De perfecto principe ad Clementem 8. apophtegmata card. P. Aldobrandini in quibus ars imperandi tenetur inclusa ab Henrico Farnesio ... in librum vnum congesta, atque regum, imperatorum, ac sapientissimorum heroum exemplis, ex omni antiquitate aucta,

31쪽

MARGAR ITAM cum intueatur, non sentiat comtinentia, modestiae, ac summavirtutis exemplar Ie istu ri. Virtus enim omnis in eius indole, tanquam in picta tabula,Fuis lineamentis ita est expressa,vi eos omnes a quiabus cernitin, ad gloriam videatur virtutis amore accendere . Ouare secuti quod honestum est, corpore simulfit, animo: ita in oris eius Aura flectandis,non Flum adhibendi μnt oculi, sed etiam iud cium. Vuocirca non possunt a pistimo Principi RANUTIO FAR

NESIO, non felices,'beata esse eius nuptia, qua non magis sunt Matrimoni foedere, quam virtutum omnium cietate coniuncta . Nam sicuti in uxore, forma venuflas, omni virtutum comitatu tenetur Hipata : ita in viro summa prudentia, cum pari corporis dignitate L ectatur

coniuncta. quid enim alte repetam Z animataerto ex eo

sacrosancto Mistrimonio, non flum 'aliam: Sed etiam Europam omnem genire tititia. Etenim Principum matrimonia non tum amnitates, in coniunctione Metiam in imperio,pacis, s concordiae amisi aquaq; habent vincula. Eisq; si Matrimoni' intementu inter mortales, non tum inueterata intermoriuntur inimicitia sed etiam rura amIcitiae concitantur ea, quae vix ulla dirimi possunt iniuria e quanam ex faustissimo hoc Matrimonio

perpetuo futura ei I, ου Hin aniae, re Vermaniae, s taliae seges, ου materia concordiae Z MARGARLTA MUSTRLA RANUTII invia sire maniae obstes e te Rex PHILIPPUS II. Wriunculus

32쪽

arctismum nune etiam foedus cum 'alia eon Dinoi beneuolentiae: Rex Vallorum VENRICUS II. HORATII FARNESsI agri Ducis Socer mmamenta VPitatis reliquit. Nihil en igitur hoc matrimonium , nis veluti quoddam plurimarum regionum vinculum Νmmo amori dere constrictum. Res est Antiquis exemplorum tectimonijs aperta. Etenim nisTapta virgines Sabinae coniugio suissentplacatae, connubi fis larentum animos reddidisient tranquillos, s qui tos, actum omnino erat dere Romana. ex quo intellignmus odi flammam non solum re tingui matrimonio: Sed

etiam accendi mutui amoris ardore, s beneuolentiae.

Vuare nemo est qui, si pacis publicae, ου concordiae gustum, 'sems modo habet, non totus iam ,pro ausic ei mis his nupti s , gestiat titilla: stisq; ut illa omittam: is es RANVT IUS FAR NESIVS, qui religione : gratiae veritate: obseruantia: pietate, atq; usu, re experientia rerum tractandarum tantum valet, ut

nihil unquam fueris in sapiensissimo Principe, tam gloriosim, re admirabile, cuius per omnes gentes, non esse ratur gloria, oe laudisus. Namsicuti res ea ad irabilis Salam dra, quae non filum, non tritur in igne ,sed etiam ignis restinguit incendium: ita ille demum vere tem perans est, oe integer, qui in ardore iuuentutis, nulla grat cupiditate, qui in ipse aestu aetatis, faces omnes restinguit voluptatis: qui appetitus domat ratione e quisensum, qui impetus omnes frenat consilio: qui deniq; ita sui habus perrum, ut rerum omnium simul videaIur habere ob-

ς I sequium:

33쪽

sequior quod omne, eo uiarum est magis, quo gloriosius est voluptate abstinere, quam stui. Sed quo me mea ab MLD OB RAND INIS abducit oratiotarar diuntur iis omnes summis vigilijs,eae laboribus,qua in omni imperi fastigio sunt disicillima. Nec id inconsulto. . Nam si quis,aut ex Hentiarum tenebris , aut ex hostium copi' aliquid studeat commodi extorquere, sine labore,oe tolerantia: nihilo plus proficiat, quam si quis det operam , ut vir bonus, fine virtute euadat. Itaq; Cardina

lis PETRUS MLDOBRANDINVS fiuis

quasehumeris tantam imperj mole Utentat, atq; eam urbem, quae urbium cunctarum, orbiss torrae est δε- micilium,sic in ossicio continet, ut non filum toleranti,sed etiam hilari animo omnes videatur a Mere in culi tes . Nam quid ante quam in purpuratorum patrum numerum a Patruo CLEMENTE VIII. M a tus erit, aut non siecit potiusZ qua arte, es industria Amri D. Veli praefectus rem omnem administrauit Z eum non flum Populus Tymanus, propter res ab eo bene gestas, sed etiam tota Italia ita obseruabat ut eius gloria in ore, eae sermone omnium videretur habitare. Habet quippe is in tractandis Imperj habenis, inrissidis iustitiam: Scipionis sedulitatem, atq; Mithridatis Regis constantiam. Vuo fit ut consueuerit adflicitatem imperis, aut

noua documenta inuenire, aut inueterata renouare, aut

deniq; renouata meliora per reddere. Hic Pontificiae virtutis, ου dignitatis obses, leges eas non sium in tractando imperi, clauo minis uit, sed etiam illo auit ,

qtiarum

34쪽

quarum adminiculis in erelum tostur EcclesiaRomanae felicitas. eisq; ut pacis, ου oti, iura omittam, nullum, in armorum periculis en tam tetrum, oe horridum mon-Lirum , cuius ille crudelitatem non quasi nouus aliquis Theyeus vincat , ac veret. Nam quo Marte in belli Ferrariensi, periculi summam flatim restinxit Z qua arte Ferrariam urbem munitissimam in deditionem venire coegit ' siuemadmodum ibi apertum Argumentum est

inclinantis imperis, ubi virtus languet Principis: ita ibi omen siummae est elicitatis , ubi Princeps amicos sup rat consilio Jhses virtute . Hac quippe eius ea Antistia .ris Iapientia, quae capi vix poten hoc elementari globo. Etenim quae rasum,' caduca dessiciens , nihil pra ter i quod diuinum ea, oe immortalesus est: opes tan- quam Ludibria fortunae aut non admittit Hi traditas:

aut admisias partim in pauperibus recreandis spartim in extruendis,mreparandis religiosorum aedifici se erogat. Hac cum omnes de eo adicant , tum unus Melchion Aiaciatus uris publicus interpres, ea praedicandi finem nullumscit: cuius laudo voluntatem: amo magis iudicium. in eo enim viro omnia sunt , quae inueniri ingenio , quae in ornari arte, quaq; singulari possunt fieri virtute . a in laudes omnes Card. P. aALDO B R ANDINUS vincit magnitudine virtutis. quid dicerem pietatisy T-plum M. MARIAS in via ut dicitur, fratrum Seruia

tarum non vulgare urbis Romae ornamentum , in quo P

monumentum e t P. LDOBRANDINI Patris , non modo plurimis , ac magnificis muneribus hon . . siauit:

35쪽

Rauit: Sed etiam praclaro auxit adficio: dem pariter

i Nicolai, cuius in Cardinatatus dignitate, decoratur titulo, ea magnificentia restituit demolitam , ut non ab eo restituta ,sed erecta v deatur. Nam quid de Fano trium ut vocant ortium dicerem ' nihil est tam retrusium in amu , nihil tam ingens in re numaria, quod non videatur Petatis cause,in urbem aduexisse. His igitur virtutibus,

quibus ille stiret summam laudem definio persecti Principis . Nam cur apud Vitam AEueas, qui veri Principis induit figuram, oe faciem, vitur ex matre De Venere, oe Patre homine Anchise esse natust non ut hoc sentiamus ,sed ut fateamur Principem non esse, nisi qui noris, s diuina intes ere, ου humana operari, maliis Deo obedire, quam hominibus imperare, quibus id em

per studuit non praese, sed prodese. Sunt praterea in hoc mno Carae ALDO BRANDINO omnia rei bellica

doc nenia , ais uniuersa virtutum omnium ne procul,

mel a Graecis, vel a Romanis petantur, exempla: flum- maci gloria testimonia , vitae probitate expressa. Nam quae in pace eius est iussitia: quae in bella virtus: quae in omni fortuna moderatio 2 virtus in eius vita gloriosius cernitur, quam in Herorum mniorijs legitur: nec adeo verborum luce, quam rerum ab eo gestarum gloria illa-Liratur. Sed quo ad laudes EALDO BR ANDANO RVM rapior Z ne videar, tanquam alter Icarus . nimium sublimia petere, ingentes eorum virtuso, quae sua in caelum feruntur gloria, malo deserere, quam eas persequendo, ruere cum discrimine, oe dedecore. Non ea

36쪽

en igitur cur quis mecum exponulet , quod iam de rebus a Carae P. LDO B RAND fm genis commentarios non siripserim: haec eius tantum a v5themata adscribendum delegeris . Nam cum sapienter eius sacta, non possunt cognosti nisias iente viro qua res commentarios eos scribendi causam multis praebet: s cubinem tollit quasiomnibus , maatq; admirabilis eius magnitudo.

37쪽

Eburo Lectori benevolo. S. 2

CA est, ut ait ingenij, & doctrinae decus, Atq; Academiae Intentorum auctor & opifex Don CAROLUS BOLsius, omnia turbulentissimis his temporibus,collucere summi huius Pontificatus splendore . Atq; ea demum V ra est in Card. P. ALDOBRANDIN O virtutis, & doctrinae gloria, in qua, neq; res verborum nebulis obscurari, neq; Verba rebus augustissimis non consonare videntu . Nam ut ipse ALDOBRANDINVS obscura& retrusa omnia consilio: ita dissicillima quaeq; vincit virtute: nemoq; est eius di- stiplinae, intractando imperij clauo, alumnus, qui non Videatur quasi nouus aliquis Orpheus. A t quis, inquiet aliquis, Orpheus Θ non qui Lyram ab Apolline , sed qui sapientium accepit ab ipso rerum omnium Imperatore Deo: non qui aurium, sed qui corporis sensus temperat uniuersos: non qui cantus suauitate montes moueat de sua sede, sed qui, quo ius, quo ratio vocat, urbes, atq; summas regiones, post terga trahat consilio: non qui cursus fluuiorum conuersis reuocet fluctibus, sed qui populum voluptate dissi uentem, cursu retorto rapiat ad virtutem: non deniq; qui sylvas permulceat vocis iucunditate, sed qui hominum genus Sylvestre, & agreste norit placatum, & mansuetum reddere: quiq; eam & rerum,& sententiarum Sylvam, in consilij capiendi trahat delibe rationem, Ut eius in ore, & sermone Reges, Imperarores, summiq; Principes curas omnes gestiant deponere. . Qua

38쪽

cta,&responsa , cum mihi videantur imperij habenas tr ctantibus digna, quia crescit,&'decrescit imperium, cum imperantis disciplina: tum illa, & philosophis ad intelligendum, & oratoribus ad dicendum, & Principibus ad strenae agendum censeo maxime esse accommodata. Nam eum nihil sit ars imperandi nisi Dei, qui rebus imperatuniuersis, dusciplina , illa omnis in ea virtute est fundata: quae ut mare suo ambitu terrae globum : ita scientiarum regiones omnes, lambit, di ambit veluti quodam sapientiae circuitu. Quocirca nihil meo quidem iudicio, in Musarum hortis, potest aut nasci, aut legi fructuosius hoc, de perfecto Principe,Card. P. ALDOBRANDIN l laconismo: nullum germen d fringi doctrinae suauius: nulla stirps ingenij propagari feracior, quem si amabis, nihil te mordebunt, quae in hoc libio imprimendo, obrepserunt menda : quae, quoniam erroris sunt, non culpa tu, puto, feres sine itomacho. Valeo.

et v

39쪽

CONTINENTUR

IN HOC LIBRO

TITULI, HI S V N T.

Principe. ι De Clementia. ao 3 Est D Virtute. ra G, DeVindicta. aaν De Religione H3Τ-De Fortitudinci . ιν De Prudentia. 33 ae De Magnammitate, De Consilio. 73 siue Honore . a s De Intel gentia. ya De Fidentia. ara De Memoria. rIo l DeTatientia. a De Iustitia. Ir- ω De Solertia. VI

De in icitia. /33 A De Perseuerantia μDe Liberalitate . 133 A ue fonstantia. a ρ

40쪽

APOPHTEGMATAP ALDOBRANDINI

CARDINALIS In quibus Ars imperandi

tenetur incluta.

& Artis Oratoriar in Ticinensi Gymnasio, Regio Interprete, in libium unum congesta.

REGUM, IMPERATORUM,

ac Sapiemissimorum Meroum exemplis,

EX OMNI ANTI Q V ITATE

Aucta, & locupleta M.

DE PRINCIPE TITULUS PRIMV IES est operosa &dissicilis, ars imperandi nec eam bene beateq, tractare potest Primceps, sine sapientiae lumine, aut numine potius. Non retrusa, Vel etiam aperta sunt priscae vetustatis testimonia , . Nam apud Romanos, nullus olim prope Canar extitit. qui non , quasi victus Caesaris nomine, deterior factus est. Solus enim Vespasianus, ut Cornelius Tacitus refert, Princiapis dignitatem nulla dedecoris contaminauit macula . Qua-Α rc