장음표시 사용
211쪽
Ienti quadam divinaque rationer Licet enim jam, remota subtilitate disputandi, oculis quodammodo contemplari pulchritudinem rerum earum, quas divina providentia dicimus constitutas. Firmissimum hoc asserri videtur, cur Deos eSSe credamus, quod nulla gens tam sera, nemo omnium tam sit immanis, cujus mentem non imbuerit Deorum opinio Multi de Diis prava sentiunt. Id enim vitioso more enici solet; omnes tamen esse vim, et naturam divinamarhitrantur: nec vero id collocutio hominum aut con Sensus evicit: non institutis opinio est confirmata, non legibus. omni autem in re consensio omnium gentium,
Iex naturae putanda eSt. Esse Praestantem aliquam aeternamque naturam et
eam SuSpiciendam, admirandamque hominum gener , pulchritudo mundi, ordoque rerum coelestium coot confiteria
Sit igitur jam hoc a principio persuasum civibus,
dominos esse omnium rerum, ac moderatores DeOS, ea que quae gerantur, eorum geri ditione ac numine, eosdemque optime de genere hominum mereri, et qualis quisque sit, quid agat, quid in se admittat, qua mente, qua pietate colat Religiones, intueri, Piorumque, et impiorum habere rationem. Utiles esse autem opiniones has quis neget, cum intelligat quam multa firmentur jurejurando; quantae salutis sint laederum Beligiones, quam multos divini SuPPlicii metus a scelere revocarit; quamque Sancta Sit SO
cietas civium inter ipsos, Diis immortalibus interpositis tum iudicibus, tum testibus lQuibus sublatis, perturbatio vitae sequitur, et magna confusio. Atque haud scio an, pietate adversus Deos Sublata, fides etiam, et societas humani generis, et una excellentissima virtus justitia tollatur.
Oua ratione disponenda sunt argumenta' R. curandum erit in primis ut ex multis argu mentis validiora seligamus, quibus tamquam certis
212쪽
adminiculis oratio innitatur. Omnis orator apud se personam auditoris sustineat, videatque quas sibi vim asserre possint ad persuadendum. Delectu argumentorum habito, omnis in iis disponendis sit cura et sollicitudo. I. Primum caveat ne in unum cogantur indistinete, sed singula proprium teneant locum. Si enim multa ad rei justitiam probandam, multa ad decorum, nonnulla ad commodum, reique voluptatem in promptu habeas, Secernas oportet, et singula ad finem suum reseras. Male enim saceres, si incomposite in medium proferres, ita ut ab utilitate ad voluptatem, posteaque ad justitiam rediret oratio, omnia perturbans, et Veluti miscens quadrata rotundis. Nihil turpius esse potest oratione in qua, nullo ordine argumentorum servato, orator veluti amens omnia confundit, et miscet: nihil molestius auditori, qui rem plane concipere nequit, et ab una ad alteram rapitur rem, ut ad primam postea redeat. 2. Animadvertendum est etiam quid ponderis argumenta in se habeant, et quantum virium. Ita enim disponenda sunt ut augeatur semper et increscat oratio. Si orator virium suarum firmitate considat, haec melior et pronior via est. Si vero dissidat, neque satis causam suam valere cognoscat, unumque
argumentum habeat, in quo maxima vis pondusque inest, in prima statim fronto collocet, ut nulla mora auditorem praeoccupet, sibique conciliet. Si duo validiora sint argumenta, alterum in fronte, alterum in extremo, infirmioribus interpositis, collocet; ut illa conspicuum teneant locum, haec lumen et robur ab illis accipiant; magisque eorum infirmitas lateat. Quemadmodum imbecilliores milites qui fugam, au-
213쪽
dila buccina, circumspiciunt, in medium agmen cogi solent, ut qui per se parum possunt, turba Valeant. 3. Si argumenta Omnia certa et firma sint, pertractanda et amplificanda sunt singillatim; si vero aut dubia aut verosi milia sint, aut infirmiora omnia, in
Unum . congreganda Sunt, ut mutuo auxilio sustineantur. v Turba valent, urgent universa; at si singula quaeque dissolveris, jam illa flamma quae magna congerie convaluerat, diductis quibus alebatur, concidet; ut si vel maxima flumina in rivos deducantur, qualibet transitum praebent. . Quintil.
Ouaenam praestanda gunt, ut argumentorum distributio 'eilior sit 'B. Ut lacilius et commodius argumenta distribui possint eo quo diximus pacto, nonnulla lFronibus
praesertim sunt praestanda. Ante omnia assuescant rudiore manu orationis imaginem scripto adumbrare,
propositaque sibi re, quam confirmandam assumit, in singula quaestionis membra sublilissime inquirere, omnia pervestigare, discutere, enucleare, ut argumenta quibus tueri possit, reperiat: reperia describat, nullo habito delectu et ordine servato, Sed prout mens ipsa suggerit. Cumque indistincto omnia descripserit, excutiat, deligat, secernat, infirmiora, vel non opportuna deleat, numerisque in chartae margine appositis, notet quae et quo ordine describat. Neque operam insumat ut omnia describat, sed validiora et opportuniora: non enim oratio innumeris argumentis, sed validis et aptioribus gaudet. Quas enim supervacanea sunt, obstant non adjuvant, et veluti inanibus impedimentis orationem consarciunt, atque ingratam auditoribus reddunt.
214쪽
Ouid esι argumentatio B. Est argumenti susior et artificiosa dilatatio. Inter argumenta et argumentationem hoc interest, quod argumentatio sit modus, sive ratio qua argumentum tractatur; argumentum Vero sit ipsa argumentationis materia. Unde argumenta eX Se jejuna sunt, et imbecilla, nisi artificiosa eorum accedat explicatio. Quot εunt ataumentorum species, 3eu quot modistractari possunt argumenta' R. Septem ex Dialecticis oratores SumpSere. Sunt. 1. Syllogismus, seu ratiocinatio. 2. Enthymema. 3. Epichirema. d. Dilemma Sive complexio. 5. S0rites 6. Inductio. I. Exemplum. Nunc paucis singula declarabimus.
B. Duplex distinguitur Syllogismus, seu rati0ginatio. Alius est philosophicus, alius oratorius. SylI0gismus phil0sophicus est argumentatio, constans tribus pr0positionibus distinctis, et explicatis, quae sic inter Se connectuntur, ut concessis duabus primis, quarum altera mador, altera minor, quia minus late patet, appellatur, necessario concedenda sit tertia, quae eon sequentia dicitur: V. g.
215쪽
Omnis ars honesta est amplaetendar Rhetoriea est ars honesta: Ergo Rhetorisa est amplectenda. Syllogismus oratorius est ratiocinatio conflans quinque partibus, certo inter so ordine connexis, unde etiam vocatur syllogismus perfectissimus. Quaenam sunt partes Syllogismi oratorii pB. Quinque numerantur: 1 est Propositio. 2 Propositionis probatio. 3 Assumptio. 4 Assumptionis probatio. 4 conclusio. Habes insigne quoddam Syllogismi oratorii exemplum in lib. l. do Inventione, ubi lueu lenter demonstrat Cicero divina providentia mundum gubernari. Sed quod exiliter et jejuno dixisset philosophus in hunc serme modum Illud diuina Providentia administratur quod optime administratur taed mundus optime administratur: igitur mundus divina Providentia administratur. - Tullius oratorio more ita pertractat.
Melius accurantur quae consilio geruntur, quam quast sine consilio administrantur. - Et haec est Propositio.. Domus ea, quae ratioue regitur, omnibus instructior est rebus, et apparatior, quam ea quae temere, et nulla consilia administratur. Exercitus is, cui praepositus est sapiens, et callidus. Imperator, omnibus partibus commodius regitur, quam is, qui stultitia et temeritate alicujus administratur. Eadem navigii ratio est. Nam n Metis optime cursum conficit ea, quae scientissimo guber natore utitur. - Et haec est Propositionis probatio. Nihil autem omnium rerum melius, quam mundus a ministratur Et Raec est Assumptio Nam et Signorum ortus, et obitus definitum quemmimordinem Servant; et annuae commutationes non modo quadam ex necessitate semper eodem motu sunt, Vin
216쪽
rum ad utilitates quoque rerum omnium sunt ac rummodatae; et diurnae nocturnaeque vicissitudines nulla in re unquam mutatae quidquam nocuerunt. Et haec est Assumptionis yrobatis. Quae signa sunt omnia non mediocri quodam consilio naturam mundi administrari. - Quae est con te- . xio, sire eonclusio.
Semperne constat quinque illis partibus Syrtis
R. Nequaquam. Si enim perspicua sit vel Propositio, vel Assumptio, tunc omittitur illius probatio; et ita sit Syllogismus quadripartitus. Quod si etiam
Perspicua Videatur utraque, tunc probatione nihil opus erit; ot ita tripartitus siet Syllogismus Quid vero intererit inte Rhetorem et Philosophum, si uterque tripartitum Syllogismum adhibeat PR. Hoc intererit, primo quod philosophus ea maximo quaerat argumenta, quae possunt scientiam aut certam opinionem essicere: rhetori vero sussiciant, ut plurimum, probabilia. Alterum discrimen est in argumenti tractandi rations positum. Philosophus enim tres propositiones ordino collocat, quem ordinem formam appellant: rhetoris vero industria in eo posita est, ut propositiones illas invertat, amplificet, verbis ornet, figuris illuminet, artem denique totam diligenter legat. Hinc acule admodum ' ebat Zeno philosophus . . Logicam seu dialecticam similem e83d pugno, seu manui eo licatae; Rhetorieam vera palmae εeu manui e lieatae atque exporreetae similam tale. Numquamne togieus et naturalis servatur ordo
in Syllogismis oratoriis e B. Servatur aliquando non solum ab oratoribus, Verum etiam, quod mirum sane vidcatur, ab ipsis
poetis, ut in illo Persii exemplo Sat. 1.
217쪽
An quisquam est alius liber, nisi ducere vitam Cui licet ut voluit Z licet ut volo vivere; uon Sim Liberior Bruto leui profecto integer est Syllogismus et ordinem eum plane servat, qui tradi solet a Logicis. Syllogismi oratorii alper eaeemplum ab italico Or
tore depromptum. B. Exhibet Segne rus in Concione XII. STllogismus philosophicus hic est, quem ille oratorio more amplificat. v Nemo saudet in institutum suum peccare, et si peccet erroris pudet in Christianus homo gloriatur nec pudet se Ergo is audaciae et pudoris omnes terminos praetergreditur, qui Christianus quum sit in peccato suo gloriatur. Perlege oratorem, et artem ejus allendo ut discas.
Perocche quul cecita maggiore di questa, se si considera intima mente, trovar gloria ne II'empietat Audate voldiscorrendo in inuta mente per tuiti i mestieri degli uomini, non trovere te che veru no Dei suo si vanti diavere errato Solo Ι' auer peccato Dei vivere e materia di coin placenZa, e soggetto di vanio. arrivato colui a queli' adulterio, tramato con tante industriel Quanto De giu hilal Ha riportata queu' altro quella vende ita tracciata per tante stradet Quanto ne parΙal Seo Pervenuto quel cortigiano a sereditare con Ie Sue ca-Iunnie la fama di q-il' innocente, clie sacevagli Ombra, non se ne ride coi confidentit Se s giunto quel ministro a spremere co' suoi raggiri Ia horsa di quella ve-dova, di cui maneggiava te liti, non se ne pregia co' suoil E questo sara, diro di nuovo con Davide, ii vostro vanioῖ Quid gloriaris in malitia, qui potens es in iniquitater Non late voi professioue di essere Cristiani, di esser Cattolicit Come dunque vatis gloriarvi di quello eli' o tutio opposto a si nohilo prosessione '
218쪽
De Enthymemate. Ouid est Enthymema 'R. Est pars syllogismi, seu syllogismus imperfectus. Enthymema graeca vox est, quae significat mente concipere, costitaret quod scilicet tertia propositio, quae Verbis non essertur, mente retineatur. Quo ι partes habet Enthymema et quomodo βι' R. Duas, quarum prima vocatur a Logicis Anie- cedens, altera Consequens: v. g. Omnes artes εunte etendae, Ergo Eloquentia est expetenda. Fit Omittendo vel propositionem, vel assumptionem: Seu ut Logici loquuntur, omittendo majorem, vel minorem: V. g. Clodius insidias struaeiι Miloni; ergo Clodius jure fuit oecisust vel Quicumque alteri struit in3
dias, jure ab illo oeciditur: ergo Clodius jure fuit
occisus a Milone. Ouodnam est optimum Enthymematis genus'
R. Illud est quod fit a contrariis, cujusmodi est apud Sallustium illud Micipsae ad Iugurtham:
Quem alienum sidum invenies, si tuis hostis fueris 3
Erit etiam aeutius ac validius Enthymema si fiat per interrogationem. Tale est illud Medeae apud
Senecam. Servare Potui, perdere num Possim rogast
cur Enthymemate magis gaudere vulgo dicitur orator quam syllogismo pR. Τribus de causis. 1. Ul. occultet artificium, quod scilicet agnitum, causast magis obest quam prodest-
219쪽
Hinc etiam cum utitur Syllogismo, partes ejus transponit. 2. Ne videatur auditorum ingeniis dissidere, quasi necesse sit omnes Syllogismi partes singillatimeXprimi. 3. Quia Enthymema validius percellit adversarios; illosque punctim, ut riunt, caesimque serit. Unde jaeulum ae telum oratoris vocari solet. Vide quo modo Tullius Enthymemalo serit Antonium:
Pace in vult Antoratus ' arma ponat:
quasi diceret; non arma ponit Intonius 3 ergo non uult pacem. Asper Enthymematis eaeemplum. R. Ita Cicero in oratione pro Sex: Roscio Enthymemate utitur. Ergo idcirco turpis haec culpa est, quod duas res Sanctissimas violat, amiciliam, et fidem. Nam neque mandat quisquam nisi amico, neque credit nisi ei quemsdum putat. Perditissimi est igitur hominis simul amicitiam dissolvere, et sallere eum qui laesus non esset, nisi credidisset.
Et Segnerus noster in concione XII. g. 3.
So ben io, che e cosa da medico piu fulaesto, clavcircospetio, it dare a uti trait' r in sermo per isPedito, Mncho apparis cano in esso mortali i Segui .. ἀαContultorio se di verutio si debbono aver giammai minori Sperange, di chi sara, se non di coloro, i quali Soglion Peccare con maggior animo' Echi nou sa, cheil peccare animosamento c inditio d) uomo abituato neImaleῖ Nessuno la prima volta cli' ei pecca, Pecca conissae lateZZa, ma con rossore. Troppo grande e l' orrore che Ia natura non ancora perversa Porta alla colPa. Vi condiscendo benti, ma con timidezZa; la commetiebenti, ma con sospensione. Quindi e che da Principio, Per male usare, si sugge la freque ueta, si cercan I om-bre, si temono te pareti. E quando ancora it Peccato ne
220쪽
rtesea di emolumento, come ει osservato da Seneca , go-diamo 1' emolumento, nascondiamo it peccato: omnes peccata dissimulant, et quamvis feliciter cesserint, fructu illorum utuntur, ψsa subducunt Epist. 97 . Ne crediate, che questo allor Solo accada, quando temta modi dover sοggiacere a qualche gastigo, Se Per sorte risapyiasi ii nostro fallo. Si mori no. Beuche noi fiamo sicuridi dovere andar impuniti, contuitocio se noi fiamo novietii ancora net male, a mi amo che non Si sappia: usiaino grandiligeneta per occultario, ci coimiamo di altissiana cons sione se si rivela. II che non si suo riserire ad altro, chea queli'oiror naturale che gli Porti amo.
Animadvertendum tamen est in hoc Enthymemate, et collectionis conclusionem et Enthymemalis praetermissam ab oratore esse, ut reS videatur carere arte, ubi major ars inest. Usus Enthymematis sane frequentissimus est apud Ciceronem, ac in iis locis praesertim, quae ad convincendum, ad instandum, ad commovendum inducuntur. Quare quantum studii et operis in hoc collocandum sit, facile res ipsa demonstrat.
g. III. De Diehiremate. Quid est Epiehirema'
R. Vulgo Dialectici Epichirema vocant argumentationem compositam. cujus propositioni aut assumptioni, ratio adjicitur, ita. ut modo quatuor, m0do quinque partibus constet. Est igitur Syll0gismus, in quo vel majori, vel minori vel utrique explicatio quaedam et probatio addita est. Ex. gr. Flagitiosistimus habendus est, si quis de parrisidio arguatur et in