. Quid est fama seu rumor 'R. Fama ut hic accipitur, est sermo vulgi sinaullo auctore ac capite dispersus, seu, ut ait Quintilianus, est . sermo multitudinis, qui habet auctoritatem, nisi irrepserit malitia, vel nimia quaedam, ut sit, credulitas. nouomodo tractandus est locus a fama' R. Si tibi causaeque tuae faveat fama, dices magnam esse vim atque auctoritatem famae, cui optimus quisque tam impense studet. Dices populi vocem esse quoddam quasi oraculum, quod vix umquam fallere possit. Usurpabis in primis aureum illud Plinii dicium ad Trajanum . . Singuli decipere, ae decipi
po3Sunt: nemo Omnes, neminem omnes fefellerunt. v Contra vero, si tibi causaeque tuae rumor adversetur, erit amplificanda verbis famas levitas atquainconstantia, quae saepe viris integerrimis maculas amet aspergere. Dices ex opinione magis quam ex Veritate res aestimare solere. Usurpabis auream Senecae, opinor, Sententiam.
Dat veniam corvis, vexat censura columbas.
Addere deniquo poteris do fama eum Virgilio Aeneid. 4. et cum Tertulliano etiam in Apologetico, quod nimirum sit
Tam ficti pravique tenax, quam nuntia veri.
Ιia Tullius pro Plancio judices obsecrat ne disseminatis rumusculis fidem habeant.
185쪽
Illud unum vos magnopere oro atque obsecro , cum hujus quem defendo, tum communis periculi causa, nosciis auditionibus, ne disseminato dispersoque sermoni fortunas innocentium subjiciendas putetis . . . Nihil est tam volucre, quam maledictum, nihil facilius emittitur, nihil citius excipitur, nihil latius dissipatur.
Quid sunt tabulae R. Nomine tabularum intelliguntur omnia testimonia scripto exarata, quibus pacta conventa, c0n tractus, codicilli, stipulationes, testamenta, et alia id genus continentur. His saepe tota res agitur, quum Sive ad reum convincendum, sive ad cuiusquam sa- cinus promendum, vel animum significandum, aliciijus hominis, vel civitatis scripta proseruntur, quibus fides negari non possit. Si demonstrabimus id de quo agitur in publieas tabulas relatum osse, fides adhibenda erit, dummodo legitime factum. Hunc Vero locum infirmare possumus, si tabulas illegitimas esse, vel salsas, vel in alienam partem detortas, et haud recto interpretatas fuisse comprobemus.
Quid est jusjurandum 'R. Est assirmatio, vel negatio rei alicujus, ritu religioso lacta, et Deo optimo Maximo in testem appellato. Sic olim Scipio apud Livium Lib. 23.
Si sciens fallo, tum me Iupiter Opi. Max. domum, s miliam, remque meam pessimo loco assicias.
Quod si sorte iuramenti fidem velis infirmaro, dices eum eloquentissimo illo Massiliae Sacerdote salviano.
Plures invenias qui saepius pejerent, quam qui omnino non jurenti se
Et rursus idem Salvianus libro 4. Si pejerct Francus, quid novi taciti Qui periurium ipsum
Sermonis genus Putat esse, Don criminis.
186쪽
0uid sunι tormenta sive quaestio ' n. Sunt cruciatus, vi quorum Veritas extorquebatura reis. Valebat autem plurimum locus ille ad faciendam fidem, si post quaestionem reus in facti consessione perseverasset. Faciebat item maximopere adprobandam, ejus qui accusabatur, innocentiam, si tormentis adduci non poterat ut crimen lateretur. Quomodo infirmari poterat loeus ille pB. Dixisses periculosam esse sallacemque consessionem quae tormentorum vi exprimitur; quandoquidem compertum est bene multos innocentes, Vi tormentorum ac metu doloris, ad salsa dicenda persaepotuisse adaetos; et potuisses hoc loco usurpare Sapientissimam illam viri clarissimi trionis Grotii sententiam. Mentietur qui serre poterite mentietur qui serre non poterit.
Quaestiones, inquit, servorum ac tormenta nobis accusator minitatur, in quibus quamquam nihil periculi suspicamur, tamen illa tormenta gubernat dolor, moderatur natura cujuscumque animi turn corporis , regit quaesitor, nectit libido, corrumpit spes, iusirmat metus, ut in tantis rerum angustiis nihil veritati loci relin
Quid sunt testes' R. Sunt qui de re, quae Vocatur in controversiam, voce Vel scripto testimonium serunt. Accedit huic testificationi majus pondus atque auctoritas: 1. Si testes sint oculati. 2. Si sint jurali. 3. Si sint viri probi atque integerrimi. 4. Si sint viri illustres aeprimarii. 5. Si nulla nec spo nec cupiditate impulsi testimonium dicani.
187쪽
Quomodo infirmatur Ioeua a testibus' B. Infirmabitur locus ille s. si dicas testes esse homines vel infames, vel Ieves ac sutiles, vel servos, domesticos, amicos, aut quomodocumque suspectos. 2. Si ostendas illos non secum ipsis cohaerere, Sed pugnantia loqui. 3. Si graviores testes illis opponas. . 4. Si conjecturis et argumentis illorum testimonii sutilitatem demonstres. 5. Denique si dicas testes illos esse homines infimae sortis, atque egentissim0squi facile subornari potuerint.
CAPUT XIII. DE ARGUMENTORUM INVENTIONE QUAE AD TRIA ELOQUENTIAE SPECIATIM GENERA PERTINENTNum tria eloquentiae genera quae numeravimuι propria habent argumenta pn. Quamquam ex sontibus quos ostendimus omnis argumentorum inventio ad omnem orationem exoritur, tamen tria genera Demonstrativum, Deliberativum, rudiciale, argumenta propria habere possunt, de quihus Bheiores seorsim praecepta tradiderunt, quae nos hie paucis perstringemus.
De inventione argumentorum quae speciatim ad genus demonstrativum pertinent.. Quae argumenta praecipue generi demonstrativo sunt aptiora B. Genus demonstrativum quod tolum vel in laudando vel in vituperando est, habet in se unde orator
188쪽
argumenta propria petat ad laudem vel ad vituperationem. Verum sive laudet sive vituperet, animadvertendum in primis est an de personis, an de rebus sermo sit. Si de personis, tum observanda quaedam ad personas pertinentia; si de rebus, quaedam sunt rerum de quibus loquimur omnino propria , neque
Dic age argumenta quibus orator personam laudare pote3ι. R. Argumenta quibus orator personam laudare potest alia sunt intrinseca, alia extrinseca; idest alia insunt personae, alia circumstant. Intrinseca sunt mores, virtutes, illustria facta, scientiae, artes: Oxtrinseca genus, patriam, corporis et fortunae dotes, et quos vel vivens vel post mortem assecuta sit honores. Velim asseras intrinseea argumenta ad laudem ali
R. Probati mores summa Iaude hominem assiciunt, virtutes extollunt; in quibus primum Iocum obtinent religio, charitasque in Deum, in parentes, in patriam. Secundum locum bono sibi jure vindicant iustitia. moderatio, humanitas, clementia. Laudabitur liberalitas atquo beneficentia in egenos. in cives, in omnes, qua nimirum una reges ac principes propius ad Deum accedere posse videntur. Celebrari poterit etiam facilitas, et comitas. Fortitudo denique in periculis adeundis, et laboribus tolerandis, magnitudo animi excelsi et invicti nihil extimescentis, constantia, fidesque in In'omissis, prudentia in consiliis dandis et capiendis, aequanimitas in adversis; modestia in secundis; et quod maΘximum est, sortia et illustria facta, quibus vitam ille norbilitavit, honores quos merito assequutus est, munera quibus bene lancius et similia, segetem argumenis
189쪽
rum uberem in laudando suppeditabunt. Genus moristis sive magna pietate et constantia, sive pro religiono vel principe vel patria Obitae in magnis laudibus quoque esse Solet. Quomodo laudari quis poteriι a seientia et artibus e R. Ex triplici capite. 1. Si liberalium artium scientiarumque disciplinis sit instructus is qui laudatur. 2. Si libris, operibus editis sit clarus. 3. Si literis artibusque, vel earum cultoribus savit, et patrocinatus est, Vel pecunia sua scholas instituit, bibliothecasquo vel auxit vel locupletavit aut mercurialibus viris opem attulit, aluit puerorum studia, et de si-teris , scientiisque benemeritus est habitus. Haec omnia oratori laudationis argumenta haud exilia suppeditabunt. g. II.
De arstumentis ad laudem eaetrinsecta. Quaenam vocamus eatrinseca ad laudationem argumenta'
R. Ea quae non animo studioque proveniunt, Sed Drtunae, naturaeque, idest Providentiae dono. Haec sunt genus, patria, institutio, corporis pulchritudo, robur, sanitas: quae in ipsa morte, quae sub ipsum mortis tempus contigero. Quomodo laudari poterit a genere' R. Si genus sit illustre, laudabis a splendore natalium,m orumque rebus gestis, quae sunt quaedam virtutis quasi semina in nobilium animis insita. Dices majorum virtutem in eum quem laudas cum sanguine
pariter fuisse transfusam, juxta decantatum illud uo-
190쪽
ratii verbum: Fortes ereantur fortibus. Dices filios impressis majorum vestigiis in tere solere. Hinc I. Caesar suam a Venere repetebat originem. M. Antonius ab Hercule. Galli se Dite patre prognatos Praedicabant, inquit Caesar Commentariorum libro 6. Quid facto est opus si is qui laudatur obscuro Fenere natus ait 'R. Locum habere poterit illud Minutii Folidis in Oetavio.
Omnes Pari sorte nascimur, sola virtute distinguimur.
Optimus quisque nobilissimus. Dices quoque cum Seneca. Non facit nobilem atrium plenum fumosis imaginibus.
Nemo in nostram gloriam vixit: nec quod ante nos fuit, nostrum est. Animus iacit nobilem: cui ex quacumque conditione, supra conditionem licet Suinei e
Usurpabis tritum illud alterius Senecae. Qui genus Iaudat suum, aliena Iaudat. Nihil etiam magis pervulgatum quam essalum illud Uyssis in certamine cum Mace. Et genus et proavos, et quae non fecimus ipsi
Erit etiam in promptu magnifica illa Tullii vox, cum contemptim novus Irpinas appellaretur. inquit, majoribus meis virtute mea praeluai. . Denique poterit usurpari quoquo ingeniosum illud dictum Iphicratis, qui ex sutoris filio, ob summam rei militaris peritiam, facius Atheniensium exercitus Im serat0r , invido cuidam generis ignobilitatem eSPr0