장음표시 사용
101쪽
ss LlB IV. CAp. I. DE VOLUNTATE HOMINIS,
essistit, bonum esse seratur; nos tamen, non attenta hac fgnificatione, cuius nullum usum perspicimus, bonum hactenus tantum consideramus, prout idem respectum ad alios habet, & prout idem bonum alicui vel pro aliquo esse intelligitur. Quo intuitu natura boni consistere videtur in aptitudine illa, qua res quaepiam alicri prodesse, eandem conseruare, aut perficere idonea est. Et quia haecce aptitudo ab ipsa rerum natura, & natiua aut per industriam adaptata habilitate dependet; ideo illhoc bonum . quod naturate possumus Vocare, fi mum est, atque uni sonue, & nequaquam ab erroneis aut variis opinionibus hominum dependens. Quia autem bonum adpetitum hominis ultroneum non excitat nisi cognitum, saltem sub confusa notione; & vera cognitio velut sensualis satis crasse rerum genuinam indolem, & quae inde prouenire apta sunt repraesentet, ipsi quoque intellectui saepe errores obrepant, sensuumque atque assectuum impetus velut obstrepant: inde fit, ut aliqui notionem boni salso alicui rei imponant, unde oritur bonum, quo vocant inivinarium. Et de caetero singuli homines quamlibet rem, quantum in ea sui commodi, suaeque conseruationis & perfectionis rationem contineri intelligunt, eandem etiam appetunt amantque; ac vice versa prout malum concipiunt, ita & illud aue santur. Vti tamen ad rationem boni, ei que vim eliciendi adpetitum non praecise requiritur, Ut illud Consideretur tanquam soli adi,etenti bonum , &prout ablirahit a commodo aliorum, praesertim cum ob socialitatem & coniunctionem hominum aliorum bonum in nos quoque redundare possit: ita inter omnes homines satis concors cit consensus Circa generalem boni naturam, eiusque partes & species praecipuas, ut propter dissensum circa particularia quaedam hautquidquam neganda videatur vel generalis, eaque inconcussa &uniformis boni notio, vel illa unice in libertate naturali abs cuiusuis, in ciuitate a summi impcrantis opinione dependere, eaque sola metienda tradi debeat. Add. Richardus C v M E E R L A N D de Leg. nati c. 3. ubi quos Ho 3 B E s circa indolem boni tradit errores, resellit, & c. i. g. eo. Sed de bono morali, quod in actionibus humanis cernitur, infra suo loco agitur. His ita praemissis, manifestum est, hanc esse voluntatis naturam, ut honum in genero semper adpetat, malum in genere semper auersetur. Nam contradicti
nem non obscure implicat, non ferri in id , quod congruum tibi vides, &ferri in id, quod non congruum tibi iudicas. Atque in isthac voluntatis inclinatione velut generali nulla poni indifferentia potest , quasi perinde voluntas bonum, atque malum adpetat adpetitu simplicis adprobationis. Verum circa particularia demum hona & mala indisserentiae suae vires exserit voluntas singulorum hominum, peculiaribus momentis in diuersa procliuium . ILque hanc ob causam, quod tantum non omnia bona & mala homini hautquidquam adpareant velut pura, & simplicia, sed inuicem mixta, mala bonis, bona malis. Quo cum accedat in singulis hominibus ad peculiaria quaedam singularis inclinatio, neque omnibus solida & duratura a fucatis & momentaneis
102쪽
pRovT CONCURRIT AD ACTIONES MORA L. O
neis liceat discernere '; inde infinita sere in voluntatibus ac studiis hominum solet oriri varietas, & omnes suum sibi bonum, sed diuersa via quaesitum eunt. Imo & multi, quae tibi bona sunt, ignorant, eoque non adpetunt;
multi prae adparente facie mali, bonum adiunctum non aestimant, eoque reiiciunt, quod adpetendum erat; & contra adpetunt, quod fugiendum erat. Quo facit illud Astis ΤΟΤ ELIs NicOm. III. C. 6. 'Αρα φατειν. απλῶς μέν - κατ' ἀλήθειαν, βουλητον eii xt τ' ἀγαθόν. εκάτω δε τὸ φαινeμενον Min- quid dicendum, simpliciter quidem ac revera voluntati adpetibile ese id, quod es bovum etinicuique vero id, quod videtur unicuique Possis huc adplicare illud G v x-THERI Ligurino L. III. LV. 289. &seqq.J- - - Tantum falsa loquendo, Fallere nono potest: veri sub imagine falsum Insuit, I furtim deceptas occupat aurci. Sic igitur circa quamlibet lare rem & actionem sese offerunt simul species bonorum & malorum ; verorum aut adparentium, quae postquam animum hine inde traxerunt, tandem ad alterutram se partem voluntas intrinsece determinat. Et quae hoc modo suscipitur actio, spontanea dicitur, de qua Ak1s Tor Les Nie. III. c. I 3. To λουσιον δοξειεν αν - , ἔ η αρχη εν ἀυτο. ριθοτιτα καθ' ε κατου ἐν οις η ποαξις. Θγntancum illud videbitur , culius primipium es in eo qui agit, particularia cognscente, in quibus actio con sit. Ad quem l cum EusTRA TIus: Draeque hae Particulae ad spontaneum constituenaeum necessariae fiunt, vi scilicet o principium sit in agente, s o ens particularia cognoscat. Nam π qui ex ignoratione agit, in D vendi habet principium; es qui particularia cognscit, agere violentia inductus potes.
3. V. ENIM v Esto non semper contingit, ut velut in aequilibrio postus animus citra ullum accedens momentum sese ad agendum vel non agendum adplicet '. Quin saepenumero per Varias causas versus unam partem vehementer trahitur; aliquando exterior violentia ita grauiter incumbit, ut illius vires non amplius locum inuenire censeantur. Quemadmodum non semper secundo vento pelagus decurrit nauita; sed aliquando transuersa licet frementibus Zephyris clauum tenet tamen, aliquando gubernaculo penitus e cussus procellarum libidini nauem committere cogitur. Inter illa igitur, quae voluntatem hominis versus alterutram partem vergere faciunt, sunt peculiares ingeniorum dispositiones, quibus ad certum genus actionis aliqui valde procliues redduntur, quales tam in integris nationibus , quam in singulisti minibus deprehenduntur. Circa quam producendas non exiguam vim habere videtur coeli nos ambientis, solique genius, L v c AN Vs L. VIII. vers. 36s.
103쪽
LIB. I. CAP. IV. DE VOLUNTATE HOMINIS,
HERODorus Calliope circa sin.3: Natura comparatum es, ut e mollibus rogiouibus molier viri exsistunt, neque ex eadem terra odmirandae fruges, N egregii
bello viri gignantur. Add. C H A R st o N de la Sagesti L. I. c. 42. ' humorum in corporibus temperatura, ex ipso semine, aetate, victu, valetudine, studiorum ratione, aliisque causis proueniens, Conformatio organorum , queis aniamus ad iunctiones suas obeundas utitur, & sinulta. Add. Hollsus de Homine c. 13. &ΗAco de Verulamio de augment. scienti L. IV. c. i. ' Circa quae omnia id tenendum, nulli harum tantam este Uim , ut voluntas nullo modo possit in diuersam partem pertendere, in quantum istae spectant ad actionem aliquam moralem producendam. HORATIUS II. Sat. 8. LVers. 39. od Nemo adeo ferus es , ut non mitescere possit.
Si modo culturae patientem commodet aurem.
Socrates apud XENOPHONTEM Apopnem. L. I. ij x *rs. Ed. Steph. Cap.
II. 3. 23. Ed. OκOi .J Πανσα ali ἔν εμοι γε ται καλά κ- ταάγα Θα ασκη ἀῶνα '. Mihi quidem videtur omnia bona atque honesta homines exercitatione consequi posse. Et quanquam impetus aliqui eX corporis constitutione orti, quominus exsistant, aut aliqua in aetum erumpant, per voluntatem prolitheri quandoque non nosse videantur; id tamen saltem effici poterit, ut sine peccato erumpant. Sic si aliquis adeo validis in Venerem stimulis agitetur. vi eos reprimere non valeat; id tamen penes ipsum erit, ut citra peccatum iisdem ntisfiat. Vid. t Corinth. VII, 2. Et Ρ L A r o L. II X. de Legibus, rcete disputat, posse etiam in Graeca ciuitate per leges reprimi nesarias libidines in, cundem sexum , utut istae anud cam gentem in publicos mores tune inualuin sent. Idem sentiendum de illis, quae apud HORATIVM de arte poetica, iapallim de moribus aetatum traduntur. Sic sint ad auaritiam procliues senes 3 penes ipsos tamen erit, citra aliorum iniuriam rem quaerere , nec alios suis bonis iniuste fraudare. Add. HvARTES Scrutin. ingeniorum. c. sf. VI. VALDE quoque voluntatem in certas actiones inclinat frequens earundem actionum repetitio, & consuetudo, per quam essicitur, ut expedite&libenter actio aliqua suscipiatur, obiectoque praesente in id velut trahi ani mus videatur. Atque eiusmodi inclinationes cum lubidine ac dexteritate agendi coniunctae hiabituum vocabulo solent Vulgo venire; qui quatenus circa actiones morales, honas & malas oecupantur, virtutes & vitia nuncupantur. In quibus
enumerandis non est quod & nos delati gemur, cum hactenus plerique, qui phil sophiam moralem se tradituros professi sunt, magnam disciplinae suae partem, explieatis undecim virtutum vocabulis, repraesentasse se crediderint. Illud tantum in
Q V. SENxCA L. II. de ira e. 18. ς. sto. H. tἰo illa eorporis in morbum. qui vim intellectri. GR Tlvs L. II. de I. B. de P. e. 22. y. I9. um rem adimat. degeneret, uti solet melancholicis eat eouererienem eo poris A animum transeun- aliquandci aceidere. H. . oem. H. 4) Quae vel ba miniis recte interpretatur au- J Vide de influxu astromini in religionem ho. chor, vel poti is is, cuius versone utitur. Veis
104쪽
pROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORA L. o
in genere monuisse sussciat, virtutes esse illas animorum dispositiones, quibus inclinantiar homines ad adtiones , se ac societatem humanam conseruantes I& vitia contra, quibus procliues redduntur agere illa, quae ad seipsos & societatem destruendam tendunt. Quo loeo etiam notandus cst Hos ELSIVs de Homine C. 33. f. s. qui tradit, nisi in vita ciuili virtutum s vitiorum commmnem me iram non inueniri: Eoque talem non dari in naturali satu, qua virtus aut
vitium asiniari s definiri postat. Sane cnim definitio a nobis proposita etiam in naturali statu locum inuenit. Ad quam exigenda sunt, quae in ciuitatibus tanquam virtutes praecipi debent, Et si in ciuitate aliquid praeciperetur, in quod illa desinitio non quadrat, id praeceptum absurdum erit habendum. V rietas, quae in legibus diuersarum ciuitatum conspisitur, non ossicit, ut non detur communis aliqua & uniformis definitio virtutum. Nam ea diuersitas vel versatur circa ea, quae extra Ieges naturales sunt; vel oritur inde, quod praecepto alicui legis naturalis alicubi vis legis ciuilis sit tributa, alicubi non; vel denique innicio et , quosdam legislatores sanam rationem non habuisse propitiam. De qua re infra plura. Porro quanquam Vitia pravique mores diuturna assuetudine inoliti, in naturam lare videantur abire, sic ut aegerrime iis resistatur: Calpurnius FLAccvs Dcclam. 2. Vbi semel pudor corruit, nulla
inclinatis in vitium animis ruina deformis est. Et LUCIANus aduersus md ciuim p 'ου δὲ γαρ κυων απαξ παυσαι τ αν σκυτοφαγεῖν μικΘῖσα : Neque enim canis
ad corium edendum adseuefacta facile desierit. Add. B A c o Sermon. fidei. c. 3 non ideo tamen inde prosectae actiones inter spontaneas censeri desinunt. Quin etiam licet illae actiones , quibus habitus introducitur, quaeque eum praecedunt pleniore cum proacreti & intensiore cum natu suscipiantur, quam quae post contractum habitum sunt, ubi velut ultro & .citra iurium volunt iis lacultates reliquae in obieetum ruunt: nihil tamen inde honitati aut mali-litiae earundem videtur decedere. Nam sane inconueniens fuerit, ut ideo actio bona minoris sit, quia ab eodem crebro suit exercita; aut ut ideo mi nus quis censeatur peccasse, quia saepe peccauit. Praesertim cum quillhctipse in causa fuerit, quare ita iacile & cXpedite ageret. Quo facit illud Astr-STOTELIS Nicom. III. e. 8. 'οὐχ ἱμοιως ἀι πράξεις ἡκλιοι εἰσι, κω ἀι εξ- των μεν γὰρ πραξε- αχτ αρ χ δε τίλους κυρια ετμεν, ειδους τα εὐμα των ἔξεων δε , της οἰς ς. των καθ' εκαδε, η πὸ Βεσις s γνωρισμος, ἔσΘερ Dτὶ τωνα μώπιων. οἰή ιτι ἐφ' mis ἡν, ουτως ἡ-ουτω χερμασΘα , δια τουτο εκλιeι. Mu nulli modo actiones spontaneae Aunt, atque habitur; acti tm enim a principio Prque ad finem domini Amus, cum singula quaeque cognostamus: aι halituum principii ramtum facultas in nobis es: singulorum auIem additio non mia, quemadmodum in aegro- rationibus, quoniam tamen eras in nostra potestate vel ita, vel non ita uti, eti*m habi-
Mutare ruenaum, gravo Multos inuenias ra- νγι mores monιti fluos Permutent melioribus,
. AUCTOR L. II. c. 3. . p. in sine. U. GR'. Ti us L. II. de I. B. & P. e. 2 . 6. y. n. a. H. ex r sese. Quo tamen sensi hie loeus nihil saeit ad contentiam Auctoris. VI. ι ARISTOPHANEs Vespis:
105쪽
so LIB. L CAP. IV. DE VOLUNTATE HOMINIS,
ω i spontanei fiunt. Ad quem locum EusTRAT Ius: Hisbitvum principii
tantummodo facultatem habemur, incrementi ae sinis non ita. Addisio enim N inere. mcntum eorum igηον atur, ae non advertitur: quine cum sensim ac talenter augmen- rvm accipiant; atque ulterius aliquando in improbitate ae vitiis progrediantur nonnulli. quam volu ent Ut in ebrietatibus ae libidinibus videre licet, in quibus quandoque paulo liberius homines atque incautius progredienter, quas in nostra potestate sit habitus aequirere, hobitum continuatis actionibus imprudenIer eou-ιraxere. Neque in vitiis solum addisamenta atque incrementa non percspiuntur, sed
in virtutibus quoque prefectur is latenter sunt, τι aduertere, nisi ubi profecerit,ffucat nemo.
f. VII. NON PARUM quoque voluntatem versus certas actiones impellunt motus animi, obiecta potissimunt specie boni aut mali excitati. quos cctus Vocant; praeterquam quod iidem non parum iudicium intellectus obfuscant. PINDARus Olyinp. Od. 7. 'Aι δι φρενῶν ταραχαὶ πα6πμ έα νηρ σοφίν. mutis autem perturbationes in errorem impellant etiam septinoem. Qui
quotuplices sint, & qua ratione excitentur ac sopiantur ' , quemque Usumit ii habeant, argute cumprimis tradidit C ARTE fius de Passionibus, & Anton. L E GRAND Inst. Phil. Canes P. VII. c. 9. Qui cum etiam conferri potest Hollars Leviathan. c. VI. & de Homine c. iet. Illud instituto nostro lassicit annotasse, assectus utcunque vehementes ' voluntatis vim hautquidquam Omnino extinguere : quin isibi ibos quoque, qui imbecilliores animas habent , posse adquirere imperium absolutismum in omnes fluas passiones, si sat industriae adhiberetur ad eos insituendos V dirigendos ', quod oliendit C ARTE fius
dicto loco art. so. CICERO Tusc. Qu. r. st. Animorum omnes morbi s perturbationes ex aspernatio ne raIionis eueniunt. Et sallit Medea ap. OUIDI V M met. p.
quando dicit: sed trahit inuitam noua vis; praesertim cum ipsa dictamen rationis affectui reluctari agnoscat; aliudque cupido, mens aliud Auadet. Video meliora proboque deteriora sequor. Non insuper quoque habendum, quod tradit GRo-T I V S ad Matth. c. V. V. cet. diuersa esse το ς Θμ, τῆν ἡρμην, & τὐ συγκατάθεσιν. πάθος ipsum, seu saeuitatem, qua irasci posivinus, το Θυμ ρειδὸς a natura nobis insitum euelli non posse, & esse in rebus mediis, quibus recte aut secus ti
106쪽
PROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORA L. ci
vit liceat. Quia autem pars animi, in qua sunt τα παΘη, per se est αλογος, inde fieri, ut non expectato rationis iudicio sese exserant: quae nisi diligenter refraenuntur, solere sequi συγκαταθε τιν, cum scilicet pars illa, quae data eli moderandis arietibus , habenis remissis trahi se patitur. Esse autem συγκαταλσιν voluntariam, serique hominis arbitratu. Sed & primos illos motus , quos Philosophi comparant oculorum nictibus, ne aut durent diu aut inualescant, diligenti attentione & exercitatione, ante omnia vero Dei Spiritu obtincri solere. SENECA de Ira II. 4. Sed & peculiaria homini instrumenta a natura esse data moderandis allacii hus itiniuique maximam vitae & valetudini hominis noxam, prae reliquis animalibus ex violentis & male coercitis anfectibus imminere, eoque ad eosdem temperandos maiorem homini necessitatem incumbere, docet Richardus CVMBER AND de Leg. nat. C. 2. f. 26. M. Deinde cum affectuum alii excitentur specie boni, alii jpecie mali, &stimulent ad acquirendum aliquod honum, aut declinandum malum; id discriminis inter cos obseruatur, quod illi parum aut nihil excusationis asserant, si quid eorundem impulsu secus quam decebat, factum suerit; hi autem eo plus veniae habeant, quo insestius naturae humanae minatur malum , quod ipsos eκcitauerat. Longe quippe facilius est Carere bono, ad naturam conseruandam non necessario, quam excipere malum ad naturae destructionem tendens; quicquid Ak1sTOTELES Nicom. II. c. a. pronunci et χαλεπωτερον ΜῖονῆDi cilius voluptati repugnare. quam irae '. Et si quis titillanti libidini obtemperans male egerit, intelligitur pro praesenti Voluptate euenturi inde mali aleam subiisse; adeoque cum iam stultus fuerit aliqua re, quae ipsius iudicio tanti erat, quanti periculum secuturi inde mali, nullo praetextu, ut malum id tibi mitigetur, postulare potest. Ast qui terrore mali in minuntiis quid secus commi sit, et humanae teneritas naturae vehementer P
de re alibi prolixius erit agendum. f. VIII. DENI Q v E voluntatem ad certum genus actionis non parum irritat ebrietas ' , exponi potissimum, aut sumis, vel etiam eX Opis, per magnam Orientis partem auidissime usurpato, proueniens; quae violento
meeata oinnia in furore passonium adrniis visa fuerunt plectenda. Quod mininie ab his factum foret. nis eis sedisset, in potestate nostra polita ege, sedare pastonuin rabiem. Idem tamen Ani Tor El. Es aliter iti.
s nodie. Sed loquitur Philosophus in priori loe de IνΛ. in posteriore de patιentia, quod sacile, a metis non laeua fuisset, intelligere poterat M 'RETus in commentario posthumo adhaee loca, laudaici a Cl. B A R Ira: Y R A C O , inprimis eum princeps philosophori in L. VII. e. . S i ;. latissante euincat, diiscilius libidinem quam iram subigi. ς) L. VIII. e. q. 3. t. Adde de ira infra c. I. s. is. in calce. HI. VIII. i) AN Tipi AN pq Aeolo, de vino:
s o stis δειε sidaria anreetiυον es prudentrae. Diphilus Comieus apud H. GROTIVM in excerptis de Baccho r
107쪽
LIB. I. CAP. IV. DE VOLUNTATE HOMINIs,
motu spiritus atque sanguinein impellit, & perturbat ', & ad libidinom cum
primis, P st o P L R T I u s L. IV. μως nou setis uni, erit, iracundiam, atque temeritatem homines proelium reddit: sic ut Lycurgo vinum dicatur mistum
me teumenitim, quia mentes immutarct , Fud HYGINUM sab. 132. Isoc Α- ills ad Demonicum: Cum vi γ num corrupta fuerit, idem ei quod curritus euenti, e quibus aurigae fiunt excusi. Nam νι hi temcro feruntur, earentes gubernatoriabus i sie animus tu multa deli sta impeditur vim subuersa. Eoque lex ΛIinois apud Cretenses talis extabat: Mii συμπίνειν ἀληλοις εἰς μίΘην, non compotare inuicemurque ad ebrietatem. PLATO Minota Add. PI. I N I U S N. H. L. XIV. c. 22. A k i s 1 o P R A N E S Vespis: Κακον το πίνειν, απογα o . νου γίνετου Mes Θυροκο-πrσω, πατάξαι, κώ βαμ C καπε f ποτὰ ιν αργυροεν εκ κραιμαλη c. Po- isse valde noxium est: vinum facit Puttarc Duuam, fores confringere, tum penderea ris host solutam crapulam: Apud Indos ebrietas summopere improbatur, quam inter quinque grauissima peccata numerarir, quae sunt L Cum matre concumbere, iub qua continetur etiam nouerca, & VAor Praeceptoris. ll. Braminem Oeeidere. Ill. Aurum furari. IV. Inebriari. V. Conuersari cum illis, qui haec saerint. MA N 1 L i V s Astrom. L. V. ardescit vitio vitium, viresque minis, at
Ilaechus, ta in flamma saeuos exsuscitat iras. Machometes religionis subsidiosuit .sus, ut auidiminias vini nationes ab eiusdem usu abstraheret. Hanc qui sponte contraxerit, siquidein ipsius essectus apud se notos habebat, aut pra suinere poterat ', non magis sibi per earn commissa delicta ne imputentur pollulare potest, quam queri de imbre in domum descendente, qui tectum suum ipse per petulantiam deiecit: PLAVTVs Aulular. Nimis vile est Diuum , si ebrio impune Iacere, quia lubeat, Iiera '. Eis in actibus indisserentibus, & quos suscipere vel omittere in cuiusuis est arbitrio, ipsa, ubi mentem nimis obfuscauit, id cssiciat, ut ne a flum ille cffectu; sequatur, qui secuturus erat , si deliberato fuisset animo susceptus . Et isthaeo quidem sere sunt, quae voluntati vergentiam velut physicam adserunt. Moraliter autem maxime eandem inclinat, Ut certe iuclinare debet Obligatio 3 quae tamen, quantacunque sit, neque intrinsecam Voluntatis libertatem tollit, neque aetionem reddit inuitam, utut tendente forsitan in diuersum libidine. Quo adplicare possis illud Astis TOTELIs Nic. III 3. Ἀτοπον τὸ ἀκίσια-ων δει ee υνθη. Absurdum es, inuita ea esse dicere, quae oportet appetere. Di Cimus autem, quod voluntatem inclinare ibοι obligatio. Nam ea est humani ingenii praui
uoiane adiis. Nam si inuoluntaria fuerit. aeiiω ab initito profecta, ideoque excusanda videbitur. E contrario s ebrietas voluntaria suerit. secorinendi errant III. actus iam ah is ritis o Lx Ee u quidem licito, quales sunt contrae q. adhue Obli. pari ebrius non uidetur, quia ad hos ineundos mentis usus exigitiar. Veru n ad us illieiti, veluti dedicta, utique imputabuntur, quia in iis etiam sola culpa, sine qua vix contrahitur chrie. tas, vindicatur, ire u grauius quam alias actus eiuslinodi puniri possi int, si qui, animo ad thatti viii firmato se indbria ieiit, ubi nimirimi ebrietas dolov. EVR P DF Μ Cyelape. N. ὶ Peceat mina quidem per ignorantiam Inuin cibilein, sed non in se re sua cauta. v. suprae. 3. h. H. h irasca c. s. Add. L. VHI. c. 3. D 3 v. infra L. IU. e. 6. β. 4. H. s) Quod de ris i ti, ebrietatis intestigenduluerit. Ratione implar ιιionis distinguendi in vide tue' suerit ne ebrietas l. mollisis an s. a. Inidas perpetratae A. . ovis voluntariae manerit . iii iis vero, quippe tollente omnem v sun rationi et, intererit Il. fueritne ebrietas voltiniaria an in-
108쪽
pROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORAL catas, ut saepe ipsum interdictum peccandi libidinem accendat. O v I D I v s
Amorum IlI. El. q. Verem I II 29 3I. Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata. uiuicquidsi uatur, civisuis magis: i aque surcum
Cura vocat. Iutvat inconcessa voluptas.
Cui peccare licet, peceat minus. I a potestas Semina nequitiae languidiora facit.
Id quod pressuis referre possis partim ad prauam curiositatem mortalium,
quibus omne ignotum pro magnifico est; quam Opinionem asperitas interdicti,& solicitudo custodiae vehementer confirmat; partim ad odium & contum ciam ad uersus vetantem, qua dedignamur libertatem nostram circumseribi ab eo, in quem male assecti sumus. Cum contra amoris sit, libenter sese amati placito adplicare. 3. IX. PRAETRRgΑ& hoc obseruandum , voluntatem quandoque ab imminentibus grauissimis malis, & quae communem animi humani firmitatem iudicantur excedere, ita vehementer urgeri, ut in aliquid suscipiendum consentiat, abs quo extra illam necessitatem constituta maxime abhorrebat. Quales actiones lolent vocari mixtae eκ spontaneis & inuitis. Hactenus enim spontaneae sunt quod utique principium est in agente; sciente singula, quae actioni insunt; quodque adeo voluntas pro praesenti tempore & necessit late in cas sertur, tanquam minus malum, aut partem mali, cum alias totum, aut maius malum foret subeundum. Id quod pro praesenti conditione naturam boni imitatur, quatenus utrumque simul non potest declinari. ARI s Το-
TE L E s Nicom. V. c. 7. 'Eν ἀγαΘῖ λογω γίνεται το ἔλαττον κακον προς τομε δεν. Minus malum , si ad maius comparetur, boni locum ebtinet. Qv I N ΤΙ-LI A N U S Inst. Or. L. VII. c. q. In comparatione malorum boni locum obtinent leuius. Huc pertinet & illud An Isaeo TELIS Nie. III. C. I. 'Λπλως EUcἀ-οβάλεται εκών. λι σωτηρία δε ἀυτῶ κώ λο πῶν αμαντες eι νουν εχοντες. μικται μιῆν ἔν δεσιν ἀι τρι ται πρα is , no ατι δε μαλλον δε ουσίοις. Nemo ponte abs tuta sua abiicit, sed ob salutem tum Aiam , tum aliortim onrnes, modo memtis μι compotes, facere id videntur. Mistae igitur huiusmodi actiones cum sint,sspontaneis tamen magis sunt Amiles. Ex inuito autem eiusmodi actiones id trahunt,
dolo praetexitur de roborandae audaciae adhibetur. Confer. TITI v s Obsem. XXXVII. ν. IX. IJ EURIPIDEI Electra.
109쪽
66 LIB. I. CAP. V. DE ACTIONIBUS
IN GENERE, DEQUE EARUNDEM AD AGENTEM PERTINENTIA. SEU AD IM-ΡVT AT IONEM
I. Actio moralis quid'II. Bus materiale.
Ill. Et formale; ubi de causa morali. IV. Aelio moralis formaliter considerata semper es em p uiuum. V. Causa, is fundamentum, cur impu- rari quid possis, vel non. VI. Imputari non possint homini necessaria. VII. Vegetabilium facultaIum sectus.
IX. Coacta; ubi de mera exsecutione. X. Per ignorantiam patrata. XI. Per homnum visa. XlI. Mala futura. XIII. Malae tamen actiones, etiam ex habitu prosectae omnino imputantur. XIV. Actiones alienae quomodo impulcn
Θ s τ . , M pro ratione instituti nostri intellectum ' & volu
tatem expendimus, tanquam principia , eκ quibus actiones hu-nanae tu trahunt, ut peculiari ab actionibus brutorum classe censeri queant; proximum est, ut de moralibus actionibus in genere dispiciamus , circa quarum rectitudinem aut prauitatem inuestigamdam haecce disciplina quam maxime occupatur. Sunt i igitur actiones morales aetiones hominis voluntariae cum imputatione suorum esse fluum in vita communi spectatae. Voluntarias actiones vocamus illas, quae a voluntate hominis tanquam a causa libera ita dependent, ut citra ipsius determinationem, ab actibus eiusdem elicitis praeuia cognitione intellcctus prosectam, non sierent; quaeque adeo, ut fiant vel non fiant, in facultate hominis est politum. Quae helo considerantur non quatenus sunt motus producti a potentia aliqua per D
Cons. r. VIII. I'. r. O vir. D. ad L. Aqui . s. Insii. eod. infra L. III. e. r. f. I. H. β. I. η Et ab actioniblui physeis distinguuntur non tantum operatione ipsa nam omittendo etiam naOraliter agere e semitari sed a imprimis imputat ivitate. Ita, ut uno viai Hir ex Plo, con-eumbere actio est, ad quam physce eonsideratam. nihil refert in quo fit it stibiceio, modo hoe sthabile ad a. iiii reeipiendum. At in conssseratione morali eoncubitus pro diuerstate subiem oppido dissuri : est evini cum scorto fornieatio,
110쪽
turam constituta, sed quatenus a decreto voluntatis, potentiae ad utramque contradictionis partem neeti aptae, proficiscuntur. Duo quippe inuoluit actio voluntaria; unum est quali materiale, quod est motus potentiae per naturam exsistentis, seu eiusdem exercitium in se consuleratum; alterum quasi forma-Ie, quod est dependentia citis motus seu exercitii a decreto voluntatis, secundum quam ut a causa libera, & seipsam determinante, decreta concipitur.
Ipsum exercitium seorsim, & in se spectatum, distinctionis gratia actio volu
tatis potius, aut a potentia volendi in homine proueniens, quam voluntaria dicitur. Enimuero actio voluntaria ulterius consideratur, vel in se & absolute, prout est aliquis motus physicus praevio voluntatis decreto susceptus, vel reflexive, quatenus effectus eius homini imputari possunt. Quam reflexionem Complexae actiones voluntariae speciali vocis vi dicuntur humanae. Et quoniam ab istis actionibus, prout bene aut male ab aliquo o, euntur, seu prout ad legem tanquain norinam suam congruunt, vel non congruunt, ita moratus aliquis denominatur, ipsaeque animorum inclinationes, ex frequentibus resultantes actionibus mores adpellantur; inde lactum, ut ipsae actiones humanae moralium vocabulo designentur. f. II. Ac Trosv M moralium posteriori modo consideratariam essentia duo complectitur, unum velut materiale, alterum so ale. Materiale est motus aliquis physicus potentiae physicae, puta, locornotitiae, a petitus sensitivi, sensuum exteriorum & interiorum, & intellectus quoad exercitium adprehensionis; inam iudicium eκ qualitate obiecti adparente ita dependet', ut circa istud voluntatis directioni non sit locus, etsi in in mando illo iudicio non sint nullae arbitrii & industriae partes ', imo& ipsius voluntatis actus, in esse suo naturali consideratus, seu prout praecise spectatur ut effectus aliquis, per potentiam a natura inditam qua talem productus. Nec non priuatio motus alicuius physici , quem homo vel in se,
vel in sua causa poterat producere. Nam non minus omittendo quam committendo poenae fit aliquis obnoxius. Item inclinationes potentiarum naturalium in certa obiecta, comparatae per antegressas actiones Voluntarias, saltem in quantum ad . agendum stimulos subdunt. Neque tantum mei motus, habitusue, aut virorumque priuationes possunt esse materiale actionum mearum moralium ', sed & isthaec omnia ab aliis ' immediate prosecta, siquidem a mea voluntate possunt ac debent dirigi. Sic Spartae amasii peccata amator luebat Τ. AELIANvs V. H. L. III. c. Io. Quin & meis actionibus mo-I et ratibus
elim lionesta vidua vel virgine stuprum: eum etenilum, vel omittendum aliquid, eommouere, uxore alterius alialterium ; cum illa, quae pro- exeitare pcitro, aut impedire habitus honestos, xima cognatione iungitur, ineestus: eum bruto vel inhonestos; nobis aliorum quoque imputari Sodumiai cum propria uxore honesta res. H. . debent actiones, etsi non ipsi agamus, S iblitis
negligentiae rei sinus. Quod in primis ad eos II. i) scilicet, quatenus sint actiones vo- pertinet, qitibus aliorum cura continissa est, qua-lii tariae, quaeum elle otiis hominibus imputari les sunt puentes, domini, praecepto με. postant. s) Quod exemplum a mori s nostris satis re-2ὶ Coris supra c. q. β. 2. . motum est. Dicuntur autem hi Amasi eastissimo 3 V. infra I . R L. II l. c. r. s. s. H. amieitiae primum vinculo adolestentulis iuncti J Quando nimirins nostrutia est , alios ad sa- fuisse de raeliandis solum virtutis in iis suintillulis