장음표시 사용
81쪽
spiciam, Epicurus, Metrodorus Chius, Xenophanes Colophonius, & apud Romanos
M. T. Cicero, uniuersam de medio sustulerunt, quod nimirum ridiculum putarent, re rum externarum simulacra, quae per sensus temere inrerdiu concepta, temere quoque in somniii animum ipsum pulsant, aliquid diuinitatis habere. Contra, Orpheus, S crates, Pythagoras, Plato, Chrysippus, Porphyrius, Platonici, & Stoici, multum eis tribuerunt ; quanquam magno sententiarum discrimine, Stoici enim, cum uniuersa somnia aliquid portendere putarent, Academici, ea tantum, quae a quodam animi & co poris praeparatione proiicturent, a tenui nimirum coena, a purgato cerebro, a certo ciborum delectu, diuina putabant. Vnde Socrates eos, qui frugali uictu ac potu, somno sese tradidisiciat, uis a tranquilla atque ueracia cernere docebat: contra uberiovem p stum, animam ita opprimere, ut influxus superiores non sentiat. Nos, neque cum pri 'ribus illis uniuersam somni spiciam abrogamus, neque cum his, omnia somnia statutiamus , sed eam triplicem , pro triplici somniorum origine, este credimus. Est enim somnaspicia, quae in aluinorum somniorum, idest corum, quae diuinitus infunduntur, interpretatione uertatur, quae non est aliud quam pars prophetiae . nam per somnia cum uiris sanctis, Deum nonnunquam congredi, scriptura docet. Per somnium, ait Iob, in uiasione nocturna , quando irruit sopor super homines, di dormiunt in lectulo, tunc aperit aures uirorum, N erudiens eos, instruit disciplina . Et in Hieremta. QSi habet somnium , narra somniit; qui habet sermonem loquatur semione meum. Vcreq; Daniel ac Nabuchdonosor, somnia, quae rerum saturaru essent praesagia, somniasse dicu tur. Interque Euangelicae foeticitatis partes copulatur, a Ioele, quod senes, somnia sint somniaturi, di iuuenes uisiones uisuri. Et demum ne uniuersa quae tum ueteris, tum noui testamenti historiis continentur, exempla huc proseramus, Ioseph, sacratissimae Virg. sponsus, in somniis admonetur, ut pucrum & matrem eius Herodis crudelitati, fugiens in
Aegyptum, praripiat: in qua somni spiciae parte, & Ioseph in Aegypto. N Daniele in Babylonia istoruisse legimus, non quod eam humano studio, ut quidam delirant acquisita sent, sed quod eam cum caeteris propheti' partibus diuinitus accepissent. De eadeq; Philo Iudaeus, librum condidit, licet quaedam c ut moris habet, ex Platonica philosophia confundat, de eaq; Hermes Triinegissus, Deum probis N piis hominibus inquit. Nocte per somnium congredi. Ruerroes etiam ab intelligentia separata , prouenire somnia, quasi prophetiae partem credit: quod somno Pharaonis de quo Ioseph inte rogauit comprobat. Apud Iamblichum ctiam Orpheus, de eadem, somnii nimirum, specie, loquens, mitti, ait, a diis somnia pro eorum arbitrio: quando & quomodo u lunt, ad sutura portendenda . Neque uero quamuis hoc tamen frequentius acciderit tantummodo iustis ac sanctis hominibus, hoc genus somnia insundi credendum, sed etiam iniustu ac peccatoribus, immo uero & idololatris, quod praeter Pharaonis δέ
Nabuchdonosoris historias, gentium quoque, quae multa, non modo Quintus Fabius apud Cicer. lib. I.de Diuinat. sed alij complures coaceruant, monumenta testantur. Nam ut omittamus multa somnia, quae quod nullam diuinitatis excellentiam ostendat, eidem diuinitati nuncupate non cogimur; scimus Astyagem Medorum regem, somnio uidisse urinam filiae suae totam Asyam inundare, de ex genitalibus eiusdem, uitem nasci, quae ramis patulis distusa, eandem Asyam obumbraret: quae omnia, Cyri potentissimi principis fuisse praesagia, res ipsa monstrauit. Cyri autem genituram, & delectionein prorsus diuinam tuis te, scriptura testatur, Qui dico, ait Dominus, Cyro, pastor meus CS, & omnem uoluntatem meam implebis. Et alibi. Haec dicit Dominus, Christo meo Cyro, cuius appraehendi dexteram, subiiciam' ante faciem eius gentes, di dorsa regum uertam die. Atque hanc somnispiciae rationem Aristoteles omnino substulit, quod ominiano sibi praeter rationem uideretur, non optimis de prudentissimis quibusque, se cui
uis populari diuinitus haec somnia indulgeri . Est & alia somnispiciae species , quae a na tura derivatur, quam post Democritu, Aristotelem, Iib uno & post Aristotelem ,Th mistium, ac Synesium platonicum, singulis libris coluiste videmus. quanquam Synesius, ad Platonicam disciplinam cuius erat illidiosus, magis declinauerit. Miarandam, i quit Aristoteles, actionum, phantasmata esse principia , non est abi aiae ratione: ut enim, qui quidpiam facturi sunt, aut etiam qui faciunt uel qui iam secerunt, iis per somnia rectam ad rem ipsam tendentia occurrunt, causa tamen quoniam a diurnis in
82쪽
choationibus, motus praeparatus est, sic contra necessarium est, eos, qui in sonano sunt motus, elle saepe diurnarum operationum principia: quod praeparata sit item in nocturnis phantasmatibus, corum intelligentia , & ita somniorum quaedam signa & causas esse contingit. Plurima autem symptomatibus assimilantur, maxime aurem omnia, quae excedunt, de quorum non est in nobis principium , ut quae de navali bello & de iis, quae procul a nobis distant, sunt. De iis eo modo te habere uerisimile est, ut cum memoranti de aliquo sorte fortuna id accidat. Quid enim prohibet ne & ita in somniis accidat 3 immo longe magis in somniis. Quemadmodum igitur, huius momoria non est neque signum, neque causa quod illud eueniat, sic neque euentus uidcnti insomnium, sed ita
accidit. Hinc est quod multa insomnia non eueniunt, quae enim accidunt, neque semper, neque frequenter Eueniunt. Haec Aristoteles. mio loco , aper te uides somnia elle quaedam Aristoteli, quae rerum futurarum sint signa , rerum inquam futurarum, non alienarum sed propriarum, quae, nimirum ad ipsi met somniantis corporis, aut animi , qui corporeis etiam affectibus quatitur , dispositionem pertineant. Immo uero neque ista ulla necessitate, sed temere etiam & contingenter euenire docet. Unde protinus adiungit, Ij, quorum natura quasi garrula cst & melacholica, uarias sane cernunt uisiones. cum autem multiplicibus uariisq; moueantur motionibus, plerunque assequuntur, ut nonnulli contendentes rapiunt. Quemadmodum enim uulgo dicitur, si multa iacias
alias aliud iacies, ita in iis istud accidit. Hactenus Arist. Est autem secunda haec somni spiciae ratio, non cuiusque partis philosophiae,sed medicinae portio. ex ea enim pleriique prudentis medici officio, di temperamenti ratio, & humorum incursiones depraehed in tur, quod Aristoteles aperte docet, dum inquit somniorum quadam symptomatibus assimilari, nihil enim frequentius quam sanguinem laeta , melancholiam contra tristia, bilem pugnas, phlegma aquas ta flumina, in somnis obiicere .Tertia tandem somni spiciae species est, quae neque Deum, neque naturam, sed solam phantasiae temeritatem princia pium habet, quae scilicet non somniis, quae diuinitus donantur, neque iis, quae a corporis temperamento oriuntur, sed quibusque, absque ullo discrimine, rationem uaticviij tribuit, quod genus Arthemidorum Ephesium, & Abrahamu quendam coluisse docuimus ; quaquam ante hos, Chrysippus, Antipater, Dionysius Heaacleotes, & Stoicorum plerique de somniis interpretandis commentarios edidisse reserantur. Scripsit etiam de eadem re Andre. Catan. Imol colib. quo de rerum mirabit. causis agit. Haec prorsus cum neque Deo, neque naturae, innitatur, non modo a Christianis, sed a prophanae quoque sincerioris philosophiae cultoribus, quali uana contemnitur. Nihil enim aliud, fundamentum habere uidetur quam poeticam artem, quae informandi monstra quaeque
potestatem habet, Unde Virgil. cSunt gemina somni portae, quarum altera fertur, cornea, qua ueris facilis datur exitus umbris, Altera candenti perfecta nitens elephanto, . Sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes.& ante Virgilium Homerus, Sunt gemina somni porta, quarum una uocaturr Cornea, apud Hygios pariter, sed ct altera eburna.
Hac penetrans somnus, uerba imperfecta reportar,
At quicunque uenit portae de limine primae
Vera refert, dulci correptua membra sopore.
Hoe genus somniorum in quinque species Platonici distrahunt, in oraculum scilicet, Mamb. uisionem, sonantum, insomnium, S phantasma. quanquam eam diuisionem ad diuina quoq; somnia Christiani quidem Theologi aptaverunt, cum quibus & si fuerint uiri saniactissimi & eruditissimi, in hac parte tamen, consentire non possumns; neque enim fa- lib. s3.cile Platonicorum placita & inanes obseruatiunculae, cum Christiana philosophia con M u. ueniunt; praeter hoc quod ea somniorum uarietas, nimirum, quod non a natura, aut A temeraria phantasmatum iactatione, sed a diuina uoluntate, quae regulas aut limites agendi non seruat, in somniis diuinis, quae Christiana theologia ueneratur, conseruari Iaii. s vi non possit. Sed ad rem. Oraculum appellarunt Platonici, cum in somniis parens uel ali his. δε qua sancta grauisque persona, seu faczrdos, uel etiam Deus rem aliquam uenturam , H aut non
83쪽
aut non euenturam,saciendam aut euitandam in somniis denuntiat. Visio, cum id quod uidet quis, eo modo, quo apparuerit, re ipsa euenit. Somnium, est quod figuris tectum, sine interpretatione non potest intelligi. Insomnium, quando id, quod fatigauerat uigilante, sese dormienti quoq; ingesserit, sicut sunt cibi cura uel potus, uel aliqua studia, uel artes uel infirmitatcs. Phantasma est quando qui uix dormire coepit, & adhuc se uigilare existimat, aspicere uidetur irruentes in se, uel passilia uagantes sermas discrepantes, quarum quaedam laetae, quaedam uer o tristes existant. Hanc fabulosam somnispiciae partem, fabulosioribus rationibus,& quae plane apud recte philosophantes totam causam prodat persuadere conantur. Primo quidem quod animus ex sese rerum suturarum noticiam habzat, ea tamen diurnarum motionum perturbetur occursibus : & quod mole corporis aggravatus, ab eadem impediatur. deinde quod circunstans aer plenus sit immortalium animorum, quOS daemones uocant, ad
quos in somniis tanquam ad sui generis similes, animus egrediatur. Immo quod dij
ipsi cum dormientibus congrediantur, quod etiam iis, qui estrema patimur, anima iam pene a corpore soluta, contingere aiunt. Addit & Synesius etiam ex Platonica suntentia quod uniuersarum rerum idola in phantastico spiritu quasi in sipeculo luceant. Arbitra tur enim Platonici, a rebus uniuersis siue praesentibus, siue praeteritis, siue futuris, phantasmata ac idola quaedam iugiter emanare, quae omnia phantasticus spiritus, qui sit animae uehiculum, in sese compraehendat. Verum harum rationum si fundamenta in quiras , id est , quo pacto animus, ex sese, cum sit creatura & suopte genio scientias denoticias, sensuum ministerio acquirat, esse possit omnium rerum noticia plenus, aut quo pacto aer circunstans, sit plenus daemonibus, aut quo pacto daemones nobiscuin, aut nos cum daemonibus in totius animi sopore, ac omnium potentiarum profundisistiania ligatione congredi possimus, aut quo pacto anima plus possit somno sepulta, quam uigilans , aut quo pacto a rerum futurarum, & quae neque in se neque in causis necellariis existunt, phantasmata, in spiritum phantasticum deriventur: aut quo tandem pacto spiritus phantasticus cum nulla earum rerum sensatio praecesserit, ea phantasmata appraehendat, nihil aliud quam meras Stoicorum, Academicorum, & Platonicorum , uoluntates, idest, nugas superstitiosas, inuciates . Vniuersa enim, quae in ea principia, horum
philosophorum greges, sunt commenti, a ueris & sinceris philosophis, fabulosa putantur. Verum de sollini spicio eiusque potestate, quod eiusde insania sit aperta, iam satis: praesertim cum Laetantius Firmianus aliiq: docti uiri, de multipl ici somnioru specie, de quatenus somnispiciae sit fides adhibeda,docte, Christiane de elegater,multa tradiderint.
Ex xi, pici, cum reliquae superstitiosae artes, secundum aliquam sui partem cum natura cohaereant, nihil habet cum eadem, uel cum humano ratiocinio commune.
Vnde praeterquam ab Stoicorum schola, cui quaecunque semper arriserunt supertritionuportenta, nunquam habuit a philosophia suffragium: nisi quod Democritum solitum dicere serunt, in animalium intestinis de extis, deos uoluntates suas de imperia describere, docetque Hippocrates Cous, eius artis studiosum fuisse, quanquam id, non tam ad uaticinatoriam intestinorum di uiscerum scrutationem, quam ad Anatomicen , cuius homo Physicus erat studiosissimus, reserendum existimo. Quae ratio ut ea ociosoru homunculorum inuentum, non item ars ulla diuinitatis potentia praedita putaretur, abunde es et, nisi fabulosus quoque inuentor, di institutor fabulosam conuinceret. Ferunt enim Tagem quendam puerum, in agro Tarquiniensi, aratro erutum, cam artem Haetruscos populos docuit te, qui eam Romanis, ut antea dicebamus, cum aliis superstitionibus tradiderint, de quo sic aduersus Stoicos agens Cicero quaerit, Aut T ges ille, Deus quispiam crat, uel homo; si Deus, cur se contra naturam in terram abdiderat , ut bubulci patefactus aratro, e terra prodierit Z Non ne ex superiori loco discita plinam hominibus tradere potuit Si homo, quo nam modo opprestus uiuere potuit Zuel unde potuit illa, quae alios docebat, didicii te Hactenus Cicero. Eodemque argumento , LucanuS eandem artem exsussiat,
Et fibris sit nulla fides, Ied conditor artis
Arguit falsitatis eandem artem Cicero, & alia ratione, quod res praedietis uaticinio non responderent, Q uota enim quaeque res inq*it euenit, praedictit ab iis, aut ii qui piami
84쪽
piam, quod ab iis praedictum fuerat, euenit, quid afferri potest, cur non casu id euens orit Quod si huiusce, iis penitius exigamus principia, apertius apparebit, quanta suerit eorum hominum infimia, qui eidem aliquid diuinitatis detulerunt. Quid enim
diuerso aut monstroso uiscerum, aut intestinorum si tui, qui naturam habet auctorem , cum ipso rerum contingentium, S quae a libera uoluntate proficiscebantur, euentu aut quam haec habent inter se sympathiam, aut:consensionem Z aut qua nam ui ad immolantis fortunam exta sese accommodant; ut in alium habitum se,colorem aut situm conuertant, & pecudis iecur nitidum ac plenum, horridum mox, marcidum de exile fiat λ Praeterea qui fieri potest, ut occisarum animantium exta, infausta aut laeta pronuntiarent, cum eodcm sacrificio, ut apud Valerium & Plutarchum faet utri sui sie constat , quaedam hostiae taliciter , quaedam litatae fuerint infaustu Nam si mala per in- . .
faultam litationem porrendebantur, ergo & bona petfaustam . bona autem & mala eL . idem obuentura denunciari, qui ficti potuit Recte itaque in huiusinodi uates, Cicero iactauit, Dum aruspicinam ueram cile uultis . totam physiologiam peruertitis. Verum de Extispicia aut aruspicinae sic enim a ueteribus etiam uocatur lapicnter Eusebius, Paphilus, pronuntiasse uidetur, nihil aliud eam cile quam seduciorum atq; improborum hominum inii ostiiram, ad turpes quaestus excogitatam ἔ quorum etiam fraudem, pendiuersa tori tentorum generabar nonnullis, qui eani clisciplinam profitebantur, iudices r μ' quandoq; extorsis leasterit, quos deinde quasi maleficos N impostores ultimo lupplicio
iuxta legum Romanorum rigorem , punierim. Nec tamen negauerint, multa cortili ,
quae in extorum inspectione ueteres gentium historiaeaccidisse commemorant, diaboli malorumque spirituum opera, ad mortalium seductionem potuisse contingere, praesertim cum illuc res deuenerit, ut etiam gentes quaedam. barbara in humanis uisceribus -- idolorum uoluntates N imperia , crudeli sititie inquirerent. Refert enim Strabo de Lu- ιιι. sitanis loquens , ex intestinis quoque hominum maxime captiuorunt, diuinationes captari, scissa, me captiuorum dextras , diis osterilia Cuius smile di de Helvetiis populis quoque relati, Hominum, inquit, diuinatione destinatum in tergo ferientes, ecula impatientiae a filictandiq; modo, uaticinium capiubant. Et subinde, alia quoq; humanorum sacrificiorum genera traduntur. quosdam enim sagitis configebant, di intra sacras aedes patibulo, subfgebant .i Magnam ctiam ei sceno chorto statuam apparantes, eique tignum iniectantes, pecoraque Sc magnas immittentes belluas, atque homines, holocaustum. faciebant. His igitur Satanicus spiratus, qui sorte Tages ille erat, qui linagro Tarquiniens fuit olim exaratus, cum tam prospere hanc hominum insaniam sibi cederq uisserui. nonnunquam in uisceribus animantium de intestinis, Ollenta, qu* malorum: aut bonorum Geut praesagia, apparem faciebat. M od genus sunt plura, quae Quintus pro Stoicis apud Cicerone scribit. inuale dc illud quod i ullo Caesari accidis te, eo die quo: a coniuratis interfectus esti, memoratur, quod scilicet cor, bis, in opimis bobus desecerit . Aut quod de Sergio Galba Imperatore Romam etiam fertur, quod priusquam ab inimico occideretur, in Palatio, mane inter sacrificandum, eundem Vm- .ibricius aruspex hortatus suetit, ut caueret periculum, non longe enim percussor in abiscite e curtiu caput cum illet Umbricio non gessisset, morem, eodem die per quendam gre garium militem inserto per os pollicu.Othoidinimico delatum est. Qualia etiam alia comptara, quae diuersarum stentium de nationum. historiae emoriae prodiderunt. Neq; haec sententia Ethnicorum I heologorum aduersatur iudicio, unde Iambliutius, esse, in- UA H. quit, hoc uel illo modo exta composita Opus in daemonis: neque unius, sed plurium, pro ratione d mei litatis antinalis obla tae singulis nanque specie valli matrima sunt dae mones distributi , proxisnam curam animalium praesecturamq; sortiti. Docetq; deinde hanc amficiosam praesagii inachumam, neque legitimi vaticina j non ine dignam es c, ii que serio pertractandam: neque utenti, quasi sit veridicus, esse credendum. bed de Lxtispicij uam late hactcnus . . u laxo Qxtra. ., Hydromantiam, Acromantiam, Pyromantiam, ad est eas disciplinas i .c...... quae Ex t Ira , aqua, aure, te igne . rerum suturarum uaticnua eliciunt, duplices conside M ---
rare, a constituere, dc ipsa naturae ratio ,de hominum inuentio ac superstitio compellit. Est una harum disciplinarum portio , quae in praeternaturalibus N raro contingentibus, horum quatuor elcmuntorum scrutandis accidentibus occupatur. quae, inquam, ter, 'ἐ tibi. Hii raemotus, Ol
85쪽
raemotus, tempestates, uentorum procellas, cometarum elementariorum siderii oste ta, sagaci naturae obseria tione rimatur. Miam, ne dum , non damnamus, ueruetiam
potis imam ac difficillimam Physicae disciplinae partem esse credimus, quam tum alibi,
tum quatuor libris for vo Aristotcles pertractauit. Ea scientia iuxta uaria et mentorum prodigiosaque accidentia, non nunquam pestilentias horribiles, nonnunquam imbrium defectus sterilitates, non nunquam pluuiarum inundationes atque diluuia, non iustquam humanorum aut brutorum corporum agritudines, immo uero & plerunque animorum Odia, rixas, dissensiones, bella, reliquaque, quae his ac similibus annexa sunt, non temere praesagit. Qui enim terra motu , urbes concuti uiderit, augurari poterit, halitum illum aliqua irrupturum, qui cum sit terrestris, & intra terrae uiscera corruptus, pesicin tabemque acri inducet, qui etiam horridum ac ingentem cometam , multis diebus in superna aeris parte, quae ignis ab Aristotcle uocatur, effulgere uiderit, eum constet cometarum materiam pestilentem sore, & siccae ac sulfureae esse naturae, coeli sterilitatem, humanoruq; animorum pcrbitiosos humores, quibus cx circunfuso aere, sunt afficiendi, discordias, no temere uaticinari poterit. Idemq: de reliquis dii bus elementis esto iudicium. Immo uero, si recte res expendatur, Geomantia, Hydr mantia, Aeromantia, & Pyromantia, hoc pacto acceptae; aut non sint aliud quam me dicina , nautica, N agricultura, aut sunt partes earundem disciplinarum. Ex eis enim medicus, nauta, & agricola, iuxta uarias obseruationes, in suas artes, salubria & utilia praecepta, condiderunt: suntq; de eo uaticinij genere, tum a Physicis, tum a medieis de nautis, multi libri conscripti, quibus ex uario elementorum habitu, uarias res naturales suturas praecognoscendi, praecepta condidere. Atque de hoc genere Geomantiae, Hydromantiae, Aeromantiae, & Pyromantiae, siue Augustinum, siue quod potius puto Isi- ..irilis dorum apud Gratianum loquutum esse crediderim; cum inquit Varronem diuinatio nem in quatuor genera, terram, aquam, aerem, ignem, unde Geomantia, Hydromantia, Aeromantia & Pyromantia deriventur, distra xis e. Loquitur enim Varro de eo praedi cendi genere, quod non hominum uanitate, sed natura constat. Est de aliud genus haiarum disciplinarum, quod non natura ipsa, aut rerum naturalium in sed hominum arbitrium ac uoluntas eonstituit, hominum inquam non quorumvis, sed astrologorum pdum quasdam sibi figuras in terra, in cineribus, aquis, &c. certaque delineamenta pro siderum dispositione, quibus eas lineas & figuras respondere dicunt, confingunt. Cuius artis stoliditas tanta est, ut cum reliquae uaticinatoriae superstitiones, uel Stoicis Philo sophis approbatoribus, in gentium philosophia non careant, haec solanec Stoicos qui
dem, nec in tanto insanientiuin numero, patronum aut cultorem habuerit, praeter
U unum Albertum, qui nihil horum nescio: tamen qua ratione, cum esset Christianus ac, Iri . theologus, non coluit. Merito igitur uiri quidam doctissimi, eam infamam Λegyptio Din. a. rum sacerdotum, qui in otio ex publico uictitabant, inuentum existimant: quam i men nec illi non enim tam uecordes erant in quasi rem seriam sed in iocos coluerint. 13. quamq; postea perditi homines ad deceptionem. & quaestum maliciose detorserint. Eius autem artis, quemadmodum & in reliquis superstitionibus confutandis fecimus, super stitio de uanitas, non aliunde melius quam ex eiusdem praeceptis depraehendetur. Do cent Geomantae, Hydromantae &c. non quibusvis, sed certis temporibus ad huius gen ris uaticinia accedendum, quam primum nimirum adeundi cogitatio animum subierit, quod credant, tunc animum consulentis coelesti quadam uirtute, ad praecognitionem instigari: & eadem digitos Geomantis, ad scaeliciter punctis aut lineis, terram, aqua, de C.
feri edam dirigi. Docent deinde, in figendis punctis, nullam Geomantis prae meditati nem suturam, sed caeco casu temereque iactandos. Ex quibus principiis ac proloquiis, quid quaeso aliud quam eius artis temeritas colligi potest Nam si nulla praemeditatione
ad uatem est accedendum, temeraria igitur rei suturae inquisitio, cum temere inquire di animu cogitatio inuaserit.Deinde si uates temere terra, aerem, aquam εἰ c. in figuras, similes coelestibus imaginibus percutit.temeraria igitur percussio: ac ulterius,temerariae igitur figurae, quae ex punctionibus aut iactationibus temer riis oriuntur, temere igitur rei eventu demonstrant, & GeomanteStemere & fortuito diuinat. Et ladem, tota igitur ars temeraria. Verum in ea arte, quae non modo principia & proloquia, sed conclusiones
quoque temerarias habet, forsan si plura uerba prodigamus, temerarii uidebimur.
86쪽
Ad has quoq; artes ea uaticinatoriae superstitionis pars quoque spectare uidetur,quam is inmisin portentis monstris, interpretandiS ueteres collocarunt. Sunt autem portenta aut ostenta, ea quae praeter solitu in ta communem luturae cursiim, eum hominum horrore ae se idine Qlent accidere. Horum quaedam pars, monstra uocantur, quae in rebus quae generantur potissime accidunt, dum uel naturalibus conditionibus destituuntur, uel debitae quantitatis, propter defectum uel excessum, proportionem non seruant: quae etiam tum naturae peccata, tum errores, appellare Memus, quod in corum generatione
natura peccare, & a pristina illa & sibi familiari agendi ratione, uideatur discedere.
Ostentorum uero, portentorum ,&monstrorum exempla, multa Val. Max. multa Iul.
obsequi usque ad suam memoriam collegerunt, sed multo plura maiorique diligentia, Conrad.Lycosthen. praegrandi uolumine ex uariis Orbis historiis, nostra memoria complexus est. Haec igitur ac similia rerum naturalium prodigia, adeo persuasum ueteres habuerunt, cile rerum aliquarum suturarum uaticinia, ut non alia ratione monstra, portenta, aut ostenta, appellatassiisse crediderint, quam quod aliquid portenderent, monstarent , aut ostenderent. Horum exemplum esto, quod de Tyberio Graccho pro Stoicis disiputans, Quintus I ab. Ciceronis frater in eiusdem Ciceronis lib priori de Diuinatione refert, Cum enim duobus anguibus domi comprehensis aruspices conuo casset, eiq; respodissent, si foeminam emisisset, sibi mortem imminere, si autem marem uxori breui tempore esse moriendum , eidemque Graccho cum consuli re censori, tum uiro sapientissimo & summo auguri, aequius ullum fuisset, se maturam oppetere nio
tem, quam Publii Afri filiam adolescentem, Deminam emitisset, ipse paucis post diebus mortuus fuerit, aliaque similia, quae & Cicero S alij literis prodiderunr. Eam uero
artem cum reliquis omnibus uulgaribus ac Stoicis sperstitionibus, Cicero aliique tum prophani, tum ecclesiastici uiri, multis locis ualidisque rationibus,confutarunt, nihil praesagii in rebus, quarum ratio in ipsa materiae dispositione inueniretur, este omnino contentantes . Ego uero duplicis generis portenta in historiis depraehendo, atque adeo duplicem huius disciplinae partemi, statuendam existimo. Sunt enim monstra quaedam aut portenta , quorum origo in ipsa natura, & causarum naturalium potestate contine tur, quales sunt prodigiosi partus, ut quod in Marcello Plutarchus refert, natum esse infantem , Hephantis capite &c. Quales etiam sunt diuersae pluuiae quibus modo sanguis emodo ranae, modo pisces, modo aliarum rerum diuersae sormae, decidisse leguntur . , Quales sunt demum ignium aut cometarum diueris imagines. debitam tamen aut s litam figuram seruantes. Sunt & alia portenta aut monstra , quae non nisi diuinitas adita, ratio ipsa & rerum humanarum status, cogitare permittit, qualia sunt multa quae Istaelitico populo, iamiam Hierosolymitano excidio impendente accidisse, auctores memoriae prodiderunt, ut quod Iosephus refert, primum per annum integrum ante ad uentum Vespasiani cometam gladij figura Hierosolymis imminentem, cospectum fuisse: M. I c. a.
die festo arimorum hora noctis nona, circum aram, circumque templum, tantum lumen subito ad dimidium horae effulsisse, ut dies clarus putareturi quod eodem die festo. azimorum, cum bos ad hostiam duceretur, agnum in medio phani pepererit: quod orientalis porta interioris templi, cum essct aenea, atque grauissima, & sub uesperam uix a uiginti uiris clauderetui, serisque ferro uinctis Obseraretur, pessulosque altos haberet , in saxeum limen demisi , uno perpetuo lapide fabricatum, uisa sit noctis hora
sexta, idq; per aliquot noctes spine patescere. Maod post dies sestos, elapsis paucis die
hus , ante solis occasum uisio apparuerit in nubibuso curruum, & armatorum exercItuu i.
quibus totius Iudaeae regionisque eius urbes incursarentur. Quod festo die Penthec stes, cum noctu sacerdotes intimum templum, more suo ad diuinas res celebrandas i gressi, primum, quidem motum, quendamque strepitum senserint, postea uero subitam uocem audierint, quae diceret, Migremus hinc & similia multa, quae ante diuina flagella,& urbium, & genitu, propter sua grauissima peccata, excidia, euenisse tum Graecae, tum Latinae antiquitatis monumenta testantur. Loquitur enim cum hominibus Deus, non modo humana lingua, per sanctos prophetas, sed plerunque, quo a peccatis reuocentur, ipsis elementis, angelico ministerio, in larinas & imagines diuersas, ad eorundem te rorem sermatis, qualia mostra & ostenta, Christus totius etiam mundi euersionem e
tremamque peccatorum uindictam , praecessura praemonuit. Erunt inquit signa in
87쪽
sile, & luna, & stellis, & in terris piesilara gentium, prae confusione sonitus maris, &suctuum, arescentibus hominibus prae timore S expectatione, quae superuenient uniuerso orbi. Et alibi, Satim autem post tribulationem dierum illorum loquitur au- Nun. M. tem de diebus quae proxime iudicij diem praecedent ) sol obscurabitur, di luna non dabit lumen suum , de stellae cadent de coelo, de uirtutes eo lorum movebuntur &c. In quae uerba Greg. Quia omnia consummanda sunt, ante consummatione, omnia perturbantur, & quia in cunctis deliquimus , in cunctis punimur, ut impleatur quod dictum est, Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos, omnia nataque, quae ad usum uitae ac cepimus , ad ussim conuertimus culpae. Et subinde, Notandum, ait, quod dicitur temrorcs de c lo, ta tempestates ; cum tempestates hyemales uenire soleant, cur hoc Ioco tempestates, umire in perditionis signo praedicuntur, nisi quod eas tempestates, uenire dominuS denuntiat, quae nequaquam ordinem temporum seruant; quae enim ordinatuueniunt, signa non sint; sed tempestates in signo sunt, quae ipsa quoque temporum st
ruta confundunt. Hactenus Grego. Iuxta uariam igitur ac diuersam portentorum rationem & Originem, Datiam quoque hanc disciplinam, quae corundem; ostentoruin interpretationcm profitetur, oportet quoque cilc. Erit enim una, quae de peccatorum in poenitentiae,& ostentorum, insuetae de cum natura non cohaerentis formae habita ratione , ea quae prouid ita futura minitatur ex eisdem portentis & ostentis praenun t iet.
quae nedum non est temeraria, sed uiris sanctissimis quod modo ex uerbis Graegorijdiebat familiaris . . Vnde idem Gregorius iam suo saculo diem iudicij, ex Christi ueris quae attulimus, propinquum esse credebat. Nam cum omnia perituri mundi cita gelica signa explicasset , proxime stibi ungit, Ex quibus profecto omnibus, quaedam iam facta cernimus, alia ex proximo uentura sormidamus, nam quod terraemotus urbes innumerabiles subruat, ex aliis mundi partibus scitis: quam secquenter audiui mus , pestilentia sine cessatione patimur ; signa in sole luna & stellis, adhuc aperte non uidimus, sed quia haec non longe sint, ex ipsa aeris immutatione eolligimus, quamuis priusquam Italia gentili gladio ferienda traderetur igneas in coelo acies uidimus, ipsumque qui po stea ei usus est humani generis sanguinem corruscantem. Hactenus Grego. in cuius uer bis, non modo uides Gentorum, quae ordinem naturae non seruant, haberi rationem, sed etiam gentium ac prouinetarum hipplicia, quasi quasdam diuinas praeitionitiones Adem pracedere. Sunt etiam eadem os lenta aliquando diuinorum Seneficiorum indi cia: , ut quod uiri docti tradiderunt, die Chrisi natali Virginem in coelo, Romae appa misic infantulum. lactantena, quae ostensa fuerit Augusto, coloco, qui nunc est inra Lauli nominatus: &quod etiam serunt eodem die, in quadam domo ei uitiem urbis; oleum exsonte, per diem totum manas e cic. in N altera huius disciplinae pars, quae nullius alturius habita ratione, quam ipsus ostenti. aut monstri cuicunque sine discrimine, etiamsi . . caiisas hiscat naturale aula casu factu sucrit, diuinationem tribuit, ut quod de anguibus a Tyberio L aaccho contraehensis dicebamus,ut monstrorum quorudam editio,quae aut in minis excellum , aut desectum prauamque matricis dispositionem potius reserenda sitari quam in ussam diuinitatem, ut mulae partu , &h. quam, praetcr alios pluis
sophos Mia T. Cic. inter reliquas Stoicorum supersitiones, iis uerbis irridet, Si quid quam non fit, quod fieri non potest, neque si id factum cst , quod fieri potuit, portentum debet uideri i tollenda sunt igitur portenta. Quod si portentum putandum illud est quod raro sit, sapientem esse, portentum erit: qqOd saepius mula pepererit, quam a
A .li. . plans fuerit, De portentis autem ει utraque huius artis parte sic ait Augustinus in eoiade inu. rundum interpretex in uehendo, Monstra sane dicta perhibent a monstrando, quod aliquid significando demonstrent, di ostenta ab ostendendo, de portenta a portendendo id inpi ostendendo,& prodigia, quod porto dicant, idest, sutura predicant. sed uid
rint eorum coniectores, quomodo excissiue fallantur, siue instinctii spirituu , quibuscura est, tali prima dignos animox hominum , noxiae cutiositatis retibus implicari, etiam uera praedicant, siue multa dicendo, aliquando in aliquid ueritatis incurrant. Nobis tamen quae uelut contra naturam fund&contra naturam scri dicuntur, qu . more hominum, loquutus est Apost. diccndo, contra naturam in olea insitum Olcastrum, factum esse participem pinguedinis oleae, R quae monstra, ostenta , portenta, prodigia, nuncupantur , hoc mostram citant, hoc ostendere uel praeostendere, hoc praedicere, quod i
88쪽
etii russit Deus&c. Verum de portentorum inspectrice disciplina hxedixisse sit satis.
I uet εω caeteras, quas uel humana dementia di superstitio, ueI mali spiritus, artes di lας- uinandi excogitarunt, sortilegium quoque a ueteribus ponitur: sortilegium uero a soria g tibus legendis, aut colligendis uocatum, ipsa ratio nominis abunde demonstrat. Quid uero esset sortilegium, nisi prius sortium in medium multiplicitas piodeat , deprahendi non poterit. non enim ab omnibus sortibus legendis, cum sortes quaedam bonae essent , sortilegium uocatur. Erant igitur tria genera sortium, Divinum unum, quo diuinae uoluntatis imperium a uiris sanctis, praeuia oratione, in rebus non priuatis sed publicis, plerunque cognoscitur, quale quod ab Apostolis usurpatum ipso praedicationis initio, Lucas narrat: cum enim quis Iudae loco esset apostolico muneri initiandus, nesciretur, nec res illa publica, S quae adeo totius ecclesiae intererat, humano iudicio decerni posset, non enim Apostolum eligere, munus fuit apostolicum totum electionis negocium per sortium consultationeni delegandum fuit Deo . Et statuerunt, inquit, duos, Ioseph, qui uocabatur Barnabas, qui cognominatus est iustus,& Mathiam,& orantes dixerunt, i. tu domine, qui corda nosti omnium, ostende quem clegeris ex iis duobus unum, accipere locum ministerii huius, di apostolatus, de quo praeuaricatus est Iudas, ut abiret in locum suum.& dederunt sortes eis, & cecidit sota super Mathiam,& numeratus est
cum undecim Apostolis. Sorte etiam Zacharias apud eundem Euangelistam exiit, ut L. . poneret incensum coram domino. Fuit uero huius generis sortis in ueteri testamento trequentissimus usus: nam etiam arietum, qui essent domino offerendi, sortitio fiebat. - . is.
Iosue sortibus etiam terram promissionis Isracilitis distribuit. Et eiecit a facie eorum let I
gentes, & sorte diuisit eis terram in funiculo da stributionas. Et rursus, Et dedisti eis re- Cal. νγ.gna, & partitus es eis sortes. Peccata etiam quibus Achan & Ionatas in exercitum eiu D N 3.
dem populi iram Dei irritaverat, sorte deteguntur. Atque id genus sortes, non aliud lsunt existimandae, quam diuinae quaedam consultationes ; unde sortes quoque consulto- Op. i riae uocantur. Hoc enim sortitionis genere, diuina uoluntas N arbitrium consulitur. Estque in euangelico statu huiusniodi sortitionis genus in rebus grauissimis, quae totam GH,... religionis &reipublicae salutem spectarent, usus non interdictiis, ut quidam putarunt, ra.
sed a Sanctis Patribus olim consultus. Unde Augustin. Si inter Dei ministros, inquit, L ' sit disceptatio, qui eorum tempore persecutionis maneant, & qui eorum fugiant, ne su-ga omnium, & morte deseratur Ecclesia, si haec disceptatio aliter non poterit terminari , quantum mihi uidetur, qui maneant, & qui fugiant, sorte eligendi sunt. Et alibi, Omnes, inquit, aeque diligendi sunt; sed cum omnibus prodeste non possis, iis potistinium consulendum est, qui pro locorum & temporum γγ quarumlibet rerum Opportunitates constrictius tibi, quasi quadam sorte iunguntur; sicut enim si tibi abundaret ali quid, quod dari oporteret ei, qui non haberet, nec duobus dari posset; si tibi occurrerent duo, quorum neuter alium uel indigentia uel erga te aliqua necessitudine superaret, nihil iustius faceres quam ut sorte eligeres, cui dandum esset: quod dari utique non posset. Hucusque Augustinus. Et rursus, in illa uerba psalmi, In manibus tuis sortes dat. ια meae, Miae sunt istae sortes, inquit, & quare sortes λ Audito nomine sortium , non debemus sortilegos quaerere: sors enim non aliquid mali est, sed res est in dubitatione humana, diuinam indicans uoluntatem . Nam & λπes miserunt Apostoli quando Iuda tradito domino periit. Et sicut de illo scriptum est, Abiit in locum suum . coepit quaeri, quis in locum eius ordinaretur, Electi sunt duo iudicio humano, &electus de duobus unus iudicio diuino. De duobus consultus est Deus, quem nam ipsorum esse uellet, Ncecidit sors super Mathiam . De iis sortibus scriptum est, Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur. ra secundum sortitionis genus, quod diuisorium uocarunt, quodque tum apud prophanas respub. tum apud nostras in dirimendis controuersiis, diuidendis lineditatibus, eligendisque magist ratibus usurpatum videmus. Eo enim non modo Athenienses, sed Romani quoque, iudiciorum quorundam magistratus ac iudices deligebant, quod genus electionis, nauis analogia Aristoteles improbat, clueadmodum enim in naui, non l. Din.
sortione sed peritia & indutiria, gubernatores deligi debent, sic quoque in ciuitate non sonis temeritati & futurae ludibrio, sed probatae prudentiae & humanarum rerum usui, sunt res committendae. Miae ratio tamen, quantum in Politicis magistratibus ualeat,
89쪽
modo non perpendimus . nam ab ecclesiasticis electionibus, Honoria ΙΙΙ. Pont. Mart. constitutione sortes exclusas, sat scimus. Fiebat otiam apud eosdem Romanos prouinciarum sortitio, quod in Liuio caterisque Romanae gentis historicis legimus. Erant di militares praedarum sortitiones, post urbium aut prouinciarum uictorias, Vnde Virg. si ueia capere Italiam sceptruque potiri Contigerit, uictori praedae ducere sortem. Militare quoque aliud sortitionis genus, non modo apud eundem Virg. apudque Η merum , sed apud alios quoque posteriorum saeculorum auctores , depraehcndimus, quo qui primi, qui secundi, qui tertij, &c. pugnaturi essent, sorte decernebatur. Nam quod
controuersix uetustaeque concertationes, quadam quasi iuris cessione intcrueniente, S tunc N modo non fraudulenta, sed quae tota nondeat a sortunae casuSque temeritate, sorte quandoque dirimantur, non est opuS ostendere. Fraudulentae uero sortes uocantur in hoc genere, quando sortientis industria aut fraus intercedit: quod olim a Temeno quodam factitatum serunt. Cum enim Chresphotes N Aristodemus logissimas, quas inter se habebant controuersias sortitioni comittere statuis lent, in hocq; ambo conuenissent, ut aliquod ex luto glebae, in urna aqua plena Temenus coniiceret, & ille causa caderet,cuius glebas aqua diluisset, Temenus Chresphontis quide, cui magis indulgebat, glebas igne, Aristodemi uero, quo Chresphontes uoti compos euaderet, sole siccabat. Atq; hoc etia secundum sortitionis genus, non modo non est illicitum, sed est ad multas ciuiles publicas de priuatas comoditates utilissimum, quod plerunque, uti diximus, res etiam grauisiimas cum utriusq; partis concordia componat. Tertia demum sortitionis ratio est, quam eo quod in rerum suturarum aut occultarum uaticinio comparando, instituta fuerit, tum Theologi, tum iurisprudentes diuinatoriam appellarunt; a quo sortilegium derivatum , uniuersi consentiunt. Sortilegium enim , non quan cunque sortitionem, sed eam tantum, quae illicitam diuinationem adiunctam habeat, appellamus . quam profecto, primum di secundum genus sortionis non habet. Vsurpamus autem hoc loco sortilegium, non in ea si hiscationis extensione ac latitudine, qua pro uniuersa uaticinatoria superstitione, immo pro cunctarum malarum artium, siue in diuinatione, siue in malcficio consistant aceruo, accipi solet quae significatio iurispruden
tibus, ac quibusdam I heologis, qui de sortilegiis scribunt, fuit semper in usu sed pro
illitici vaticinia genere, quod sortium quarundam iacta tione fiebat. Quod iuxta multiplicem quoque sortium sorinam ac differentiam erat quoque multiplex. Erant enim. sortes Burenses in Achaia, qua talis, S abaco fiebant, de quibus ita scribit Pausanias,inia ad mare descenditur, AnaniS Burai S nomine. in proxima spelunca, non utique magnum Herculis signum: Buraico S ipsi cognomen, oraculis sortes capiuntur ex tabula , per talos, qui consultum uenere, precatione ad signum peracta, uotisq; nuncupatis, talos ex ea, quae in promptu est, copia , iniiciunt quatuor super mensa: in scripti sunt certis notis tali singuli. earum illi notarum interpretationem, in tabulis similitudinem sequuti, requirunt. HactenuS Pausanias. Erant & sortes Praenestinae, de quibus Cicero , miotannis inquit, Κ alend. Ianuari), ex cauata columna, in qua reseruabantur, sortes cximebantur, illisque quaeductae erant, strie mutuo iunctis, integra responsa absoluebantur. Scribit & Suetonius easdem Praenestinas sortes, Domitiano Caesari interitum denuntiasse. Antianae etiam sortes apud eundem Stictonium, C. Caligulae, quem antea ut a Cassio cauereret, praemonuerant, sunt celebres. Erant & in agro Patauino , sortes Aponenses insigneS , per quas, ut idem Suetonius,&alij uiri docti aiunt, iactis in Aponi fontibus sub aquam talis, certissima consulentibus responsa reddebantur. Snnt di modo apud Christianos uariae quoque sortium sermae. QSidam cnim sub nomine fctae rcligionis, per quasdam, quas sanctorum seu Apostolorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur: quidam, quarumcunq; ctiam inspectione scripturarum, futura promittunt: quidam ut uentura praesciant, astrolabium insipiciunt: alii tot psalnaos aut mist alis libri seu breuiarii lectiones, consulunt: alij demum, alijs superstitionibus, quo futura praeuideant, utuntur; quae uniuersa , aut sunt diabolica figmenta, in hominum elusionem excogitata, aut sunt, ut Cicero, & Carneades, contra Stoicos docent, aperti Dimae nugae. Ex seipsis cnim nihil, siue illae, quibus gentes utebantur, siue istae, quibus apud nos sceminae superstitiolae delir ni, quo sutura d monstrent
90쪽
monstrent, diuinitatis possident. orsi etenim iactus, ichaerarius, temerariad libri aut seraptum inspectio,iusi opem diaboli bihil nisi temerariu possunt parere: unde eo staudicio de illis statuendu est, quo de Geomatia, Hydri mantia. Sc O D A WA Geradictiones, quibusdam copm ritur exemplis, haud aliam nobis credendi necelsitata
antorquet,quam in tes aquas superstitionibus, quarum nullae sunt i5 inari, e l
illis destituantur. Putanta est enim, ut Cie docet ran sortium uiri se talea: duo
dam, atq, terneritate accitisse, nisi quod caria iuuentri si nolit fabulosa, easdem linius ei, e ferare uidet tur . Narrat Cic. Nuinerium quenda ni Sutatiunchonestum uirit & nobile, somnus crebris ad extremum etia minitantibus, iussum ris co silicem caedere,perterritim; insis; irridentibus filis ciuibus, id aetere eciniste orae 'eloqἰ axo sones erupisse m robore sculptas, priscarum literant nota tim .s
tepore religiose septum, cultum se illa, propter Iovis pueri, irine seu Iunone i π1 O fortunae sedens, uinni appetens, castissime colebatur tam buxi eoderi: 22 2ὴJoaocodilfortunae sita indes erat, mel ex oleasta xisse, aru spicesqua propterea dixtile
summa nobilitate eas sortes iuturas. Fuerunt igitur series uentum, alitiatiles fabulae . quod secundum ας i. α carneades magis putara ,s, . laudem ad Omina uinuamus, quibus omnium maxime, humatia stiperstitis &temeritas alitur. Est audit omen, rua laturae ignoratae, Eue prosperae siue aduers, uerba aut actiones praecedentes , casuale praestat viri, Quale curicles li 4 O- si rat Cicero. Cum enim sororissua filiam , in matrimonium locare uellet.de cimini ala ptandi gratia, in sacellum quoddam secetallat: ncque eum aliquandiu persedistet.ali qua uox audita Qisset , Quae pronostocle iit -- . P .ςx v v C ic . reseri , nam cuna Paulo pesus
Indeque ad uesperam domum rediens, filiolam nomme Temam ozri.' instianimaduertistet , cavamque tristitiae interrogailcri illaqueirespondiit et Persia fierianc decesserat autem Catella, quam puella in latus: dia eran,inomine I rsa im il
le arctius pucllam complexusa Accipio, inquit. omen ὀ m: et
temere emacito uerbo, q si certam sequutum inctoriae esaris inisi, si,
riis scribit.:Manserunt.& huiusce insaniae inreptililica Christian; non paue uesti etia non modo an Gminis, sed in quibusdam seperstitioselis homunculi . p sertim. bili 'huς, qui si senia deficiant, plus multo quam taminae lant in superstitiosissimas o uanitates pro laues. Itaque sent qui uenatum abituri, si clucem, funuς, religiosi in Taliquid simile primo manc inspexerint, nihil sibi promere ae sis ibi, Tm μ' apud se constituum. Solent & mulierculae, uirgines praesertim sancti triarii, 4RT 'd' iam appetente die, lecto surgere, senesti s o pactatis, arrectis auribus prunam uocem praestolari. quam summa fide eiei - - 'xarum nuptiarum fausta aut mi austa praesagia conseruant. Venantur & hoc modo Q tu rorum maritorum nomina, nam ii prima quae audiatur vox, Petrus fuerit, Petrum v randum uirunt sibi certo suadent; idemque de caeteris nominibus facere solento uod si laetum aliquod uerbum audierint, laeta omnia: si triste , tristia sibi cuncta obuentura denuntiant Sunt & alia liuiusmodi uanitatis in uulgo plura genera. uae s gula exponere imposii bile estet. Et quanquam onmia, ubicunque& a quibuscunq rebus re uerbis captentur, crant tamen Olim captandis ominibus loci etia quidam peculiares
dicati, ut quod de ominoso Mercurio, apud Pharos Achaiae Pausanit, c. L; 2 ehinc inde plumbo alligatae meae lucernae visebantur, consititurus, uesperi acce hi thus in arae medio incedebat , in dexteram simulacri manum numisma quoddam loc illius patrium ex aere ponebat, inde ad simulacri aurem in suia serrabat, quid percunctari uolebat, obturatis deinde auribus, i sero recta discedebat foro egrestis occium aures apciactat, di vox qum primum audisset, ueri Oininis uice ι constanter