장음표시 사용
431쪽
eis eas omnes in hac parte salsas haberi, quo Iudaeorum, quam semel probarunt, sententiam tueamur. Mihi itaque dicendum uidetur, non de quopiam alio tvmplo , quam de Sor.' Hierosolymitano h7c sermonem fieri, qui propterea a Rege Persarum aedificatum dici tur, quod ad id extruendum & facultatem, & sumptus impenderit. - ΑΨ hactenus quidem cum praecedenti sententia libenter conuenio, caterum quis c. ias. fuerit rex ille Persidis, qui id praestiterit, maior est difficultas. nam quanuis hoc loco, νων T. eum suisse colligamus, qui Neaemiam sacerdotem Hierosolymam misera, & hunc eun dem Artaxerxem suisse, Neaemias fateatur, tamen quis fuerit hic Artaxerxes, cum duo' 'in Errae priori libro legantur, alter qui Cyro, alter qui Dario in imperio successerit, non ti' 'immerito quaeritur. Et quidem ille, qui capite septimo Dario successise scribitur, quavis multa templi sacerdotibus, de reliquis ministris concessisse reseratur, esse non potuit, quod antea capite sexto Darij eius antecessoris anno sexto, totum templi aedificium consium nratum dicatur. Et aedificauerunt, inquit, & construxerunt, iubente Deo Israel, de iubente Cyro, de Dario, & Artaxerxe regibus Persarum, de compleuerunt domum Dei istam, usque ad diem tertium mensis Adar, qui est annus sextus regni Datij regis. Deinde, in hac narratione innuitur, amaam illam crassam, in quam fue- sti arat ignis sanctuarij conuersus, primo quod post reditum c Babylone sacrificio fuit celebratum, asipersam fuisse. Constat autem ante hunc Artaxerxem, Darij tempore consummato templo, suille antiqua illa sacrificia rcpetita, di cel oblata, quod aperte ea uerisba, quae statim subiunguntur, insinuant, Fecerunt autem flij Israel sacerdotes & Levitae s. α reliqui filiorum transmigrationis, dedicationem domus Dei, in gaudio, Sobtulerunt in dedicatione domus Dei, uitulos centum , arietes ducentos, agiros quadringentos , hircos caprarum pro peccato totius Israel duodecim, iuxta numerum filiorum lia rael . Et demum edicto illo, quod Artaxerxes, qui Dario successit r. cap. dedit, nulla Tmia M. fit de templi aedificatione mentio, sed tantum facultas conceditur Euae serendi secum Hierosolymam quoscunque Sacerdotes N Levitas, qui patrium solum uellent repetere: portandi etiam secum aurum, de argentum, quod idum Arta ςrx , di consiliatorer sponte obtulerunt Deo Israel, deserendique vasa, quae 3b eodem rege in Dei ministeriudonabantur. Et demum Sacerdotibus, α Levitis caeterisque templi ministris, priuilegia libertatis conceduntur. Quae omnia de templum de urbem iam aedificatam supponunt. Reliquum est igitur ut Ai taxerxes , qui S Neaemiam mittit, di qui post illud miraculum , templum Domino aedificasse hic scribitur, sit ille prior Artaxerxes, qui Cyro immediate successit, cuiusque idem Earas cap. q. meminerat, qui di Assuctus uocaba tur, In regno, inquit, Asueri ipse & Artaxerxes . Verum qua ratione hic Artaxerxes templum Domino aedificasse dicatur, cum potius id priuilegium. quod eius aedificandi, Cyrus indulserat, quorundam pessimorum suggestione substulet it, maius est dubium. Tamen si edictum, quod illo loco ab hoe Artaxerxe de impediendo Hierosolymitano adificio datur, recte aduertatur, non absolute templum aut urbs aedificari prohibetur , sed quousque aliud ille praecepisset. Prohibeatis, inquit, uiros illos ut urbs illa non aedificetur, donec si sorte aliud a me iussiim fue- ... xit. Ergo quantas publico edicto, ut illorum hominum, qui satricto adiscio inuidebant,aelo satisfaceret, de templo de urbe aedificanda priuilegium a Cyro prius indultum rescinderit, postea tamen, ut Nemiae, quem propter eximiam sapientiam, de morum integritatem carissimum habebat. copia ret, aut quod magis est credendum, quod ita a diuina prouidentia ageretur, de urbe de de templo aedificando priuilegiu dedit. Nam quod quando Nemias ab hoc Artaxerxe misitis Hierosolymam uenit, ne rue templum neque utbs proinde aedificata fuisset, neque proinde Dari j , cuius capite sexto fit mentio, neque Artaxerxis illius . cuius capite septimo fauores de priuilegia urbi ac templo iam aedificatis indulta describuntur, tempora aduenissent, quae statim cap. primo Ncamiae scribui tur, clate ostendunt. Venit inquit Anam unus de fratribus meis, de uiri ex l uda, de interrogam eos de Iudaeis, qui remanserant , de supererant de captiuitate, de de Hierusalem. Et dixerunt mihi, Qui remanserant de derelicti sunt de captiuitate, ibi in prouincia in afflictione magna sunt, de opprobrio , di murus Hierusalem diis ipatus est, de portae eius combussae sunt igni. Et subinde secundo capite, cum moestitiae, quam praele set
bat Neamias . causian Artaxerxes exquireret, Rex, inquit, in aternum uiue, qua i e no
432쪽
mcereat uultus meus , quia ciuitas sepulchrorum patris mei deserta est, & portae eius co- bustae sunt igni. Apud Ecclesiasticu hoc illi laudi tribuitur . quod muros erexerit, Ne naias, inquit, in memoria multi temporis, qui erexit nobis muros eversoς, de stare fecit portas & seras, qui crexit domos nostras. immo toto illo libro Neaemiae pene nihil aliud, quam urbis aedificatio destribitur . nam cum coepta fuiste urbs &.templum aedificari per Cyri priuilegium , & postea Cyro per Thomirim Scytharum reginam extincto,
hoc Artaxerxe Rege malorum hominum suggestione, idem priuilegium suillet reuoca tum, murus, qui iam aliquantus surgebat, per eosdem dirutus est, & portae combustae. Resurgunt autem de murus de portae, postea, eiusdem Artaxerxis per Neaemiam extorto mandato. Postea autem , aedificata iam urbe, de templi iactis fundamentis, ex hoc Artaxerxis mandato de priuilegio, cum in templi eiusdem aedificio, ad quod erigendum. di facultatem de sumptus, idem Rex, post Cyrum impenderat, Iudaei desides ellent , per Aggaeum de Zachariam, prophetas repraehenduntur, Hic ait Aggaeusi dicit Dominust. exercituum, populus iste dicit, non uenit tempus domus Domini aedificandae, nunquid tempus uobis eli, ut habitetis in domibus laqueatis, Si domus ista deserta Docentur subinde terrae sterilitatem, qua tu premebantur, non aliunde, quam a templi Domini aedificandi desidia promanare, Ponite, inquit, corda uestra, super uias uestras. seminastis multum, de intulistis parum; comedistis & non estis saturati; operuistis vos. Et non esiis calefacti; bibistis de non estis inebriati; de qui merces congregauit, misit eas in sacculum pertusum . Haec dicit Dominus, Ponite corda uestra, super uias uel ras, ascendite in montem, portate ligna, aedificate domum, de acceptabilis mihi erit, de glorificabor dicit Dominus, Respexistis ad amplius, 3e ecce factum est minus; intulis iis in domum .de exsufflaui illud: quam ob causam, dicit Dominus p quia domus mea deserta est, de uos sestinatis unusquisque in domum suam. propter hoc super nos prohibiti sum
coeli, de uocaui liccitate 3cc. Et apud Zachariam, Haec dicit Dominus exercituum, Consortentur manus uestrae, qui auditis in his diebus sermones istos per os prophetaru, in die, qua sundata est domus Domini exercituum, ut templum aedificaretur, siquidem ante dies illos merces hominum non erat, nec merces iumentorum, nec introeunti neq; exeunti erat pax prae tribulatione, Zc dimisi unumquenque contra proximum suum; nucautem, non iuxta dies priores, ego faciam reliquiis populi huius, dicit Dominus, sed semen pacis erit , umea dabit fructum suum terra dabit gemen suum dec. Tunc uero pro rpheticis his exhortationibus acti Iudaei, templum aedificare incipiunt, unde apud Ag
garum subditur, Et suscitavit Deuς spiritum Zorobabel f Iij Salatiel, ducis Iuda de spiri-' tum Iesu iiiij Iosedech sacerdotis magni, de spiritum reliquorum de omni populo, de ingressi sunt, Se faciebant opus in domo Domini exercituum Dei sui. Quanuis autem uterque horum prophetarum, Darii Regis , qui successit, Artaxerxi Astitero, tempore prophetasse dicatur, non tamen ad templi aedificium, uirtute priuilegij eiusdem Darii sed uirtute edicti Cyri primi Persarum monarchae, de Artaxerxis Astueri, qui eundem in Regno secutus eli, populum adhortantur. Nam si prohibitionem illam urbis de templi
aedificandi quam Artaxerxes dederat, EZrae q. cap. non reuocasset, de aliam prorsus contrariam, in qua de urbem de templum aedificari, ad Neaemiae sacerdotis petitionem tributis etiam expensis praeciperet, nequaquam ulla esset ratio reprehendendi, de tot c lamitatibus affligendi populit, qui nec a potentissimis monarchis, quorum imperium detrectare non poterat, facultatem haberet, nec tanti operis, quod ex captiuitate ac seruitute egrederetur, exstruendi diuitias . Miod autem , non uirtute cuiusque pria
uilegij, quod tune Darius indulsisset, populum exhortarentur, ex ipso libro Euae apeste proditur. Nam cum capite quarro , prohibitionem Artaxerxis, usque ad tempus, quo aliud sibi fuisset uisitin, scribat, subinde horum sanctorum prophetarum uaticinia recem set. Prophetauerunt autem inquit Aggaeus de Zacharias filius Addo, prophetantes ad Iudaeos, qui erant in Iuda de Hierusaleni, in nomine Dei Isracl..Et subinde, ut quid prophetassent, inlinuet, Tunc, ait, suri exerunt Zerobabel , filius Salati et, id Iosue fiulius Iosedech , de cci iterunt adificare templum Dei in Hierusalem, de cum eis prophetae
adiuuantes eos. Hucusque prosecto Artaxerxis Astueri priuilegium Se mandatum dur uit usque ad secundum nimirum Darij annum, de forsan ulterius. Nam cuin prophetare de exhortari populum ccxperunt, annus erat secundus, ut ex eorum titulis patet, ne-ccitatium
433쪽
cessarium autem erat, ut repus aliquod in praeparando templi aedificio usquequo a fini timis ad Darium regem res diiserietur, tempus cidueret . nec enim tantae res subito fiat. Ergo post horum prophetarum exhortationes, ta oracula, cum Iudaei totos templi aedificationi neruos intenderent, re ad Darium per Thatanai earum prouinciarum, quae transfumen erant, praeseetiim delata, & Cyri priuilegio in bibliotecha Ecbathanarum inuento, libera procedendi in aedificio prope iam finito, tributis etiam expensis, ad opus, quod supererat, extruendum denuo facultas conceditur. Vnde cum templum sexto anno Da-rij regis finitum Erras doceat, fieri potuit, ut unum tantum aut alterum annum ex sex illis, eius priuilegi uin ualuerit; a tempore nimirum illo, quo per cundem Darium opus fuerat prohibitum. Fit igitur ut inter Persas illos monarchas, is, qui proprie S uere te-plum di urbem Domino dicasse dicatur, sit Artaxerxes, non ille, qui extructa iam ur-he , & templo, ad legis reparationem Ezram mittit . nam ille post Darium, cuius sexto anno templi aedificium finitur, & quosdam alios reges, monarchiae praesuit ut in chronicis patet: sed ille qui Cyro successit, quique regnauit quarto capite, ut prauis illis hominibus , qui regni etelo agitari uidcbantur, morem gereret, urbis & templi aedificationem, ovousque sibi aliud uisum Histet. intermitti iubet. A quo de Neaemias cum ingentibus donis ut par est credere) utpote qui I regi α reginae charissimus csset, Hierosoly
Nec obstat quod Darius sexto Ezrae capite solum Cyri regis priuilegium inueniat, de quod Iudaei solum illud quoque cap. quinto urbis N templi aedificationi praetendant.
Primo quidem , quod Artaxerxis Assueri priuilegium, ne hostis monarchiae uideretur, S ne, quam semel dederat , prohibitionem , leui animo uideretur pellandare, praesertim contra tot rationes, quot a prauis illis delatoribus fuerant praetensae, non publicum ut olim Cyrus, dederat aut in publica forma, sed simplex quaedam fuerat aedificandi facultas , datis etiam ad finitimos praefectos epistolis, ne opus illud impedirent, sed potius Promouerent, ut regi gratissimum. Q uod Neaemias ipse docci capite secundo. Si regi, inquit, uidetur bonum, det mihi epistolas ad duccs regionis trans flumen, ut transducant me donec ueniam in Iudaeam, & epistolam ad Asaph custodem saltus regis, ut det mihi ligna & tegere possim portas templi, turres domus, & muros ciuitatis, S domu, quam ingressiis fuero. Et dedit mihi rex iuxta manum Dei bonam mecum, &c. Deinde edictum, tum propter eius principis animi magnitudinem, qua non modo Persis, sed uniuersis etiam Orbis nationibus admirabilis erat, tum quod Persicae monarchiae auctor extitillet: tum demum quod antiquitas eundem amabilem & minime inuidiosum sequentibus monarchis secisset, plautibilius erat, quam id , quod processerat ab Artaxe die, rege N iuniori , & cui sorsan Darius, quantiis, ut quidam putant, eius filius, ut in his, qui sibi succedere solent, principibus contingere videmus, non satis erat affectus. Quod Iudaei intelligentes, caute illud quasi ualidius, non hoc, praetenderunt. Ergo ut quae in re, mea quidem sententia, & eorum, qui non latis habent sanctae scripturae superficiem clambere, abstrulissima, latiori sermone diximus, in compendium reducamus, dicimus, templum illud, quod in hac Simonis pontificis narratione, a rege Persidis aedificatum recensetur, non este aliud, quam Hierosolymitanum: regem uero istum, cum in eadem narratione ille suisse dicatur, qui Neaemiam sacerdotem misit, non esse alium, quam Artaxerxem Astuerum, non illum quidem, qui Hester uxorem duxit, ut postea dicemus, de quo Eam cap. septimo fit mentio, quique ad legis reparationem , Earam mittit cum magnis muneribus, sed illum priscum, cuius eiusde Eχω quarto cap. fit memoria. ui Arta xcrxes, cum prius suggestione quorundam, & urbis& templi aedificationem, utque ad tempus sibi placitum intercepisset, rursus, propter Neaemiae, quem summe cum regina diligebat, iustitiam , facultate indulta, eundem Nomiam cum epistolis, & maximis fauoribus, tributis etiam donis & expensis, in hoc opus accinxit. Dicitur uero hic Artaxerxes, potius quam alij ex his, qui aedificandi priuilegium indulserant, templum Domino aedificasse, quod eius priuilegio ac fauore, te-pli potissima pars, propter tempus maius, quo durauit, excreuerit, S quod quantum per ipsum erat, nisi morte fuisset praeuentus, sitis expensis, & beneficiis ad coronidem fuisset perductum . Quod autem apud Ioannem quadraginta sex annis, templum aedificatum dicatur, hunc sensum habet, non quod totos illos quadraginta sex annos, aedifi-
434쪽
cium indesinenter fuerit continuatum, sed quod a primi edicti, quod per Cyrum datum
est, exitu , usque ad annum sextum Darii regis, quo fuit opus consummatum, totum id annorum spacium efflixerit. Regnauit enim Cyrus uiginti annos, Artaxerxes autem Assuerus uiginti duos, Darius Longi manus Assueri filius, triginta septem, cuius sexto anno totum opus absoluitur. Ergo si uiginti Cyri , uiginti duos Artaxerxis addideris, resultabunt quadraginta duo. quod si iis sex Darij adiunxeris, consurgent quadraginta octo; ex quibus si duos demas , unum, quo edictum datum est fuit enim datum anno primo Cyri alterii quo ipsum edictum executioni mandatum est, remanebunt quadraginta sex anni. Cyri quidem tempore quam parum uel urbis uel templi fuerit aecii ficatu, ex iis, quae ex Noaemiae cap. primo, di Ezrae cap. quinto prodaximus, liquet. Quam uero magna utriusque portio, uel templi uel urbis, rege Artaxerxe, fuerit extructa , ex eo proditur, quod sexto anno Darij totum aedificium finitur. Cuius tamen secundo anno A ggaeus& Zacharias, nondum per Darium aedificationis priuilegio indulto, popu
S. O , in hac nostra sententia, quam recte rem aduertentibus, plausibilem foreia spero, difficultates emergunt. Prima quidem , quod in hac narratione dicatur Neae- - , - mias ab Artaxerxe missius sacrificium obtulisse: immo non alias regem Artaxerxem temii. . a. plum aedificaste, quam audito miraculo aquae aspersae de super sacrificium incensae. Quisara ui δε- enim fieri potuit, ut nondum templo, quod postea Darii tempore consummatum est, extructo, Neaemias sacerdos sacrificium obtulerit λ Immo uero capite illo sexto Grae,
post descriptionem perfectionis templi, & eiusdem templi dedicatione, di primum,quod post eius aedificationem oblatum est sacrificium , describitur, in quo tamen huius prodigij nullum extatuestigium . Tantum autem miraculum, si tunc accidistet. nequaquam siluisset Erras, Fecerunt, inquit, fili j Israel Sacerdotes le Levitae, ut reliqui filiorum transmigrationis, dedicationem domus Dei in gaudio. Et obtulerunt in dedicatione domus Dei, uitulos centum, & arietes ducentoS. Verum haec difficultas parum urget, quanuis enim templo permanente, Iudais prohibitum fuerit alibi quam in eo sacrificium offerre, eo tamen merso, ea lege non constringebantur, sed uel ad illam , quae sub Abraham uiguerat, in hac parte cum tabernaculo quoque carerent, legem naturae reducti erant: praesertim si id in terra promissionis fieret, aut quod magis probo, in eo loco, quo templum antea aedificatum fuerat, altari extructo, hoc sacrificium ante eiusdem templi aedificationem, quali totius illius populi post transmigrationem primitiae suit oblatum . hoc autem lex non uetabat: fiebat enim nisu. o. in loco , quem dominus Deus illorum clegerat. Sed & nos, qui tamen eius gentis in diuinis caeremoniis rationem imitamur, ante templorum aedificationem extructo sacello, sanctum plerunque sacrificium offerimus, ut sacrorum ius in domum aut agrum, ubi templum est extruendum, obtineamus. Ita quoque Neaemias sacerdos, ut iam locus
ille expulsis spurcitiis sacrosanctus haberi inciperet, de tum pro totius populi, quem EBabylonia attulerat, tum uero pro regis Artaxerxis prosperitate, ac salute, de animi in eo aedificari fouendo, directione , extructo alteri, sacrificium obtulit. Quod ita fuisse non obscure in hac Simonis narratione proditur, dum neque templi, neq; alicuius pamtis templi, in quo sacrificium Oiserri solebat, templo superstite, sed solius altaris fit metio. Neque uero credibile est, totos illos quadraginta sex annos, quibus templum aedificatum est, Iudaos, qui iam suam prouinciam habitarent,& terrae promissionis fructus legerent, quiq; ut olim prophetia iam coornarentur, de suae integrae reipublicae formam recepissent, sacrificio futile destitutos, praesertim cum in Erra, & Neaemia sub A taxerxe , de Scenopegias celebratas, de domini Gaziophylatia, primitias, etiam de docimas oblatas, a Dario uero ante templi consummationem , uitulos, de hoedos, de 3 agnos, in holocaustum Deo coeli, frumentum, sal, vinum, oleum, secundum ritum sa-- . 8- cerdotum, qui erant in Hierusalem, per singulos dies tributa legamus. mi in uero in hae parte coniecturis agere non licet, ubi res est expressa. Sic enim apud Ezram scribitur, Iam uenerat septimus mensiis, de erant filij Israel in ciuitatibus suis, congregatusque est ergo populus quasi uir unus in Hierusalem, Ze surrexit Iosue filius Ios decli, de fratres eius sacerdotes, de Zorobabel filius Salathiel de seatres eius,& aedificauerunt altare de Israel ut offerrent in eo holocaustomata, sicut scriptum est in lege Mosis
435쪽
Mosisu Iri Dei. collocauerunt autem altare super bases suas deterrentibus eos per eis cultum populis terrarum , de obtulerunt super illud holocaustum domino, mane de uespere, seceruntque solennitatem tabernaculorum, sicut scriptum est:& holocaustum lingulis diebus per ordinem, secundum praeceptum, opus Dei, in die suo. dc post lixe holocaustum iuge, tam in halendis, quam in uniuersis solennitatibus domini, quae . erant consecratae in omnibus, ultro osterebatur munus domino. A primo die mensis se- . ptimi coeperunt otarre holocaustum domino. Porro templum Dei nondum fundatum erat. Hactenus Eχras. Atque hoc sacrificium id suiste puto , in quo orante Neaemia, aqua super acrificiunt aspersa, in hac narratione arsisse memoratur. Nam & Ara. taxerxis, a quo missus filii Neaemias, tempore, celeb atum fuisse, si recte res despicia tur, non obscure uidetur. Neque obstat quod ante Artaxerxis edictum faetum fuisse. memoretur. Neque enim statim initio regni suggestio illi Samaritarum Artaxerxi sa- . fuisse scribitur,.sed, In regno, idest tempore regni Artaxerxis. Potuit ergo fieri , ut Cyro extincto, cum Artaxerxis epistolis missus Neaemias, totam eam ludaeolum pamtem, quae in Hierusalem erat, gentium finitimarum iniuriis opprcssam, & proprer eiusdem mandatum praecedens, quo opus intermitti iubebat, consternatam erexerit, de noua regis uoluntate denunciata, in sacrificia pertraxerit. Et alioqui, toto illo Cyri tempore quantas in id opus propensissima taet regis uoluntas, propter eius seequentissi ma bella, in quibus totus erat, nescio quo pacto Iudaei tam solennes hostias, & crificia potuerint offerre. Resertur tamen prius id sacrificium , quam regis Artaxerinxis edictum, per recapitulationem, quae figura in Hebraicis historiis est frequentissima. Neque obstat etiam quod cap. quarto Ehr. antea quam Artaxerxis ulla mentio fiat, dicatur, Samaritas conduxisse consiliatores, qui consilium Iudaeorum dcstruerent toto tempore Cyri . inta periodo auctor libri, historiam Cyri uidetur claudere, atque tar- inde insinuare omnia, quae a libri principio, uel circa urbis, uel circa templi aedificium facta recensuerat, Cyri tempore N regno facta fuisse. Non, inquam, id obstat: tum quod neque Cyri mors , aut regnandi finis ibi describitur, nec proinde regni Artaxe xis initium . Tum deinde, quod non tantum Cyri tempore impeditos fuisse ab aedifica- . . . tione templi docet Iudaeos, sed omnibus, inquit, diebus usque ad regnum Darii, cuius a 2 i
ii delicet tempore, aedificio serme iam consummato, regum praecedentium edictis ani- L. .
maduersis, uniuersia impedimenta sunt e medio sublata. Est igitur ibi aperta anace phalaeosis, in qua de ea, quae sub Artaxerxe contigerunt, quoque clauduntur, atq; adeo nullo pacto, quae capite illo praecedenti, de eo solenni sacrificio scribuntur, in Cyri regno contigisse fateri compellimur. Tertio non obstat, quod id sacrificium, Iosue filius Iosedech, non autem Neaemias obtulisse dicatur. Nam, ut in ea narratione insinuatur, non unus erat, sed multi face dotes, cantores, dcc. Erat igitur: Iesus filius Iosedech sacerdos maximus in illo sacria ficto , sed Neaemias, quod regis nouum de genti desiderabile attuli flet imperium, quaecunque erant facienda, imperabat, praesertim cum in lege doctissimus estet, & spiritu Prophetiae propter regis Artaxerxis gratiam, esset insignis. Unde in hac narrationectusque alicrius cuiuscunque, maior fit ratio, eiusque oratio potius quam alterius describitur, non quidem quasi maximi sacerdotis, sed quasi totius eius congregationis praecipui, de a quo totius eius populi fauor, & gratia, apud potentissimu regem penderet . . S. e. uo, difficultas, non modo in nostram hanc sententiam , qui potissimas partes tam flin erigendo templo Artaxerxi Assuero tribuimus, sed & in ipsam Errae historiam, quae rina. ἐδ- . cap. 6. non ante Da ij annum sextum, templum finitum docet, insurgit. Dicitur enim tertio eiusdem Earae capite in hunc modum, Anno autem secundo aduentus eorum ad templum Dei in Hierusalem, mense secundo, coeperunt Zorobabel filius Salathiel , NIosue filius Iosedech, 3e reliqui de statribus eorum Sacerdotes de Levitae, & omnes, qui venerant de captiuitate Hierusalem :& constituerunt Levitas a uiginti annis & supra. tit urgercnt opus Domini. stetitque Iosue & filii eius Sc fratres eius Cedmichel de filii eius, id filii Iuda, quasi uir unus, ut instarent super eos, qui faciebant opus in templo Dei. Et subinde, Fundato itaque templo Domini a caementariis steterunt sacerdotes in ornatu suo cum tubis, B: Levitae filii Asaph cum cymbalis, ut laudarent dominum
per manus David regis Israel. Et post pauca, Plurimi etiam ex Sacerdotibus de Levitis, L. Vi Fs f ij ει
436쪽
e principes patrum, Ac seniores, qui uiderant templum prius, cum fundatum esset, de hoc templum in oculis eorum , flebant uoce magna . Vides hic non modo ante Darii annum sextum, sed & ante Artaxerxis imperium, templum erectum λ Non igitur ab Artaxerxe , templi di urbis aedificandae gratia mitti potuit Neaemias, cum iam antea dc urbs, & templum fuissent extructa. Verum hoc loco , aut per templum fundatum, non aliud quam templi sundamenta, quae Cyri tempore iacta fuerant, Erras intelligit, ex quibus quasi ex unguibus leonem, quale futurum esset opus, quantumque ab antiquo illo templo, quod Salomon aedes scarat, distaret, senioribus, qui aliud uiderant, dabatur coniicere, aut omnia per recapitulationem dicuntur, cum eadem historia doceat, non ante sextum Darii annummisse opus persectum. T. axi, demum difficultas est, quod Neaemiam sacerdotem ab Artaxerxe Assuero -- d si prisco, qui Cyro in imperio successit, millum dicamus. Erram autem ab Artaxerxe Magno, qui post Darium monarchiam tenuit, cum communi tum Hebraeorum, tuna nostrorum sententia iactetur, Neaemiam eundem sui se cum Erra. Sed huic uel nostrorum, uel Hebraeorum sententia subscribere nequeo,primδ quidem. quod ij libri, qui Lhras & Neaemias inscribuntur, quanuis eadem tractent, diuersorum tamen auctorum uidentur. Deinde quod non uideatur ulla sufficiens ratio, cur in hoc libro Neamias, in illo uero Erras uocetur: quanuis scimus Salomonem in Ecelesia- se nomen mutasse, sed illic & tanti regis auctoritas, & munus conesonandi, quod aia sumebat , nominis permutationem postulabat, hic nulla harum rationum, aut nominum significatio perurgebat. Tertio quod ex ipsa sacra historia eos fuisse distinctos probari uideatur, cum unus pro aedificanda ciuitate & templo ab Artaxerxe Cyri succin re, alter ab Artaxerxe Darij, non illius, qui huic Artaxerxi Assuero successit, sed alterius, qui Nothus fuit appellatus, succetare, pro lege reparanda missus fuerit; inter quos, etiam si mistiis fuerit Neaemias anno vigesimo Artaxerxis Assueri & Ezras anno primo Artaxerxis magni ut in historiis eorum dicitur, adhuc interfluxerunt quinqua-Niam. i. ginta sex anni. Q ibu S consonare uidetur, quod cum Neaemias ubique Helchiam pa-3. fis. trem habeat, Erras tamen eundem no patrem, sed auum aut atauum habet: auum quia . ea 7. dem apud tertium Errae, atauum uero apud primum eiusdem. Sed di ratio loquendi scripturae idipsum docere uidetur, dum apud Neaemiam nota coniunctionis eosdem unit, quod realem discretionem , ut antea dicebamus, semper insinuat. Et venerat, inquit , mensis septimus Scaenophegiae super Ezra , di Neaemia . Q Ud autem Iudaeos in eam opinionem impulit , friuolum est . nimirum, quod apud Neaemiam capite octauo scribatur, Dixit Neaemias ipse est Athariatha, & Erras Sacerdos, & Scriba, Ed Levitae interpretantes uniuerso populo. Nam quanuis hic & iuxta quorundam sententiam secundo Errae cap. Neam iam nomine Syro a regibus indito, Athariatha uocari consentiam, nullo tamen pacto ex hoc loco eundem , Erram quoque uocari compellar, ni etiam & Levitas, qui legem quoque populis interpretabantur, eosdem cum Neaemia quoque sim cogendus fateri. Sic ergo locus ille legendus est, Dixit Neaemias sipse est Atharatha & Erras Sacerdos & Scriba. subintellige, dixit quoque, & Levitae inte pretabantur uniuerso populo, ita ut utrique sacerdotali auctoritate legem dissererent. Levitae uero , quae ab illis dicebantur, populo exponerent. Aut Neamaias quidem sacerdotali auctoritate legem recitabat, Ezras autem cum Levitis, quos in eam rem docuerat , interpretabatur.
Neq; uero quod ii ambo hanc legis explicatione simul secerint ea, quae antea diximus,
unum , scilicet ab Artaxerxe Assuero secundo , alterum ab Ariaxerxe Assuero Magno , qui Hester duxit uxorem , missium fuisse confundit. Potuit enim Neamias usque ad illud tempus durare. Immo uero si altera sententia, quae unum cum altero consu dit, & eundem esse docet, probetur, necessarium est id lateri. Nam illemet Neaemiae nomine, ante conditam urbem & templum ab uno Artaxerxe, ut ex cius capite primo notum fecimus, & ΕΣrae nomine, post conditam, ad legem diuinam reparandam, ab altero missus, est uenisse dicendus. Unde si neque eundem fuisse Neaemiam eum Ezra, nos quoque diceremus, ullum nostra sententia detrimentum acciperet, dum a diuersis regibus, diuersis rerum conditionibus, & diuersis temporibus, eundem Hierusalem v
437쪽
nisse quod necessarium est fateri non negetur. Tantum hic suadere Onamur, templum , quod in hac narratione propter miraculum a rege Persidis aedificatum dicitur, non suisse aliud, quam quod Hierosolymis suit extructum: quod, cum sacrae historiae
non cohaereat, si hunc regem illum eandem Artaxerxem, qui EZram aut Neriniam Errae nomine cap. septimo mittit, dicamus, clim iam anno sexto regni Darii fuerit totum templum absolutum, necessario fateri cogimur, regem illum nusse Artaxerxem, qui priuilegium a Cyro indultum, prius reuocauerat; quando S Neaemias ipse, se ab Artaxerxe millum fatetur: ti quandoquidem sexto cap. Ezrae, dicitur templum aedilicatum iussu Dei Israel, & iussu Cyri, Darii, & Artaxerxis, nimirum eius, qui inter Cyrum & Darium regnauerat. Nam si de secundo illo sit accip:endum , praeter eas, quas attulimus, rationes, non ad quadraginta sex annos templum suit aedificatum, sed centum . Cyrus enim, cuius primo anno reaedificandae urbis & templi, priuilegium est indultum, prius cum Dario Cambysis filio duos annos regnauit, sublato Dario, uiginti duos, Artaxerxes Asiuerus uiginti, Darius longi manus huius Artaxerxis filius. post longas cum Cyro Artabano concertationes, triginta septem. Darius Nothus longi mani filius, cui Artaxerxis, a quo Erra, uel Neaemias, Ezrae nomine fuit mistius, decem& nouem. Ergo etiam si huius Artaxerxis secundi de aedificando templo Dei, primo anno edictum indultum fuisset, centum annos templi constructio durasset. Verum in hoc nodo explicando non plus credo prolixi fuimus, quam rei difficultas postulabat. Quod si cui placeret, templum, quod in hac Simonis pontis narratione memoratur, non illud Hierosolymitanum, sed aliud quodpiam apud Persiam, aut alibi eius regis, qui Neaemiam misit, imperio, in Dei Israel honorem propter miraculum illud extructu, non tanta sunt Iudaeorum argumenta, ut eum ab hac sententia dimoueant. Quanuis enim Iudaei extra Hierosolymam, templum habere legis prohibitione non possent, poterat tamen rex Persarum illud extruere, qui legis Mosaicae uinculis non erat asstrictus. a in neque eius in hac parte pietas & religio, N praemio & summa laude careret. D mini enim est terra & plenitudo eius. Neque uero defuerunt eo saeculo, qui templa aut altaria Deo Israel, apud gentes dicarunt. Nam di ex Iudaeis sunt quidam, qui locum illum Isaiae, In illa die erunt quinque ciuitates in terra Aegypti loquentes lingua Chanaana, & iurantes per dominum exercituum, &c. de quibusdam Aegyptiis principibus interpretentur, qui cum captiui ex eo bello, quod rex Aegypti contra Tharthanem rogem Aethiopiae a Senacherib rege A ssyriorum , qui a parte I harthanis steterat, adducerentur , Senacherib exercitu, propter blasphemia, diuinitus una nocte percusso, uinculis , quibus tenebantur, liberi, apud quasdam urbes Aegypti, templa & altaria Deo Israel erexerunt. Apud Athenas quoque Paulum Apostolum, aram Deo uero, sub nomine ignoti Dei dicatam inuenisse, Apostolica historia testatur. Templum praeterea in monte Garizin Deo Israel a Samaritis dicatum, apud Iosephum est celebre. Main& Onias mirae sanctitatis sacerdos, quique in Machabaeoruni historia multis magnisque laudibus commendatur, adeo ut cum sancto propheta Hieremia, post mortem Iudae Machabaei orans pro patria, mirabit i uisione fuerit ineusus, cum Epiphanis Antiochidi quot undam suoruna ciuium persecutionibus actus, Aegyptum intrailet, benigneq; &honorifice a Ptolemaeo receptus, donatusque ciuitate fuisset, uoles implere illud, quod Isaias praedixerat, In illa die erit altare domini in medio terrae Aegypti, de titulus d mini intra terminum eius, magnifico templo & altari erectis, domino hostias, & oblationes solenes obtul iste memoratur. Quae res licci apud Danielem prophetam, eundem inter filios praeuaricatorum constituat, non tamen tam factum culpatur, quam quod propheticum uaticinium, quod aperte de Euangelico faeculo intelligebatur, suo illo facio & studio implere, & Dei consilium perinde praeuenire uoluisse. sit uisus, Filii, inquit, praeuaricatorum tuorum extollentur, ut impleant uisionem, di corruent. Quae uerba tantummodo uanum & effectu carentem conatum Ostendunt. Nam neque totam
illam prophetiam implere potuit Onias, cum ibi quoq; dicatur, In illa die erunt quinque ciuitates in terra Aegypti , loquentes lingua Chanaam, & iurantes per dominum exercituum . cum tantummodo in una templum erexerit, & nullum forsan praeter Iudaeos, quos secum detulerat, in Dei religionem de obsequium traduxerit. Q uod si in ea altaris & templi erectione, sancto uiro fuit aliqua culpa, eadem a sancto illo diuini
438쪽
honoris retosuit prorsus absorpta . nam ni suisset uir sanctissimus, neque post mortem
cum Hieremia apparuisset, neque tot laudibus a sancta scriptura fuisset ornatus. Q uod si Onias homo Iudaeus, & lege Mosaica constrictus, extra Hieru salem, contra legis mandatum, siancto tame zelo templum erexit, cur Artaxerxes, a quo missus est Neaemias, qui nihil habebat cum ea lege commune, audito celcbri miraculo, non potuit erigere pImmo si Onias summo sacerdotio insignis, & apud uniuersiam eam gentem sanctitate conspicuus, in eo templo, N altari, quod Ptolemaus Epiphanes extruxerat, hostias solennes, & oblationes, quas tantum in templo Hierosolyinitano per legem fas erat oia ferre, sacrificans, sacerdotio fungebatur, cur Rex l'ersidis ex illa transmigratione, quae reuerti Hierosolymam, propter illius urbis frequentissimas calamitates nolebat, Iu daeos non reperiisset, qui in eo templo, quod extruxerat , sacerdotio fungerentur λ Non enim Tin, ei, quod eo loco ponitur, neces Iarao Neaemiam reseri, ita ut necessario inteuligatur regem Persidis, Neamiae, templum aedificaste, sed potest quoque ad locum in quo puteus erat referri, ut sit sensus, Ut autem manifesta res facta est, & nunciatum est regi Persarum, quod in loco, in quo igne absconderant, hi, qui translati fuerat, &c. Considerans autem Rex, & rem diligenter examinas, secit, ei loco scilicet templum, idest fecit eo loco, ut dativus more Graeco pro ablativo sumatur. Deinde hic non dicitur, quod sacerdotes illi Iudaei fuerint: potuerunt enim Gentiles esse, quos tamen Rex ille, in eo templo sacerdotes instituerit, cum sciret non tantum dominum, quem illo templo colebat, IudaOrum , sed totius orbis omniumque mortalium dominum esse, ab uniuersisque illi obsequium deberi. Et prosecto fieri potuit, ut cum sibi per Cyrum a tecessorem, Deo Israel, apud Hierosolymam legitimum templum aedificandi, honorent praereptum rex ille Persarum, qui Neaemiam misit, intelligeret, aliud templum cum legi Mosaicae non astringeretur, illo loco ubi hoc prodigium idem Deus os tonderat, mutaneribus , ut hic dicitur, sacerdotibus tributis, extrueret. Non quidem ut in illo per Ieagalia sacrificia & mysticos ritus, ut in Hierosolymitano, Deus coleretur, sed in suae pi tatis & admirandi illius prodigii testimonium perpetuum . is pri S. . , i is o', in librum secundum Machabaeol una, ex ipso scribendi genere inuehuntur V Iudaei. Patet aiunt librum illum prophanum esse, ut qui Graece scriptus sit, & lep rem Graecanicum prophanis scriptoribus familiarem ostentet, qui sui auctoris labores
di uigilias, contra prophetarum & aliorum sanctorum auctorum consuetudinem uendi- . A .a. tet. Et nobis qui dena ipsis, ait, qui hoc opus breuiandi causa suscepimus, non facilem laborem, immo uelo negotium plenum uigiliarum di sudoris assumpsimustac.
u.- ιι. ΑΨ duabus Iudaicis calumniis facile fatisfaciemus, si duo prius reuocentur in I -- fla mentem, Prius quidem quod post Babylonicum excidium, cum sorte sui fere captiuis nationibus accidere soleto propria lingua interdiceretur Iudaei, etiam in propriam prouinciam regressi, usque ad Christi aduentum potius Assyrio & Chaldaico sermone in faucra, a miliari conuictu, quam Hebraico, sint usi: quod ille scilicet nisi apud sapientes, prorsus
pene excidisset: adeo ut iam captiuitatis tempore, iuxta quorundam sententiam, sania u. -- cia scriptura ab Ezra ipso in Chaldaicum sermonem conuersa in communem usum Iu- daeorum, per omnes celubres Synagogas fuerit misia. Sed N ratio legendi, & scribendi prisca simul, cum literis, quibus a Mose usque ad transmigrationem, uniuersus ille po- pulus usus fuerat, adeo uel magnis illis calamitatibus de prestiaris, uel Babyloniorum regum imperio excidit, ut nunquam post Babylonicam seruitutem , in usum redierint, sed earum loco, Chaldaicis literis utantur, ab Erra, priscarum illarum Hebraicarum lia terarum magno studio flectis. Atque hinc Ionathae filij Vzielis, de Oncheli, conuertendi ex Hebraica lingua in Chaldaicam, idest in uulgarem, sacros libros, studia originem habuerunt: quod nimirum uiderent sermonis Hebraici peritiam tantummodo' apud Rabinos mansisse; plebem uero uniuersam, legis diuinae oblinguae ignorantia pro sus ignaram. Sed neque in ipsis, qui doctissimi habebantur, linguae notitia persecta re manserat. Nam de septuaginta illi, qui Ptolemaei tempore scripturam sunt interpretati, in quot, & quantis scriptui ae locis, linguae desectu non fuerint persectum sensum assecuiati, pricter Hieronymi frequentissima testimonia, uel parum Hebraice eruditus non igno rat. Hinc etiam est, ut quoties in nouo testamento uel a. Christo uel ab Apostoloium
quopiam hoc aut illo pacto quippiam Hebraiceuocati dicatur, non de lingua Hebrai
439쪽
illa germana, qua sanctorum prophetarum libri sunt editi, sit accipiendum , sed ea, qua tunc & post Babylonicam seruitutem, utebantur Iudaei. quae quidem in Iudaea usque ad Alexandri imperium, quo Graecia linguam & leges ut uictoribus mos est Asiaticis nationibus coepit influere, pura Chaldaea erat: post illud uero, partim Chaldaea partim Graeca , et poli Romanum ex eadem ratione, partim quoque Latina increbescere coepit. In aliis autem prouinciis, ea communi lingua utebantur, qua eius urbis aut prouinciae indigenae, Hebraica semper, qua sancti libri scripti erant, apud sapientes seruata. Vnde factum est, ut qui Romam incolebant, Latina, qui uero Graeciae urbes habitarent, cum cxteris conciuibus Graeca lingua uterentur. Cum uero apud eas nationes, quae Graecum
susceperunt imperium, quaeque ab Alexandro Macedone aut i quopiam ex suis successoribus sunt domitae, cum Graecis legibus, Graecae quoque literae, di lingua insendi coepis lent, coepit quoque Graecus sermo quemadmodum olim Chaldaicus, uniuersis illis fieri communis, di maiori propter gentis uictricis ingentem auctoritatem, quam reliquae , quaeque linguae, & rationes loquendi in precio haberi. praecipue apud eas urbes, di prouincias, in quibus regni Graeci sedes collocatae sunt, Antiochiam uidelicet, Ale- xandriam, Sc. In his enim excluso prorsus prisco sermone, tam familiaris, quam Athenis Graecus sermo haberi coeptus est. Ergo cum liber hic Machabaorum secundus, ut ex eius capite primo maniscit E proditur, Iudaeis propter Epiphanis Antiochi persecutiones per Aegyptum dispersis; praecipue uero apud Alexandriam omnium Asiaticarum urbiu raci ssimam commemorantibus, suerit scriptus, ea lingua scribi debuit, qua illis omnibus , non illi aut huic Rabino prodestet. Ea igitur cum Graeca esset, Graeca & no Hebraica lingua scribi debuit, praestitim cisi eadem Machabaeorum historia, a primi libit auctore hebraice, idest, ea lingua Hebraica, qua tunc, tempore Machabaeorum , Iudaei utebantur, quae Chaldaica erat, in usum Iudaeorum, qui apud Iudaeam, apud qua Graecum imperium tunc temporis praeualere non poterat, sucrit scripta . Nam quod librum hunc priorem Machabaorum Chaldaice, & non Hebraice scriptum credam, multa sunt, quae me moueant. Primo quidem quod post Babylonicam struitutem, omnes ta H pene libri Chaldaica lingua no Hebraica , uera sint editi, ut Iudith, Thobias, Ezras.&c. ut in praecedentibus docuimus. Secundo quod in Evangelio saepe dicatur, hoc aut illud, illo aut hoc pacto Hebraice uocari, & tanaen uniuersa lunt Chaldaica, ut iam diximus. e. tib ι. Ergo quantiis Hieronymus se hunc librum Hebraicum reperiste doceat, non ab re dic mus, si Hebraicum, idest Chaldaicum intelligat, cum idem Euangelium secundum Matthaeum, ab eodem Apostolo, editum Hebraicum se uidisse testetur, quod tamen Hebraicum, idest Chaldaicum, necessario debere accipi, non est dubium. Scripsit enim Ma
thaeus eo Hebraico sermone, quo tunc in Iudaea Iudaei utebantur, propter eos, qui ex circuncisione crediderant. Vtcbantur autem eo saeculo Chaldaico, non Hebraico ueteri, qui iam exoleverat. Cum uellet igitur Iudaeorum Senatus, fratres, qui tantum, quod
apud Alexandriam habitarent, Graece sciebant, eius quoque historiae participes facere, ex illis quinque Iasonis Cyrenei, qui omnium praestantissime rem uidebatur astequutus, Graecis libris, epitomem secit, quam illis destinaret . qui labor postea non his solum fuit utilis, sed N cunctis in uniuersum Iudaeis, qui sub Graeco, quod tunc latissime patebat, imperio, degebant: qui omnes lingua Graeca pro uulgari utebantur. Nam quam parum etiam doctissimi Iudaeorum ex iis, qui Aegypti morabantur, Hebraice scirent, Philonis, qui tamen disertimus Iudaeorum uocitatur, labores ostendunt, in quibus, cum multum sit Graecae sapientiae , paucissimum tamen reperies eruditionis Hebraicae , praesertim uero ubi de Hebraicis dictionibus , quarum, non satis fuisse uidetur consultus, sermo incidit. Fuit & alia causa non minor quare hunc librum Iudaeorum senatus, non Hebraice sed Graece scripserit, quanuis huic astinis. quod nimirum partam antea per septuaginta interpretes , totam legem Graecὰ ludaei, qui apud Aegyptum habitabant, immo & caeteri omnes, qui sub Graeco imperio uiuebant, accepissent. Vnde & reliquae sacrae historiae haec quoque uidebatur adiungenda. Tεα x i, is causam antea tradidimus,quod praeclara scilicet illa Machabaorsi facinora, nobilissima ac latissima eius temporis lingua propalare uellent, quae ro effecerat, ut de Chaldaea lingua, quae ante Alexandri monarchiam per totam Asiam nobilissima erat,& illustria
440쪽
& illustria uirorum aut sceminarum facta, quo ad plures peruenirent, emiserint . sed de
ρi- Acri via, quod notari oportet, & ex quo secundae obiectionis Iudaicae calumnia dia: luitur . est sancti Spiritus, qui uerus sanctarum scripturarum est auctor, perpetua conia
ρνονβι .I.. suetudo, qua non modo linguarum, sed neque eorum, quibus in eadem scriptura scris benda , quasi calamis utitur, naturam aut proprietates euertit. Cimi enim Isaiam. Hie-ς s. i. remiam, Oseam, Amos, & caeteros sanctos prophetas diuinae reuelationis ministros a ea exciso sumeret, non nouam eisdem loquendi rationem, aut phrasim insedit, sed ueterein illa. quam quisque uel natura , vel educatione, uel demum arte & studio libi comparasset.. , ' quod uerborum nimirum parum esset solicitus, in eisdem seruauit. Mais enim non ui- ιι- δεμ deat , quam inter sanctos prophetas & reliquos ueterum sanctarum scripturarum aucto- ρ ' res , uel linguae candore, uel styli eloquentia, multum intersit p)De Isaia, inquit Hie--- - ronymus , quod in sermone suo d sertus sit, quippe ut uir nobilis & urbanae elegantiae. I. is di quod nec quicquam in eloquio rusticitatis admisceat. Contra A mos ait Propheta n. diuos. pallor & rusticus 3t ruborum mora distringens, paucis uerbis explicari non potest. pruet De Hieremia uero in hunc modum, Hieremias propheta sermone quidem apud H
braeos, Isaia, & Osea, & quibusdam aliis prophetis uidetur esse rusticior, sed sensibus par est : quippe qui eodem spiritu prophetavit. porro simplicitas eloqui j, a loco ei, in
quo natus est, accidit. Fuit enim Anathotidea dic. Idem etiam in noui testamenti seriptoribus uideas. multo enim Lucas, qui praeter sancti Spiritus unctionem, di Attica eloquentia, & humanarum disiciplinarum peritia, polluisse probatur reliquis omnibus . qui Hebraei fuerunt, atque adeo Graecae linguae puritatem & proprietatem ad uiuum nori potuerunt exprimere uel a parum sermonis Graeci peritis praestare cognoscitur. Sed dc Paul. Apost. vas electionis, cum tamen praeter Spiritus sancti familiare magisterium, humanis quoq; disciplinis haberetur doctissimus, ut ex frequentissimis eius hyperbatis constat, sermonis elegantia non multum delectat. Immo uero, quam parum cum Ap stolico ministerio sitisset eloquentiae assequutus, ipsemet pro Apostolica modestia con-3- c fitetur ingenue, Praesentia, inquit, corporis infirma, & sermo contemptibilis . Et rus -- 7 sus, Imperitus, ait, sermone, sed non scientia. Q uod igitur huius libri Machabaeorum secundi auctor, Graeci sermonis, qui omnium est excultissimus, & cui maxima familiaris est eloquentia, candorem non contempserit, non aliunde quam a diuini spiritus qui nec hominum, nec linguarum proprietates spe mit consuetudine dimanat. Nam quanto labore & uigiliis rem quampiam fuerimus assequuti, lectori, uel auditori, quo uterque attentior fiat, in exordio proponere, ad eloquentiam pertinere Rhetorici d cent. Immo uero tantum abest , ut auctor iste eloquentiam affectet, ut potius sermonis inconcinnitate modestissime fateatur, dum se potius rerum gestarum ueritati, quam sermonis candori, in hac historia concinnanda studuisse commemorat. Nisi S illa extenuatio sermonis pigmcntis annumeretur: qua tamen ta ad Corinth. scribens Apost Ius utitur, Et ego, inquit, fratres cum uenissem ad uos, ueni non in sublimitate sermonis aut sapientiae, annuncians uobis testimonium Christi. Non enim iudicaui me aliquid scire inter uos, nili I. so Christum N hunc crucifixum. Et subinde, Sermo meus N praedicatio mea, non in persuasibilibus humanae sapientiae uerbis, sed in ostensione spiritus & ueritatis, Sc.
Ponuntur Iudaeorum obiectiones contra librum Tobiae, O
s Tque hactenus quidem de his , quibus Hebraei libros Machabaeorum eleuare contendunt, sumus locuti, nunc iam pauca, quae in alios quosdam
intorquent, proserantur in mediu. Igitur in libro Tobiae illud ut alut)manifestum mendacium tolerari nequit, quod eius historiae cap. tertio Sara Raguelis filia in Rages ciuitate Medorum suisse dicatur, cum peractis iam nuptiis, capite nono, Raphael in Rages ad Gabellum pecuniae debitorem, a Tobia mittatur. Ab ea caiunt urbe misita est Raphael, in qua Saram. Raguelis