장음표시 사용
81쪽
sunt. Primum ut statum' controversiae ila definiat ut facile audientes rem concipiant, nullaque dubitatione arripiant, primoque Veluti obtutu videant in quo controversia est; quid actor vel quid defensor postulet. Secundo ita partes omnes orationis collocet, eoque disponat ordino ut singulae proprium teneant Iocum, primaeque sint caeterarum iundamentum et lumen. Sit et in narrando concisa brevitas, et in probando non inanis copia. Brevitatem quamdam narratio poscit: nam facile obstat quidquid non a uvat: et quamdam copiam argumentorum expositio: dissicile enim est argumentorum vim nimia brevitate concipere, eo quod, ut ait Horatius, brevitalem saepe obscuritas consequitur. Tantum ergo copiae Opus erit
quanium ut perspicua oratio procedat, et ab omnibus vel invitis intelligatur.
Potestne causae actor vel defensor risum eaecitare' R. Potest sane, sed tamen periculosae res est Plena aleae:
Ridieulum aeri Fortius et melius magnas plerumque secat res, inquit Horatius in libro I. Sat. X. Risum tristes assectus solvere, et animum ab intentione rerum frequenter avertere, aliquando etiam animos reficere, et a saligatione, satietateque recre re monet Fabius. Sed cavendum est ne dum risummoVero cupimus, scurriliter vel obscene agere Videamur. Non enim insulsa et insieeta vel turpia, quibus Vulgares animi ad risum excitantur bone moratis aeque
placent: immo saepius dicacitatem est probi hominis
fastidire. Quare orator sive personam actoris, sive dela Oris sustineat, hoc fixum in animo habeat nihil sibi lice-
82쪽
45 re quod ab urbanitate et quadam dignitate abhorreat. . Urbanitas autem illa est, ait Fabius, in qua nihil absonum, nihil agreste, nihil inconditum, nihil peregrinum, neque δemu, neque verbis, neque. Ore gestuque possit deserehendi. . Velim eremptis doeeas qua ratione risum emitare possit orator. R. En nonnulla Veterum exempla. .
Cum aliquando argenteam magni pretii sphyngem a Verre accepisset Hortensius non ita multo post, in ipsa judicii altercatione, nescio quid obliquum in illum, obscure jactavit Cicero. Νegavit Hortensius se haec enigmata intelligere.
Atqui intelligere debes, inquit Cicero, cum Sphyngem habeas domi.
Idem Tullius Roscii accusatorem Erucium hac ironia bellissimo perstringit:
Quaeso, Eruci, ut hoc in bonam partem accipiast nouenim exprobandi causa, sed admonendi gratia dicam. Si tibi fortuna non dedit ut Patre certo naScerere, ex quo inteΙIigere Posses, qui animus patrius in Iiberos esset: at natura certe dedit ut humanitatis nou parum IiabereS.
In Fannium vero sic iocatur Orator pro Q. Roscio.
Qui idcirco capite et superciliis semper est rasis, ne ullum pilum viri boni habere videatur. 'Nec minus salsum et facetum illud ejusdem in Catilinarios.
Verumtamen quid sibi isti miseri voluntl Num Suas Secum mulierculas sunt in castra ducturii Quemadmodum autem illis carere poterunt, his praesertim jam noctibus 8 Quo autem pacto illi Appenninum, atque illas Pruinas ac nives perserent' Nisi idcirco se sucilius hie-
83쪽
mem toleraturos putant quod in conviviis nudi saltare didicerunt.
Longo amarior jocus et cavillatio in seroculum quemdam adolescentem, qui patri venenum in placenta dedisse insimulatus, jactabat sese audacius, et Ciceronem contumeliis et maledictis proscindebat; cui Cicero:
Hoc, inquit, a te malo quam Placentam.
Denique Vatinium causas agentem in foro, strinnisque in collo laborantem, tumidum oratorem non insi- cete appellavit. Nee Omittendum quod refert idem Tullius de Oratore 4llo, qui contemptim interrogatus a quodam furtim insimulato quid latraret 2 respondit,
Quantum vero suos illos sales jocosque cordi h buerit Tullius intelligero possumus ex illius epistola 32. lib. P. ad Familiares. Cum enim audisset inurbanos quosdam sales dictaque ' parum elegantia εibi adscribi, suoque sub nomine in provincia spargi, scripsit ad Volumnium, et cum illo amice sic expost lavit. a Parum diligenter possessio salinarum me rum a te proeuratore defendi fur. v Ubi salinarum nomine nihil aliud intelligi a Tullio nisi dicta salis urbanitate sparsa nemo non videt. Quin et ipso Demosthenes tametsi salibus et urbanitate Ciceroni longe inferior esset, et grandis se-Verumue orator, magis quam Venustus sestivusque vul-. go Videatur; jocis tamen et cavillationibus interdum satis liberaliter indulsit, cujusmodi sunt haec duo exempla singularia. Cum Demostheni obiecisset Aeschines, quod inter dicendum manum conlineret in sinu; hoc venustissimo eius sermonem excepit SCOm- male:
84쪽
Non dedecet, inquit, manum in sinu habentem conci nari, sed dedecet manum in sinu habentem legationem obire.
Auro enim corrumpi se passus erat Aeschines in logatione sua ad Philippum Macedoniae regem. Neo minus scite cum quidam Pitheas, qui ob furti suspicionem male audiebat, exprobasset quod ejus oratio oleum ac lucernam redoleret:
Scio, inquit Demosthenes, tibi molestos esse qui noete
lucernam accendunt 8Denique in iocis uillo admodum erit illud Gorgiae consilium, ut seria adversarii ἡ icta j ocularibus, et
joeularia seriis refellamus. In seriis tamen nonnisi maximo cum judicio jocis indulgendum. Num causas omnes Orator dicere potest pn. Minime: multae enim sunt causae a quibus abstinere consulto debet orator: nempe ab illis quao vel injustae vel invidiosae aperte sunt. Turpe est Vel Vocem in questum c0nserre, Vel pejora patrocinarit nec ex his bonos fructus sperare licet, nec victoriam, nec lamam. Judex iniquo animo fudit hujusmodi advocationem, nec fidem dictis adhibeti l mines etiam patronum despiciunt, ejusque gratia omnino et auctoritas excidit. Quare jure bono, inquit Fabius h plurimum ad omnia momenti in hoo positum, si vir bonus orator eressitur: sic enim eontingit, ut non 8tu- Mium advocati videatur alperre, sed pene testis fidem.
85쪽
1PLT V. DE DISPOSITIONE SIVE DE PARTIBUS OBATORIAE ORATIONIS
Ouid est dispositio ΤR. Ut a Cicerone definitur rerum in ordinem imventarum distributio est. Neque enim, subiicit Fabius, susis omnibus membris statua sit, nisi collocentur: et . si quam in corporibus nostris aliorumque animalium partem permutes, atque transseras, licet habeat eadem omnia, prodigium sit tamen, et artus etiam leviter loco moti perdunt, quo viguerunt usum: ita nisi orationis partes in ordinem distributae suum teneant
locum. tota concidat, et tumultuetur necesse est, et veluti sine rectore navis siuitet, nec cohaereat Sibi. Et quoniam demonstratum est, quibus causarum generibus omnis eloquentia contineatur, et quas causas oratorem recipere, quasque res habere conveniat,
nunc quibus oratio partibus constet, et quo ordine distribuendae sint exponamus et qui locus a Rhetoribus do Dispositione appellatur. Num ab arte dispositio orta est ΤR. Initium dicendi natura, initium artis obserVatio dedit. Omnes homines enim imperiti incultique, veluti natura docente, ita sermonem distribuunt, ut initium quoddam ad animos captandos habeat, denique expoSitionem, confirmationem, perorationem. Si rudis crassique ingenii homuncio aliquid a te impetrare velit, quamvis Rhetorum volumina nunquam eognoverit, tamen benevolentiam tuam captabit initio, posteaque petitionem exponet, petitionis .causam
86쪽
ol honestalem declarabit, denique Vel precibus perorabit, vel blando quodam sermone animum impellet, ut postulata concedas; et si quid apponas, facito resutabit. Ars naturam arripuit, voluitque orationem hisco partibus f nonnullis additis 3 distribui, certasque leges tradidit a quibus nefas est declinare.
Quisnam est ordo servandus in Orationis oratoriae dispositiones seu quaenam sunt Oratoriae ora tionis partes B. Distributio in sox orationis partes Versatur, nempe l. in exordium, 2. propositionem quas etiam interdum dividi solet, unde partitio oritur.) 3. narrationem, ε. cousirmationem, 5. consutationem, 6. per- Orationem, sive conclusionem. Exordium est principium orationis, per quod animus auditoris constituitur ad audiendum: Propositio ea pars est per quam exponimus quid in controversia sit, et quibus de rebus Simus acturi. Quae si nimis lato pateat, ut commodius auditor intelligere possit, in partes dividimus: quare jure ait Fabius partitio est nostrarum, aut adversarii Propositionum, aut utrarumque ordine collocata numeratio: Narratio est rerum gestarum, aut perinde ut gestarum, expositio: Confirmatio est nostrorum argumentorum cum asseveratione tractatio: Confutatio Ost contrariorum locorum dissolutio; Peroratio denique, sive conclusio est artificiosus orationis terminus: in hac enim parto Orator id quod t0la expetivit oratione majori vehementia evincere, atque obtinere contendit, ut Fabius docet. Hae partes omnes in h0e Uno Pervagalissimo cujusdam versiculo, memoriae gratia, indicantur Exorsus, seeo, narro, firmo, refello,
87쪽
An hae partes omnes in unaquaque oratione Io- eum habere debent 'Minime. Potest nullo exordio orator causam dicere, cum res vel omnibus nota, vel invisa sit, quod genus orationis esticit eae abrupto: non enim ex0rdium ex abrupto, sed oratio esse potest, ut in posterum dices mus. Interdum vel propositio, vel narratio exordii locum tenet. Quandoquidem confirmatio consulationem excipit ; et saepius conclusione vel epi-Iπ0, quam peroratione utimur. Quare orator perspiciat quibus uti partibus, quibus non, praeStet: nam
dummodo rem exponat de qua acturus est, confirmet, concludat, de caeteris nulla est necessitas. Anne haec quae diximus oratoriae tantum orationi 'conveniunt pn. Non oratoriae solum orationi, sed omnibus sermonis generibus sunt necessaria. Nemo enim apte loquetur nisi primo de quo locuturus est declaret, postea quidquid assirmat comprobet, et denique ad conclusionem confirmet. Oportet in omnibus teste Aristo-. telo et principium et medium et sinem inesse: qu. aliter sacere conetur, inficele et ridicule, ac quidem stulte faciet.
- DE EXORDIO ET DE VARIIs EXORDIORUM GENERIBUS ouid est Εaeordium r
B. Exordium desinitur a Tullio a pars orationis auditorum animos idonee eomparans ad reliquam distionem. . Undo quod in humano corP0re caPut
88쪽
est, quod in aedibus vestibulum, hoc est exordium in oratione. Atque adeo praecipua quadam cura, di ligentiaque, prae caeteris orationis partibus, est elaborandum, naturae ipsius instar, quae in singendo atque ornando capilo potissimum desudare consuevit. Undo etiam exordium doeillima pars orationis vocatur a Tullio. Exordii vox est melaphora a textoribus sumpta, qui proprie telam ordiri dicuntur, cum ce la quadam lego fila collocant, et ordine componunt.
Quotupleae est Eaeordium ρn. Duplex: dividitur enim in duas partes Principium et Insinuationem. Principium est cum statim auditoris animum nobis idoneum reddimus ad audiendum. Graeci prooemium appellarunt, quo nomine illi satis clare ostendebant hanc esse partem ante ingressum rei de qua dicendum sit. Η0c utimur exordio, cum rem aperte exponimus, atque ad dicendum aggredimur nullo ambitu, nullaque dissimulatione. Insinuatio est artificiosa quaedam dissimulatio, et circuilio obscuro subiens auditoris animum, ejusque captans si vo benevolentiam, sive docilitatem, sive allentionem, si vo Sensim omnia. Principium autem duplex osso
potest: nam cum lenitor sedato quodam dicendi genero initium facimus, dicitur legitimum ac temperatum: quum vero orator, quodam quasi impetu abreptus, repentino et inopinato quodam motu audientes percel- Iit, Vehemens, et pugnax appellatur. Nonne Eaeordium etiam eae abrupto appellatur n. Sunt qui appellant eae abrupto, sed quidem ineste; P0ssumus enim orationem ex abrupto habere, DON Vero exordium; nam si oratio exordium habue-it omnino ex abrupto esse non potest. inSulse enimiceres si assirmares orationem prooemium simul ha
89쪽
bere et n0n habere, quod certo a Tirmant nonnulli cum docent exordium eSSe eae abrupto. De Eaeordio, quod eae abrupto appellant, velim apertius dicas. n. Νequo a Tullio neque a Fabio verbum quidem ullum do hoc exordii genero habemus, quod aequivocalione quadam ortum in Rethorices libros irrepsisse putem. Abruptam esse posse orationem Aristoteles ipso docuit, et nemo inficiabitur. Licuit enim, Semperque licebit nulla adhibita praelatione in causam ingredi, et ut ait Horatius, auditorem in medias res rapere non secus ae notas, h0c est, posthabito exordio controversiae tractationem illico assumere, quum orator quadam sive animi libertate, sive indignatione, et ira, si vo deniquo vel laetitiae vel doloris motu abripitur. Sed hoc non crit exordium ex abrupto C sicere, Sed abrupta uti oratione. Quod genus arduum ct difficile, ita vivam, osso puto, cum nulla animorum praeparatione, assecluum vi praestare debeat ora-t0r, ut auditores alienie, benevole, ac dociliter au
ouandonam Exordio praetermisso abrupta orat, one uti possumus ΤR. Exemplo Ciceronis, qui hoc orationis genere adorius est primo catilinam, illa enim oratio plane caret exordio in praecipere possumus tum BOC BIS tionis genus laudandum cum non arte quaeSitum, sed sponte ex animo erumpit: cum non lactum scelusve probandum auditoribus proponimus, sed deie- standum et reprehendendum: cum denique non au ditorum animos flectere, et in nostram sententiam ducere volumus, sed invadere, oecupare, aggredi, omni ue virium asseeluumque pondero exagitare. Ira
90쪽
cundia enim, et oratoris impetus facile auditores in-nammabit si extrema primis respondeant, et ad si-mem augeantur. Quod praestare haud facile est, saeps enim producia l0ngius oratio frigescit. Potest etiam, ut antea dictum est, hoc orationis genus dolore vel laetitia manare, et Tullius idem exemplum praebet in secunda oratione in Catilinam: quod quidem abruptum est sed non ita concitatum; exhibet enim non irati hominis iraeundiam, at paene exultantis ac gestientis asseclum. Sed do his satis diximus. Cedo eaeemplum aliquod Mordii illius quod principium appellavimus. B. En tibi Tullianum in oratione pro Aulo Licii nio Archia. i Si quid est in me ingenii, judices, quod sentio quams sit exiguum: aut si qua exercitatio dicendi, in qua me non inficior.mediocriter e3se veraatum; aut si hujusce rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis, et disci-Plina prosecta, a qua ego nullum consiteor aetatis meae tempus abhorruiSse et earum rerum omnium vel in primis hie Aulus Licinius fructum a me rePetere Prose suo jure debet. Nam quoad longissime potest mens mea resΡicere spatium Ρraeteriti temporis, et Pueritiae memoriam recordari ultimam, inde usque repotens, hunc video milii principem, et ad suscipiendam, et ad ingrediendam rationem horum Studiorum extitisse. Quod si haec vox hujus hortatu, praeceptiSque coit formata nonnullis aliquando saluti suit: a quo id accepimus, quo eaeteris opitulari, et alios servare Possemus, huic Prosecto ipsi, quantum est situm in nobis, et opem, et Salutem ferre debemus. Ac, ne quis a nobis hoc ita dici sorte miretur, quod alia quaedam in hoc lacultas sit ingenii, Deque haec dicendi ratio, aut disciplina: nec nos quidem huiC cuncti studio penitus unquam dediti suimus. Etenim OmiaeS arteS, quae ad humanitatem Pertinent, haliciat quod-dana commune vinculum, et quasi cognatione quadam inter