장음표시 사용
91쪽
46 LIB. L CAP. III. DE INTELLECTU HOMINIS,
iungit GROTIus L. II. c. m. f. a. hoc locum habere 1 posse, ut nempe actione abstineatur, ubi alicui omnino alterutriam est faciendum, ta de utroque an aequumst dubitatur: tune enim luebit ei Huere, quod minus iniquum esse videtur. Semper enim, ubi electio euadi non potes, minus malum rationem induit boni '. Vbi tamen
arbitramur, hoc axioma proprie locum habere in malis damnosis, ac non moralibus; ubi sane lucri instar est, minori damno maius potuisse declinare. Quando autem idem adplicatur ad mala moralia, dextra opus est interpretatione. Igitur proprie loquendo eX duobus malis moralibus neutrum est eligendum. Contingit tamen frequenter, Vt duae leges assirmativae, aut altera arufirmativa, altera negativa videantur inter se velut collidi, sic ut utrique eodem tempore nequeat satisfieri. Heio simpliciores quidem putant, Comparationem fieri inter duo mala seu peccata omittionis, illudque suseipiendum, quod omisisse maius peccatum videtur. Revera tamen heic non ex duobus peccatis eligitur minus; sed quod extra eiusmodi collisionem peccatum crat, id peccatum esse desinit, ubi validioris legis implendae ncecllitas incumbit. Sic verbi gratia ubi collisio fit inter praeceptum assimatiuum, da eleemo nam,& negativum, ne furtum faciat; sine dubio non est iurandum, ut eleemosynae suppetat materia; iuxta illa Apostoli; non hunt facienda mala, ut eueniant bo. na. In hoc tamen casu non dare eleemosynam peccatum proprie non est;
uia praecepta affrinativa vim obligandi non exserunt, ubi agendi materia de-cit. Sic ubi collisio fit inter duo praecepta affirmativa, verbi gratia , pare Deo, & pare magistratui, sine dubio Deo magis oportebit obedire, quam hominibus; quam sententiam etiam expressit SOCRATEs ' apud Platonem in Apologia L pag. 23. Edit. Francos Ficini J: 'Ε γω υμας δ ανδρες 'AΘmjαιοι πα-
ζομαι μεν καὶ φιλῶ; πύτο aloes in τα μαλον, ἡ υμῖν. O viri Ethenienses, diligo vos equi . , arque amo, Deo ramen parere mala, quam vobis. non quia ex duobus
malis minus est eligendum, sed quia malum non est, magistratui non obedire, ubi id citra violationem obsequii Deo debiti nequit fieri. Obligatio quippe larior cedit arctiori, quando utrique simul nequit satisfieri. f. IX. CvM dubia conscientia cognationem habet serupulis, quam vocant, quando anxia formido iudicium iri tellectus comitatur, ne sorte illipsum malum sit, quod bonum aliquis cxistimauerit, & contra. Eiusmodi scriipulus ubi probabilibus argumentis nititur, actio crit suspendenda, donec eximatur rationibus, aut sapientum auctoritate: qui autem ex molli quadam
V. AvCTOR infra I .. III. e. I. . t circa finem. Addendum quoque hele: illum. qui eon. templative dubitat seii qui dubium habet . quod tantum in intellectu haeret, de non timui volum talem in utramcue partem trahit) posse actitio iudicio aliquando non dubitare ; quoniam cre. dere potest, in re dubia obseouendum stiperiori. Quae disti actio iudieii duplieis quin in militis aetionibus loe n habeat, negari haut posse, con-eedit ipse GROTius L. Ii. de I. B. i'. 26. . At ubi dubitatur de iustitia belli, id lo iuhabere retas, de quo v. AvCTOR infra L. VIII.
siue genius Sin ratis venit. CLERICvs Art. Crit. T. I. p. 4ς. 46. editi N. 2.
X. I Λ ictu, at a Logicis ignorantia priniae negationis. H. a) diu doctrinam recte TrΥi v s obf. XXIV. neque adaequatam. neque satis perspicitam dicit.
92쪽
PROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORAL
superstitione oritur, negligendus atque animo eliciendus est. Add. CAR-Υ Ε s I v s de Passion. art. IIo. & i77. ubi contra Fluctuationem animi, & Morsius conscientiae, qui actionem antecedunt, recte quidem hoc Remedium praescribit assuescere formian ii iudiciis cereis G determinatis de omnibiis rebui, quae sese oferunt. Sed addendum est; iudicia illa esse formanda eκ genuina & solida scientia morali, seu disciplina iuris naturalis, ac religione Christiana, a superstitiosis hominum additamentis repurgata. Nam citra hoc obs avi quidem fortasse animus utcunque potest, ne morsus aut fluctuationes sentiat; sed neque talis firmitas ad diuturnitatem valet, neque a peccato liberat. Inde probari nequeunt, quae dicto loco sequuntur: ta censendo semper ineium praesari, cum At quod melius esse iudicatur, et Orte pessime iudicetur. Atqui hoc non est mo bum curare, sed per anodynum male temperatum stuporem animo inducere. . X. V Η i circa actionem aliquam suscipiendam aut omittendam deest cognitio intellectus ', vocatur Ignorantia. Quae, quantum ad institutum nostruin, diuiditur vel respectu in xus in actionem, vel respectu originis φ. Priori respectu est duplex : alia enim est causa eius, quod ignoranter fit, alia non '. Illam postis vocare e cacem, hanc concomitantem. Illa negat in is tellectu eam cognitionem, qua praesente actio fuisset impedita '. Qualis erat in Abimelecho Gen. XX, 4. s. qui si cognouisset, Saram Abrahami csse oorem, hautquidquam ad eam ducendam animum suerat adpliciturus. Haec negat in intelle hi eam cognitionem, quae laetum non impediisset, ita ut alia quis nihilominus id facturus fuisset, etiamsi cognouisset quod ignorauit f. Vt si quis improuiso hostem suum occiderit, quem nilailo secius occisurus fuerat, etiamsi sciuisset, in eo istum loco versari, in quem ipse teluin sonu to, & citra intentionem quenquam laedendi, contorquet. Quo pertinet diactum istius, qui cum lapidem deuolueret in canem, aberrante eo in nouercam impulit, eamque Occidit, ait: T'αυτον iατον ημοῦν καλλίω βουλευετ Fors me lius consilium cepit quam nos. Is aec duo ita aliqui Volunt discernere, ut quod ex priori ignorantiae specie proficiscitur, dicatur simpliciter fieri ex ignorantia ; quod ex posteriori, ab ignorante. Etsi ili in posteriori casu non nisi sortuitum homi ei lium proprie sit admissum. Nam prauus ille assectus cum viatio quidum cst coniunctus, ad caedem tamen nilail sane contulit. Ast respectu originis ignorantia diuiditur in volunήariam & inuoluntariam. Illa quibusdam etiam vocatur consequens, & vincibilis; haec antecedens, & inuincibilis.
tione consequa, unde si error voluntaritis ci iii uoluntarius.
q) Clarius, illam displicentia, hane delectatione
Sine, ignorant a csseax est, qua quis aliquid egit. quod non stili aut acturiis, nisi ea eognitione priuatus fuisset, qua existente actionem non sis mi isset. Haec ignorantia earet imputatione :talis est eius, qui mandatum exsequiuir, ignoransiliandantem decessisse L. 18. In . 1 a6 ra. D. Mandati, euius arilumenium plei umque est poenitentia. s) siue ignorantia concom ians vi , qua quis aliquid fecit, quod sedis et, et ii ignorantia non laborasset. Cuius argumentum plertimque est facti adprobatio. Ob talem ignorantiam, si ussentialis fit, actio plerumque redhibitoria, s a eidctitatis, actio quanti minor A sit, instituitur
I. I. I. a. I. y'. D. d. Aed. I. E.L Quae ignorantia merito imputatur.
93쪽
8 LIB. I. CAP. III. DE INTELLECTU HOMINIS .
Illa, siue sit directe assectata, siue per oscitantiam & socordiam contracta, est y, cum quis ea ignorat, quae scire poterat & debebat. Haec est, cum
quis ignorat circa certam rem, quae nec scire poterat, nec tenebatur. Ign
rantia porro inuincibilis est vel talis in se, Ied non in sua causa: vel in se s in sua causa simul. Illa est, quando quis in ipsa quidem actione ignorantiam,
cκ qua eadem procedit, exuere ac dispellere nequit; in culpa tamen est, quare in eam ignorantiam inciderit '. Sic saepe , qui per ebrietatem peccat, plane nescit, quid agat: est tamen in culpa, quare illud nesciat '. Haec est, quando quis non tantum ea ignorat, quae scire ante actionem non potuit ' se, sed ctiam in culpa non suit, cur in ista haeroret ignorantia, aut in eandem incideret. Pertinent huc ea, quae habet ARIs TOTELES Nic. II. c. i. & ad
cum locum Eustralius. Vbi distinguit inter id, quod fit ab ignorante, &quod fit cx ignorantia. Illius exemplum adsertur id, quod sit ab obrio, aut irato. Heic enim, etsi ebrius aut iratus saepe quid agant, ignorent; actionis tamen causa non est ignorantia, sed obrietas aut ira, quarum illam declinare, hanc compescere penes hominem crat. Addit deinde, inuitos dici non posse, qui ideo peccant, quod ignorent quid agendum , quid omittendum ; quam ignorantiam ipse vocat in electione ' , & uniuerialium. Nam ista quilibet scire tenellatur Sed ignorantiam, quae circa particularia versatur, actionem reddere inuitam. Particularia illa sunt, quis, quid, circa quid, & in quo, quo instrumento, scuius causa,J & quo modo. Haec omnia simul ignorare nemo sanus potest. Saltem enim quis intelliget seipsum agere. Sed circa singula reliqua ignorantia interuenire potest. In eo quod agitur, dicunt lapsos se esse, qui locuti sunt, quod nolebant 'Τ. Item si quis catapultam ostendere amico volens, iaculum emisit, amicumque vulnerauit. circa quid, &
in quo, quae idem sunt, ignorantia versatur, ut si filium hostem quis putet,
& interficiat. Circa instrumentum; ut si quis hastam mucronatam, quam credat obtusam esse, in aliquem proiiciat, atque ita imprudens interficiat. Cuius causa; ut si pharmacum alicui salutis causa exhibeamus, idque mortis rum esse ignoremus. Quo modo; ut si quis docendi causa leuiter percutere volens, ictum vehementem inflixit ' '. ICti quoque Romani peculiari titulo traetant de ignorantia iuris tu facti. Verum iiii hanc non tam considerant, prout essectum habet circa actiones morales, quam prout facit ad ius aut actionem quillitate p. 4K . C. T. II. Edit. V Fc Hr I .
ita loquitur ,υδ vi une sic quidem male.
i Vbi qui s. ut Tacitus loquitur, ad enlpam
s) v. infra e. 4. β. 8. H. s) Interdum tamen absoluendiis erit, s eius aetatis vel conditionis si, ut vim uini nestitiise praesiuia i pollit, qua ratione clericiam, qui ebrius homi eidium fecerit, criminis abibluit wIΕ-
dum est, si Clerietis alias frugi tuerit ci sobrie latis studiosus. ioJ V. g. si quis dolo alterius decipiatur, ' ut apud Plautum in milite glorioso r Nos faceris fabritis se do)tis doIis Uraeomam ob oeulos obiis
ii) Id est, quando ignoramus, honum ne dehonestum utili re iucunao, an hoe hono a honesto praeserre debeamus. IV Veluti surtum non esse faciendum vel noveommittendum adulterium, aut homicidium. 13) Vel, quod silere se debere igntirabant. Haee enim est sententia Aristotelis, quam referre voluit Auctor. Et utitur Philosophus exemplo Poetae Aeschyli, qui, accusatus, quod in Tragoedii, suis Sacra Eleusinia evulgasset, absolutus
94쪽
ΡROvT CONCURRIT AD ACTIONES MORA L. 49
nem aliquam retinendam, aut adquirendam, vel amittendam. Eorum autem quae circa utramque traduntur, huc sere ratio redit, quod ignorantia iuris ut plurimum cum aliqua negligentia culpabili sit coniuncta =, ignorantia facti non item ; igitur aequitatem ferre, ut illa quidem no at, haec non obsit. . XI. Qv A N D o autem non solum cognitio veri deficit, sed & eius loco salsa per alio animum Occupauit, sic ut haec pro vera habeatur ', in errore versari animus humanus dieitur. Qui error itidem est vel vincibilis, vel inuincibilis. Ille est, quem quis adhibita diligentia moraliter possibili, seu quam communis conditio rerum humanarum admittit, discutere debuit ac potuit. Hic, quem quila omni diligentia moraliter possibili discutere non v luit. Ubi obseruandum, licet admitteretur illa sententia M. ANTONi Ni L. IX. c. a. Add. ARRIANus ad Epictetum L. I. c. 28. Παζ ό αμαρταHων ἀφαμαρτανει τοῦ προκειμένου κ- ir quis delinquis. a proposito Gorrat, G deceptus es: tamen cum ille uri Or non tuerit inuincibilis, per
eundem neque praue lacta a numero peccatorum eximi, neque iisdem promi-seue veniam indulgendam φ. g. XII. AccvRAT E autem obseruandum, quod diuersos habeat effectus error, circa actiones, quas homo pro lubitu suscipere potest , & intermittere , seu quarum exercitium in ipsius arbitrio est relictum; & circa illas actiones, quae lege aut iussu superioris illi sunt praeceptae vel interdictae. Circa prioris generis actiones error consensum intercipere intelligitur; adeoque ex illis non sequuntur illi effectus, qui alias ex actione, in quam consenseris, fluere apti sunt; praesertim ubi iste error non eκ supina nimis incuria obrepserit. Inde in pactis error circa rem, eiusue qualitatem, cuius intuitu quis ad paciscendum fuit motus, pactum roddit inualidiam. Censetur enim heic aliquis consensisse non absolute, sed supposita praesentia illius rei aut qualitatis, cui tanquam conditioni consensum suum superstruxit. Qua non adiaparente, consensus quoque nullus fuisse intelligitur. Qua de re infra suo loco pluribus agetur. f. XIII. A s T vero aliter se res videtur hahere circa actioncs necessarias, seu a superiore praeceptas, aut vetitas. Vbi distinguenduin est, utrum
error lutus est, quod ην orasEt, evulsari ea non de.
i J Adde tempus ih locum. I norare enim possinNus tempus, quo aliquid agimus, Festum esse, sacrum autem vel religiosum locutu, in quo agentes consstinatis. Dantur etiam eircumstans iae particulares, quartim i norantia non minus sine exeunti e est, quam illa principiorum fenera. lium, veluti si aliquis a nobis occidatur telum iacientibus in loeo publieo; nouisse enim debebativis, locum publicum quotidie hominum frequentia obsideri.
is a Maxime alieni, in hae enim tolerabili er ror esse dieitur in I. Ina . D. pro Do. Illud a d. hue addendum : Ignorantiam quamcunque: non impedire quo inimis actio imputetur asenti . si quidem actio illa respiciat tertium, qui in eulpa
a sine qua restrictione si aceipiatur locus An tonini . peeeato is philo1Ophico occasonem praebere possit.
95쪽
so LIB. L CAP. III. DE INTELLECTU HOMINIS,
error veisitur circa theoriam, an vero circa praxin; seu virum aliquis salsam habeat opinionem circa actionum necessitatem putetque intermittendas esse, quae faciendae erant, & vice versa; an vero in ipso actionis eκercitio error intercurrat, per quem secus quam par erat actio adplicetur. Prioris generis errores arbitramur non impedire, quo minus agenti actio imputettur, prout cum norma praescripta congruere aut non congruere Videbitur; cum omnino cenicantur esse vincibiles. Qui enim alicuius actiones ad normam adstringere vult, is utique voluntatem suam sui scienter declarare debet , ut ab illo, quem obligare instituit, liquido cognosci queat. Alias enim iniquissime cxi gitur obsequium legis ignotae, aut cuius sensum genuinum eruere sit supra ca
ptum eorum, quibus illa est lata. Ergo si quis in theoria erret, id est, si quis sibi
tersuaserit, praeceptum esse, quod est interdictum, & contra, censetur non alii ,uisse debitam diligentiam; adeoque non poterit recusare, quo minus ipsi imputetur, quod ex tali errore suit commissum. Id ipsuin alias sic essertur: Si conscie tia versatur in errore vincibili circa rem malam , peccat homo tam si secundum,
quam si contra eandem agit, id est, si persuaserit sibi, actionem esse praeceptam,
quae erat intermittenda, aut contra intermittendam, quae crat praecepta, peccat,
hillam susceperit, & hane intermiserit. Nam talis actio aut intermissio reuera discrepat a lege: & agens verum legis sensum cognoscere poterat, & debebat. Et idem tamen non minus peccauerit, si actionem reuera interdictam, quam tamen ipse praeceptam credebat, omiserit; & actionem reuera praeceptam, quam tamen interdictam putabat, susceperit. Etsi enim nullus heic sit actus exterior, qui legi repugnet: tamen quia iste iudieat, conscientiam suam legi congruere; ideo saltem proaeresis ista legi repugnans pro peccato ipsi imputa-hitur. Nam mala intentio agentis facit actionem malam videri, saltem contra agentem. Vnde adparet, ex iudicio intellectus erroneo non posse pro c-dcre actiones, quae pro rectis agenti queant imputari; & ci, cui salso persu
sum est, aliquid esse iniustum, id tantisper pro illicito haberi, quamdiu eam
persuasionem non correxit. Ad se l. η S. D. de furtis. f. XIV. OV o D s i tamen error theoreticus versetur circa rem in se
indisserentem; id est, si persuasus quis suerit, aliquid necessario esse faciendum
aut omittendum quod reuera est indifferens ; peccabit tantum, si contra secerit, atque salsa opinio suggerit, ob prauitatem proaereseos; non autem, si secundum errorem suum secerit. Indisserentia enim sunt extra legem, quae non violatur, siue quis ista' suscipiat, siue omittat. Et innoxius videtur error, qui peccato ansam non praebet. Id tamen in aperto est, non posse cx eiusmodi errore susceptas actiones obtinere illos cilaetus, qui alias sequuntur actio-XIII. Hine pereant, qui in eos, quo
Deos putant, irreueremes atque irreligioli sunt trire nianus peccant, qu .l salios Deo, colura, ct honorem vero Deci debitum in alios transferunt. V. H. GROTIVs de I. R. re P. zo. et . di innot. A v CT D R infra I . IV. c. 2. q. H. f. xv. Hoc t.on est perpetiitim. Finge: Ducit quis ex errore uxorem, alteri iam nuptam,
ant proxinio sanguine sibi iunctam. Heie nee adulterium nec inccstus eommittitur , ct liberi inde nati censentur te itimi; praesertim te utemqtie coniugum impiat mentum ignora iit: nam tu non pecearunt, is liberis nihil imputari potest, Henrictis ApoNDrmus apud Thuanum L. XII l. histor. ad Λ. is33. loquutus de Maria, pollea Angliae Rellina, quae ex matrimonio, ob in cciiinn
96쪽
PROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORA L.
nes legibus praeceptas. Sic si legislator praemium obsequentibus legum corbstituisset, id sane sibi vindicare non poterit, qui per errorem indifferentia, velut de illis per leges in alterutram partem inret disposituin, obseruauit. f. XV. A s T in exercitio actionum a legibus praeceptarum frequentius est , ut error interueniat; puta si obiectum actionis legitimum suerit subtractum , M pro eodem aliud substitutum. Item si circa tempus, & loeum
exsectationis praescriptae sit erratum. Tales actiones ' , uti non consequitur ille effectus, quem alias recte adplicitae actiones producunt; ita error prohibet effectu in malis actionibus proprium , siquidem iste non ex culpabili iac-gligentia sit contractus. Quod alii sic esserunt: error interueniens prohibet, ne actio alicui in alterutram partem imputetur , neque tanquam bona, neque tanquam malitiosa. SENECA Herc. fur. I vers. I237. Ed. Gronou.3
suis nomen unquam feleris errori addidit 'Sic cum alias obligatione libereris, si soluas illi, cui debes; vhi per errorem solueris, peccatum non admisisti; prior tamen obligatio non fuit sublata. Sic qui bona fide beneficium contulit ex inconsulta liberalitate in hominem improbum, qui eodem ad flagitia sit abusurus, de proba actione gloriari hau quidquam poterit; excusabitur tamen a participatione flagitii, quasi ipse ei patrando quid contulerit. Verum ubi quis praecise obiectum, locum, aut tem- pus actionis explorare suit iussus, vix effugere poterit, quo minus ipsi essectus actionis praue adplicitae imputentur, nili errorem moraliter inuincibilem demonstrauerit. Sic si semo tuo praeceperis, vi certa te hora noctis eκ-
citet, non audietur iste, si pulsus acris non recte abs se numeratos dixerit: culpa tamen carebit, si casu aliquo ipsum horologium aberrauerit. f. XVI. SED ET illud saepe contingit, ut in exercenda actione mala error intercurrat, dum ab obiecto , quod sibi quis destinauerat , deuiatur. Quo ipso agentis quidem malitia manebit eadem I actio tamen ipsa grauior aut leuior habebitur, prout obiectum fuerit, in quod illa casu inciderit. Sic qui inimicum suum telo petere destinauerat, si alium quempiam casu percu
serit ', homicida nihilominus erit. Vid. L. ιδ. g. p. D. de Iniuriis. L. /4. D. ad L Corneliam de scariis & GROTius in spars florum ad h. l. Ipsa tamen caedes eo plus, aut minus atrocitatis habere iudicabitur, quo praestantior aut vilior fuerit, qui alieno vulnere sternitur. Huc ctiam pertinet Casus, quando quis praeter intentionem occidit, qui vulnerare tantum volebat, aut minus laedere. Nam de hoc ex ipso laeto decernitur. Vbi autem in obiectum
monii bono fide contracti , etiamsi di ea ut isti- ademe animum occidendi in genere. de id in ei -εittim dissoluatur, ea vis est. vi tiberi ex eo su- iuscunque persona est illicitum. Ita ciepitis ii scepti pro letitam is habeantur. II voluto Henri- dicatum, v. Ioann. a S A N D E meis. Frisic. L. V cus p ter. t, publicus regnι Senatus δὸereuit. Per. tit. p. des. 6. C A R κ v. ad Constit. Saxoniet inciat hue quae suis dixi Commentat. de inatri. Pari. IV. Constit. 6. Des . 2. v. q. H. molito putatiuO, s. al. seq. H.
97쪽
ia LIB. I. CAP. IV. DE VOLUNTATE HOMINIs
licitum fuerit aberratum, in ea actione nihil erit vitii, praeterquam quod eκ praua intentione agentis profluit. Sic ut error talis esticiat ne iste actus proprie eius vitii nomine venire possit, quod quis patrare intenderat. Inde saltem in foro humano non obtinebit illud SENE cAE de Constantia sapientis c. 7.
Si quis cum uxore flua tanquam aliena concumbat, adulter erit . quantuis illa adultera
non st. Add. I D E M de Beneficiis L. II. c. r'. & L. V. c. i3. in fine. Conser, tur tamen LI B A N I v s Declam. 3s. p. 78O. B. C. D. edit. Morelli.
PROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORALES.
I. Voluntatis actus. II. Libertas voluntatis. III. Indistierentia voluntatis neeessario asserenda. IV. Voluntat quomodo in bonum fera
V. Voluntatem selicitam eonsituriones ceditae corp ris. VI. Item habitus. Vi I. Et affectus. VIII. Nee non ebrietas. IX. Actiones mixtae. X. Invitum quid.
V M sapientissimus Creator hominem vellet creare, animal per leges gubernandum, ipsius animae ' voluntatem indidit tanquam internam actionum moderatricem; ut obiectis propositis , & cognitis ex principio intrinseco citra necessitatem aliquam physicam ad illud se moueret, & eligere posset, quod sibi tanquam maxime congruum arrideret; & contra ab illis se auerteret, quae sibi non conuenire viderentur. Illa porro per duas velut facultates sese circa actiones humanas concipitur exserere, per quarum unam intelligitur agere sponte, per alteram libere. Spomtane itati, ut ita loquar, attribuunt certos actus aut motus; quorum quidam interiores, qui eliciti, alii exteriores, qui imperati sueuerunt vocari. Actus eliciti sunt, qui a voluntate immediate producuntur, & ab eadem recipiuntur. Eorum alii occupantur circa finem, ut volitio, intentio, fruitio: ca teri circa media, ut consensus, electio, & usus. Volitio dicitur actus v luntatis, quo ipsa simpliciter sertur in finem. non habito respectu , an ille praesens sit, an absens; seu quo simpliciter ipsi prohatur sinis. Alii vocant
98쪽
pROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORA L. n
voluntatem simplicis adprobationis, qua aliqua res cum alleuius narura &inplinatione congruere intelligitur, ita tamen ut ad illam producendam, aut consequendam actu nondum sese ei scaciter mouerit. Intentio seu proaer sis est deliderium efficax finem obtinendi; seu est actus voluntatis , quo illaeis caciter fertur in finem absentem, eumque actu producere aut consequi nititur. Haec cum sit coniuncta cum conatu, & spe finem adsequendi, sacile colligitur, qualia sunt illa , circa quae Occupatur. Nempe, uti ARIST O
TELEs dicit ad Niconi. III. c. ψ. Ολως ἔοικεν ἡ προαίρεσις et τα ζψs hsan e x omnino in iis Hemo esse videtur, quae in nos potestate sita simi. Προαιρεiτοέ τις,
existimauerit. Inde προαίρεσις δε-των ἀδυνάτων. Electio minime es eorum, quoc
consultat quis de eo quod factum es sed de eo quore futurum es, seque aliter potest: qt ' autem factum est, quin factum sit, steri nullo modo potest. Idcirco recte Agatho inquii: Re namque sola hac irae priuatur Deur, ut facta minime infecta posis reddere. Est
quippe ἡ προαίρεσις μετά λίγου και διανοίας, cum ratione s cogitatione. Caeterum intentionis etsi plures dantur gradus ratione vehementiae, tamen in Vsu vitae ciuilis illa sere diuiditur tantum in plenam & semiplenam. Illam vocant, qua voluntas, re prius sufficienter expensa , & per affectuum vehementiam non abrepta, in aliquid sertur. Semiplenam autem, ubi suificiens deliberatio non adfuit, aut ratio assectuum turbine est concussae Fruitio est quies seu delectatio voluntatis in fine iam obtento , & praesente. Cui opponitur poenitentia, quae est auersatio, ut plurimum cum pudore & dolore conitincta , eius, quod antea a nobis fuit destinatum, aut effectum. Consensus dicitur simplex adprobatio mediorum, quatenus utilia iudicantur ad finem, quae
media, ubi in nostra potestate sunt sita , electio ad finem obtinendum destinat ' , & ad usus adplicat. Actus imperatos vocant, qui ab aliis hominis
facultatibus, per voluntatem motis, exsecutioni dantur.
g. II. LIBERTATEM vocant lacultatem voluntatis, qua positis omnibus ad agendum requisitis, ex pluribus obiectis propositis unum vel aliqua poteth et Ngere, reliqua reiicere; aut uno duntaxat proposito id admittere, vel non admi tere , agere vel non agere. Requisita ad agendum alias vocabulo occasionis comprehendi solent, a quibus vltima agentis determinatio tanquam separatum quid concipitur; quippe qua ad caetera requisita accedente, actio utique tequitur. Sicut ilia requisita contradistinguantur ei, quod ab homine ad actiones accedit. Peculiariter autem lacultatem ex pluribus obiectis unum vel aliqua eligendi libertatem specificationis, seu contrarietatis ; saeuitatem circa unius dunta Natobiecti electionem aut reiectionein versantem, libertatem contradictionis seu exercitii adpellant. Intelligitur autem spontaneitati superaddere libertas tum
a) Etiam negati ae: nam ct tum eligimus, cum β. II. ) v. in ra c. s. s. s. H. non eligimus, v. infra c. I. a. H.
99쪽
LIB. I. CAP. IV DE VOLUNTATE HOMINIS,
indisserentiam suorum actuum quoad exercitium, ita ut voluntas alterum actuum suorum, nempe τὸ velle & nolle, non necessario eliciat; sed Circa obiectum propositum particularc nam in uniuersum non potest non in bonum qua tale serri, & malum qua tale auersari, utrumlibet elicere possit, etsi fors ad hunc magis, quam ad illum propendeat: tum liberam determinationem, itari voluntas ex intrinseco impulsu alterutrum actuum suorum, velle aut nolἰe, heic & nunc eliciat. Est tamen & hoc addendum, etsi ut alicui res quaepiam adpetenda vel fugienda videatur, id a voluntate non dependeat, sed ab obiecti conditione, prout id boni vel mali faciem repraesentat; tamen ista appetitio& auersio, quae obiecti volui ficiem sequitur, non est adeo esticax, quin voluntati adhue supersit libertas ad actum externum circa id obiectum s se determinandi; praesertim cum unius mali lacies tantisper velut adpetibilis reddi possit, ad latus posito alio malo. Inde ad elidendum dogma H o a R E s II de homine C. XI. h. a. quasi appetitio & aucrsio necessario sequatur praeconceptum jucunditatis & molestiae, ex ipsis obiectis adfuturae, eoque libero arbitrio nihil loci relinquatur, accurate volitio simplicis adprobationis ab efiicaci seu proaeresi est distinguenda; quarum haec non ita necessario ab obiectis particularibus dependet. In sequentibus verbis inanem adhibet subtilitatem, dum tradit: 2uando dicimus liberum alicui esse arbitrium hoe vel illud faciendi , semper intelligendum esse cum apposita conditione hac, si voluerit. Nam ut quis liberum arbitrium habeat faciendi hoe vel illud, utrum velis nee ne, absurde diciatur. Nemo quippe cst tam stupidus, quin videat, id contradictionem implicare. Et stultum est, id ipsum, quod propositio asserit, eidem tanquam conditionem velle adiicere. Homo libere potest velle aliquid sacere, si velit, est perinde ac si dicerem: Petrus currit, si currit. Quis hanc adiectionem conditionem vocaverit λ Adparet quoque eκ dictis, quid sentiendum sit de traditis ab Antonio LE G R A N D Instit. Philos Cartes. pari. I. art. q. Quasi non possit non homo adpetere, quod clare & distincte tanquam bonum percipit, & vice versa; quodque adeo homo peccet, quia malum non clare & distincte percipit. f. III. CAE Tnavxi primaria voluntatis assectio, & quae immediate eκ ipsius natura emanare videtur, est quod intrinsece ad certum, fixum, a que indeclinabilem agendi modum non sit adstricta, quod tantisper indisseremtiam vocabimus, & quod isthaec intrinseca ipsius indifferentia per extraneum aliquod medium penitus extirpari nequeat. Idque eo sirmius est tenendum, quod ista sublata actionum humanarum moralitas funditus simul tollatur.
ARRIANVs in Epicteto, L. I. c. i7. suis appetitionem vincere risis P Alia appetitio. Ouis desiderium G auersationem ρ AElud desiderium, G alia auersatio. sui mihi mortis metum obiicit, egit me, inquit. Non id quod obiicimur ; sed illud
quod praestare tibi videtur, aliquid istas modi committere, quam appetere monem. His igitur etiam tua re coegit opinio, hoc es, voluntaim voluntas. IDEM L. I. C. 29.
III. Bene quoque A RIs TOT ELTs Grum potestas nostra est. Itaque s quid agora
III. Nicomacn. s. s uas res agere tu nobis situm quod honesimn sit. ιn nobis sum est, non agere est. easιiem non agere Possismus : γ quas non quoque, quos non agι turpe sit, in nobis erat situm.
agere in nobis situm est, earun,iem quoqυ ven- Nox eum dixistet, quod dicitur : Sponte impro- ε
100쪽
PROUT CONCURRIT AD ACTIONES MORAL is
Fotes, nisi i a I d. Add. S M p Licius ad Epii lati C. r. p. m. 22. Atque hoc reuera iacere censendi sunt, qui nescio quam Draedeterminationem Phuticam in actibus humanis fingunt, ex qua ipse quidem motus in se, ut Consideratur tanquam ens physicum, a causa prima ita sit determinatus, ut non possit non eo quo determinatus est, modo fieri, cui deinde a causa secunda moralitas accedat. Neque minus illi, qui ex praescientia diuina absolutam actionibus humanis accedere necessitatein volunt. Quae licet salii nequeat, tamen quod ideo non statim tollatur voluntatis indifferentia, facile concipis test, si vel vocabulum praescientiae, uti alia, quae a rebus humanis petita eo adplicantur, ab impcrsectione, quam innuit, depuremus; quippe cum in Deo nulla sit temporum successio; vel dicamus, concursum diuinum ita Causas secundas comitari, ut hisce relinquatur agere illo modo, quem Deus ipsis assignauit; adeoque ut ne circa actiones morales ex classe causarum prin cipalium inter caulas mere instrumentales detrudantur. Add. LVCIAN. Minoe, s T. I. pag. 322.3 & Ioue confutato LT. I. pag. ii p. & seqq. Edit. Amstet.J Ant. L E G R A N D Inst. Phil. Care. Part. VIII. c. 17. & l8. Quam topere autem Reipublicae noxia sint eiust nodi dogmata, bene monet GROT I V S Opusc. de dogmatis Reipublicae noxiis. Libertim arbitrium si qui plaης rogum, madcre vix possunt, quin Deum omniam felerum ea iam faciant , quod tu Republica minime esse morandum dixis PLATO de Republica L. II. pag. 6o Ed. V echel. Ficini & pag. 3 9. C. T. II. Edit. H. Steph. J Tῶν κακωνάττα δῶ ζητειν τα άιτια, αλ' ου τον θεον. Malorum quamlibet aliam praetcrDeum cavsam quaere decet. Me temere Surro Nivs in vita Tib. 3 cap. 69. Tiberium ideo ait religionum fuisse contenatorem, quod omnia fato agi crederet, usi tiente ad Tmaeum Proco, qui tria ait eorum , quos albeos vocat, esse genera οῦ pri'mum eorum, qui Dco curam ess rerum N actionum humauartim non agnosium : ter rivm illorum , qui Dro talem tribuunt curam , quaa nee statem animis imprimat agendi quaecunque aguntur . nutu relicia homini libertate. SAL LvSTIvs Philosophus de diis & mundo c. 9. Το δε ἀδικίας τε , κώ ἀσελγείας ἐκ της
Σιμαρμέ νης διδοναι, maας μεν ἀγαθους. τους δε Θεους πριρis εςὶ κακους. Iniusti-ιias, T. per lusimiam ac petulantiam commim scelera adfatum referre, nos quidem Probos, Deor vero nequam ac scelestis e ciet. Apud PLAvTvM Aulular. A LIV. Se. X. v. 32. 13. J cum unus diceret: Deos credo viatiisse, nam ni vellent, non set his: Lepide regerit alter: Eu. AE ego Deor credo voluisse, ut apud te me in nemo enicem.
I. IV. Silo ut ista voluntatis indisserentia reiste intelligatur, de natura Boni in generc quaedam monenda sunt. Et quidem licet bonum a quihu dam Philosophis etiam absolute consideretur, sic ut omne ens, quod reuera exsistit,lus nemo. net inuitus leatus nullus est, partiin quemadmodum-Abὸνονtim. Cons. AUCTOR verum . partim falluna videri et addit : Nam in- infra e. s. . r. S L. I l. e. 4. ι. 4. H. GROT UNmastis ι stis os rimo. νιDo, itas avis em non o L. IV. de Ver. Relig. Christian. ii. ubi in no a conιν, stiν. Alioquιn nefandiam eν,ρ. Ao- iicit. insignia Iustim, Tatiam, de alia loca pro-mιnem esse principium ac parentem actionum sest. H.