장음표시 사용
471쪽
euit, huic arrogantissimae calumniae respondemus. Primo quidem, quod nec ipsis accusatoribus displicuit , non fuisse quidem intra aream urnam illam, & uirgam, sed λ-las tabulas, ut Regum historia praescribit; Disse tamen in arcae crepidine aut laterer
tibi credendum est, caeteras quasque eius gentis reliquias, durante priori templo, a Rseruata suisse: quemadmodum de intra sacrarium quidem, nos tantum corpus Christi recondimus: in pyxidum uero, aut arcae, qua solum Christi corpus continetur, crepidine, sanctas ac uenerabiles sanctorum reliquias conseruandas reponimus. RHνoreos Mus secundo, uerum fuisse, eo saeculo, quo arca a rege Salomone suit in templum delata, tantum fuisse tabulas decalogi , caterum , postea urnam quoque ac uirgam , cum eidem genti haec essent sacrosancta, Pontificum ordinatione, arcae quoq; accessisse . neque enim ea in arca reponi lex ulla uetabat. immo uero de iisdem coram domino retonendis, praeceptum habebant. Sume, inquit, Moses ad Aaron, de manna loquens, tibi uas unum, & mitte tibi man , quantu potest capere Comor, & repone coram domino, ad seruanduna in generationes ueliras: sicut Vraeceperat Dominus Mosi. posuitque Aaron in tabernaculo reseruandum . Et rursus de uirga Aaronis, Dixitque
Dominus ad Mosem, Refer uirgam Aaron in tabemaeulum testimonii, & seruetur ibi in signum rebellionis filiorum Israel, ut quiescant querelae eorum a me ne moriantur. Prosecto ego non uideo, quo alio in loco duae illae uenerandae sanctitatis reliquiae,nisque diuina beneficia ad memoriam reuocanda erant, coram Domino reponi issent, quam in arca foederis. Nam 8c id Hebraica illa phrasis, coram domino, si gnificare uidetur, id est, coram propitiatorio, ubi dominus Pontifici maximo reddebat oracula.'Atque huic sententiae secundae uidetur applaudere locus ipse, quem isti ex libris Regnorum proserunt. Quid enim opus erat dicere, illo tempore, nihil fuisse in arca foederis, praeter duas tabulas lapideas, quam auctorem eius historiae, lectorein aduertere, tunc, quando a Salomone in templum arca introducta est, non omnia suisse in ea, quae suo iam saeculo, cura & dispositione Pontificum, reposita fuerant ρ Vides ergo facilius has calumnias, quibus tame certissimum sibi triumphum auctores spoponderunt, dilui, quam fuerint excogitatae Sed ad alia. Ree v, ουτ iterum eundem auctorem ignorantiae linguae Hebraicae, quod scripturam Exod. et . adducens, ubi de pacto loquitur cum Israelitico populo inito, ad testamentiim torserit; quasi testamentum de pactum sint idem, cum contra testamentum
sit morientium, pactum uero uiuentium.
V. . . is si hoe ita est, epistolae ad Rom. ad Corin. 3d epistola ad Calathas, quae aperia testamento utuntur pro pacto, prorsus, quasi hominis ignorantis, 3e stupidi, erunt abiiciendae. Optabam, inquit, Paulus ego ipse esse anathema pro si atribus meis, qui sunt Israelitae, quorum adoptio est filiorum , dc gloria, Fc testamentum, Ze legislatio, de obsequium, depromissa. Et ad Galathas, Hoc autem testamentum, confirmatum a Deo, quae post quadringentos de triginta annos facta est lex, non irritum facit, ad euacuandum promissionem. Et postea, Scriptum est, inquit, quod Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, 8c alterum de libera et sed qui de ancilla, secundum carnem natus est; qui autem de libera, per repromissionem. quae sunt per allegoriam dicta. Haec enim ii int duo testamenta , unum quidem , in monte Syna, in seruitutem generans , dec. ubi nihil aliud duo testamenta uocat Apostolus, quam duas illas promissiones. Ad Corinthios autem ita, Ego, inquit, accepi a Domino, quod Ze tradidi uobis, quoniam Dominus I ai . , , in qua nocte tradebatur, accepit panem de gratias agens, fregit , & dixit, Accipite di manducate, hoc est corpus meum, quod pro uobis tradetur, hoc facite in meam commemorationem. Similiter 8e calicem, postquam coenavit, dicens, Hic calix nouum testamentum est in meo sanguine, hoc facite, quotiescunque hiberitis, in meam commemorationem. Quibus locis, uides testamentum, pro pacto accipi, pro lege, inquam illa Mosaica, quae Hebraica lingua a berith, id est, sce-dus, aut pactum, in tota ueteri scriptura uocatur, quo pacto te Pythagoras olim, sua uiuendi praecepta μαων, id est, testamentu uocabat. Immo uero habes eo loco Apostoli ad Corinthios, nomine etiam testamenti, locum hunc Exod. 2 de cuius abusuisti quaeruntur, a Christo allegati. Allusit enim illo loco Christus ad Mosaicum illud foedus, quod sanguinis aspcinone suit illo loco confirmatum, ita ut, qui huius epistolae
472쪽
stolae auctorem , quicunque m isset ille, in hac parte calumniatur, calumnietur etiam Clitisium, qui in sanguinis porrectione, testamcntum male usurparet pro foedere. N se iocur ii homines, qui tam stoliciter in Hebraica lingua profecerunt, ut & cum Apostolo Paulo, qui ad pedes Gamalielis educatus, supra multos coctaneos suos, in Iu-cala. i. daismo profecit, cet dare audeant, totam ueteris test amenti scriptu iam, quae pene per petua constantia nomen re a berith, non pactum, aut foedus, sed tella ineratum comn.m . . . uertit, quasi ineptam & salsam non prorsus abiiciant . Nam praeter hoc, quod arca: ii. scederis, arca testamenti uocatur sunt plusquam triginta loci, in quibus eadem dictio, 'pro lege ipsa Mosaica sumpta , ab Omnibus sacris interpretibus tellamentu conuertitur. Quod si Hieronymum , aut illum , quicunque fuerit, quem uelint eius uersionis, quam nunc habemus, auctorem fuiste, reliquosque interpretes Hebraicae litoraturae ignaros, causentur, habemus Iesum filium Sirach, quem literas Hebraicas nesciisse, quantiis ijdiceient, noncstet credibile, qui frequentissime, testamento pro pacto utitur, de locos ueteris scripturae, ubi dictio illa Hebraica, quae scidus significat ponitur
Ei l. i . id est, testament uni conuertit. MCmor esto, inquit, quoniam mors non tardat , de testam ciuum inferorum, quia demonstratum cst tibi. testamentum enim huius mundi morte morietur. I cstamentum inferorum, non aliud sadus, quam, quod cum morte
pepigimus, intelligit Sapiens. Testamentum uero mundi morte mori docet, quod cum ipso uitae fine, cuncta nostrae uitae foedera , di quidquid cum ipso mundo c0mmercisi h bebamus , consubim intercidat. Recensens deinde stingula bencscia, qua diuino in
i re mortales acceperant, post multa , I est amentum, inquit, aeternum constituit cum
illis i iudicia di iustitiam suam ostendit illis. Vbi apertissime testamentum , pro ipse.
Feci 44. quae Redus in scriptura uocaturi accipitur. De lisac etia loquens , Benedictione ita, ait,
omnium gentium dedit. illi, di testamentum suum confrmauit super c put Iacob. ubi testamentum, nihil aliud significat, quam pactum illud, quod cum Abrah m, lsaac, di Iacob, Deus pepigerat, quod in seminc cius benedicerentur Onan gentes. Idemque l. s. de Phincos, In bonitate, inquit, & alacritate animae suae placuit Deo Israel, ideo sta, tuit illi lcstamentum pacis , principem sanctorum di gentis suae fecit illusii , ut sit illi de semini eius sacerdoti j dignitas in aeternum . Quo loco nihil aliud Ecclesiastici libri
auctor inlinuat, quam foedus illud, quod fuit cum Phinee propter occisum scortat N-.xs rem, qui contra Dei legem, cum Nadianitide cubabat, de sempiterno sacerdotio, tum sibi, tum semini suo donando, percussum . Ecce inquit do ei pacem scederis mei, & erit tam ipsi, quam semini cius, sacerdotium sempiternum , quia Zelatus esi pro Deo suo. N expiauit scelus filiorum Isracl. Septuaginta interpretes pratcrea, per petuo dictionem ma berith, , id est, testamentum conuertunt. M . t et , in eam rem ex Hebraeis auctoribus possemus congerere, nisi Hieronymi sententiam apud Christianos omnigna Rabinorum auctoritate maiorem crederemus . IIur 3 . Is ergo in illa uerba Hieremiae, qua hoc loco Paulus adducit, Ecce dies uenient, dicit Dominus, & feriam domui Israel & domui Iuda foedus nouum, cici: Cum uidisset a Paulo, dictionem Hebraicam berith, non ioedus, sed i cstamentum coniiciti, sic inquit, iod autem pactum pro testamento ponimus, Hebraica ueritatis est , licet testamentum recte pactum appelletur quia uoluntas in eo atque testatio corum , qui pactum ineunt, continetur. Hactenus Hieronymus. Igitur quod interueniat mors ineuntis foedus, non tollit foederis, aut pacti initionem, ut isti arbitrantur,& tamen putant iidem , non posse hoe pacto pacisci. Si intra mensem moriar, sit tibi equus meus: si autem uixero , niihi seruabitur, aut aliquid simile. s. ima SV ut demum , qui prorsus candem epistolam neque Pauli, neque canonicam, neque ueram doctrinam continere arbitrentur. Quod aperte, ut eisdem uidetur, Montani,& Nouati errori fauere uideatur, dum inquit, Semel ad Christum conuersos, si iteruHebr. o. relabantur, per seram etiam poenitetiam, non posse reparari. Impossibile est, inquit, eos, qui semel sunt illuminati, gustaverunt etiam donum coeleste, & participes facti sunt Spiritus sancti, gustaverunt nihilominus bonum Dei uerbum, uirtutesque saeculi IM.t.. uenturi, & prolapsi sunt, rursus renouari ad poenitentiam. Et alibi, Voluntarie enim peccantibus, post accopiam notitiam urritatis, iam non relinquitur pro peccatis hostia:
terribilis autem quadam cxpectatio iudicij,& ignis aemulatio; quae consumptura esst
473쪽
aduersarios. Haec, aiunt, ucrba, neque doctrinae Pauli, neque aliorum apostolorum, hi πιε multoque minus Christi dicentis, Venite ad me omnes,&c. conuenire uidentur. ι, I rimas enim tam amarulenta & sormidanda sententia ab spiritu Paulino prosecta creda- tisadis, Otur, qui tertio quoque uerbo, gratiae, misericordiae, clementiae, & poenitentiae, inter si omnes Apostolicos uiros, praedicator extiterit V. , .' is , neque hic haereticus cauillus obtinere poterit, quo minus di haec epistola sit i, M. Pauli, & canonica, & omnia, quae in illa continentur, sint sacrosancta . nam sit uel unum
mendacium in se continet, non erat cur eandem tum alibi frequentissime, tum uero Cisa --
in sacerdotij & Eucharistiae demolitione, non modo sacramentari j. sed ij etiam, qui haee scribunt , ad Ecclesiasticam N ueterem doctrinam subuertendam, Papillis obiicerent. Sed quantam cum Apostolica N Euangelica fide ij loci Paulini, quemadmodum
Salij omnes, analogiam conseruent, singillatim explicemus iam paucis. Et i, primis, uideo non modo Graecorum sed quorundam etiam Latinorum senten- Prom,ma.
tiam, in id inclinasse, ut hoc primo loco, non 'nitentiae, sed baptismi tantum repetitio negetur. Non intelligunt, ait ad quosdam, qui hunc locunt obiiciebant, Cyrilia Ius Alexandrinus Patriarcha, Paulum , duntaxat hoc loco uerba facere de peccatorum mi. remissione ac poenitentia, quae per baptismum habetur: qui quoniam unus est, nec iterari potest; poenitentia quoque cum baptismo suscepta, unica est & semel recipienda. Hactenus Cyrillus. Epiphanius etiam contra Catharos disputans, his uerbis Apostoli 0. . iis recitatis, Christus, inquit, non amplius crucifigitur, neque potest quis secundum la- ms . uacrum accipere. unum enim est baptisma, te una innovatio. Theophilactus, eadem uerba interpretans, Non dixit, inquit, Paul. quod inutile ac indecorum, sed imposta P Lxi sibile, ut ad desperationem eos iniiciat, ne denuo sperent se baptisma consequi posis. Et rursus, in ea uerba, Renovari ad menitentiam , Quid igitur λ eiecta est poenitentia phaudquaquam, sed per secundum baptisma renouatio est reiecta. Renovatio enim sacri est lauacri, perinde ac Propheta dicit, Renovabitur ut aquilae iuuentus tua. Poenitentiae uero est a uetustate liberare, ac firmos fortesque facere . ad illum igitur splendorem ducere, non licet relapsos, ubi praeter gratiam nihil est. Ad poenitentiam igitur, inquit, quae est ex baptismate. Primum enim quispiam ducitur poenitentia oberansactam uitam, deinde baptietatur, perinde ac ipse praedixit, Poenitentiae ab operibus mortuis. Manifestum autem est ex praecedentibus, quod propter baptismi reiterationem haec dicit. Recrucifigentes sbi filium Dei. Baptisma crux est: simul enim crucifixus est noster uetus homo, ac simul insiti sumus similitudini mortis eius. iEe rursus, Consepulti sumus ipsi per baptisma. qui igitur secunda uice baptizatur quantum in se est , rursus cruci Christum assigit: atqui hoc absurdum est. semel enim mo tuus est, & resurrexit, & mors in eum, porro non dominabitur. Non igitur secundo baptisma, quandoquidem nec secundo crux fit. Et paucis interpositis, Duabus itaque rationibus rem impossibilem esse dicit Paulus baptismatis nempei reiterationem; altera quidem quod indignus est, qui tantis bonis donatus sit, ac omnia ea perdiderit, rursus iisdem frui: altera uero horribiliori multo, quod uidelicet impossibile sit filium
Dei recrucifigere. Hactenus Theophila s. inui totam eam interpretationem ex Chrysostomo accepisse uidetur. Theodoritus Cyriensis Episcopus eundem sensum sequutus, ita etiam paraphrastice eadem uerba interpretatur. Impossibile est, &c. Non, inquit, fieri potest, ut, qui ad sanctissimum baptismum accesserunt, di gratiae diuini Spiritus participes fuerunt , di aeternorum bonorum figuram acceperunt, rursus accedant, & at tum baptismum assequantur. Hoc enim nihil aliud est, quam filium Dei rursus crucifigere, de eadem , qua prius affectus est, rursus ignominia afficere. Sicut enim ipsemet passionem sustinuit, sic etiam semel oportet eius esse cum eo participes. Vni autem cum eo per baptismum consepeliri, & una cum resurgimus. Fieri ergo non potest, quod dono baptismi rursus fruamur. Christus enim, qui surrexit a mortuis amplius non moritur, mors illius ultra non dominabitur. mi Od enim mortuus est peccato, semel mortuus est: quod autem uiuit , uiuit Deo. Vetus quoque noster homo , una crucifixus est mortis figura, in baptismo suscepta. Et subinde, Haec autem dixit diuinus Apostolus docens Iudaeos, qui crediderunt, ne existimarent sanctissimum
baptismum esse similem baptisnis Iudaicis: illi enim non Bluebant peccata, sed cor-
474쪽
Doris sordes , quae uiciebantur . purgabant. Qua de causa & multa & sequenter adhubebantur: hic autem unus est, ut, qui salutaris passionis S: resurrectionis typum habeat , & suturam resurrectione nobis antea describat. Hactenus Theodoritus. Occumcnius autem Constantinopolitanus, eandem interpretationem imitatus, Non dixit
Paul. ait, Dissicile est, sed impossibile. gustaveruntque donum ccclesie, remissionis scilicet peccatorum, quae fit in baptismate, siquidem hoc donum coelesse est, N participes facti suerunt Spiritus sancti, per manuum scilicet impositionem, sicut dixit superius. Hactenus Oecumenius ..Αliaque complura in eandem sentcntiam. Haymo etiaΗalbet statensis inter Latinos interpretes non postremus, niaximusq; Latinorum patruin Ambrosij, Augustini,&c. imitator, eundem sensum legitimum putat, in haec uerba scribens, Impossibile cst, inquit , iterum renouari posse eos per poenitentiam, & per baptismum , qui postquam omnia , quae superius memorata sunt , perceperunt, relapsi sunt ad immunditiam criminalium peccatorum , aut etiam ad infidelitatem. Non dicit dissicile est, sed impossibile. Q od enim dissicile est, utcunque potest agi, itrapossibile uero est, quod nullo modo potest fieri. Hactenus Flaymo. Itaque uniuersi isti
compluresque alij, tum ex Graecis, tum ex Latinis, non quamcunque poenitentiam impossibilem esse credunt, a Paulo decerni, post semel acceptum baptisma, sed eam, quae cum ipso baptismate, condonat uniuersa. Ni et vulva autem hanc sententiam ueram comprobare ex multis uerbis, quae loco illi Paulus inseruit. Primo nanque, non quoscunque Paulus per poenitentiam posse renouari , dicit impossibile, sed eos. qui iam sunt illuminati, idest baptirati. Constat
. autem ueteres sacramentuin baptismi sacramentu illuminationum appellasse, ut patet
ex Dionysio Areopagita, & caeteris Graecis, qui post ipsum scripserunt, atque id pr
hirea apisi tendunt fasces aut lucernae, quae baptiZatis donantur. Confert etiam eidem sententiae V X ingentem probabilitatem, uerbum Renoirandi, quod tantum sacramento baptismi ab omnibus Christianis tractatoribus conuenire decemitur . Saluos nos fecit, inquit idem Ad Tim.3. Paul. per lauacrum regenerationis & renouationis Spiritus sancti. Renovari, ait Chrysost. est nouum fieri : Id autem cootingit in baptismo, ubi semel deponitur homo uctus. cum actibus suis & exit a lauacro noua creatura. Et August. Eos, inquit, qui iam ba--Π, is mirati fuerint, curari melius dicimus per poenitentiam, non renouari, quia renouatio in ' baptismo est. Quod & antea paulo prolixioribus uerbis notarat Ambro. Nituntur de- - .,.ia inde in uerbo, Rursus crucifigentes filium Dei:& ostentui habentes. Quod in omni-ν- -- . hus locis, quos ex his auctoribus citauimus, aduertere licet. Fructus, aiunt, passionis& sepulturae Christi potissime in baptismo percipitur, hocque sacramento proprie auctore Paulo, & Christo commorimur, & consepelimur: Zc rursus deuicta morte peccati. si in nouam uitam cum illo resurgimus. Itaque sicut ad Rom. scribit idem sanctus Apost omnes baptizatos in Christo in morte ipsius baptietatos esse, & per baptismum cum e dem consepultos & commortuos peccatis suis, & complantatos in similitudinem mostis eiusdem, ita nunc sibi per omnia consentiens, inquit, Recrucifigere Christulit, de eundem ludibrio exponere, quicunque baptismum iterant , ac proinde non irritam modo & infructuosam, sed mortiferam & exitialem esse secundam baptiis itinctionem : quippe quae nihil aliud sit, quam iterata quaedam traductio seu infamatio Christi. Urgent etiam praecedentia & sequentia, quae omnia uolunt huic sensui planissime applaudere . Dixerat enim prius Apostolus, non rursus iaciendum esse iundamentum poenitentiae ab operibus mortuis, & fidei ad Deum, baptismatum doctrinae, &c. Post haec etiam uerba, de quibus est controuersia, subiungit Terra super se uenientem bibens imbrem , ac germinans herbam, illis, a quibus colitur, accipit benedictionem a Deo rproferens autem spinas ac tribulos reproba est ac maledicto proxima. Quae uerba nihil aliud esse uolunt, quam praecedentis sententiae, qua dixerat, impossibile esse homines, semel baptietatos, rursus renouari baptismali poenitentia, confirmationem quandani ac corroborationem . Ac si plane diceret, Mirandum non esse, si Deus nullum baptismum statuerit, quo lapsi renovari queant, cum terra quoque, quae uenientem m- per se biberis i inbrem, herbam opportunam se colentibus germinat, a Deo benedicatur. quae uero tribulos & spinas proseri, reproba st .& adeo in digna secunda imbris sal
raris superinfusione, ut potius combustione finienda sit. Volunt demum ij interpretes.summe
475쪽
summe hunc sensum , ideo cum Paulina mente congruere, quod eam epistolam, non ad quoscunque, sed ad Hebraeos scriberet, qui cum plurimis, ut dicebat Theodoritus, baptismatibus uterentur, easdemque ablutiones subinde repeterent, putabant bapti iami confidentia , m quo docti fuerant, uniuersa delicta per Christi passionem consepeliri, peccandum: quam falsam persuasionem his uerbis ab eorum mentibus Paulus exterminat.
Hiai x , facile nostrorum haereticorum, qui hanc epistolam, cum Nouato sacere nobis obiiciunt, calumnias eludunt, dicentes Paulum auctorem huius epistolae, non quamcunque poenitentiam, post illuminationem, susceptunaque baptismum impota sibilem dicere , sed leuem eam, quae uniuersa delicta condonabat, quam quod eam quasi dispositionem supponat baptismus, baptismalem vocamus. Sed praestat eorum uerba referre ne haeretici nostri arbitrentur se primos huius calumniae inuentores extitisse . Sic itaque in ea uerba, Rursus renouari, dic. Theodoratus scribit, Nouatiani haec uerba in aciem producunt, aduersus ueritatem , non intelligentes, diuinum Apost. non prohibuisse medicamenta poenitentiae , sed diuini baptismatis distinitionem docuisse. Vnde subiunxit, Rursus crucifigentes sibimetipsis filium Dei & traducentcs, ac ignominia afficientes. Diuinum enim mysterium ignominia afficere, est eiusdem bis, cile participem . Hactenus I heodoritus. Occumenius autem in eadem uerba, Abiecit ne poenitentiam abiit, quemadmodum habet diuus Cyrill. 6. uolum. secundae partis latriae, quod est in spiritu de ueritate, sed abiecit poenitentiam, quae est per baptismum . opo tet enim primum praecedere pcenitentiam, ad renunciationem prauarum actionum,& ita baptisari. Illam itaque poenitentiam ait, quae in baptismate est. Unde S ren uate dixit, quod proprium est baptismatis. Et rursus, Crucifigentes, quod dc hoc proprium est bapti sinatis: qui mina baptizantur, una cum Domino crucifiguntur. qui igitur rursum uult per alterum baptisma poenitere, Christum rursus crucifigit, eo quod rursus una cum ipso crucifigatur. Vnde ait, Rursus crucifigentes sibimetipsis filium Dei. Nam quid est, Rursus crucifigentes sibimetipsis filium Dei & ostentui exponen tes, nisi ab integro sibimetipsis crucifigentes, S pudefacientes. Miod autem dicit tale quippiam est. Semel crucifixus est Christus, de nos semel una cum ipso per baptismum . qui ergo opinatur alterum esse bapti sinum, quantum in ipso est, ab integro dominum erucifigit. Quid enim aliud facit, qui secundo arbitratur per baptismum cum eo crucifigi posse, quam quod ipsum quoque existimat crucifigi posse, per ea quae facit pSecundo autem crucifigere Christum, quantum in ipso est, nihil aliud est, quam oste- tui exponere ipsum, de pudefacere ipsum. Haec occumenius. aliaque multa in eandem sententiam. Flaymo deinde in eadem uerba, mi id ergo exclusa est ne poeni tentia per baptismum & ueniam delictorum Zabsit . duo siquidem genera sunt poenitcntiae, unum quidem ante baptismum, quod & praeparatio baptismi potest appellari, de quo superius diximus, iniungi illis, qui instruuntur antequam ad baptismum perueniant, quod beatus Apostolus hic excludit, dicens, non posse iterum renouari per poenitentia,
quatenus poenitentia peracta, iterum baptizentur. Alterum genus poenitentiae est, quo post baptismum delentur peccata, quod beatus Apost. minime excludit. Terret ergo omnes, ut timeant post baptismi gratiam grauioribus peccatis se implicare, quia noti potest fieri secunda uice, renouatio per lauacrum baptismatis. Nam sicut Christus, se mel mortuus est de semel resurgens, iam non moritur iterum, ita semel gratia baptismatis agenda est: nec potest iterari nisi dubium fuerit, utrum nam quis captus abii stibus sit bapti ratus. Renovari autem dixit, nouum fieri: nouum autem fieri hominem sacri baptismatis est, de quo Propheta dicit, Renovabitur ut aquilae iuuentus tua. iI mpossibile est, inquit, iterum renouari posse aliquem per poenitentiam, quae fit ante baptismuin, ad hoc ut iterum bapti aetur pinnitentia expleta. Hactenus Haymo. H. . LMi ergo haeretici nostri, a sanctis auctoribus, tum Graecis, tum Latinis, quo sensu huius epistolae auctor Paulus impossibile esse dixerit, eos, qui semel sunt illuminati, sustaveruntque donum c teste, dcc. rursus per pinnitentiam renovari. Habent deinde quam poenitentiam impossibilem uocet, atque adeo, quam inualidum quamque ene ue sit corum telum, quod in eam epistolam si imma confidentia coniiciunt.
uero is sensus, quod ab omnibus cum Graecis, tum Latinis patribus a Llt ij probe-
476쪽
probetur, milii valde arrideat: sunt tamen alii, qui non minus cum Paulino sense, scripturaque phrasi uideantur congruere ; ut quod quidam uolunt, hoc loco sanctum Apostolum non de baptisma, sed de ea, quae gratia baptismali amissa , celebratur poenitentia , loquentem ad terrorem peccatorum hyperbole usum. cui sensui, & ea uerba , quae post integram cominationem collocantur, uidentur applaudere, Confidimus autem de uobis dilectissimi meliora & uiciniora saluti. Tametsii ita loquimur, acsi Apost. hyperbolicam illa, quam spiritus seruore fuderat, comminationem his uerbis leniret. Est igitur loci huius hic sensius, non quidem uere esse impossibilem, post susceptum baptismum , poenitentiam, sed propter eius difficultatem summe difficilem. solet nanqueno modo scripturae sacrae, quae uulgarem ratione loquendi semper imitantur, sed summi quoque philosophi, per figuram hyperbolem, res quasque difficiles impossibiles dicere. Ni e et, usu magna impietas est, quod quidam, qui non satis in hac parte scripturae phrases aduertisse uidentur, autumant, Paulum apostolum huiusmodi non ustis sed hyperbolis comminationibus uti, cum nihil tum in humana ratione loquendi, tum in sancta scriptura sit hac figura frequentius. dicimus enim de obstinatissimis peccatoribus, qui prauae uitae affirmatione & peccandi consuetudine durent, imponsibile esse eos proiecta uita ueteri, ad meliorem frugem iterato conuerti, non quidem quod id omnino impossibile iudicemus, sed quod eorum induratione considerata existimemus dissicile. in quem sensum, multa nobis tum ex ueteri, tum ex Nouo testamento, nisi id ociosum putaremus, producenda filassent. Verum, quod sanctae scripturae familiare sit hyperbolicis comminationibus uti, nisi ij, quos proferemus, sussiciant, sexcentis locis scripturae conuincitur. Ecce dies Domini uenit, inquit Isaias de Babylonis excidio loquens crudelis & indignationis plenus, & irae furorisque, adponendam terram in solitudinem, S peccatores eius conterendos de ea, quoniam stellae coeli, & splendor earum, non expandent lumen suum, obtenebratus est sol in ortu suo,& luna non splendebit in Iumine suo. Et rursus, Super hoc coelum turbabo, & mouebitur terra de loco suo, propter indignationem domini exercituum, & propter diem irae furoris eius. Et rursus apud Erechielem, Et dabo terram in solitudinem, & in drasertum, & deficiet superba sortitudo eius, & desolabuntur montes Israel, co quod nullus sit, qui per eos transeat. Et iterum de Aegypti excidio loquens ad Pharaonem, Et operiam, cum extinctus fueris, coelos, & nigrescere faciam stellas eius, omnia luminaria coeli, moerere faciam super te, & dabo tenebras super terram tuam, dicit Dominus Deus. Nunquid uere credendum est, tempore quo Babylon per Medos uastata est, aut quo Hierosolymae per Chaldaeos sunt excissae, aut quo Aenptus a Persis fuit c pia, solis, ac stellarum splendorem ablatum, aut terram loco suo motam, aut in solitudinem & desertum contra sacras Sc prophanas historias, quae semper eas prouincias habitatas docent, omnino conuersam Vtitur ergo Deus non modo hyperbolicis promissionibus, ut quando filiis Israel terram lacte & melle fluentem spondet. ad quod genus pleraque multa, quae ad sacrum Euangelicum statum pertinent , spectare uidentur , sed hyperbolicis etiam atque excessivis cominationibus, quibus stupidos ac ei trones peccatores perterreat. Neque uero, sicut illi putant, hyperbolica comminationes aut promissiones, mendacium aut falsitatem includunt, cum qui audit si tamen ut luna habet cum ratione consortium recte quid omnes illae loquendi rationes sibi uslint, concipiat: scit enim nihil aliud esse hunc modum loquendi, quam eorum, quae promittuntur , aut comminamur, exaggerationem quandam. Quemadmodum N per contrariam figuram, quam tapinosim, aut ironiam uocainus, cum scilicet modestia qua dam inter loquendum, nos, nostraque deiicimus, nequaquam mentimur. Taliaqi sunt
reliqua, quae in hunc secundum sensum iaciuntur, ut quod hic nolint quidam, impossi bile pro difficile accipi, quod Paulus dixerit hoc loco peccantibus nullam superesse hostiam. Vnde colligunt Apostolum non de quavis, sed de uera impossibilitate loquutum . nam quem sensum habeat hic locus, postea uidebimus. Vt quod etiam aiunt hi Paulum, non de quavis impossibilitate, sed de uera loquutum, quod quibusdam fide Iibus renascentia per baptismalem unda multo quam multis Christianis peccatoribus reparatio per pcenitentiam sit difficilior. Primo enim Paul. hic non de quibuscunque peccatoribus, sed de iis, qui diuini luminis beneficio suscepto, diuinorumque chartialia matum
477쪽
matum unctione delibuti, speque iam semel a temae scelicitatis obeundae concepta, non
quacunque ratione, sed obstinate delinquunt. horum autem conuersio, & reparatio, cum non ex ignorantia sicut ante baptismum, neque ex infirmitate, quae charismatibus iuuabatur, sed ex mera malitia animique prauitate peccet, quato sit, quam ea, quae
baptismum praecessit, difficilior, nemo est qui non uideat. Certe, peruersi difficile coria rudi . . riguntur Z & res ipsa indicat, hos facilius ad meliorem uitae frugem conuerti, qui nunquam fuerint c estis cognitionis luce perfusi, quam eos, quos diuinae notitiae radius exclusa ignorantia iam imbuit. Eset ira τε iuxta hanc interpretationem, huius loci legitimus sensus, non quidem IV.ti se post acceptum baptismum enitentiam peccatorum esse impossibilem , quod Nouatus docebat, sed propterea quod nec ignorantia nec infirmitate iam peccent, sed pura ma--M. litia , prorsus esse difficilem. Eorum tamen sententia reprobanda est, qui hac hyperbole Paulum usum docent, ut desperationem peccatoribus inderet: desperatio enimc ut recte Basilius inquit non perirahit ad poenitentiam peccatores, ncc cautiores, aut diligentiores, sed segniores & somnolentiores facit. Apostolus autem, peccandi licentiam non indulgere, sed amputare eontendit. Vtitur itaque hyperbole Paul. non quo in desperationem auditores coniiciat, sed quo tum iustos, cautiores reddat, tum uero peccatoribus ad magis ad iustitiam annitendum stimulos addat. E, et x et huius loci apud multos nee postremos auctores, ille sensus legitimus, quo το - credunt, Paulum hic, non de difficultate poenitentiae, sed de omnimoda impossibialitate sermonem facere, non tamen post quodcunque peccatum, sed post id, quod I Pannes Apostolus uocat peccatum ad mortem , seu blasphemiam in Spiritum sanctum, quam Christus neque hoc saeculo, neque in futuro remittendam pronuntiat. Est autem blasphemia in Spiritum sanctum seu peccatum ad mortem, quando aperta Dei H
ueritas conscientiam conuincit, de tamen impie laudemus contra contendere, cuius
rei apud Marcum planissime historia contexitur, ubi cum Pharisaei damoniorum expulsiones diuinitus patratas aperte uiderent, summa tamen animi nequitia & impudentia repugnantes, Christi diuinitatem recipere omnino renuebant. Quod si Christus haec dixit de aliis, qui impii erant, & suscipere ueritatem nolebant, sed manifestam, ita ut negari non posiet, impugnabant: quid accusabimus huius epistolae auctorem, quod ilios , qui non externis uerbis aut externis miraculis solum, sed intus in corde illuminati, donum coeleste gustarunt spiritu accepto, gustaveruntque bonum Dei uerbum ac uim tutes uenturi saeculi, & tamen ab his omnibus retro labuntur, & blasphemant gratiam tanto spiritus testimonio agnitam, hoc Ioco condemnet, dum dicit, eisdem p
nitentiam impossibilem pH. ie autem sensui finitimus est ille, quo quidam etiam auctores Catholici, hoe et misIoco Paulum de impossibilitate quidem absoluta loqui, libenter fatentur, at non cuiniuscunque, sed ipsorum peccatorum respectu, quibus post perditam gratiam, nisi di uini muneris beneficio, reuerti, prorsus est impossibile. Ea enim impossibilia dicuntur , euangelica phrasi, quae ab hominibus, nisi diuini muneris adiutorio, praestari non possunt, ut quod ait Christus, de bonis operibus loquens, Sine me nihil potestis facere. I in x s. Et rursus, salutis consecutionem apud homines, quidem impossibilem, apud Deum ' uero possibilem absolute pronunciat. Est ergo huius loci sensus luxta horum sententiam, esse impossibilem , si uires humanae tantum attendantur, Peccatorum conuersi
nem, non item si diuini auxilij beneficium, quo solet etiam dominus desperatissimos quosque peccatores prosequi. Neque uero in hunc sensum quorundam rationes uideo A i V I magnum impetum facere, qui aiunt, primum, hanc rationem loquendi inconsuetam esse sci ipturarum auctoribus. Deinde quod eodem quoque pacto sit impossibilis pri- oti et .ma illa per baptismum cuiuscunque peccatoris conuersio. Vnde non opus erat Apostolum hanc peccatorum conuersionem, per poenitentiam, impossibilam dicere. Primum ' μ . enim falseni est, scripturas eo modo Ioquendi non uti, ut ex locis, quos induximus aliisque compluribus, quis potest colligere. Neque magnum est piaculum dicere in possibile nobis esse credere. Ad quod tamen inconueniens nos isti reducunt, cum Paulus doceat, fidem donum Dei esse, & Apostoli postulent Christum, ut adaugeat illis fi- L.Lir. dem, & cum inter spiritus fructus fides numeretur a Paulo, & cum unicuique Deus diu si i S
478쪽
uisierit mensuram fidei. Vnde non blasphemiae impiae aut cum scripturis puetnares, ut isti alioqui uiri docti censuerunt, sunt hae locutiones , sed uerae piae & catholicae, & inscripturis ussitatae, quibus dicimus neminem posse saluum fieri, &c. semper enim intcl-R . ia. ligitur inclusa conditio , Nili Deus subueniat, &c. Neque tamen si quaedam , quae nostris tantum uiribus non postumus praestare Euangelica & Apostolica phrasi, absolute inipossibil la dicuntur, protinus omnia similia impossibilia absolute uocanda sunt, sed ea, quae usus loquendi sanctorum auctorum sic vocari permittit. Ergo quanuis Paulus hoc loco impossibilem ex uariis sanctae scripturae locis, sine diu ini numinis auxilio p nitentiam pronuntiet, non cogimur fidem, & similia impossibilia absolute conses lini uocare. uod secundo loco etiam obiiciebatur primam quoque conuersionem sine duint . auxilio diuino impossibilem esse, hoc habet responsimi, magnum esse utriusque uersionis discrimen. In prima enim , cum non ex malitia, sed ex ignorantia peccetur, multo quam in secunda sunt abundant lora diuinitus indultarcharismata, unde ex parte adiuuantis Dei est conuersio pet inde quoque facilior. Ε x parte etiam resurgentis, cum diuinam illustrationem & gratiam contempserit, obtusior est etiam surgendi appetitus, unde tota quoque conuersio, plusquam illa praecedens dissicilis redditur. Et profecto nescio quis non uideat, eum peccatorem, qui nondum est fidei S suturae sexti R citatis mysteriis, initiatus, dum sibi bona, quae nec oculus uidit, nee auris audiuit, proponuntur, quam illae, qui cum haec rectu cognouisset, contempsit, seruentius in iustitiam contendere. EsT E T i Au aduertendit, in his omnibus, non conuersionem conuersioni conferre, sed conuersionem peccatorum obstinatorum, & qui lana in profundit deuenerunt, cum con-
νδ . M uersione per baptismum : haec enim in quantuitis infidelibus, si cum illa conferatur, ubiis i in iam contemptus, est profecto leuissima . Nam quod Paul. non de quibuscunq: peccatoribus, sed de obstinatis loquatur, eius uerba S contextus demonstrare u identur. De his enim peccatoribus loquitur, qui illuminationem, gustum doni coelestis, par ticipationem sipiritus, bonum Dei uerbum, id est Euangelicam doctrinam uirtutesque futuri saeculi, id est coelestia miracula, quibus aetereae talicitatis fides, spesque comparantur , prorsus contempserunt, qui a inquam, meso uitae exemplo, in se ipsis, apud μ-tes idololatras, Chi illum ostentui & ludibrio exponunt, di eundem traducunt. Nihil enim aliud in hac parte, per Christi crucifixionem di tradictionem, quanquam alii multa philosophantur, intelligo, quam eiusdem Christi ignominiam, quae ex prauo Christianorum exemplo, apud gentes infideles potissime eo iaculo, qtio crux Christi - apud Viates erat stultitia, apud Iudaeos uero scandalum coalescebat. Quod clare ea
uerba ostendunt, quibus, inquit, Rursus crucifigentes sibimet ipsis cidest in semetipsis Graeca ratione loquendi filium Dei . Nam quod non de quibuscunque peccatoribus sed de iis, quos modo depingimus, loquatur Apostolus, id paradigma, quod statim subii
ciat, aliunde demonstrat. Terra enim, inquit, saepe uenientem super se, bibens imbre, S germinans herbam oportunam illis a quibus colitur, accipit benedictionem a Deo et proferens autem spina , ac tribulos reproba est, S c. In hac profecto antithesi, secun . i da pars, qua de reprobis agitur cum priori consonare debet. quemadmodum ergo non quaecunque terra accipit benedictionem a Deo, sed ea, quae saepe superuenientem imbrem , grato herbarum.ac florum munere compensat, ita non quaecunque terra maledicta est, sed quae post multos ac uecundos imbres manet sterilis. Itaque non uideo cur ullum ex iis quatuor sensibus, cum omnes simul cum sancta scriptura conuenire pro bentur, quis possit reiicere, praesertim cum omnes non modo Montani, sed haereticam istorum, contra quos modo decertamus, calumniam, sussicienter comminuant. sed iani k e ... ad secundi loci , quem nobis iniiciebant, interpretationem properemus . , u v x M locum , stiri Nouatianorum haeresi olim ingentem, dum praeter Pauli seta
ιαι ex is tentiam accipitur, tribu ille occasionem . Verum quam longe auctoris eius cpistolae mes,
a ..ii. ab ea crudelis ima insania fouenda recesserit, sancti de Ecclesiastici patres multiplici in
L. . ' terprctatione conuincunt. Sunt autem non pauci, praesertim ex ueteribus, qui eundem rim a lis. locum de baptismali holi ia, id est de baptismi rei teratione, qua Christus pro nostris peccatis offertur, accipiant: ita ut sit sensu), Voluntarie peccantibus nobis iam non relinquit ut hostia pro peccatis, id est non relinquitur alter baptismus, quo suscepto, pro nom
479쪽
stris peccatis, patri Christiam quasi hostiam uiuam immolemus. Atque hIc protinus
loci huius difficultate se eximunt. non negat caiunt in Paulus poenitentiam, sed quemadmodum loco praecedenti, materationem baptismi. Non tollit, inquit, oecumenius oream resipiscentiam, minime gentium, sed secundo baptirari interdicit. nam hostiam di cit hoc loco, passionem & baptisma, quemadmodum etiam in superioribus dixit. Hactenus Oecumenius. Flaymo uero, Iis autem, inquit, uerbi S, non excludit poeniten- .
tiam, neque propitiationem, quae fit per poenitentiae medicamentum , sed secundum lauacrum baptismi excludit: non enim ita est inimicus salutis nostrae ut diceret, non est uItra poenitentia, neque peccatorum t mistio, sed hostia, inquit, ultra non est, hoc est, crux ultra non est secunda, ut iterum Christus crucifigatur, iterumque nos baptizemur . nam sicut Christus semel mortuus est, & iam non moritur, ita nos semel i baptirat i in fide mortis eius S sepulturae, sicut Apostolus alias dicit, Consepulti cum ' -' illo per baptismum in morte. Et post pauca, Terret ergo Apostolus omnes ut metuat post baptismi lauacrum ad uitia relabi, quia non postunt rebaptizari: terret etiam ut si peccauerint, renitentiam statim studeant agere dignam, quoniam quicunque poeni tentiae medicamentum neglexerit, uindicia dc consumptio ignis aeterni devorabit eu . Hactenus Flaymo. Eandemque sententiam Chrysostomus & Theophilus imitantur. cuius posterioris uerba sic habent, Haud poenitentiam auferens haec dicit, ut quidam intellexerunt, de suspicati sunt, sed ostendit, non esse locum secundo baptismati, qu doquidem nec secunda uel alia sit mors Christi futura. Sacrificium enim eam appetia Iat, ut cum inquit, Vnum enim sacrificium consummauit in perpetuum baptisma nostrum: sane mortem Christi effigiat. ut igitur mors Christi una, fic & baptisma unum. mi id igitur adeo intrepide peccas, cum non sit spes amplius, te per baptisma denuo Deliciter delere posse admissa crimina. Haec Theophilactus similiaque de eadem re Chrysostomus scribit. 4Vaa v is enimuero absit sanctorum uirorum iniuria, semper mihi hic sensus aliqua iis tuto uiolentior iudicatus est, nec satis cum Pauli mente mihi uidetur congruere. iTerret hic Apostolus, ut omnes ueteres&recentiores conueniunt, Hebraeos, ne hostia- Prum, quemadmodum in Israelitico statu, confidentia delinquerent. Miorsum ergo si tantum de baptismali hostia poenitentiaq; loqueretur, haec uerba profunderet Licet enim semel suscepto baptismo, Christus in eodem baptismo repetendus, quasi hostia non detur, superest tamen idem in caeteris sacramentis, praesertim in poenitentia, ubi si non di magnificentia, & diuina prodigalitate applicetur, applicetur tamen in tanta, . ia quanta ad ignis aeterni iudiciique declinationem, quae duo hic formidanda docet Apostolus, uel abunde sufficiet. Itaque quemadmodum non fatis efficaciter modo qui quam, homines a peccatis deterreret, si diceret baptisma esse irreiterabile, sevistumque eius non posse bis percipi, eum sint multa alia sacramenta, quibus Christus, quantum ad uitae aetemae consequutionem , aeternique supplicii declinationem sufficienter offeratur, ita mihi Paulus enimuero, si huc sensum hic locus habeat , insufficienter homines a
peccando reuocare, uidetur. Erat enim in promptu peccatorum responsio. Se imus Paule nobis uoluntarie peccantabus, nullum restare baptismum, nullamque hostiam baptismalem superesse. At restant multa alia sacramenta , quibus ut uitam aetemam .ncia a
adipiscamur, iudiciumque, quod formidandum dicis, euadamus, Christus propnobis sufficienter Oisertur. Deinde, 'cile haud dubie Paulo erat, si de baptismali reit ratione ageret, id ipsum uel bis expressioribus & potentioribus dicere. Tertio, hie Paulus nullum habet uerbum, cui hic sensus inniti queat. non enim, ait, uoluntaria peccantibus post acceptum baptismum , sed post acceptam notitiam ueritatis, quae
etiam sine baptismo haberi potest. Maarto tandem, licet Christi passio apostolica phrasi sacrificium uocetur, nunquam tamen baptismus. Absurdaque est mea quidem sententia huiusmodi locutio.
Q Suux ergo, qui duplicem peccatorum differentiam aduertant, eorum scilicet, quae divi. . inuoluntarie, & eorum, quae spontanee & libere committuntur. Spontaneis igitur ac li- ur' beris peccatis, quod sint grauissima, nullam post acceptam notitiam ueritatis, m nere hostiam, cum Paulo fatentur: caetera uero, quae inuoluntarie patrantur, non negant remitti . Voluntarie inquit Theodoritus, Potuit Paulus, docens, ea, quod quae TM. . e limo praeter
480쪽
preter animi sententiam fiunt, aliquam ueniam merebuntur. Haec Theodoritus. Sed haec opinio multo est quam praecedens absurdior, tum, quod quampiam humanam actionem libertate destitutam, putet esse peccatum, tum deinde, quia etsi hoc de acti nibus illis, quas mixtas uocat Aristoteles, quae cum non ab integra libertate, sed plerunque a grauioris mali formidine deri uentur, uenia sunt dignae, uelimus accipere, adhuc tamen absurdum est, & catholicae doctrinae contrarium, quantumque liberis & e pontaneis peccatis, pαnitcntiam auferre. etiam enim si quis non tantum libere, id est. nulla habens ab extrinseco incitamenta peccandi, sed etiam ex malitia, animique peruersitate, nulla interiorum passionum concussione commotus, per legitimam poenite tiam di dolorem oblatum. S, is et tertio , qui eum locum, ex ipsis Pauli uerbis expositum uelint: non enim quibuscunque hostiam pro peccatis superesse negat Paulus, sed uoluntarie peccantibus, id est, in actu peccandi permanentibus. Vnde Oecumenius, Animaduerte, inquit, quod non dixit, Peccauimus, sed imperfecto usus est participio α-- mis, ostendere uolens, perseuerantiam in peccatis utque ad mortem. hinc enim potissime manifestum est, quod non tollat panitentiam . Hactenus Oecumenius. Cui concordat Theophi lactus in haec uerba, Obserua hic, quomodo ueniae locu relinquat . uoluntario enim, inquit, peccantibus, hoc est, permanentibus in peccato citra poenitentiam, quemadmodum si non permaneamus, sed uitae in melius permutatae specimen exhibuerimus, ueniae certe locus est . ubi sunt igitur, qui poenitentiam tolli clamant f Censent autem auctores huius sententiae, nihil hic aliud Paulum docere, quam quod uel Ioannes Apost. de peccato ad mortem, uel Christus apud Marcum de blasphemia in Spiritum sanctum, antea pronunciarent. Nihil enim aliud esse credunt, post acceptam notitiam ueritatis uoluntarie delinquere, quam peccatum ad mortem, de quo Ioa. loquitur, pro quo non esse orandu docet , aut peccatum in Spiritum sanctum, idest agnitae ueritatis impugna tionem, aut conleptu , quod neq; in hoc saeculo, neq; in futuro esse remissibile Christus pronuciat. Atq; huc sensum,cum nec apostolicae phrasi, nec catholico sensui sit aduersus, immo cum proposito Paulino, in hac parte, quod no est aliud, quam homines per pα
rum aeternatu terrorem, a peccatiSprotrahere, conuenire uideatur, reprobare non ponsum: sicut neque eam interpretationem damnare audeo, quae hoc loco Pauluin huius epistolae auctorem docet pro maximo seruore, spiritus, ad perterrefaciendos peccat res , hyperbole usum, quo pacto frequenter patres filios territuri, se eosdem haereditate abdicaturos, neque amplius in gratiam admissuros, si hoc aut illud facinus des gnarint, comminari solent, quod tamen nunquam exequuntur, si filios ad resipiscentiam paratos intelligant. Itaque Paulus, non quod ita sentiat, nullam scilicet superesse hostiam post acceptam notitiam ueritatis, uoluntarie peccantibus, hoc pronuntiat, sed ut obstinate peccantes a peccando deterreat. Nec tamen sui in alterius loci interpretatione quoque docuimus salsa docet, aut falsis mendacibusque terriculamentis homines concutit , sed Apostolico spiritus seruore sententiam exaggerat. Est enim hyperbole figura, quae fit, cum dictio excedens fidem augendi minuendiue gratia, in contextu locatur, qua in epistolis Paulinis nulla credo si equentior, ut cum ad Romanos scri-hens, non aliam , in agendo hominum delectu, aut in reprobando, Deum habere rationem, inquit, quam figulum in fabrefaciendo ex eadem massa, uasa in honorem aut in contumeliam, di similia quaedam, quae eo loco ad coprimendam hominum audaciam, deprimendat mortalium superbiam, no semel ingeminat . Quae omnia nisi hypei bolico accipias, in summam desiperationem & recte operandi socordiam, prosecto peruenies. Cuius rei sorte inaduertentia, opinio illa , quae nihil in prudestinatione, aut reprobatione nostris operibus tribuit, magno conscientiarum malo, in scholas emersit.
Q vati L. 'M autem hi sensus, quos diximus, non modo Nouatianum errorem,&nostrorum haereticorum in hanc epistolam calumnias sufficienter elidant, sed etiam plures eorum legitimi uideri pollent et in ea tamen sum ego sententia , ut Paulus non de alia re hic loquatur, quam de ea, qua tota hac epistola, praesertim uero hoc decimo capite loquitur: de excellentia, inquam, & discrimine Mosaici & Euangelici status. Proposuerat huius capitis initio sanctus Apostolus, legem Mosaicam nihil aliud Diste quam futurorum bonorum imaginem, & umbraticum typum, dixerat eandem cum Omnibus