Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 2

261쪽

e durevole; ma Potrebhe anch essera Iogore e eons malo. E percth dunque in una eguat incertegra, Piuvolete attenervi a quella opinione ine vi anima a confida re con tanto rischio, che non e quella che vi eforta a temere con tanto pro Τ

Quid est Spes, et quaenam sunt ad spem imita

menta R. Est gaudium ex opinione imminentis boni. Incitamenta duo numerantur: l. honestas et magnitudo bonit 2. praesidia certa ad illud comparandum, qua-Ita sunt opes, vires, industria, prudentia, amici, adversariorum imbecillitas, et lavor divinus. Bine TuLlius Romanos ad certam victoriae spem excitat sane luculenter 2. Catilinaria.

Instruite nunc,Quirites,contra has tam praeclaras Catilinae copias vestra praesidia, vestrosque exercitus, et primum gladiatori illi confecto et saucio, consuleS, imperatore que vestros opponite ; deinde contra illam naufragorum ejectam ac debilitatam manum, florem totius Italiae, et robur educite.

Hinc etiam Aeneas suorum animos mirum in modum erigit, et beno sperare jubet Aeneid. l. O passi graviora, dabit Deus bis quoque finem.

Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantes Accestis Scopulos, vos et Cyclopea Saxa Experti, revocato animos, moestumque timorem Mittiter forsan, et haec olim meminisse juvabit., Per varios casus, per tot discrimiua rerum. Tendimus in Latium, sedes ubi sata quietas Ostendunt: illic fas regna resurgere Troiae.. Durate, et vosmet rebus Servate secundis.

Ad spem pertinet Audacia, seu confidentia, quas est assectus quidam animi, adversus malum suturum, quamvis arduum ac dissicile, quod tamen vinci possit, consurgentis.

262쪽

Videas quanto rerum verborumque splendore so-gnerus in Concione XXXII g. 4. spem peccatorum erigat, ut vitiorum coeno emersi magnanimo quodam conato ad christum se adjungant, Sancteque vivant.

E perchh volete voi credere, ch' egii non sta pronio adam metiere ancora Vol net numero de' suoi servi piuintimi, piu cordiali, piu considenti, purcith voi solo de-gniate d esserui ammessir Non ha sparso egit sorse tutioli suo sangue si larga mente Per Vol, eOme Per clascun . altro suo grande amico' Non gli costate voi tanto, quanto costdgli una Pelagia, o una Taide', un Guglielmo, od tan Agostino' Nulla di pili per cos loro egii ha tollerato, che per qualutique altro di vos. Di voi nominais tamente si ricordo aliora cli egit grondaVa sangue neΙ-I' orto; di voi quand' egii agonizetava di spastino su Iaeroce, quando S piro, quando Singhioeteto, quando pian-Se, crιm clamore Dalido et lacrymis preces osterens ad Hebr. 5, ue sparse tante Sue lagrime ancor Per uoi.

Quomodo eo itatur Iudaeia' B. Iisdem sermo artibus quibus spes. Ita magnanimus Hannibal. trajecto Rhodano, Italiam recla petens, suos milites hortatur apud Livium Decade a. ut obstructarum nivibus Alpium dissicultates superent,

Romanorumque vires contemnant. Quid aliud Alpes esse creditis, quam montium altitudines' Fingite altiores Pyreneis: an terras aliquas eo lum contingere, et inexpugnabiles humano generi esse

creditis ΤΕi alio loco.

Cum eo nimirum phoste res est nobis, qui nee bonam nec malam serre fortunam potest: seu vicit, ferociter instat victis: seu victus est. instaurat cetin victis certamen

263쪽

Hac eadem ratione audax Turnus suorum Latin tum animos ad pugnam accendit Aeneid. 10.

In manibus Mars ipse, viri: nunc conjugis esto Quisque suae, tectique me inor, nunc magna reserto Facta patruin, laudesque: ultro occuramus ad undam. in trepidi, egressisque labant vestigia prima. Audetites fortuna juvat. ' iste etiam camillus apud Livium, Romanorum animos multitudine Hallorum torritos, considere iubet, paucis hisce sed magnificis verbis.

Hostem, an me, an vos ignoratis' Eadem pror us arto suorum Britannorum animos

ad certamen instammat sortissimus illo Galgacus de

quo supra. Ituri in aciem, et majores et Posteros cogitate.

Nullum enim addit fiduciae persuasio do lavom d vino. Hinc illa Tolumnii auguris audacia Aeneid. 12.

Tum vero augurium Rutuli clamore Salutant, Expediuntque manus primusque Tolumnius augur: Hoe Erat, hoc votis, inquit, quod saepe petivi. Accipio: agnoscoque Deos; me, me duce, ferrum Corripite, o Rutuli.

Coondum tamen est, no do lavoro divino quidquam apud viros cordatos et graves leviter statuamus, . ex frivolis hujusmodi signis, quae risum potius es cavillationem pariant, quam fiduciam; qualo illud unius e Pomprianis suil, qui victo Pompeio, bellum adversus Caesarem redintegrandum esse dictitabat, optimeque esse sperandum, quod Aquilae septem in Pompeii, castris essent repertae. . Reeta tu isthuc guidem, inquit laeele Tullius, si eum praeutri be

264쪽

Ita segnerus animos audientibus addit, ut mortem libenter, cum venerit, nulla formidine accipiant, conciono XXVI. g. s.

Non fiamo di quei miserabili, a cui nes inno ardiscevorgere avulso delia lor fine imminente, per non glia miggere. Fengano pronii i religiosi ad Mutarei eo' prie-ghi, i sacerdoti ad armarci co' sagramenti ; uon ci saxanno di orrore. Consideriamo, amatissimi miei sedeli, exammemoriainoci, di avere gia Del haltesimo rinungiatoa queSto misero mondo, e che pero, come Ι'Apostolo disse, noi qui non fiam citiadini di staneta, ma ospiti di pa saggior non habemus hιc manentem eloitutem. sed futuram inquirimus Hebr. 14, 13 . Accogliam lieti quel messo, da cui sareino cortesemeute invitati a pisi stabile a-hitatione, a quel regno per cui Siam nati, a quel cielo per mi fiam latii. Fin che stam qui, peregrinamur a Domino 2 Cor 5, 6 . Chi e che mal dali' milio non si dia fretis di arvis are alia patria, e che cola navigan do, non ami rapidi i venti, indefessa la vosa, veloceii corso Τ Nostra patria o ii paradiso. Padri nostri sonquet santissimi patriarchi, que' prolati , quei martiri, questi ηpostoli. Comedunque e possibile, che ancor notnon ymiani di presto arrivare alia lor presengat Oho,nti anses Oola ci stanno attendendo, oh quanti parenti, Meuri gia delia propria immortalith, ed ancor antii deIIa uostra salvegetat Presto dunque, presto, aneliamo a Poter Iom quanto prima geuare Io braccia at collo, a godere della Ior vista, ad udire te loro voci, a star con si in perpetua felicita. Beata morte, Ia quale sola recarci Puoi tanto benel Beato chi ii conosce, beato chi tiεtima, beato chi ii desidera i

265쪽

g. VIII. De Iemulatione. 'Quid est Iemulatio' B. Est imitatio virtutis alicujus, studiumque ejus assequendae, non odio et invidia, sed laudis cupiditate, ita ut inter quos laudis est certamen nulla intercedat obtrectatio'. Hinc liquet Aemulationem esso in laude ponendam, et ad perdiscendas bonas aries

plurimum valere. Sunt enim aemulationi obnoxia, quae maxime praeclara, ut Virtus, honores, gloria, et doctrina. Hoc interest aemulationem inter et invidiam, quod aemulatio bona est, laudabilis et honesta, et nos excitat, ut ipsi qu0que bona consequamur : contra vero invidia vitiosa est turpisque, et id agit, ne alter honis poliatur, ut ait Horatius ra Invidus alterius rebus maereseit Opimis. s Hac animi assectione permotus Thucydides puer adhuc, cum in universae Graeciae conventu Herodotum scribendae historiae principem libros suos legentem, audisset, V

luti stimulis actus illacrymavit, cujus fletum Herodotus ipse animadvertens: Bono esto animo, patri sentis juvenis inquit, nam puer his gloriae eupidus Graee mauis laudibus honestabit. Quod factum est; Thu didos enim Herodoli gloriam condendis historiis non solum exaequavit, sed facile superavit. Et antea haeipsa aemulatione incitatus Temistocles Milιiadis trophaeum non patitur, dicere solebat, me 3omnum capere, neque erasare. Ita gloriae studium voluptatis fillecebras excusserat, nec conquievit, donec barbar rum classe ad Salaminam debellata, Marathoniam Victoriam exaequavit. Haec itaque vera est Aemulatim

266쪽

quas solius gloriae cupiditate sagrat, neque alteri

invidet, nequo obtrectat. Quanam arte Aemulationem coneltabimus 'R. Si gloriam et virtutem majorum nostrorum, Vel praeclarissimorum virorum imitandam proponamus, viamque quamdam sternamus ad illam facile assequendam. Quod enim aliis lieuit, et nobis licet. Quod si dissicultates maximae obstant, illis superatis maximam gloriam inesse dicendum est. Nullum magnum facinus sine magno certamine. Afer eoeempla aemulaιionis concitatae. R. Apud Livium in historiis Valerius Consul, equites ut virtute cum peditibus contendant, hortatur.

Agite, juvenes, praestate virtute peditem, ut honore atque ordine praestatis. Primo concursu pedes movit l, βtem, pulsum vos immissis equis exigite e campo. Non sustinebunt impetum, et nunc cunctantur magis qu3m

resistant.

Et Segnerus noster in concione XXXII. g. s.

Se volete davvero divenis santi, qualche magnanima ri-Solia Eione convien lare . . . . Quasi tuiti coloro i qua-Ii dat prolando della mali etia si avan Zarono at Sommodolia Pieta, tuiti vi giun sero, per cosi dire, in un Salioche auimosamente spicearono da principio. Mirate Pelagia, quella si celebre peccatrice di Antiochia, comese ' olla Τ Appena Iddio ioccolle it euore alla predies, cti' ella udi dat Vescovo Nonno, che delibera di ' par- largit. Ma non potendo impetrare d' esser ammessa nyrivato ragio nainento, va a ritrovarΙo sin dentro ii pub-blico si nodo; ed alia presenga di tutio queli' augusto corasesso Sacerdotale gli cade a' piedi', e senga temer te dicerie dei popolo, io sdegno degli amanti, i molleg-gia menti delle rivali, chiede con lacrime di amarissima . contrigione it perdotio delle sue colpe. Quindi credete voi, cli' ella Proseguisse in decorso iungo di teinpo, Pri-

267쪽

Ie conversagioni giocose, indi a ritii arsi in un eremo solitariol Aueti non ispunto si tosto ii di tergo dopo lasua conversione, clie satio un inventario sedete di tut- te Ie sue ricchissime suppellettili, de paramenti, decli avorii, degli ori, desi abiti, delle gioje, Io porto a pih deIsuo saulo conquislatore, perin' eoi tutio ripartisse stapoveri a placer suo. Iudi, tornata a casa, die Iiberta aquanti siniavi, ed a quante Schiave trovavausi a suo servietio, ed in capo au' ottavo giorno si vesti tutia da cadipo a piedi d' uti aspro ed irsuto citigio, e cose incam. minatast, squallida pellegrina a Gerusalemme, venero prima quesse divote memorie, e pol si chiusa entro una piccola cella, donde non usci Piu, se uon quandR. DIMane a1 cieto. Che diro di Taide Eglaiaua, quella at cui volto non so se Piu d'oro sacrificato gia lasse, o se piadi sanguet Chiese ella sorse dati' ate Palautio ii qualconvertilla, piu di tre ore di tempo prima Sim glaunarsi in uti monistero di vergini solitarie, a Passar vita in perpetua detestagione deI mal commesis r E queste istesse tre ore in che Ie implego, se non in rasaeotis quanto ella avea dagli amanti suoi ricovis, o G doni, o di pagamento, assine di arrecar tutio in Piaz , equivi bruciario alia presenga deI popolo, come spogue appestate cl' impuritat Cosi pur egit divent' sanis aduci tratio quel rio Galgavo, che di giovane noMe, marperduto, balte dipes la carriera deIla viris si veloce- mente, che dalle mosse alla meta nou mise Piu, ineunauno solo di vita penitentissima da lui scorsa uti l x mitorii Sanesi. Cori ad un tratio uua Margherita da Co tona, cosi ad uti tratis un' Angela da Fuligno; e GGglielmo Aquitano, queoi ii quale era giunto insino a gloriarsi di avere la scelleraggine per natura, non Prima cadde sbigottito e confuso a' pie di Bernardo, che Se vicatae lupo, risorse agnello, e se vi cadde persecutore, risorsene penitente. Subito ando per Ie selve cemariclo grotis dove sottrarat alia vista dei cieto osseso, Subito

268쪽

sate a deligie, ed a morbide2ge, carico tosto di pungoli, o di catene. Orsis dunque, amatissimi peccatori, questob quei μ' io Mamane da voi richieggo, cho subito vivoseiate visolvere a qualine impresa magnanima per unaetio malit attalo tanto, e che anche subito voi la Voglia-io eseguire. Non pub la graetia delio Spirito Sanis soDDire nolose dimore

g. IX. coneludituin Gemina de ab eurua ouomodo concluditur doetrina. de apetibus B. Hactenus do assecubus dictum est, in quibus illud generatim ost observandum quod apud ciceronem monet Antonius. B Ut omnes motus, quos orator adhibere volet iudiei, in ipso oratore impressi atque inusti esse videantur. Neque enim facile est perlicere ut irascatur, eui tu velis, judeae, si tu .se id lente ferre videare: neque ut oderit eum quem tumelis, nisi te ipsum flagrantem odio ante viderit: neque ad miserieordiam addueitur, nisi ei tu signaaoloris tui, verbis, sententiis, voce, vultu, collacrymatione deniqus ostenderis. M enim nulla materiatam fuditis ad eaeardescendum est, quae, nisi admoto igne, ignem eone ero Forsit: εχ nulla est mens tam ad eo rehendendam vim oratoris parata,

quast possit ineendi, nisi inflammatus ipsa ad eam, et

Optimo igitur monet Horatius in Ario poetiea: . . Si vis me flere, dolendum esι Primum ipsi tibi, tune tua me infortunia taedent.

269쪽

232.

. Num aliquid addi potest huis da Ueeιibus Me

trinae' R. Hoc unum addam , ad assectus movendos uti oportere eo sermone et lamis, quae assectuum propriae sunt; qui enim aliis utitur, frustra omnibus viribus adnititur. Suus enim sermo animo, suus menti, suus imaginationi est; quos si misceas aut immutes, inanem operam industriamque insumes. Denique hoc postremum jubeo, ne nimium orator in vehementioribus perturbationibus moreturi hoc enim maximi m0menti duxerim: nam, ut ait Fabius, nil faciliusquam lacrymae inarescit. Quare memori mente haec Fabii verba reponat. . Illud praecipue monendum,na quis nisi summis ingenii viribus ad movendas lacrymas aggredi audeat. Nam ut est longe vehementissimus hie eum invaluit apotus, ita si nihil ellicit, tepet, quem melius infirmus actor taeitis judicum cogitationibus reliquisset. Nam et vultus, et voae, et ipsa illa eaeeitati rei faeies, ludibrio etiam

plerumque sunt hominibus, quos non permoverunt.

Quare metiatur ac diligenter aestimet vires suas actor; et quantum onus sit subiturus intelligat. Nihil habet ista res medium, sed aut lacrymar meretur,

aut risum. B

APBT XVIII. DE PERORATIONE

Quid est Peroratio, et quot partibus eo satyn. Peroratio, sive Epilogus, est ultima orationis pars, in qua id quod tota oratione expetebat orator, majori vehementio evincere, et obtinere contendit.

270쪽

Ila uaintilianus. Partibus constat duabus. Enumeratione et Hotu, seu affectuum commotione.

De Perorationa per enumerationem.

Quomodo sit Peroratio per enumerationem 'B. Fit cum ea quae per totam orationem vario sparsa sunt, summatim colligimus, et sub uno 'Ve- Iuli aspectu ponimus, per anacephalaeosim, Seu re capil0lationem, quae est rerum suse dictarum brevis et artificiosa repetitio. :duid obsersandum est in enumeratione, seu ana ataeosi Τ B. Duo maximopere sunt observanda; 1. ut cursim et raptim repetas ea dumtaxat, in quibus causa po-'tissimum consistit, et quae maximo velis auditorum animis inhaerere. Si enim omnia minutatim repetas, mon erit peroratio, sed nova quaedam oratis, inquit Fabius, pueriti quadam ostentatione memoriae su- seepta. Tu igitur imitaberis industrios illos pictores qui subtilissimo quodam artificio, res magnas et antea Iatissimo dissusas, in perexiguam tabellam ambre col- Iigunt. Imitaberis eximium illum opificem qui memorabili arto Phaetontis casum, equos, curruae, or hem incendio flagrantem, Iovis iram, lulmen, infelicis patris moerorem, omnia denique huic rei amnia in unius Ennuli gemma solerter expressit, ut memorat Galenus. 2. Duae disperse, dissus uo dicta sunt ita summatim enumerabis, ut eas cum novo aliquo pondero dicantur, figurisque illuminentur, et orneatur

sententiis; ne scilicet videatur Wmbe repeιita, inquit Satrricus, si nimis jejuna sit, nudaque repetiit0.