Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 2

251쪽

dienti sines ira ceciditi Non, cum in conspectu Roma

fuit, succurrst: intra illa moetita domus ac Penates mei suntl Mater, coniux, liberiquet Ergo, ego nisi pepeiris sem, liberi in libera patria mortua essemῖ Sed ego nihil jam pati,' nec tibi 'turpius, nec mihi miserius' posis sum: nee ut Sim miserrima, diu sutura sum: de his videris, quos si pergis, aut immatura mors, aut Ionga

Servitus manet.

4. Ars haec est, si tristia quaedam recentis miseriae Signa, rhonimentaquo ob oculos auditorusi po

nantur, ut cruentae Vestes, Vel ipSum m0rtui cadaver aut imago. Nam ut monet Horatius ad Pisonesi Segnius irritant animos demissa per aureS, Quam quae sunt oculis subjecta fidelibus. . . :

Sic M. Antonius; qui postea triumvir suil, prolata Iulii Caesaris veste pugionibus ac gladiis perforata,

sanguineque cruentata, Romanam Plebem ita accendit, ut ad . coniuratorum aedes inflammandas e Vestigio provolaverit. ,'

Sic etiam, Aeneam nectere Dido c0natur apud Oridium in Heroido, hac lamentabili sui imagine ae

pictura.

Aspicias utinam quae sit scribentis imago, Scribimus et gremio Troicus ensis adest. Perque geuas lacrymae strictum labuntur in ensem, Qui jam, pro lacrymis, Sanguine tinctuS erit.

Segnerus noster ostendens immanes cruciatus, qui bus Iosus christus assectus est, misericordiam a dientium et lacr7mas excitat in Conci0ne XXXV. g. 1.

Ma Obime, che neli' amplo mare de' suoi dolori egii non e solo shalluto ed agonigetante, ma Sominersio eanhegato; sicche di tui pili non resta altro snalmon ea vedere, che it .suo cadavero. State pur duraque

deli quanto a voi piace, ebo non pinxeis nes Sit

252쪽

meno uua Iagrima di tenera compassione. Credereste I suoi manisoldi medesimi, questi stemi che gli hannodi Ioro mano aperte Ie vene, e Squarciate te carni, e Stogate P ossa, se ne calavano diangi anch' essi dat monis 'te col capo chino, percolendosi ii petio, in sembianeta 'd' uomini a confusi o compunti: Moertebantur percutientes pectora sua C Luc. 22, 48 . E come dunque non Verrete a commvovervi ancora voi, ebe Pur non siete di animo si se inor Ah gia mi avveggo che v incomineiano a comparire su gli occhi minute Stille, annunetiatrici di singulii e di gemiti Omai vicini pero Iasciate pur loro libero it freno: che se aveste mal giusta casione di plangere, questa e dessa.

g. V.

i. . . , De Laetitia et aegritudine. i

ouid est Laetitia, et quibus artibus eaecitatur' n. Est assectio animi alicujus boni praesentis Vel imminentis opinione concepta. Inlordum debet orator. auditorum animos reficere, et laetitia permulcere, iquod oblata occasione ossicii, seu ob secundos rerum eventus, Sive ob partam victoriam, vel bellum diuturnum h0nesta pace consectum, vel ob reditum adventumve insperatum civis de patria optime meriti, aut ob. recuperatam Principis valetudinem: denique quovis magno bono vel accepto, vel quasi accepto. Ex his omnibus orator arripit causam recreandi auditores, quem quidem major 'est, si beneficium ex insperato asseculi sumus. Maiore etiam gaudio assicimur, quoi Propo metum res fuit, et quo vehementius expexivbmus. Haec Vetuit ausam oratori dant ad gaudium, l40-titiamquo excitandam, quod videro licet in orallimis secunda Cieersonis in Luetum Catilinam. Quis enim

253쪽

perleelia prioribus verbis, non gaudui animo , et

gratulatur Catilinam Itoma aufugisso, conlurationem palesaeiam ante oculos omnium Versari, patriam eperditissimorum civium manibus ereptam, et incolumem esse Τ coris laetitiae et exultationis plena sunt ista.

Tandem aliquando, Quirites, Lucium Catilinam furentem audacia, scelus anhelantem, pestem patriae nefarie molientem, vobis atque huic urbi serrum flammamque minitantem, ex urbe, Vel decimus, Vcl emisimus, vel ipsum egredientem urbe verhis prosecuti sumus. Abiit, excessit, evasit, erupit. Nulla jam pernicies a molasim illo atque prodigio moenibus ipsis intra moenia comparabitur.

Et apud - Segnerum in concione X. g. s. quis animo laetitiam non coneipit, dum ista vel legat, vel intelligat P

Pace detruomo eon Dio, paee degl inferiori eo superiori, pace det eorpo coli antina, pace dei Pappetito collaragione. Cosi verisimilinente vi andran per via disco rendo gli angeli, dati a voi per illustri ricevitori; quando in conserina Elone di et o vedrete, che alla nuova de, . vostro arrivo tuiti i beati verranno subito a gara Perin eoiitrarvi, a cori piu sestost, a cori pili solii, di Dei che gia nena hassa Gerusalem me eoi sero incontro Hyastorello Davidde allorehe torno dat suo famoso triouso. E che sara aliora di voi, quando per sorte voi m - visiate Da questo alcuno di que' vostri amici si eari odi que vostri parenti cosi diletti precorsi a voi uel in .riret Oh eome loro stenderete at collo te braccia Perat legre2gal in che saluti darete lorol oh ohe baci d'anior sincero, vedendovi gia rendula I eterna compagnia dicoloro di eui tanto plagia este una breve assenetat Oh mio dolcissimo sposo, dira quella vedova; o mia cari rima madre, dira quel sigIinolo, . pur vero cli' io vi ri- .vesso ' E qui siete voi, mio sutaceratissimo amicor dira

254쪽

si T

Hoc, ita vivam, coelestis gaudii, haud levo specimen est: his enim verbis nescio quid beatae divinaeque laetitiae inesse videtur.

Quid est aegritudo, et quanam ratione eaeeitatur pR. Aegritudo seu moeror est assectio animi ex opinione recenti mali praesentis vel imminentis, quae iisdem artibus quas supra demonstravi facile in auditorum animos injicitur. Publicum enim insortunium vel ex terrae motu, vel ex agrorum sterilitate et vastalione, Vel communi quadam calamitate exortum laci Io mentes omnium turbat et tristitia assicit. Noe-roro etiam conficimur, vel desiderio alicujus summi viri immatura morte erepti, in quo civium charilas et Spes omnis posita sit. Quare optime Tullius do Seipione ait . quantum civitati fuerit earus, moerore funeris indieatum est. s Hinc orationes lanebres Ortum ducere. optimamque materiam Sumere palet. Qua re si orator auditorum animos contrahere, tristitiam- quo eiere cupit, praesentia damna, vel ' imminentia ante auditorum oculos revocet, et quo magis orationis coloribus rem ad veritatem emnxerit, eo magis animos moerore conficiet. Ita Sallustius in libro de niuratione Catilinae miserabili penicillo urbis moestitiam ex patelaeta conjuratione describens lectorum mentes summa aegritudine ae moestitia complet.

Quibus rebus permota civitas, atque immutata lacies urbis: ex summa laetitia atque lascivia, quae diuturn η quies pepererat, repente omnes tristitia invasit. Festinare, tre-

255쪽

pidare, neque loeo, neque homini: squam satis

dere; neque hellum gerere, neque pacem habere; auo quisque metu pericula metiri. Ad hoe mulieres, e thus pro Beipublicae magnitudine helli timor insolitus in MSerat, amictare sese, manus Supplices ad coelum tendere; miserari Parios liberos, rogitaro, Omnia pavere, superbia atque deliciis omissis, sibi patriaeque dissidere.

Et Tullius ille noster, Paulus Seguerus, mira quadam vi et arte animos contrahit, si legas quae in eo cime XXVIII. g. s. his verbis exprimit:

Deli potesa' io e m 1 milis mio spiretis enuar in eambio vostro ne' vostri euori, sti' ivi vorrei plangeryor volt e pleno ae inconsolahite crepacuore: ubi' vorrei domandare, ubi est Deus tuus ' Dofh ita queb Ia finiera si nobile di vireth, te mali un tempo HM gmano in questo senor dove quina Hectegra di meriti, dove queli assiuenta di graetis, te quali - sog Pnavano in tanta pace col Ioro Dio Τ ladrona in nalphea si conosce chi ha depredato questo Povem mored'ogni suo bene: manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus r. 1, 10 . Quanto v'era di vago, di stimabile, di pregioso, tutio n' ha tollo. Spenla ἡ iacaritὲ, semiviva Ia Dde, languida Ia speran , ac emtala Prudeneta , snervata ta sortema , disti ulta a tempe-mneta, tradita la susti Zia, aneti a faminata; e queI in' et 'toga tuuη te perdite in una, perduio Dio. Perduto Diq'o voi felici, se qui sol terminassero i vostri guail.

Equidem legenti haee animus pene o mcidit,lque moerore consecta sibi dissidit ii ita ut spes iu-clinata in uniea Christi servatoris misericordia π-eumbat.

256쪽

id est consolatio, et quaenam runt comola

n. consolatio est quoddam doloris levamen, Seu medicina qua utimur, ut animo) hominum sive calamitatibus, alvo aeriannis Dacius solatio boni suturi

recreemus. Erit igitur in eonsolationibus, ait Cicero, prima medicina doeero aut millum malum esse, aut admodum parvum; secunda vero meminisse nos homines es e, eaque lege natos, ut omnibus telis fortunas proposita sit vita nostra. Inter haec virtutem eluc re, magnanimiquo esso ae eliristiani hominis, iuvicis animo res adversas perferre. Poterit etiam orator remedii opem conferre, spemque erigere. Dicat et ea- Iamitates a Deo esse, his reprimere qui in rebus se-s0ndis se nimium extollunt; ad virtutis semilam re- Me, qui de recto iιinere aberravere; aliaque similia, quae apprime et oratorem et auditores christianos deeent. Hac arte Demosthenes post inlalix Cheroneae praelium Atheniensium animos reficit ae revocat: eademque Tullius utitur in Philippica XIV. cap. 12.

Vos .vero patriae natos judico : quorum etiam nomena Marte est, ut idem deus urbem hanc gentibus, vos huic urbi genuisso videatur. Iu fuga, faeda. mors est; in vi ctoria, gloriosa. Etenim Mars ipse ex acie sollissimum quemque pignerari solet. Illi igitur impii, quos cecidiis Stis, etiam ad ioseros poenas Parricidii luent; vos vero, qui extremum spiritum in victoria esidistis, piorum estis Sedem et locum consequuti. Brevis a natura nobis vi a data est: at memoria bene redditae vitae sempiterna.

Quae si non esset longior, quam haec vila, quis et

257쪽

Mt tam amens, qui maximis lahoribus et perieulu ad summam laudem gloriamque contenderet rActum igitur Praeclare vobi eum, sortissimi, dum vixistis, nunc vero etiam sanetissimi milites, quod vestra virtus nec Ohlivione eorum, qui nunc Sunt, nec reticentia i Posterorum insepulta esse Poterit ἐν eum vobis immortale monumentum suis pene manibus Senatus, P PQusque Romanus extruxerit. Multi saepe exercitus Punicis, Gallieis, Italicis bellis, clari et magni fuerunti ne

tamen ullis tale genus honoris tributum est. Atque utinam majora POSSemus, quandoquidem a vobis maxima accepimus t Vos ab urbe furentem Antonium avertistis: vos redire molientem repulistis. Erit igitur extructa in tes, opere magnifico, incisaeque literae, divinae virtutis testes sempiternae: nunquam de vobis, eorum, qui aut videbant vestrum monumentum, aut audient, gra tissimus sermo conticescet. Ita pro mortali conditione vitae immortalitatem estis consecuti.

Sed quoniam, Patres Conscripti, gloriae munus opibmis et sortissimis civibus monumenti, honore Persolvitur, consolemur eorum proximos, quibus optima est haec quidem consolatio : Paretitibus, quod tanta Reipublieae praesidia genuerunt; liberis, quod habebunt domestica exempla virtutis; conjugibus, quod iis viris carebunt, quos laudare, quam lugere Praestabit: fratribus, quod

in se, ut corporum , sic virtutum similitudinem esse eonfident. Atque utinam his omnibus abstergere flatum sententiis nostris, consultisque Possemus, vel aliqua talis Itis adhiberi publice posset oratio, qua deponerent m rorem atque luctum, gauderentque potius, cum multa et varia impenderent hominibus genera mortis, id genus, quod essct Piilcherrimum , suis obtigisse, eosque nec inhumatos esse, nec desertos quod tamen issum Pro patita non miserandum putatur : nec dispersis Bustis humili sepultura crematos, sed contectos publicis operibus atque muneribus, eaque extimetione, quae Sit ad memoriam aeternitatis ara virtutis.

258쪽

Quamobrem maximum quidem Solatium erit propinquorum, eodem monumento declarari, et Virtutem suo rum, et pietatem, et Senatus fidem, et erudelissimi m moriam helli: in quo, nisi tanta militum virtus extitisset, parricidio M. Antonii nomen Populi Romani oecidisset. Atque etiam censeo , Patres ConscriPti, quae Praemia militibus promisimus nos, Republica recuperata, tributuros, ea vivis victoribusque cumulate, cum tem-Pus venerit, persolvenda: qui autem ex iis, quibus illa Promissa sunt, pro patria occiderunt, eorum parentibus, Iiberis, conjugibus, fratribus eadem tribuenda censeo.

Et Paulus noster in concione XXVII. g. 8. ita solatur

qui humanis in hoc terrarum orbe miseriis et ealibinitatibus excrueiantur.

Na s e coia, non Pare dunque a voi, in iei signori, che molio not 'eramente dotibiamo a Dio per quelle tribolaetioni con cui ei amigge' Oh quantol oli quanto lEcco avverate quelle si belle parole cli' egli gia ei disse per hocea di Geremia. Le volete Sapere' uditeIe, u- duele, che sono veramente divine. Ecce ego Myo coia trα vos malum Jer. 18, 14 . Si potea sorse dis me-glio 8 Quando Dio ei tribola , pare che ci saecla delmale. Mu non cori. Finge, finge. Per verita non cita mai sulla terra gratia maggiore. Oh che sayor se-gnalatol oh ohe favor sommo i omne gaudium existimate, dice s. Glacopo, cum in tentationes varias inis

ideritis c Jacob. 1, 2 . E quat maggior graaia, chedarci quasi necessita ae esser huoni, d' esser modesti, d esser divoli, d'essere uti di salti degni della sua glo- .riar Non fiamo noi questi stessi che tanto frequente, mente a lui domandiamo, α'egli a se tragga Ie nostre volonta quantunque restie, che te flarat, che Iestrascinii Nostras rebelles ad te propitius compelle v

luntates. Or questo appunto sa esli, quando ci tribola. Epercth dunque alia prima vista dei morso noi prender mo quai cavalli ab cati ad inalberaret, e vorrem ri-

259쪽

tii arci, e vorrem resistere, ne vorremo lasciaret da Diodomare Z Ah state certi, che Per giungere at cieto questa e la strada: palixe. E Poly patue. E poli patire.

' g. VII.

Ouid est Metus sius timor, et qua arte eomutaturi B. Est perturbatio nata ex opinione mali imponi. dentis. Tres potissimum sunt artes concitandi metus. a. Est vi denuntietur malium aliquod magnum ac grave, ut bellum, pestilentia, pauperies, inlimia, iu- felix aeternitas. 2. Si ostendatur mali vicinitas, imω-nens periculum; neque enim solent homines metuere vel ipsam mortem. st longe remotam arbitrentur; at illius horrore eoncutiuntur, ubi urget morbus, pestilentia, vel naufragium... Praesentemque viris, intentans omnia mortem. Hae arte mirabiliter, suo more, utitur Tullius in quarta calit.: ubi Mnesta catilinae consilia, et impendentes urbi calamitates ita describit.

Videos mihi hanc urbem videre, lucem orbis terrarum, at me areem omnium gentium, subito uno inrendio e .- eidentem: cerno animo Sepulta in patria, miseros, at- 'que insepultos acervos civium. Vehsatur mihi ante Mu- Ios aspectus Cethegi et furor in vestra caeda haecta tis. . . . . Qua Propter de summa Salute vratra POp

' Iiqud Bomani, de vestris conjugibus ae liberis, de Latias ae templis, de libertate ac salute Italiae, deque universa 'Republiea, Meornite diligenter, ut instituistis, ae fortiter.

Eadem aris Aeneas Anchisem patrem humeris ρο- stans apud Virgillum libr. s. timorem suum sila e ponit 'ab imminentis ealamitatis magnitudine.

260쪽

implicuit, sequiturque patrem non passibus aequis Pone sisti eoMux. Ferimur pM opaca Iocorum r Et me, quem , dum non ulla injecta movebant 'ti Tela, neque adverso glomerati ex agmine Graii, , I

riuue aurae, Sonus excitat omnis, Suspensum, et Pariter comitique onerique timentem.

M neu di ineius industria et ars haec est, si pro- p matur m tqui non publicum dumtaxat, et commune, sed privatum et proprium. Solent enius m. privat mala mulio magis tangere , et acriori doloris sens'

serim, quRm publica: etsi homines vulgo videri maluit publico potius dolore moVeri, quam: ε Hoc probo intialexerat olim nobilis Graecus histrio, nomioe Polus, qui Athenis acturus sabulam Sophoclis, cum repraesentandus. esset dolor Electrae ge- si Rufi cineres Orestis clanculum eruit e sepulchro ci- - ossaque filii quem amaverat, urnamque dei lit lis scaenam, et cum lugere videretur aliena mala dessebat sua. Ita Aulus Gellius lib. I.

Ita suppilatis a Iernis in medium prolatis, segner noster peccantibus umorem incutit in concione I. g. 2.

Ardon gia inestinguibili quelle fiamme, che de ono es-

Sere ii vostro letto per titilla I eternitar Igrius succensus

est in furore meo Oer. 45, 14 : δε dice Dior aver vos

ardebit. Gia son preparati i tormenti, gia Son. Prontii tormentatori. Pero,' che manca 8 Manca che strapplai solamente quel sto che vi tien come pendenti, soPia Ia hocca ili' uti hiiratro se prolandor Super puteuor α- byssi... E voi contuitociti non Provate timore alcuno δma potete Ia- sera cenar con gusto, potete ci 'lare, P sole couVerSare, Polete andare o pigliare pol placidissimi i vostri sonuit se non eo questa temerita halone-