장음표시 사용
241쪽
Ast ego quae divum incedo Begina, Iovisque
Et soror, et conjux, una cum gente tot annos Bella gero. Et quisqua in uumeri Junonis adoret Praetereat aut supplex aris imponat honorem'
Quo quis vero est gloriae appetentior vel dignitato illustrior, hoc ob sui contemptum vehementius solet
Afer ill tre aliquod eaeemplum Irae eoncitatae. B. Illustre admodum praebet hoc loco Livius, cum inducit Aelium Tullum his verbis Volscorum animos
inflammantem. Veteres Populi Romani iniurias cladesque gentis Volscorum, ut omnia obliviscamini alia, hodiernam hane contumeliam quo tandem animo sertis, qui per nostram ignominiam Iudos commisere ἶ Anne non sensistis, triumphatum hodie de vobis esset Vos omnibus civibus, Peregrinis, tot finitimis populis spectaculo abeuntes fuisset Vestras coniuges, vestros liberos traductos per ora hominum3 quid eos, qui audivere vocem praeconisi quid, qui vos videre abeuntes 3 Quid eos qui huic ignominioso agmini suere obvii, existimasse putatist Nisi aliquod profecto nefas esse, quo, si intersimus Spectaculo, violaturi simus Iudos, piaculumque merituri, ideo Nos ab sede piorum, coetu, concilioque abigi. Quid, deinde, illud nou succurrit, vivere nos, quod matur vimus proseiscit Si haee prosectio et non suga est, et hane urbem vos noli hostium ducitis, ubi si unum diem morati essetis, moriendum omnibus fuit. Bellum vobis indictum est: magno illorum malo, qui indixere,
Etiam eloquentissimus Italorum Segnerus luculentissimum exhibet exemplum, quod quamquam alibi descripserim , tamen iterum hic referro lubet. Est in concione IlI. g. 11. eo loco perorationis, in quo invehit in illos. qui inimicis ignoscere renuunt, audientiu inquo iras in eos colligit.
242쪽
Cr sit aut, cyc veru , ii quale rieusi di soli erive si 'e' o veruno' Se v e, si dichiari: ehe aliora io diventito tutio di taceo con questo sangue me desimo solvero perlui la senteneta di eterna rondant azione. Pera it mis x ite, pera chi ni ega a Cristo una domanda n giusta e questo sangue clie lo dovcva salvare, questo ii conis Hanni. Non tiovi pieta, non impetri misericordia. Cada Egli, prevalgano i sitoi ne mici, rimanga vedova la sua sposa, sieno oriant i suoi soluoli, e i suoi nipoti v d an tulit rami noli dalle loro terre, senza trovare ne letto che gli accolga, ne veste che gli ricuoria. f esleemini la sua casa, si dissipi la sua roba, si disperdail suo nome: Et dispereat de terra mem is ejus, Pro eo quod non est recordatus facere misericordiam sPs. 108, 15, 46. . Ritorni in mente a Dio Ia memoria ditulte te sve Passate scellerateZZer e qnando it miseroavanti it Tribunale divino compari ra tutio carico dicatene per essere giudicato: Iudicium sine arrisericordia mi illi qui non fecit misericordiam Jac. 2, 13 .
Sia giudicato senZa misericordia elii non fece iniselliscordia. Torno a ripeterlo. Sia giudicato seuEa miseri-eordia clii non sece misericordia. Vendelta gridino tultela creature contro di esso, gridino vendetia gli angeli, vendetis i santi, vendetia te sante, vendetia i demonii, turii vendetta.
Quid est Indignatio' . in. Est dolor perceptus ob seeundas res, bonaque Hlerius, qui hac selieitate judicatur indignus; ut apud Maronem Eglaga l.
Impius haec tam culta novalia inlles habebiti Barbarus has segetest
Ejusmodi est etiam illud Eglogae 8.
Mopso Nisa datur: quid non speremus amantes raurigentur jam gryphes equis, aevoque sequenti Cum eanibus timidi venient ad pocula damae
243쪽
n. Hoc distari quod Indignatio sit tantum in indignos eo quo fruuntur bono, ut vel ex ipso nomine liquet. Unde Indignatio praesertim suscipitur ab his qui sunt viri probi et honoris cupidi, quia boni serunt indigno malos florere: et honoris studiosi indignantur immerentes anteferri sibi. Invidia vero ostorga bonos, et sua solici talo dignos. Quomodo eoneitatur Indignatio pn. Excitatur duplici modo. 1. Si vitae prioris,ordes et vilitas cum praesentis temporis opibus, potentia , et arrogantia praesertim conserantur. 2 si h0minis, in quem indignamur, vitia cum viri cui antefertur viri ulibus comparentur. Ex primo capite Tullius indignationem ita movet in Vatinium.
Atque illud tenebricosissimum tempus ineuntis aetatis tuae patior latere
Deinde commemorat ut homo vilis A obscurus paulatim ad honores accesserit, tandemque illa subiungit.
Te cognati respuunt, tribules execrahtur, vicini metuunt, amnes erubescunt; strumae denique ab ore improbo demigrarunt, et aliis iam se locis collacarunt.
Quasi nempe adeo sit impurus ut vel ipsae struinae foedum hominum aversentur. Et in Philippica se cunda ita indignationem omnium. exeliat in Antonium, quod ausus fuerat diversari in domo Pompeii Magni.
O audaciam immanem l Tu ingredi illam domum Busus est Tu illud sanctissimum limen intrare' Tu illarum aedium Diis penatibus os importunissimum' ostenderet Quam domum aliquandiu nemo a Spicere poterat, nemo Sine Iacrimis praeterire, hac te in domo tamdiu diversari non pudet Z In qua quamvis nihil sapias, tamen nihil
tibi potest esse jucundum' Au tu illa in vestibulo r0 tra,
244쪽
Spolia cum aspexisti, domum tuam te introire putas 'Fieri non potest. Quamvis enim Sine mente, Sine sensu Sis, ut es, tameu et te, et tua, et tuos nosti. Nec vero te unquam, neque vigilantem, nequc in somnis, credo mente posse conSistere: neccSSe cst, quamvis Sis ut es violentus, et surens, cum tibi objecta sit specios singu- Iaris viri, perterritum te de somuo excitari, larere etiam saepe vigilantem.
Similiter Iloralius indignationem concitat adversus Vol trium Menam Pompeii Magni liberinin in hac Od. codro linenda.
Licet superbus ambules Pecunia, Fortuna non mutat genus. Videsne sacram methonto te viam Cum his ter ulnarum toga, Ut ora vertat huc, et huc euntium
Li horrima indignatio ἶSectus flagellis fila triumviralibus, Praeconis ad fastidium Arat Falerni mille landi jugera, Et Appiam mannis ierit, Sedilibusque magnus tu primiS eques, Othone contempto, Sedet. '
Ex Secundo capite, vehementor indignatur Max apud Ovidium, quod Ulysses secum ausit de Achillis
armis contendere. Agimus, proli Iupiter, inquit,
Ante rates causam, et inccum consertur Elyssest Proemia magna peti lateor sed demit honorem Aemulus Ajaci. Non est tenuisse Superbum,
Sit licet hoc ingens quidquid speravit Ulysses. Cedo Gemplum itulleum Indignationis concitatae. B. Ex Segnero habeas, omnia enim in illo, et Oxillo volim. Is cum mundi fraudes mirifico descripserit,
et exemplo illustrarit latronis cujusdam in quem IIenri
245쪽
eus Suso inciderat in Germaniao ad Rhenum silvis, ita indignationem in illum exaggerat.
Or velle te voi come traita chi sta costretto traltar contin assassino' E cosi vo i dovete traitar col incndo. Egli, se vorra sarvi una sincera consession generale di se ine- desimo, vi doura dire, tui essere uia ladron accio, ii quale in questa gran sciva deli universo non altro sa clie a S- fassina inenti infiniti, clic pero solo non to dourete oh bligare indiscreta mente a ridii ne ii numero. Vt doura dire, cli' egii allelio una volta un giovave incauto, qualsu Assalonne, a spcrange grandi di coronee di sceliri, e pol lo tradi, si clie lo ridusse a mori re at fine aP-piccato per li capelli ad un'alta quercia, cou tre Zaga-glie net cuore. Vt doura dire, obe pur a uti albero se Sospeso morire uti Achitosello, grati consigliere di Davide, dappol che i' ebbe malvagiamente sedotio a ri- hellai si dat principe, per salire a maggior sortuna. Vidovi a dire, che pure a un albero fe in Orire apPeSO unAmano, grati favorito di Assuero, dappol che 1'ebbernaligna mento incitato ad abbatier P emoto, per Ostentare maggior potenZa. Vt doura dir partinente, che adun tal figli uolo di Iambri, di cui nel primo de Maecabei si rasiona, egit uso la pili orribile sellonia, clietrouar si possa. Perocche persuasolo ad accaSaarai, a- spetio che ii misero con bello accompagna mento si condocesse lieto a casa la donna da una vicina citia, edallor sopi aggiuntolo alla foresta, lo diede in mano a numerosi nimici che to anima χχaron olo sualigio, lospoglio, e cosi is nudo lasciolio su la via Pubblica. Qu sti ed altri pili enormi assassiuamcnti, avvenuti ancora in Persone dei grado vostro, vi doura ad uno ad uno narrare ii mondo, se, come io dissi, egit vorra consessiit vi, a si in i glianza det me utovato Iadrone, Ia veritare Pero rina irate uri Poco, come dobhiate con tui procedere: se credere ad ogni suo invito, se accellare Osrii
246쪽
Quid ειι Manaveιudo' R. Mansuetudo seu lenitas, ad clementia est motus oppositus irae; neque aliter desinitur quam irae ramissis αιque mitigatio. Quaenam est ars eoneiliandaε elementiaepR. Mitigabitur ira, et conciliabitur mansuetudo l. ingenua , quadam culpae consessione ac dolore. Ita Cicero Caesarem iratissimum licet, tamen Ligario placavit.
Ad Iudicem sic agi solet; sed ego ad patrem loquor: erravi, temere feci, poenitet: ad clementiam tuam confugio; delicti veniam peto, ut ignoscas oro: si nemo impetravit, arroganter; si plurimi tu idem fer opem, qui spem dedisti.
Et idem Tullius in peroratione orationis pro rege
Deiotaro. Non debeo, C. Caesar, quod fieri solet in tantis periculis , tentare', quonam modo dicendo misericordiam tuam commovere possim; nihil opus est; occurrere ipsa solet supplicibus et calamit His, nullius oratione evocata. Propone tibi duos' reges, et id animo contemplare quod oculis non potes. Dabis profecto misericordiae, quod iracundiae negavisti. Multa sunt tuae clementiae monumenta: sed maxime eorum incoluinitates quibus salutem dedisti. Quae si in privatis gloriosa Sunt, multo magis commemorabuntur in regibus.
I. Facit ad placandam iram humilitas ei supplicis animi demissio, praesertim apud hostem magnanimum. Ut enim pulchre ait Ovidius lib. 3. Tristium. '
247쪽
Corpora ma9nanimo 3atis est prostrasse Leoni. Pugna suum finem, dum jacet hostis, habet. Addere poteris cum Virgilio tritum illud libri 6.
Pareere subjeetis et debellare superbos. 3. Ad deliniendam iram maxime sunt adhibendi, qui minus habent roboris, et qum do vi inserenda cogitare nulla est suspicio; cujusmodi sunt sueri, seminae, sene , sacrorum antistites. Singularo exem- plum habes Attilam illum Hunnorum regem, Dei stagellum nuncupatum, cujus esseryescentem iram Divus Leo, veluti frigida superfusa; temporis puncto restinxit.ε. Facit plurimum ad iram molliendam, si scias, et captes molles aditus, et commoda sandi tempora, quale est tempus convivii, ludi, fausti alicujus me- cessus, victoriae, sestivitatis ac laetitiae publicae: quo tempore solent homines ad mansuetudinem esse pr0-
5. Si prudenter ostendas quantum praesist mansuetudo cupiditati vindictae, ut recto monet Iuvenalis hisce versibus aureis Satyrae 13.
Quippe minuti Semper et infirmi est animi, exiguique voluPtra Ultio; continuo sic collige, quod vindicta Nemo magis gaudet quam foemina
6. Denique valet plurimum ad clementiam si dicas, qui peccavit, non dedita opera, non deso malo peccasse, nec id egisse ut eum contemneret, quem habet iratum; sed vel incautum, vel errore humano deceptum: vel necessitato adactum peccavisse. Vide qua dexterilalo Ioeum hune tractei Tullius ad Cae-εarom M. Marcello placanduA. . a r
248쪽
Atque hoe C. Caesai is judicium, P. C., 'quam late pateat
attendite. Omnes enim, qui ad illa arma fato fuimus, nescio quo, Reipublicae anisoro funestoque compulsi, etsi aliqua culpa tenc mur erroris humani, scelere certe Iitierati sumus. Nam cum M. Marcellum, deprecantibus vobis, Reipublicae conservavit, memet mihi, et item Reipublicae I nullo deprecante, reliquos amplissimos viros et sibi ipsis et patriae reddidit, quorum et frequentiam et dignitatem hoc ipso in consessu videtis ; non ille hostes induxit in curiam, sed judicavit a plerisque ignoratione potius et salso atque inani metu, quam cupiditate aut crudelitate civile bellum csse susceptum.
Ostendas ab aliquo Segneri eaeemplo quomodo mansuetudo et elementia eaeeitantur. B. En duo. In Concione IX. g. 6. animos auditorum conatur milescere et conciliare piis animabus quas purgatorius ignis emundat.
Potremo sorse nota abhorrire uti Nabale che nego a Davidde un Piccolo rinlaesco di viverit Potremo non ei sdegnar cou uu Epulone, che nego a LaZZaro po-ebi frusti di pane Τ E pure alii quanto o peggiore lanostra inumanita verso i morti a noi supplichevoli, mentre cola tanto poco si traita non di ricreare uti asse-tato, o di risiora re un famelico; naa di hcatificare unche tollera in sieme tuiti i tornaciati , e di se tu , e disa me, o di geli, e di ardori, e di labbris e di convulsioni, e di ulceri, e di quanti mali si possono figurare dentro uri ergastOlo, cite non i altro cede alI'iu serno di pena, suorche nella eternita; se Ρure e Verocio che assermo San Gregorio , quand' egii scrisse cheeodem igne et crematur damnatus, et purgatur electus. None questo quasi uti godere di vederque me-Mhini ne' loro tormenti l Certo e, che Giunque suo conia poco impedire ii male di un altro e non to tinpe- disce, presso h a volerto: Qui non petat, Uetare cum
249쪽
mantentamo dunque ameso quel moto, menti e non reis chlanio acqua estingue ito. Nol te uiamo stretii queiserri, mentre non istendi amo it braccio ad iscio glierli. Nol si amo, nol, che i inpediamo a quci biloni morti lagragia ch'essi obterrebhono di u scire dalia lor cruda cat-tivita, menire neppure Voglianio loro a tal sine prestare uti soldo. E non te mi amo perb un rigoroso si digio sopi a di noli Mortuo ne prohibeas gratiam Eecl. 7, 37 , cosi trovo io che l Ecclesiastico appuntoci raccomanda. E noi tu uavia vcgliam cssere si crudelit
Et in concione Iu de ignoscendis inimicis g. 10.
dasse a gente strantera, per cui non avesse operuto nien te, pur Pure. Ma lo domanda a voi: a voi. cui ha dato
ii corpo, Uanima, te riccheage, la sanita, i si glicioli, gliamici, te lettere, te grandeaete, e quanto di hene volpossedete net mon do. A voi per cui salute tia ingriato tanto d' affronti: a voi per cui riscatio ha shorsato tanto di sangue. E pure non potra impetrario Demmenda voi'
g. IV. De Misericordia. Quid ea ι Miserisordia' R. Est dolor animi et aegritudo quaedam ex malo
alterius, praesertim immerito laborantis. In hoc excitando commiserationis assectu triumphare solet magni oratoris industria. Siquidem ut vulgo dicitur, Iacrimae auditorum sunt laus oratoris vel maxima.
250쪽
dum idoneae' . R. Variae ac multiplices sunt aries. Prima est si qui malum patitur, eo plano indignus esse dicatur. Unde ad ciendam misericordiam valet hoc Virgilii:
Nec te tua plurima, Pantilia, Labentem pietas, nec Apollinis insula texit.
2. Est, si de patria vel do nobis privatim bene meritus suisse ostendatur. Hoc artificio mire usus est senior Horatius apud Livium, ut filium ob interkctam sororem, parricidii reum, ab imminenti morte liberaret.
Huncine quem modo decoratum, ovantemque victoria incedentem vidistis, Quirites, eum sub furca vinctum, inter Verhera et eruciatus videre potestist Quod vix Albanorum oculi iam deforme spectaculum ferre possenti T lictor, colligu manus, quae paulo ante armatae imPerium Populo Romano pepererunt. I, caput obnube liberatoris hujus urbis: arbori infelici suspende: verbera vel intra pomoerium, modo inter illa pila, et spoliati Stiuin: vel extra pomoerium . modo intra sepulclua Curiatiorum. Quo enim ducere hunc juvenem Poturiis, rabi nou sua decora eum a tanta laeditate supplicii vindicenti
3. Ars est si calamitatis magnitudo, vel diuturnitaseaeteraeque hujusmodi ei reumstantiae luculenter eX- ponantur. Exemplum exhibet Livius idem, ubi Veturiam filium Coriolanum alloquentem describit.
Sine, Priusquam complexum accipiam, Sciam ad hostem, an ad filium venerim: captiva, mater ne ita castris tuissim: in hoc me Ionga vita, et infelix Senecta tiaxit,
ut exulem te, deinde hostem videremi Potuisti populari hanc urbem, quae te genuit atque aluit' Non tibi, quamvis inlasto animo et minaci pervenei as, ingre