Praecepta artis rhetoricae lectissimis veterum scriptorum latinae atque italicae linguae exemplis illustrata in usum tyronum ven. seminarii auximani cura et studio Josephi Ignatii Montanari 2

발행: 1853년

분량: 357페이지

출처: archive.org

분류: 미분류

91쪽

se continentur. Sed ne cui vestrum mirum esse videatur,

me in quae stione legitima , et in judicio publico, cum

res agatur apud Praetorem Populi R. lectissimum virum, et apud severissimos judices, tanto conventu hoinitium, ac frequentia, hoc uti genere dicendi, quod noli

modo a consuetudine judiciorum, verum etiam a forensi sermone abhorreat: quaeso a Vobis, ut in hac causa mihi detis hanc veniam, accommodatam huic reo, vobis, quemadmodum Spero, non moleStam, ut me, Pro Summo poeta, atque eruditisSimo homine dicentem, hoc concursu hominum literatissimorum, hac vestra humanitate,

hoc denique Praetore exercente judicium, patiamini de studiis humanitatis, ac literarum paulo loqui liberius, et in ejusmodi Persona, quae propter otium ac studium minime in judiciis periculisque tractata est, uti Prope novo quodam et inusitato genere dicendi. Quod si mihi

a vobis tribui, concedique sentiam, Persiciam ProseCto, ut hunc A. Licinium non modo non segregandum, Ciam sit civis a numero civium, verum etiam, Si non ESSet, putetis asciscendum fuisse.

Cedo eaeemplum ualicum.

n. Habemus in oratione Reginaldi Poli cardinalis ad Carolum Quintum de Paco.

Sacra Cesarea Maesta. Essendo piacluto alia divina Prooide neta di metiere in animo alia Santita det Papad'vsar me per istrumento e ministro delia sua Saula volonia tu procurar la pace fi a Vostra Maesta, e ii Re di Francia; ed avendole io esposto la inia commissione, ho dalei inteso quel che io gia mi aveva promesso delia Pieta e generosita sua, cio e the henche Essa si te nesse mol-to osscsa dat Re , onde uniana mente accrehbe cagioned' essere aliena dat pensare di pacificarsi con tui, Dondimeno quando Io sosse proposto tal Partito, medianteit quale si potesse sperare una pace stabile e utile allaCristianita, non si renderebhe mai dissicile in accet taria, ma in tal caso niellendo in oblivione ogni os saprivata, riguarderebbe quello che pili giovasse at heri

92쪽

comune. Dalla quat iisposta di V. M. io ho in siemo Compreso, e dove eonSista dat canto suo la dimeoltu disere la pace, e che secondo ii debito deli' ossicio inio, io dehba volgete tutio it Pensiero, tuita Ι'opera, e Ι'industria mi a tu questo negoZi O. E pcnsando Sopi a clodi quello che a V. M. piacque di discorrer meco .d' in- torno at dilatio delle paci passate, dalle quali non solamen tela Cristianita non aveva rice vuto fruito, Ina Patito maggior danno, come Ella diceva, ed in effulto si e vedulo: e considerando in che essi disetti consisteva nos accioccho i glio si potesse trovare ii modo di cor-reggerit, e sare a pace, quale ricercano i hisogni pub-blici, ho giudicato conveniente at debito, e al carico del

casione di lar pili sermo gludiato di tutio quello che --ra detio, per venire alia desiderata conclusione che possa consolare let, e tutia la Cristia uita insieme, come iospero, che per la misericordia di Dio abbia a seguire, degnandosi V. M. in consorinita dei pio animo in ostra to nella risPOSta che mi sece, porger queli' ajuto e in- dirigeto cli Ella potra a questo sine.

Velim exemplum principii vehementioris. R. Vido orali 0nis tertiae in Catilinam exordium vehemens: poteris addere illud orationis pro Ligario quod ironia quadam innititur. Ego enim brevitatis

cauSa praetermitio, Unius contentusi Rempublicam, Quirites, vitamque omnium Vestrum, bona , sortunas , conjuges , liberosque veStros , atque hoc domicilium clarissimi imperii, fortunatissimam Pul

Cherrimamque urbem, hodierno die, Deorum immortalium Summo erga vos amore, laboribus, consiliis, Perse Culis meis, ex si amma atque serro, ac pene ex sauci-hus sati ereptam, et vobis conservatam ac reStitutam videtis. Et, si Don minus nobis jucundi, atque illustressuiat ii dies, quibus conservamur, quam illi quid us na-

93쪽

scimur; quod salutis certa laetitili est, nascendi incerta conditio, et quod sine sensu nascimur, eum voluptate conservamur: Prosecto quoniam illum, qui hanc urhena condidit, ad Deos immortales benevolentia, samaque sustulimus; esse apud Vos posterosque vestros in honore debebit dies is, qui eanadem hanc urbem conditam , amplificatamque servavit. Nam totius urbis templis, delubris, tectis omnibus ac moenibus subjectos prope jamigues, circumdatosque restinximus; iidemque gladios in rempublicam districtos retudimus, mucroneSque eoruma jugulis vestris reiecimus. Quae quoniam in Senata illustrata, Patefacta, comperta sunt Pei me; vobis jam exponam breviter, Quirites: ut et quanta et quam manifesta, et qua ratione iuvestigata, et comprehensa Sint, vos, et qui et ignoratis et expectatis, Scire possitis.

Allier hujusee generis Eaeordium ita liei Seriptoris.

n. Segnerus noster ut cupiditatem coelestis gloria o in auditorum animos injiciat, ardens ipse et innam

matus, ita concionem do coelesti beati late, idest do Paradiso exorditur.

At eielo, at cieto, sedeli mici divotissimi, at cieto, at cieto. Euvi alcuno si a voi, ii qual si a vago di ascendere a tanta gloria i Che pili curarci di questa valle dipianto 3 Qui, douunque ci rivolgiamo, non udiam altrocte singiliogat, che strida; non Vediam altro che maI-vasita, che miserie. Si duole it ricco dei povero, ii po- vero dei ricco, it servo det Padrone, ii padrone delservo; e niuno Visu Plena mente contento delia sua sorte.

bella Rachele, verissimo; ma si amigge di non esserseeonda siccome e Iaa. st seconda Lia, ma si accuora di non essere bella com e Raehele. Possie de Naamaneopiose riccte age ma che gli vagi lono, se schis a leti-bra it ricuopret E potente Augusto, ma non ha SuC- cessione: h temulo Tiberio, ma non ha amici. E DEP-purquet poco di bene ebe in terra godest, Si Pu O POS- Sedere con Pace. Insidiano alla potenga de' Principi iribelli cou is armi; alia quiete de' lavoriti cortigiani

94쪽

con te persecuetioni; a' progressi de' letterati gli emolico contrasti ; alia si cur ZZa de riccti l ladroni eon te rapitio; a' placeri degli amanti i rivali con te discor- die. Tutio u geloste, tutio e risse, tutio e pericoli, tutio ansieta , tutio assaiani. E ubi ci curiamo di di- morare pili iungamente in unitu Ogo si miserabile Τ. Dicea gia Seneca Consol. ad Marc. c. 22. clio lanatura con sottilissimo in ganno sacea nascere Ι' uomo privo disenuo, perche altriinenti ni uno si contentereb-he di entrar Del mondo, Se lo con Oscesse prima di cu-lrarvi: Nihil tam fallax udite te sue parole , nihiἱ

tam insidiosum,.quam vita humana: non mehercule quisquam accepisset, nisi daretur insciis. E noi ah-hiamo conosciuio gia questo mondo, gia I abbiamo spe- vimentato, ed ancor tolleriamo di rimanervit Elii al eicio, at cieto, sedeli mi ei divotissimi, at cielo. Se non Possia mo per ora an darvi col corpo, andia movi con to spirito; se non possiamo dimorarvi con la PresenZa,. di- moria movi col peusiero. Ma come sarem O a Poter POg-giare tant' alto' Come saremol Non dubitate. Prendero,

se hisogni, in prestito it carro, non da Medea, non daTrittolemo, no clie lio da sar io con te lavole de Gentili ' ; prenderollo da Elia. Ne vi fgomenti, ch'eglisia carro di suoco: Currus equorum igneorum ά. Beg. 21 P. 2 su o, ii quale riluce, it quale riscalda, ma non

Ossende: suoco non per tanto v uole eSSer, Perche non

Ogni desiderio e has tevole a Poriae in cieto, ma quello solo cli' e fervido. Che si, che s' io fullevandovi fulle Duvole, vi rappresento questa mattina non altro che ilPrimo ingresso di via' anima nella gloria, non Solo visero brillar di allegi egra , non solo vi raro esultare dis iubilo,. come Pietro, allor che diangi ne miro dat Ta-BOrre un piccol hartu me, ma forse sorse ve ne invοglierocli maniera, che vi saro gri dare con Paolo: Strappaterni queste catene, spe2gate mi questi ceppi, cli'io Piu non pos-Eo: Quis me liberabit de corpore mortis hujusῖ ad Rom. I. 24 . Attende te, e vedrete quant' io Proinetlami, non ualla foreta dei dire, ma dalla grandeaeta deli' argomento.

95쪽

Velim insinuationis eaeemplum proferas. R. Νil persectius insinuatione ex qua Cicero exordium ducit in oratione secunda pro Lege Agraria in Rullum. Nil poterat esse populo romano odiosius, nil .infestius Ciceronis sententia, qua legem Rulli dissuadere aggrediebatur, et populi plebisque commodis, oblataeque utilitati ossicere videbatur. Quamobrem orator ille maximus animos sibi conciliat, et dissimulatione quadam in causam irrepit. Perpendant altento tyrones exordium hoc, animumquo saepe applicent, ut artem, ingeniumque oratoris e Gnoscant.

Est hoc in more positum, Quirites, itastitutoque majorum, ut ii, qui beneficio vestio imagines familiae

suae consecuti Sunt, eam primam habeant concionem, qua gratiam beneficii vestri cum suorum laude conjungant; qua in oratione, nonnulli aliquando digni majorum loco reperiuntur: Plerique autem hoc perficiunt, ut tantum majoribus eorum debitum esse videatur, unde etiam quod posteris solveretur, redundaret. Mihi quiadem apud vos de meis majoribus dicendi facultas non datur: non quod non tales suerint, quales nos illorum Sanguine ereatos, disciplinisque institutos videtis: sed quod laude populari, atque honoris vestri luce caruerunt. De me autem .ipso, vereor, ne arrogantis sit apud vos dicere; ingrati tacere. Nam et quibus studiis hanc dignitatem consecutus sim, memetipsum commemorare, Perquam grave est; et silere de tantis vestris beneficiis nullo modo possum. Quare adhibebitur a me certa ratio, moderatioque dicendi, ut, quid a vobis acceperim, commemorem: quare diguus vestro summo honore, Singularique judicio sim, ipse modice dicam, εi necesse erit; vos eosdem existimaturos putem qui judicavistis. Me, perlongo intervallo Prope memoriae, temporumque NOStrorum, Primum hominem novum, Consulem fecistis: et eum locum quem uobilitas praesidii firmatum, atque omui ratione obvallatum tenebat, me duce rescivistis, virtutique in

96쪽

poslarum patet e voluistis: neque me tantummodo Consulem, quod est iPsum Per sese amplissimum, sed ita Deistis, quo modo pauci nobiles in hac civitate consules Surit, novus ante me nemo. Nam Prosecto, si recor volueritis de novis hominibus, reperietis eos, qui sine repulsa consules facti sunt, diuturno labore atque aliqua occasione esse factos, cum multis annis post petissent, quam Praetores fuissent, aliquanto serius quam per aetatem ac per Ieges liceret: qui autem anno suo petierint, sine repulsa non eme laetos: me esse unum ex

omnibus novis hominibus, de quibus meminisse possurnus, qua consulatum petierim, cum primum licitum sit; Consul factus sim eum primum petierim; ut veh-ter honos ad mei lamporis diem petitus, non ad alienae petitionis oceas mi interceptus, nec diuturnis pi citius emagitatus, sed dignitate impetratui esse videatur. Hst illud amplissimum, quod paullo ante commemoravi, Quirites, quod hoc honore ex novis Itominibus primum me, multis posthabitis, assecistis: quod prima petitione: quod anno meo: Sed tamen magnificentius atque ornatius esse illo nihil potest, quod meis comi tus non tabellam vindicem tacitae libertatis, sed --o m vivam prae vobis, indicem veStrarum erga me vo- . Iuniatum ae studiorum, tulistis. Itaque me non extrema tribus suffragiorum, sed primi illi vestri concursus, . neque Singulae Voces praeconum, Sed una voce universus Populus R. Consulem declaravit. Hoc ego tam insigne, tam singulare vestrum beneficium, Quirites cum ad animi mei fructum, atque laetitiam duco esse' Permagoin, tum ad curam , sollicitudinemque multo madus. Versantur enim, Quirites, in animo meo multae et graves cogitationes, quae mihi nullam partem neque diurnae neque nocturnae quietis impertiunt; primum tuendi consulatus: quae cum omnibus est diss- Cilis et magna ratio, tum vero mihi praeter caeteros; Cui errato nulla venia, recte facto exigua Iaus, et ab invitis expressa proponitur: non dubitanti fidele ponsilii , non laboranti certum subsidium nobilitatis M'

97쪽

tenditur. Quod si solus in discrimen aliquod adducerer, serrem, Quirites, animo aequiore; sed mihi videtitur certi homines, si qua in re me non modo consilio, verum etiam casu lapsum esse arbitrabuntur, Vos universos, qui ma antetuleritis nobilitati, vituperaturi. Mihi autem, Quirites, omnia Potius Perpetienda esse duco, quam non ita gerendum consulatum, ut in omnibus meis factis atque consiliis vestrum de me facturneonsiliumque laudetur. Accedit etiam ille mihi summus labor, ac disicillima ratio consulatus gerendi, quod non eadem, qua Superioribus consulibus lege et conditione utendum esse decrevi: qui aditum hujus Ioci conspectumque Vestrum Partim magnoPere fugerunt, Parti in non vehementer secuti sunt. Ego autem non solum hoc in loco dicam, ubi est id diutu sacillimum, sed in ipso Senatu in quo esse Iocus huic voci non videbatur, Popularem me suturum esse consulem, prima mea ilia oratione Kal. Ian. dixi. Neque enim ullo modo sacere POS- sum, cum me intelligam non hominum potetitium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi Populi R. judicio consulem ita factum, ut nobilissimis ii minibus longe praeponerer, et non in hoc magistratu, et in omni vita essem popularis. Sed mihi ad hujusce verbi vim, et interpretationem vehementer opus eSt Vestra sapientia. Versatur enim magnus error propter insidiosas nonnullorum simulationes; qui cum Populi nou olum commoda, verum etiam Salutem oppugnant, et impediunt, oratione assequi volunt, ut populares esse

videantur. etc.

Insinuatione etiam Tullius exorditur Divinationem, qua sibi potius quam Caecilio Verris accusationem

tribuendam esse contendit. . Si quis vestrum Judices, aut eorum qui adsunt m te miratur, me qui tot annos in causis judiciisque P Blicis ita sim versatus, ut defenderim muΙtos, laeserim neminem, subito nunc mutata voluntate , ad accumradum descendere; is si mei consilii causam, rationemque

98쪽

cognoverit, una et id quod lacio probabit, et in hae

causa Prosecto neminem mihi Praeponendum mactorem putabit. Cum Quaestor in Sicilia fuissem, iudices,

itaque ex ea provincia discessissem, ut Siculis omnibus jucundam diuturnamque memoriam Quaesturae, nomi nisque mei relinquerem: sactum est, uti cum summum in veteribus patronis inultis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum esse arbitrarentur. Qui nunc populati, atque vexati, cuncti ad me Publice saepe venerunt, ut suarum sortunarum omnium causam, defensionemque suSciPerem: me Saepe esse pollicitum, saepis ostendisse dicebant, si quod tempus accidisset, quo tempore aliquid a me requirerent, Commodis eorum me non defuturum. Venisse tempus He-haut, non jam ut commoda sua, sed ut vitam, Salutemque totius provinciae defenderem: - jam ne Deos

quidem in suis urbibus, ad quos confugerent, habere, quod eorum simulacra sanctissima C. Verres ex dehishris religiosissimis sustulisset. Quas res luxuries in fla- sitiis, s deIitas in suppliciis, avvitia in rapinis, super hia in contumeliis enicere potuisset, eas omnes Sese hoc uno Praetore per triennium pἔrtulisse: rogare et orare, ne illos supplices aSpernarer, quos, me incolumi, nemini supplices esse oporteret. Tuli graviter, et acerbe, Iudices, in eum me lucum adductum, ut aut eos homines spes salleret, qui opem a me, atque auxilium expectassent: aut ego qui me ad defendendos homines ab ineunte adoleseentia dedissem, tempore atque ossicio coactus ad accusandum traducerer. Dicebam, hahere eos actorem Q. Caecilium, qui praesertim Quaestire in eadem provincia post me Quaestorem suisset. Quo ego adiumento sperabam, hanc a me molestiam posse dimoveri, id mihi erat adversarium maxime. Nam ilIi multo mihi hoc facilius remisissent, si istum non nossent, aut si iste apud eos Quaestor non fuisset. Adductus sum, Iudices, ossicio, fide, misericordia, multorum honorum exemplo, veteri consuetudine, institui majorum, ut onus hoc laboris atque ossicii, non

99쪽

ex meo, Sed ex meorum necessariorum tempore mihi suscipiendum putarem. Quo in negotio tamen illa meres, judices, consolatur, quod haec. quae videtur esse accusatio mea, non potius accusatio, quam defensio est existimanda. Desendo enim multos mortales, muItas civitates, provinciam Sicilium totam. Quamobrem, si mihi unus est accuSandus, Propemodum manere in instituto meo videor, et non omnino a delaudendis hominibus, sublevandisque discedere.

Alper, si in promptu est, eaeemplum insinuationis ab italico oratore depromptum. R. In promptu est luculentissimum illud Ioannis Casae exordium ab insinuatione in oratione ad Carolum Quintum de restituenda Placentia. Ab hoc videre licet quantum a Tullio mutuatus sit coloris et

magnificentiae orator noster.

Sicco me veggiamo intervenire alcuna volta, Sacra Maesta, che quando o cometa o altra nuOva luce e aΡ-

parita neli' aria, it piu delle genti rivolte at cieto, mirano cola, doue quel meravigii oso lume risplende ; eosiavvleue ora dei vostro splendore e di Vot: perciocche tuiti gri uomini, e Ogni popolo, e clascuna parte delia terra, risguarda inverso di Vol solo. Ne creda V. M. che i presenti Greci, e noi Italiani, cd alcune altre na-gioni dopo tanti e tanti secoli si vantino ancora, e sirallegrino della meinoria dei valorosi antichi principi loro, ed abhiano in hocca pur Dario, e Ciro, e Serse, e MilZiade, e Pericle, e Filippo, e Pirro, e Alessandro, e Marcello, e Scipione, o Mario, e Cesare, e Catone, e Metello ', e questa eta non si glorii, e non si dia vanio diavere Vol vivo e presente; angi se ne esalta, e vivenelieta e superha. Per Ia quat cosa io sono certissimo cheessendo voi Iocato in si alta, e si ragguardevole Parte, Ottimamente conoscete che at vostro altissimo grado Si conViene che clascun vostro pensiero, ed ogni Vostra adione si a non solamcnte Iegittiina e buona, ina inste- me ancora laudabile e gcuerosa: e che cio che Proco-

100쪽

de da Vol, sia non solamente lectio e concedulo ed ap-PPOvato, ma maguanimo insieme, e commendato, ed ammirator conciosiache la vostra vita, i vostri costumi, te vostre maniere, e tulit i vostri preteriti e presenti salti sieno non solamente attest, e mirati, ma ancora raccolit e scritti, e dissus ametite narrati da molti; sic-clio non gli uomini soli di questo secolo, ma quelli chenascet anno dopo noi, e quelli che saranno Delle suture eta, e Della IungheZZa, e neti' eterii ita dei tempo av- venire, udiranno te opere vostre, e tuite ad una ad unale Saperanno, e come io Spero, le approVeranno tuite,

Sicco me diritte e pure e chiare e grandi e meravigiio-Se: e quanto il valore e la virili sia cara agit uomini ed in pre2go, tanto sia it nome di V. M. So in mamente Iodato e venerato. Vera cosa e che molli sono, i quali non lOdacio cosi plenamente, cli' Ella rite ga Piaeenga cona' essi sono costretii di commendare Ogni cosa, eheinsino a quel di e stata fatia da Vol. E quantulique assai chlaro indigio possa essere a clascunO, che que st' opera h giusta, po ichh ella e vostra e da voi operata : non dimeno pero ech h ella Delia sua apparenZa, equasi nella corteccia di suori, non si consa coli' altro vostre agioni, molli sono coloro che non la rico noScOno, e non Ι'accetiano per vostro satio, non contentiche cio, che ha da Vol origine, si possa a hu una equitadifendere, ma desiderosi che ogni vostra Operagione Siconvenga Iodare.

Segnerus ipso noster in mullis concionibus hoc utitur exordio, uti videre cuique licebit. Unum exemplar tantum attingam ex Concione IX. in qua defunct0rum, quos purgatorius ignis omnibus Vitae admissis emundat, causam dicit.

Uno de' piu sventurati uomini, che leggansi uelle Storie O auliche O moderne, parmi quel paralitico, di cui Sta mane lavellasi net Vangelo. Sentite s' io dico ii vero. Eratio gia tren toti' anni cli' egit glaceva addolorato eda mitto tu stille sponde delia Piscina Probatica, che Pe

SEARCH

MENU NAVIGATION