장음표시 사용
421쪽
alienis regnu usurpantibus, ipse a uitae ditionis assertos exortus, suis illuxrrit , qui cana xa Itb Apatre Antiocho magno, Romae datus cum suillet obses, mortuo patie, stati eque be- . 'leuco Philopatore, ab Heliodoro quodam purpurato , per uiolentiam Occito, cum Atia tali & Eutnenis regum Asiae auxilio fretus, non modo byriam regnum paternum occan pallet, sed finitimas quasque gentes grauissimis bellis pertentasset , praelei tina eas, quae nondum populi Romani amicitiam adeptae fuerant , grauissimas calamitates Iudaeoru ingenti, quae tunc domesticis quoque uicibus ac potentia tyrannis reiislcbat, intuliste ser tur. Is itaque Antiochus, cum amicitia ac societate horum regum, linitimas nationes continuis bellis afflixisset, Artaxiamque regem Armeniorum bello supera siet, di in Aegyptum contra Ptolemaeum sextum, quem Euergentem uocant, cuius pater tunc euiuis excesserat bellum mouistet, mortuuS est , relicto nouem annorum filio Antiocho, cui Syri nomen addiderunt Eupatori, propter patris uirtutem . Cuius pueri, ut etiam prophani auctores conueniunt, Lysias educator fuit. Huius tamen Antiochi, quod ne que cum Romanis, neque cum Gracis, iam Romanorum sociis, bellum gesserit, sed tantum Asiaticis nationibus, in historiis quidem Graecis aut Romanis exilis mentio. Genus uero mortis, quo suerit hac uita sublatus, apud unum Appianum Alexandrinum πω legisse me memini: cuius uerba quod mire cum sacra historia conueniant, hic opOrici PE . inserere. Antiochus uero inquit, bicianio tantum regnauit. quo tempore Artaxiam G. cepit Armenium, de in Aegyptum expeditionem suscepit contra Ptolentaeum sextum, cuius pater tunc e uiuis excesserat, duobus filiis superstitibus. In eius castra prope Alexandriam Popilius a Romanis legatus uenit, cum literis denunciantibus ut abstincret a regno Ptolemaeorum . quibus lectis, cum se deliberaturum diceret, uirga eum circustri
psit Popilius, dixitque, Hic delibera. ille territus discessit, spoliatoque in Elymeis tem,plo Veneris, tabe periit, relicto noveni filio Antiocho Eupatore. Hactenus Appian, Cui quantum consonet Machabaeorum historia, iam audi. Et Rex Antiochus, inquit, perambulauit superiores regiones, de audiuit esse ciuitatem Elemaidem in Perside, nobilissimam, S copiosissimam in argento S auro , templumque in ea locuples ualde, &illic laminas aureas, de loricas de scuta, quae reliquit Alexander Philippi rex Macedonum, qui regnauit primus in Graecia. Venit, & quaerebat primo capere ciuitatem, de non potuit, de insurrexerunt in praelium, & sugit inde, ex abiit cum tristitia magna, de reuersus est in Babylonem, de uenit qui nunciarct ei in Perside, quia fugata sunt ca- . Mstra, quae erant in terra Iuda, Se quia abiit Lysias cum uirtute sorti in primis, de fugatus est a facie Iudaeorum, de inualuerunt armis, & uiribus, ta spoliis multis, quae acceperunt de castris, quae exciderunt, & quia diruerunt abominationem, quam aedificauerant super altare, quod erat in Hierusalem, & sanctificationem, sicut prius circun- dederunt muris excelsis, sed de Bethsuram ciuitatem suam . Et factum est, ut audiuit rex sermones istos, expauit, & commotus est ualde. Hactenus in libro priori Machabaeorum. Ex hoc itaque infausto nuncio partim animo consternatus , partim uehemeti ira commotus Antiochus, Iudaeis minitabatur, ut lib. r. c.9. refertur, positurum se Hierosolymas in Iudaeorum sepulchrum . post quas minas diuinum furorem ultorem experetus, dolore uiscerum, quem Appianus talem uocat, caepit torqueri. hanc uero tabem
siue uiscerum dolorem, cum libri posterioris auctor, aperte explicet, auctor primi illo sexto capite nomine uehementis tristitiae occulto signitietat . iniae profecto paruissima dissonantia, in omnibus auctoribus, qui eandem historiam scribunt, etiam cum sunt
ueracissimi, frequentissime accidit. Neque enim omnes eandem rem eodem prorsus pacto, neque omnia, quae circa illam contigere, eisdem uerbi S prorsus recensere tenentur. Sic itaque prioris libri auctor, Antiochi interitum illo loco describit , Et factum est, ut audiuit rex sermones istos infaustum nimirum nuncium e Iudaea relatum expauit, & commotus est ualde, di decidit in lectum, de incidit in languorem prae tristitia, quia non est factum sicut cogitabat, & erat illic per dies multos, quia renouata est in eo tristitia magna, de arbitratus est se mori, Se aduocauit omnes amicos, & dixit il- is , Recessit somnus ab oculis meis, de concidi de corrui prae solitudine, & dixi in corde meo, in quantam tribulationem deueni, de in quot fluctus tristitiae, in qua nunc sum,
qui iucundus erant, Se dilectus in potestate mea: nunc uero rei niniscor malorum, quae ἀτfeci in Hierusalem, unde de abstuli omnia spolia aurea & argentea , quae erant in ea, N
422쪽
misi auferre habitates Iudaeam sine causa. Cognoui ergo quod propterea inuenerunt me mala ista, & ecce pereo tristitia magna in terra aliena . Hactenus mors Antiochi ab auctore primi libri describitur. In qua descriptione, quan uis tormentorum uisceruexpresse mentio non fiat, clare tamen indicatur tristitiam illam ingentem ex grauissi mo morbo, quo fuerat diuinitus percussus, exortam . Decidit, inquit, in lectum & incidit in languorem prae tristitia magna, & arbitratus est se mori: uel ex consideratione causae eius morbi, Nunc, inquit, reminiscor malorum, quae isci in Hierusalem , unde abstuli omnia spolia &c. Abstulisse uero hunc Antiochum nobilem uasa aurea s. cap. a. lib. memoriae proditur. Et demum, quod hic cuius mors lib. r. c.6. describitur, idemst cum illo, qui propter blasphemiam lib. 2. c.9. percussus dicitur. Ex utroque loco noobscure colligitur, cum utrobique hunc Antiochum patrem Antiochi Eupatoris fuisse dicatur. Nam i .lib. c. 6. sic scribitur, Et cognouit Lysias quoniam mortuus est, & c stituit regnare Antiochum filium eius, quem nutrivit adolescentem, & uocauit nomen eius Eupatorem. Libro uero secundo cap. io. ita post eius interitus descriptionem, Et Antiochi quidem , quia appellatus est nobilis, uitae excessus se ita habuit. Nunc autem de Eupatore Antiochi impij filio, quae gesta sunt narrantes &c. Neque uero uel in urbe, in cuius templum tentauit esse sacrilegus, ulla est apud utrunque horum auctorum, aut librorum discordia. Nam quae apud priorem Elymais appellatur, nomine proprio, apud secundum Graeco iam nomine, quod, ut fieri solet, immo quod Graeci perpetua consuetudine seruarunt, ex Graecorum nouo imperio susceperat, quod esset totius I erata nobili stima ciuitas, Persepolis dicitur. Ergo primus auctor antiquo, secundus nouo usus nomine, eandem urbem intelligunt. Sed neque in locorum, ubi mortuus est, commemoratione ulla est contradictio. Nam quanuis a prioris libri auctore, post iu gam ex Elymaide reuersus Babylonem, a secundi uero auctore, circa Ecbathanam diuinitus percussus dicatur, quarum urbium prior in Chaldaea, posterior in Media sita est: cum non tamen in Babylone correptus languore dicatur, sed tantum quod post fugam ex Elymaide, in Babylonem fuerit reuersus, potuit in ipso in Babylonem itinere. circa urbem illam Mediae, quae Ecbathanae uocabatur, diuinitus percuti. Duo itaque
illi loci de Antiocho Epiphane siue illustri, Antiochi magni filio, qui Iudaeos assi
xit , interpretati, nullo pacto a se inuicem dissident. et , -- T. ατ i, i autem ille, qui ex secundi libri primo capite prosertur, ubi Antiochus in m 8 templo Nanea, capite truncatus scribitur, alius quispiam Antiochus huius prioris suc- π It cessor, ex his, quos multos Syriae reges huius nominis insestissimos hostes , Hierosolymae illa aetate tulerunt, est accipiendus. Hic tamen quis suerit, non satis explicatum apud auctores inuenio. nam quod non fuerit Antiochus Epiphanes, quod tamen quidam ex nostris putarunt, ipsum genus mortis diuersum, sufficienter ostendit. Quod etiam non fuerit Epiphanis filius, qui sexto capite prioris libri ,& decimo secundi, a Lysia regis propinquo Eupator uocatur, uel hoc mani seste conuincit, quod idem A tiochus Eupator ipsi regni initio, a Demetrio Seleuci Philopatoris filio, qui Ronis o ses fuerat, capite septimo prioris libri interficitur. Sunt & qui hunc Antiochum, Histe Antiochum Alexandri filium, qui libri prioris capite undecimo, a Triphone, deiecto Demetrio, in regnum erigitur, suspicentur . nam ipse postea capite decimotertio, ab eodem Triphone tyranno por dolum occiditur. P tuit autem hie dolus fuisse, qui illo primo capite secundi libri describitur, quod sci
licet, cum esset iuuenis, & ad templum Naneae dotis nomine multas pecunias, quas illic dolose per sacerdotes, Triphon regni inuasor, ne eius facinoris reus uideretur, collocasset, accepturus peruenisset cum paucis, templum ingressus, suerit lapidibus obrutus. uas sententias, ideo approbare non possum, quod siue Antiochus Eupator Anti r ς--- cti Epiphanis filius, sue Antiochus Sedetes, Alexandri filius, in tam parua aetate, tam acerbas clades Iudaico populo intulisse, ut publica congratulatione totius gentis eorum mortes susceptae fuerint, uerisimile non credam. Praeter hoc, quod ut ex capite sexto,& tertiodecimo libri primi colligitur, nulla isti Antiochi contra populum Iudaeorum
visas , Est itaque hic Antiochus, qui primo capite secundi libri, in templo Naneae occisus dicitur, Antiochus Demetrij ptimi stius, quem quoque. fauissimum hostem est per . pesta
423쪽
Pessa Iudaea, euius penultimo & ultimo capite libri prioris fit mentio, neque eius interitus toto libro, qualis fuerit, recensetur. Hic enim inter omnes reges Syriae proprie li sis & potentiae Iudaicae domitor ab historicis dicitur. Igitur, inquit Iustinus, Anti elius, memor quod etiam pater propter superbiam inuisus, & frater propter segnitiem contemptus suisset, ne in eadem uitia incideret , accepta in matrimonium Cleopatra uxore fratris, ciuitates, quae initio fraterni imperii desecerant, summa industria persequitur, domitasque rursus, regni terminis adiecit. Iudaeos quoque, qui in Maced nico imperio sub Demetrio patre, armis se in libertatem uedicauerant, subigit. rum uires tantae fuere, ut post hunc nullum Macedonum regem tulerint, domesticisq; imperiis usi Syriam magnis bellis infestaverint. Hactenus Iustin. Constat autem hunc Antiochum, talium esse Demetria, qui contrahendorum auxiliorum gratia contra Ttiphonem Mediam perueniens, ab Arsace Persidis, & Mediae rege comprehensus est. Constat etiam suisse fiatrem Demetri; prioris illius Demetrij primogeniti, qui Simoni sacerdotium summum Hierosolymitanum donauit. Constat demum ex eodem capite, Iudaeorum gentem cum caeteris ciuitatibus tempore horum Demetriorum ab imperio Syriaco defecisse. Ita ut di prophanorum tum Graecas, tum Latinas, siue sacras historias mihi consideranti, is Antiochus, cuius ultimo & penultimo capitibus prioris libri 'sit mentio, illem et prorsus cise uideatur, quem saeuissimum hostem Iudaeorum, utrunque genus historiarum recenset. Is nanque cum primum, tantisper, dum Triphonem tyrannum opprimebat, opera Iudaeorum, & amicitia sit usus, postea tamen eorundem ihostem, paterni regni recuperandi praetextu, se prosessus est. Huius igitur, qui, ut Iusti ' -' nus inquit, Iudaicam potentiam.omnino contriuit, de postquam nullus alius Iudaeam uexauit, mors & interitus, summa totius gentis Iudaicae, quasi finitis iam,& de medio sublatis persecutoribus, in ea epistola laetitia suscipitur . estque initio eius libri ab auctore posita cum tamen hic Antiochus ultimus persecutorum extiterit per anace- phalaeo sim, ne sit spensa prioris libri, qui eiusdem Antiochi ultimo meminerat, uidere tur historia. aut, quod magis puto, ut omnium atrocissimi hostis denunciato interitu tota epistola, idest totus ille liber secundus, quietius legeretur, ut statim dicemus. Atque huie sententiae, quam prolacto uerissimam puto, nihil aliud uidetur aduersa ri, quam quod in titulo epistolae, in qua Antiochus in templo Naneae capite truncatus refertur , Iudas ponitur, cuius tempore nondum hic rex Antiochus Demetri; filius extite rat. Nam Iudas sub Demetrio Sotere Seleuci Philopathoris filio, qui Romae fuerat obses contra Bacchidem pugnans, prioris libri cap.9. interemptus scribitur. Vnde huius A tiochi, qui Simoni sacerdoti maximo cap. I s. prioris lib. epistolas mittit, mortem uidere non potuit, ut eam per Aegyptum constitutis Iudaeis gratulabundus scriberet. Verum huic obiectioni facile respondetur illo primo capite prioris libri no unam, sed duas esse epistolas non tam uerborum forma quam scribentium intentione distinctas, ut scilicet Iudae uoluntas, qui iam fuerat uita defunctus, non item ipse Iudas in ea epistola loquatur. sciebant enim hanc suisse olim Iudae Machabaei uoluntatem, ut dies illi in gratiarum actiones ab omnibus Iudaeis solennes colerentur, atque adeo nacti iam pacem ex antiqua Iudae epistola, S propria, quam mittebant, unam & eandem facientes, Iudam honoris gratia, Simonis nomen reticentes in epistolae exordio, quasi eius auctorem constituerint. Meminerunt autem huius Antiochi potius quam alterius cuiuscuq; ex his, qui Hierosolymis fuerant infesti, quod eius minas, & saeuitiam tota Iudaeorum ges cum ia tale crescentem formidaret. fuit enim hic Antiochus omnium crudelissimus. undedi Gryphi nomen sortitus est. Queamobrem huius epistolae, quae ad consolandos Iudaeorum animos tot bellis fractos, mittebatur, statim ipso exordio, hostem, que tant rere formidarunt, ut epistola quietori animo legeretur, annuntiate conueniebat. Oportet autem lectorem aduertere, adeo esse perplexam eorum Regum, qui uel apud Aegyptum, uel apud Syriam regnauerunt, historiam, totque missu Antiochos, Seleucos, Alexandros, Ptolemaeos, ut nedum in historiae Iudaicae breuiario, sed neque in prophanis auctoribus , qui eorum temporum historias habent, plane percipiantur. Α deis enim eorum ambitio, di corum Regum crudelissima dominandi libido fuit, ut potius eorum imperia sortunae ludibria, quam regna fuisse uideantur.
Sur,fateor, inter Christianos auctores, qui de uno & eode Antiocho, Epiphane scilicet
424쪽
accipi uelinti ita ut in t lo Naneae dicatur occisus, non quod ipse ibi fuerit oeciisus, sed quod eius sodales, & amici ibi suerint dolo sacerdotu oppressi. Ipse autem inde itiga sublatus, di sorsan percussus, ec tristitia uehemeti,ut primo lib.auctor c. 6. prodit, ta uiscerudiuinitus inflicto tormento, ut et .lib.scriptor c.9.ait, fuerit tande extinctus. Sunt de qui hunc Antiochum non Epiphanem, sed Antiochum Magnum eius parentem uelint fusile. Cuius sententiae , nisi penitus fallor, Iosephum Iudaeum patronum me legisse memini. Verum istae opiniones, ac similes, sunt eorum hominum, qui, ne uideantur aliquid ignorasse, ubique uolunt aliquid dicere. Prosecto Antiochus Magnus nulla cum Israeli tico populo bella gessit: unde non Crat cur uel diuinitus percuteretur, uel Iudai de eius interitu tantopere gratularentur. Deinde quisquis ille fuerit Antiochus, qui primo cap. lib. I. Machabaeorum in templo Naneae occisus scribitur, ex illa profecto oppressi ne superesse non potuita, tum quod si euasisset, auctor Iibri, qui postea c.9. mortem Epiphanis describit, hanc euasione uel hic uel illic non illuisset: tum deinde quod aperiate eo loco cum sociis occisus dicatur .laCum autem , inquit, Intrastet Antiochus,aperto occulto aditu templi, mittentes lapides percusserunt ducem, & eos, qui cum eis erane, diuiserunt membratim, dc capitibus amputatis, foras proiecerunt. Dux prosecto eo loco alius, nisi Antiochus ipse, intelligi non potest. Sed neq: sociorum occisio tanti esset a.Madnt. apud Iudaeos, ut pro ea tota Iudaeoru resip. laetari debuitiet, Per omnia, inquit, benedi eius Deus, qui tradidit impios. Antiochus deinde Magnus, pater Antiochi Epiphanis, quod nunquam fuerit reipublicae Iudaeorum infestus sed tantum Romanis & Graecis non erat, cur sua morte eidem populo tantam allarret,laetitiam, quanta ex eius Antiochi interitu, quasi ex saeuissimi hostis diuina ultione,contigisse insinuatur. Obiiciunt secun ,isis au i. do Iudaei, quod in his libris Machabaeorum, in temporis numero multa sint mendacia, quae neque secum, neque cum ueris historiis Graecorum conueniant. Ruale est illud, quod epistola Iudaeorum, de Iudae, sub numero annorum II 8. praenotatur. Cum Iudas contra Bacchidem Demetrij Seleuci filij ducem pugnans, anno is et. Obierit in praelio. Vnde ridentes colligunt, Iudam 36. annos poli mortem, eam epistolam scriptis te. Quo loco de aliud uolunt esse non minus intolerabile incomputatione annorumsepistolae Sumonis. Nam cum eam epistolam non ante adeptam per Demetrium Demetri j filium lubertatem scripserint, hanc uero libertatem non ante annum Iro. fuerint,consecuti. ut auctor, libri i c. i 3. serabit, non potuit anno I 69. ut illo loco dicitur, epistola scribLaut concedendum est, alterum horum locorum esse mendacem. Est Se alius locus lib. r. c. i. qui quanuis contradictionem non arguat, est tamen omnium Graecorum computa. tioni contrarius, ubi dicitur, Antiochus. Epiphanes, amor I 37. regnasse, cum regna.
Iis. vii Quibus obiectionibus quidam ita respondent, ut uelint uniuersos numeros, qui sunt in libris Machabaorum, quos a Iosepho editos dicunt, falsos esse . Unde libros Maachabaeorum antiquos, uolunt esse canonico,, hos uero, quos modo in manibus habe mus , ex adiectione numerorum uolunt esse apocryphos. verum hoc potius est nodum scindere, quam dissoliuere. statuimus enim hos, quos modo habemus, libros Machabaeo tum, canonicos esse, & ab Ecclesia eodem honore coli, quo reliqua, quae in canone corutinentur, sacra uolumina , ad quae,si semel mendacium fuerit admistum, ut recte inquit Aq.n. i. Augustinus , tota eorum auctoritas corruit. Sed neque est uero sitnile, aut Ecclesiam ψ .aa Ho libros hos a Iosepho tiitiatos approbaste, aut Deum, qui in hac parte non paruam adlitis ' an bet prouidentiae portionem, quique tot saeculis reliqua sacra uolumina, contra aliarum scripturarum consuetudinem, quae uix centum annis incorruptae permanere solent, inuiolata seruauit, libros hos, ii semel fuerunt canonici ut hi aiunt permissurum, ut cuiusque hominum uiolentas malam sustinerent. Praeter hoc, quod, qui hoc scribunt, neque hainc traditionem numerorum a Iosepho factam, quemadmodum neque multa lia, quae uanissime in commentariis Berosi nobis etfutiunt, legeruiit, neque alia proba. biliori ratione eam nobis obtrudunt, quam quod ita sonitarint. Sunt etiam di huius
ingerij, ut multi alij sola nominis prosessione Christiani. qui si uiderint prophanas hi
stolia, uel in mininras rebus a nostris discedere, illas uerissimas , nostras contra tallistrumas. & niendacissimas arbitrentur. Ruod nimirum prophani scriptores, praeseminuero Graecinuin historici, nostri amantiore ueritatis extucrint. Itaque his, Diony- . . ii si
425쪽
sius , Diodorus, Arrianus, immo Herodotus, & si quem alium mendaciorem , veridica illa Gracia tulit, sanctioris sunt auctoritatis , quam Moses, Samuel, Hieremias, &reliqui rerum diuinarum scriptores. Cum contra sit lectionis usu comperti lsimum, etiain rebus grauissimis, nec dum in numerorum computatiunculis, quibus nullus cum alio conuenit, prophanos scriptorcs, unum ab altero, plusquam coelum a terra saepe disce- M .
dere. miis enim eorum duos in eiusdem historia narratione uidit unquam concordes Et quidem si externorum scriptorum sit auctoritate certandum, ego fateor mallem Iosepho uiro diligentissimo, de in Iudaeorum antiquitate consultissimo, quam ulli prophano, praesertim Graeco scriptori, ubi diuina scriptura non contradicit, fidem adhibeare . Sed ad rem. E luc, illa, in qua Iudas cum Senatu Iudaeorum, Iudaeis, extra terram promis- Ἀω- is
sonis uagantibus, scribit, cum eo tempore, quo nondum pace per Graecorum reges in- dulta, immo uero in ipsis mediis belli conflictationibus, uiuente adhue Iuda Maclia hao, laetit scripta, non Graecorum, sed Hebraeorum, quo post Babylonicam seruitutem utebantur, computo, suit praenotata . Erant adhuc res Iudaeorum integrae, neque quippiam ab externis nationibus, a quarum commercio suo more alieni erant, fuerant mutuati. Q uae res postea, per Simonem Pontificem, foedere cum Demetrio percusso.
α pace iam composita, durare non potuit, quod pacis nimirum ipsa conditio postulare videretur, ut in his, quae patriis legibus non obviarent, Graeco illi imperio, cuius comis mercio iam gaudebant, sese accommodarent. Sunt igitur illo loco, sicut duae epistolae, altera Simonis Pontificis, Iudae & totius Senatus Iudaeorum altera, ita quoque duae an M Abinorum computationes, Iudaica una, quae in epistola Iudae ponitur, Graeca altera, quae in epistola Simonis collocatur. Et illa quidem prior non a Graecorum imperio, sed i duo. decimo anno Regni A si ueri, quo anno admirada quadam ratione, tota Iudaeorum progenies ab interitu per Aman procurato, fuit praeseruata, numerum incipit . altera uero, ab imperio Alexandri. Sic autem numerus prioris computationis deducitur. Regnauit m ari Allia erus quadraginta annis, quorum duodecimo inciuliue mirabilis illa Iudaeorum lia '
heratio fuit facta. Remanent igitur uiginti nouem regni Asueri, post populi Iudaicilia is ἰ.
herationem. Huic autem Assueto, Darius Hester filius iuvia Hebraeorum, contra quos in hac parte decertamus, sententiam, in imperio successit, qui sex annis usque ad Hierosolymitani templi secundam creditonem tantum regnaste, re ex sexto capite Errae, &Neaemiae qui odecimo proditur: quo scilice epore fuit per Alexandrum Asia trusus ici quo di Graecorum imperium incepit. Huius uero regni Graecorum, cutu Iudas Machabaeus, post templi per Antiochum Epiphanem uiolati expiationem, eam epistolam iit sestum illud purificationis a caeteris quoque Iudaeis coleretur, scriberet, I 8 annos
Buxtile, certissune constat. Maod si his uiginti nouem, oui lab imperio Assueri, post populi liberationem flu&erunt, de sex Darij ab Alexandro superati coniunxeris, integer
ille numerus, qui in epistola Iuda praenotaciat, consi et, nimirum I 88. ii Sunt Se qui hos centum Octuaginta octo annos ita numerent, ab Alexandro usque ad
Iudae Machabaei uictoriam, qaa Iudaei liberata fuerunt ab impiis, fluxerunt, anni i ut patet primo Machabaeorum Ante Alaxandrum autem, ex quo Iudaei liberati su rut per Helleris matriinonium, suxerunt anni circiter 6, Darii quidem ultimi anni sex; Arsacis , Artaxerxis Ochi 26. qui simul 36 annos explent. Ex regno uero Risueri, se inuntur anni 6. ante cuius obitum fuit illa liberatio, quam Iudaei tinia phurim , idest, sortes, appellant, cum idem Asiuerus annos quinquagintaquinque regnauerit. Rationi uero consentano est, non m anno, quo facta fuit liberatio, sed sequenti, quod indictio nouae festiuitatis non modicam apud eam gentem, Hopte ingenio superstiti lam, deliberationem requireret, tellum illud Phurim Hierosolymis suisse coeptum celsbrari. Resultat igitur i8ου annorum ex omnibus his integer numerus, non quidem ex anno, quo gens Iudaeorum fuit a periculo illo liberata, sed a sequenti anno, quo Hi rosolymis fuit coepta celebrari phurim, idest sortium sestiuitas. Atque hae secunda coma putandi ratio, magis milii placet, quod cum gentium historiis Se Christianis chronicis,
quae inter Asiaerum siue magnum Artaxerxem, di Alexandrum, Artaxerxem Ochum, di Arsacem, regnaste consentiunt, magis conueniat.
426쪽
utitur iam Simon & totus ille Iudaeorum Senatus, recepta computatione Graecotu, qu rum per foedus lain ictum utebantur commercio. Estque uerisiimum, quod in Obiectione dicitur, eam epistolam ante adeptam pacem a Demetrio Demetrij filio scriptam non fuisse, eamq; pacem Iro anno fuisse per Demetrium indultam, ut libri prioris au-3-etor scribit. Verum cum res ac negotia , praesertim grauissima, & pro quibus inter eas nationes tantum sanguinis fuerat effusunt , non uno temporis momento, gesta suisse, sit rationi consentaneum, nihil sanctae scripturae ueritati deteritur, si dicamus Simonem Pontificem, annum, quo ccxpta fuit utriusque Iudaicae N Graecae nationis concordia, tractari: auctorem uero primi libri, sequentem , quo pax erat iam prosecta, respexisse. ut uiris Sc rerum Iudaicarum & sanctae scripturae consultissimis placuit. Niret. L . Aecho Mus iam ad tertium scrupulum, qui ex primo capite libri primi Mach baeorum desumitur, quo contra prophanoru historias, Antiochus Epiphanes, anno largis . . regnasse Iuscrtur. Quem scrupulum, sunt apud nostros, qui hac ratione diluant ut' velint, hanc annorum computationem, non ab Alexandro, sed a Seleuco, qui primus post Alexandrum regnauit in Syria, hoc pacto deduci. Seleuci quidem Nicanoris et, Antiochi Soteris, iuxta ueriorem computationem is, Antiocsi, qui Iheos cognominatus est , is, Seleuci Calinici sto, Seleuci Cerauni 3. Antiochi Magni 36, Seleuci Philopatoris, cui in Regno succesiit Antiochus Epiphanes , ii. ex quibus simul iunctis
1 7 annorum numeruS consurgat.
Verum cum Danielis nono primo & sexto capite, libri prioris Machabaeorum, regnum Graecorum, non a Seleuco , sed ab Alexandro Macedone exordium habuisse dicatur , nequaquam aliis tuta vidctur hac sententia, nec satis cum gentium historiis, quae omnes ab Alexandro Macedone hanc computationem inchoant, cohaerens. Immo uero falsam ese dicunt eam computandi rationem, in qua ultimus annus prioris I egis, pro primo sequentiscomputatur: unde prouenit, ut in nouem regum Syriae successione, nouem anni fraudentur, cum idem annus bis computetur. Volunt Ergo hoc pacto numerum illum I 7 annorum integrum surgere, a Seleuco Nicanore ad Antiochum Epiph nem fluxerunt anni 138, si eundem annum bis non computemus, quibus si addas nouem qui in his nouem Syriae regibus bis computabantur, di quibus in Asia Alexandet imperauit, resultant integri r 7. Quod si obiicias, capite illo primo, primi libri Machab. scribi, Alexandrum duodecim annos regnasse, respondent, hunc duodecim annorum numerum, non ab imperio Asiatico, cui tantum nouem annos praefuit, sed ab eo tempore, quo Philippo patri, regi Maccdoniae, successit, esse inchoandum , ut tres scilicet annos in imperio Asiatico expugnando consumpserit, ex quibus omnibus numerus ille is o annorum, quo in Graecorum historiis Epiphanes regnasse perhibetur, integer surgit, ac proinde inter numerum illum, qui primo Machab. ponitur. , di illuna, qui a Graecis scribitur, nulla est discordia, dum hi ab integro imperio. Alexandri, sacra uero
historia ab eiusdem imperio Asiatico computationem deducunt. Cuissententiae, quod de cum gentium historias & cum ipsa ueritate conueniat, dissentire non postum . Ei , aute hic mihi admonendus lector, huiusmodi quassiones uanisi unas esse, di semper apud grauissimos quosq; uiros irrisas. Quis enim in tanta saeculorum antiquitate, in tanta gentium, Sc nationu, quarum nulla nisi post Rom. imperium cum alia in mensum
dc annorum mensura conuenit, uarietate, tot uel tot annos hunc aut illii tegena regnasse,
hunc aut illum hominum uixisse, nisi cum euidenti leuitatis indicio asseuerare audeat, cum reges, qui nostra aut parentu memoria imperarunt, quot annos aut nae rzgna rint, immo cum nec du aut nostri quod annos uixerint, satis certo sciamus 3 Scio grauissimos uiros huiusmodi studiis, Euseb. Hierony. Rufin. &c. nauase opera, uerum quantis quamq; deulis opinionii tenebris eorum chronica respergantur, duni omniu opiniunculas recitant, qui in eor ia, ac similiuni chronicorum lectione fuerit frequens, satis cognoscet. Et alioqui, quis Chaldaeas annom my tiadas, quis Aegyptiaca saeculorum nailliaria .run, um. cum caetClarum gentium copulatione concordet inutio quis in eadem gete Hebraeam lib. i. dico satis percepit qua esset illa annoru ratio, qua Adam nongentos & triginta, Seth Core. s. nogentos & duodecim, Mathusalem nongentos Se sexaginta noue annos, uixisse reserui tur, di similia multa, qua supradictis auctoribus olina non parua ingesserunt difficultate Demum quata in annorum numero inter Hebraicam ueritatem di septuaginta interpre
427쪽
tes, in rebus etiam grauissimis, sit disserentia, neminem latere arbitres, qui uel tat illam
sacrae lectionis studio operam dederit. Non itaq; propter numerorum discordiam, cum scilicet a prophanis auctoribus, qui in hac parte minime omnium curiosi fuerunt, dum magis aliis rebus intendunt, sancta scriptura dissentit, immo neque si ab se ipsa dissentitet, falsa est existimanda, quod scilicet non omnes eius libri uno eodemq; saeculo, neque proinde una & eadem computandi ratione uigente, suerint editi. . Arguuntur tertio iidem libri mendacij, quod libro i .c.9. Alchimus Demetrii dux , T is muros interioris domus templi euertisse comemoretur, cum, ut aiunt, usqtie ad Herodis με regnum durasse sit compertissimum . Verum qui scire possunt Iudaei illos eosdem muros usque ad Herodis tempus stetissidi, in tanto praesertim bellorum turbine λ Potuerunt profecto illa sancta sanctorum, quae secunda illa templi erectione facta suerant, Alchimi ducis praecepto subuerti, de statim Machabaeorum studio rursus aedificata, consurgere: namultas huiusmodi rea dificationes ab eisdem factas fuisse, eadem historia commemorat. Et alioqui quantum lucri putant Iudaei, illius libri auctori ex eo mendacio accessisse Enimuero reserat, quae si non contigisset, nescio cur ei historiae fuisset inserenda. Pe suasum habebant duces illi, quibus cum Iudaeis tunc temporis de imperio certamen erat, admirandam illam bellorum sortunam , qua Iudaei fruebantur, non aliunde quam ab eius Dei, quem colebant, templo derivari, praesertim uero a sanctis sanctorum, ubi reddebantur oracula. Cur ergo, ea rerum Iudaicarum conditione, cum ludas Machabaeus fuerat occisus, di Bacchides de Alchimus, cum propter famem subortam, tum propter Mires Iudaeorum attritas, integro totius eius gentis potirentur imperio, non putemus
sancta sanctorum prophana impietate ac superstitione, quae sibi per sua serat, loco oraculorum diruto, omne prorsus auxilium, quod diuinitus illi populo sciebant impendi, cellaturum, fuisse diruta, & rursus a Ionatha erecta Sed neque capite illo s. Alchimuin sancta sanctorum, aut muros interioris templi facto diruisse commemorat, sed praeceptum de diruendis dedisse, Anno, inquit, centesimo quinquagesimo tertio, mense se- cudo , praecepit Alchimus, destrui muros domus sanctae interioris, & destrui opera prophetarum nimirum Aggaei, Zachariae& Malachiae, qui secundae aedificationis fuerunt ministri & coepit destruere . in tempore autem illo , percussus est Alchimus, Ze impedita sunt opera illius, & occlusum est os eius,&,dissolutus est paralysi, nec ultra potuit Ioqui uerbum de mandare de domo sua, & mortuus est Alchimus in tempore illo, cum tormento magno . Vides tantummodo hic de sanctis sanctorum diruendis insinuari praeceptum , N euersionis aggressioncm p CCepit inquit destruere. Immo uero uides diuinitus inflicta paralysi, a nefandi operis patratione fuisse prohibitum Z Percussus est, inquit, Richimus, & impedita sunt opera illius. Quarto rident Iudaei historiam arcae foederis, altaris incensi, tabernaculi & oraculi, uiam iis quam auctor libri secundi Machabaeorum primo eius lib. cap. scribit, ubi post Hieros
lymitanum excidium, ea omnia, a sacerdotibus Dei praecepto, in montem, ex quo Moses terram promissionis primitus uiderat, asportata commemorat, posteaque remigrationis tempore a nepotibus eorundem sacerdotum rursus inuenta dic. Praesertim
cum doceat eiusdem libri cap. a. praeceptum illud diuinum de his rebus asportandis, per Hieremiam sacerdotibus fuisse prolatum . Aut id diuinum praceptum ante uerbis
excidium, aiunt, suit per Hieremiam sacerdotibus denunciatum, aut post. Ante quidem denuntiari non potuit, quod toto illo tempore Hieremias uinctus in carcere fuerit, ut ex de p8 eius capite habetur, praesertim in tam acerbo odio, quo cundem prophetam N reges & sacerdotes, immo uero uniuersus populus prosequebatur, quod quantumuis ille uinculis solutus fuisset, ne praeceptum illud diuinum crederetur, potentisti me impediisset. Sed neque post urbis expugnationem, id factum fuisse credi potest, cum insolentissimi holles, & uictoria elati, quique uilissimis quibusque pro militari rapacitate inhiare solent, res illas preciosissimas quaeque ingenti precio redimi, aut in patriam, in eius superbissimae nationis triumphos asportari potuissent, dimissuri non
essent. Mit enim credi possit, aiunt, ut qui uniuerti templi ornamenta, columnas et s. scilicet areas, quae erant in templo Domini, bases ta mare aeneum, ollaS quoque aercas, trullas, ta tridentes, scyphos de mortariola, & omnia uasa aerea, in quibus ministrabant, nec no & thuribula de Phyalas rapuerint, tabernaculum, arcam foederis, altare dec.
428쪽
quae illic commemorantur, contempserint aut cur Nabu ardam militiae princeps, qu&adi nodum & cateri quique duces, gloriae auidus, quique omnia uasa aurea & argentea sibi usurpaverat, has preciosissimas exuuias, cum duabus illis colunis argenteis di marianeo non asportasse credamus λ Sic isti totam eam narrationem fabulosam irrident. Verum tantum abest ut Iudaicae ratiunculae, in hac parte, quod intendunt, obtineat, ut potius contrarium suadeant. Nam cum res illae, ut uerissime aiunt, uniuersorum Iudaicorum spoliorum essent preciosissima, si cum reliquis templi & eius gentis exuti i is ab exercitu Babylonico abductae suis lent, cur earum, cum trullae de mortariola ecuilissima quaque templi vascula reserantur, non fuisset habenda ratio λ Cur , inquam. cum columnae argEnicae, & mare vitreum , S reliqua aurea N argentea templi supellex, a principe militiae usurpata minutim reconstantur, arce foederis, quam constat suisse Eri. .s. preciosissimam, tabernaculi, in quo construendo , tantum fuit diuitiarum expensum, in xy. propitiatorii siue oraculi, duorum cherubin aureorum Sc. in ea grassatione memoria non fieret λ Itaque non leui, sed uehementi prorsus argumento colligitur, nunquam illa , hostili licentiae fuisse permissa, neque in prophanae gentis spolia cessisse. Neque uero decebat res illas sanctissimas, & quae in eo populo tot saeculis certissimae pyxides diuinia
talis extiterant, quibusque ex pacto, Deus suam fidem obstrinxerat, & quas solus Ponta non semper, sed semel tantum in anno, propter eximiam earum sanctitatem, non quo-
' uis pacto, sed cum sanguine, quem pro se ipso & populi, quasi Deo ipsi praesenti, pe
catis offeret, accedens uidere poterat, spurce gentis libidini exponere. Ergo respo D, De Iu demus Iudaeis, non ante urbis excidium, tum propter eius gentis caecam iniquitatem,
& infidelitatem, propter quae prophetico vaticinio, fidem adhibere non poterant, tum propter sancti prophetae carceres, sed postea expugnata iam urbe, praeceptum illud diuinum de abducendis tabernaculo, arca, propitiatorio, igne sacro, &c. per Hieremiam prophetam sacerdotibus latum. Neque uero eius praecepti executionem uictoris exe citus , qui non quantum uolebat, sed quantum diuinitus sinebatur , saevire poterat. quod tantum estet diuini furoris uirga, militari auaritia prohiberet, cum certum sit. ex ipsa sacra historia, eundem Hieremiam a Nabuchdonosore di Nabuzardane, Dei ministrum & prophetam veridicum creditum: immo quando certum est, Babylonium illum regem apud se statuisse, non sua aut sui exercitus militari uirtute, sed propria ne rem. 4o. quitia & peccatis, eunt populum sibi diuinitus traditum. Dominus Deus tuus cait ad sanctum prophetam militiae princeps in locutus est malum, super locum istum, & add . xit de fecit Dominus sicut locutus est , quia peccastis Domino,& non audistis uocem
eius, & factus est uobis serino hic. Prosecto uictor exercitus, qui ita apud se statuisset. non quantam posceret militaris rapacitas, sed quantam sancti prophetae, quem Dei ministrum certissime nouerat, praestituisset imperium, sibi erat rapiendi licentiam indulturus. Atque ad id quidem mihi pertinere uidetur praeceptum illud, quod capta Hura 3 iani Hierosolyma, a rege Babyloniae principi exercitus de Hieremia traditur, Tolle, in quit, illum , di pone super illum oculos tuos , nihilque ei mali facias, sed ut uoluerit, sic facias ei. mio generali praecepto, haud obscure innuitur liberum fuisse Hieremiae. quidquid uellet ex templo aut aliunde, praesertim si id diuinitus postulati diceret, in illa ui bis desolatione surripere. x. Maeli t. QSinto mendac ij eandem primi capitis narrationem accusant, quod translationem in Iudaeorum in Persidem factam doceat, cum ex sacra historia constet, in Chaldaeam de .. ἰ - , ,. Babyloniam factam fuisse. Cui quidem obiectioni, sunt qui respondeant hanc transi O tionem in Persidem, non de quibuscunque, sed tantum de Iudaeorum decem tribubus u esse accipiendam, quae & in Assyrios & in Persas translatae dicantur. Sed ego cum in Assyrios & Medos traductas legam, nullo tamen sacrae historiae loco .
a Vr. 37. decem tribus in Persidem translatas reperio: neque si alicubi legerem, hunc locum de eorum Iudaeorum, quibus nihil erat cum sacerdotio aut templo commune, translati
ne polle accipi existimo. Cum cinquit in Persidem ducerentur patres nostri, sacer dotes &e. in decem prosecto tribubus, sacerdotes non erant, quod si fuissent, apertὰ hic auctor insinuat, non se de priori illo Samaritici regni excidio, quando nullo pacto templum fuit laesum, sed de secundo illo, quando cum tribus Iuda translatione, sima cum urbe fuit templum incensum. Sunt
429쪽
Sunt & qui ita hune scrupulum eximant. Cum rege, aiunt, Babylonio, cum eius tubis expugnandae gratia Hierosolymam ascenderet, multi quoque Persae, qu ae prouincia Babylonico regno finitima erat, sunt ascendisse credendi, quibus post urbis excrudium , multi captiui obuenerint, potuit fieri ut Sacerdotes, qui tunc temporis ministrahant in templo, captivi ducerentur in I)ersas. quod quantiis scriptura non constet, constabat tamen Machabaeorum saeculo traditione parentum. Unde Simon sacerdos, qui hoc ex paterna traditione sciebat, dicere potuit, Nam cum in Persidem ducerentur patres nostri dec. Quam sententia, quod nihil illi aduersari uideam, reprobare non audeo: - Iviai mallem tamen, in hac parte, figuratam esse locutionem, ita ut per synecdoche, pars pro toto accipiatur, non quidem cius teporis , quo Iudaicae tribus translatio facta est, re- spectu . nam tunc per Arbacem de Belum militiae principes, occiso Sardanapalo, & disilaluta Monarchia, in singulis illis prouinciis Media, Assyria, & Persa, a singulis Regibus regnatum est. Unde neque Iudaeos, Rex Assyriorum aut Babylonis, in Persas transferre poterat, sed eius temporis, quod post Monarchiam per Cyrum S: Darios reunita, quae usq; ad Alexandri A liaticum imperium durauit,per anacephalaeosim habita ratione. Quo quidem tempore quod Cyrus & celeberrimi quique eius Monarchiae reges, Persae essent, uniuersae illae prouinciae , quae corum subiacebant imperio, Persis aut Peliarum re-snum uocabantur, quemadmodum dc Romanum aut Graecum imperium, quidquid ad illud, ubicunque pertineret, uocare solemus. Dicit igitur auctor, in Persidem sacer- dotes translatos, non quod in ipsam Persiae prouinciam translati fuerint, sed quod in Persiae imperium, per quod uniuersas illas Asiaticas prouincias, adhuc Machabaeorum saeculo, quando antiqua illa consuetudo loquendi nondum prorsus exciderat, intelligit, traducti fuerint . frequens enim est, tum in communi colloquio, tum apud scriptores, praesertim sacros, non nouis sed antiquis, Fc cconuerso, non antiquis, scd nouis prouinciarum aut urbium per recapitulationem uti uocabulis. Neque uero tempus illud, quo
Graeci in Asia regnauerant, tantum fuerat, aut imperium eorum Asiaticis nationibus, praesertim uero Hebraeis, qui a Persis Monarchis, ingentibus beneficiis cumulati suerant , tam gratum, ut ratio illa antiqua loquendi euanuisset. uod autem post restitutam monarchiana totius Asiae reges, reges Persarum, ac perinde tota Asia, regnum Persesiae uocaretur, praeter prophanos auctores, frequenti sanctae scripturae phrasi docemur. Anno tertio inquit Daniel Cyri regis Persarum, uerbu reuelatum est dec. Et subinde, diis it. Princeps regni Persarum restitit mihi &c. non eius prouinciae rcgnum tantum, sed totius o...io. Asiae, quam Persiae reges iam occuparant, imperium intelligens. Et postea, Ecce adhuc Da... i. tres reges stabunt in Perside ,& quartus ditabitur opibas nimiis super omnes, & cum inualuerit diuitiis, concitabit omnes aduersus regnum Graeciae: per quos tres Persae reges, Hebraeorum sapientes, Cyrum, Cambysem, Asuerum, siue Artaxerxem de Darium eius & Hester filium, a quo fuerit per magnum Alexadrum, Asiaticum imperium ablatum , intelligunt. quos tamen totius Asiae Monarchas suisse, & sacris de prophanis hist xiis apertissime constat. Ruod autem ea consuetudo loquendi Machabaeorum tempore
non evanuisci, ea, quae in ea narratione subiunguntur, ostendunt. Cum autem, ait, praeteriissent anni multi, & placuit Deo ut mitteretur Neaemias a Rege Persidis dec. R gena Persidis non alium enimuero, quam Artaxerxem, qui tamen uniuersae Asiae imperabat, Simon intelligit. m. .
uod si cui placeat, Iudaeos Hierosolymitanos, non modo in Babylonem, sed in Persidem quoque, quanuis tunc temporis Persia sub Babylonici imperij ditione no esset,
fuisse translatos, quemadmodum de Samaritae antea per Assyriorum reges, non modo in proprium regnum, idest Assyriam, sed in Mediam quoque traducti fuerant, non resta-- gor. Hoc unum sat scio, tam his, qui hunc locum calumniantur, incredibilem futuram 'eorum Iudaotuin, qui sub Samariae ditione erant, translationem in Medos, quam hac, sacerdotum Hierosolymitanorum in Persidem, nisi id scripturae auctoritate cogerentur sateri. cum Assyriorum rex eo saeculo non Mediae sed Assyriae latum potiretur imperio. Sexto Iudais falsum uidetur. quod in eadem narratione dicitur, regem Persidis, coperto miraculo, quo aqua, Neaemiae tempore aspersum sacrificium, diuinitus arserat, templum aedificaste. Vt uero ait manifesta est res, renunciatum est tmi Persarum ,,υλλι.
quod in Ioco, in quo ignem absconderant, hi, qui translati fuerant, sacerdotes, aqua
430쪽
apparuit, de qua Neaemias, &qui cum eo erant, purificauerunt sacrificia. considerans autem rex, & rem diligenter examinans, secit ei templum, ut probaret quod factum erat: & cum probasset, sacerdotibus donauit multa bona Sc alia,atque alia munera, de accipiens manu sua tribuebat eis. Templum aiunt nullum aliud Deo aut erectum est, aut erigi potuit, quam quod Hierosolymis erat, quem locum Dominus iam dudum ele-- . t x. gerat, iuxta illud, Cave ne offeras holocausta tua in omni loco, quem uideris: sed in eo, quem elegerit Dominus, in una tribuum tuarum offeres holtias,& facies quaecunq; pr cipio tibi. de qua re nos alibi multa. At loco huic, non erat, ut quibusdam uidetur cur Iudaei caluniam inferrent, si recte La 14i- suas historias & annales aduertissent. Nam rex hic, a quo Neaemias mittitur, quiq; tem- di plum propter hoc miraculum aedificasse resertur, cui uolunt idem ipse est, si ludaeorum traditionibus est fides adhibenda, qui & Darius, a quo secundum teplum Hierosolymitanorum apud Ezram extruitur. Nec obstat quod apud Neaemiam Artaxerxes .apud Erram uero Darius uocetur, cum illud dignitatis & officij nomen sit, ut apud Aegyptios Pharao, aut Ptolemaeus, & apud Romanos Caesar Sc. Hoc autem nonae proprium : qui duorum nominum usus peculiari quadam ratione Asiatico imperio familiarissimus erat . Nam nisi uniuersos illos Reges, binomines, trinominesq; credideris , t tius Asiaticae historiae, siue apud Graecos, siue apud Barbaras nationes, etiam post muta4. Ret. t s. tam lectionem, expers abibis . Itaq; eisdem Astyriis Phul secundus, qui Assar de Teglat. Et ex omnibus conflato nomine Teglaiphulassar, qui Galilaeam & tribum Nephtatim regnante Phaceae filio, Romeliae in A ssyrios transtulit: idem Salman qui Asiat tertius, qui Osee cum decem tribubus transtulit: idem Sennacherib, qui Sargon, qui contra Iudam sub regno Ezechiae ascendit 3c cepit ciuitates munitas. Et ne omnes percurramus, idem Darius, cuius imperio templum Hierosolymitanum erigitur, Ze Artaxerxes, qui Neaemiam Iudaeam destinat, quique erecto templo priuilegia donat. Tantummodo enim quatuor reges post reunitam per Cyrum monarchiam ut antea docuimus Iudaeis regnasse placet. primum quidem Cyrum; secundum Cambysem Cyri filium ; tertium Assuerum Hester uirum ; quartum Darium, qui Zc Artaxerxes, in quo Persica mona nam it. chia finem accepit. Qua ratione uaticinium illud Danielis intelligunt, Ecce adhuc tres reges stabunt in Perside , & quartus ditabitur opibus &c. Sed hEc sententia, praeter quam quod tantummodo quatuor reges in Persica mona chia regnasse docet , quod ut antea diximus neque cum gentium caeterarum historiis conuenit, quae duodecim ponunt, neque cum ipsa ueritate fatis cohaeret, quae nullo pacto permittit, tot saeculis, quot Persica monarchia approbatissimis scriptoribus durasse memoriae proditur . quatuor tantummodo principes regnasse, neque rationi ipsi cons nat, quae plane docet nequaquam uerisimile esse, ut Deus ab eo, qui templum sibi tata animi pietate construxerat, uniuersum imperium per Alexandrum auferret: ipsi etiam sacrae historiae uiolenta uidetur, quae Artaxerxem diuersum a Dario, cuius mandato templum erigitur, planissime docet: dum illo sexto Ezrae capite, Artaxerxem inter eos . . reges, qui praeceptum de reaedificando templo dederant, distinctum a Cyro & Dario numerat. Et aedificauerunt de construxerunt cait iubente Deo Israel ,& iubente Cyro, di Dario, & Artaxerxe regibus Persarum, de compleuerunt domum Dei istam , dcc. Vides hἱc nimirum nullum his, qui Darium cum Artaxerxe confundunt, relinqui suis gium . nam tres reges sub tribus coniunctionis notis scribuntur, quae res manifestam diascretionem arguit. Si quis enim dicat, M . Tullius Cicero legit, quod nulla tria haec nomina nota coniunctionis distinguantur, unum eundem hominem illis tribus nominibus' significari concipimus. Si quis autem notam coniunctionis interserat, hoc pacto, Marcus & Tullius de Cicero legit, tribus illis nominibus tres dillinctas personas significari intelligimus, praesertim uero, si uerbum pluralis numeri tribus illis respondeat. Ergo si Erras dixisset, Aedificauerunt iubente Deo Israel, & iubente Cyro & Dario Artaxerxe regibus Persarum ,&c. nonnulla forsan suspitio potuisset legentium animos subire, eundem esse Darium, qui Artaxerxes . Nunc uero cima distinctis notis scribantur, distincti sunt reges. Agendum suisset cum his Asiaticis historiis, tum Latinis, tum Graecis, quae
quatiuis non unum Artaxerxem, aut unum Darium, tantum in Persica monarchia suisse recenseant: nullum tamen Darium, cum aliquo Artaxerxe confundunt, nisi sciremus,