장음표시 사용
71쪽
LIB. L CAP. II. DE CERTITUD. DISCIPLINA R.
tum satis committunt. Vid. et Samuel. X. v. 12. Licet eni in sciri possit, quid possibile sit, possibiliaque inter se comparari queant, ac certo sciri, quidnam ex duobus possibilibus non modo pluris aut minoris valiturum sit, si quando exsistant, sed etiam quodnam e pluribus causis, quod a paucioribus nune exsistentibus aut mox extituris fieri possit; quod autem pluribus modis fieri potest, magis probabile sit futurum esse, plurisque valeat eius expectatio: vid. Richardus CuMBER LAND de legibus naturae c. 3. f. 4. n. q.) tamen non omnia possibilia menti humanae semper & ubique occurrunt, & rite pomderantur, & propter casus improuisos multa, quae magis possibilia iudicabar tur, ubi in rem praesentem fuerit peruentum, secus deprehenduntur. Sicuti& plerique circa comparandam prudentiam sussicere putant sequi illud A 1-sTOTELIs ad Nicom. L. VI. c. Ia. Δῶ προσενειν των ἐμπείρων κρη πρεσβυτερων ἡ φρονίμιαν ταῶῖς αναποδείκτοις φασεσι και Δόξαις, ηττον αποδείξεων. Διοὶ γαρ το D. τῆς ἐμπειρίας ἔμμια, eρωσι τάς αρχει. Peritorum homi m T semorum seu prudentum tronunciationibus N opinionibus absque demonstratione, non minus quam demonstrationitus attendendum es, quia namque ex ipsa experientia visim
habent. principia intuentur. Verum super hac Helena alii certent. Ast illa disciplina, quae considerat, quid in actionibus humanis sit rectum & prauum,& cuius praecipuam partem nos iam tradere instituimus , omnino eiusmodiiundamentis nititur, ut exinde genuinae demonstrationes , quae solidam seruentiam parere sint aptae, deduci queant. Adeoque eiusdem decreta cκ ce tis principiis ita derivari possunt, ut dubitationi locus non amplius supersit.
S E N E e A de beneficiis L. VII. c. r. Natura quicquid nos meliores beatosque facturum es, aut in aperto, aut in proximo posivit. Quod eo clarius fiet, u quae
In contrarium heic adduci possunt, discusserimus. Quanquam in eo fallat V o p 8 E s de homine c. io. qui ideo ethicam & politicam, i. e. scientiam ii
sti & iniusti, aequi & iniqui, a priori ' demon rari posse putat, quod primcipia, quibus iustum & aequum, & contra iniustum & iniurium quid sit c
gnoscitur; i. e. iustitiae causas, nimirum leges Sc pacta ipsi secimus: cum ante pacta & leges conditas nulla neque iustitia, neque iniustitia, neque honi neque mali ptibilet natura fuerit inter homines, non magis quam inter l,
stias. Id quod salsissimum csse alibi demonstrabimus ', sicuti & fraus sub
vocabulo publici latet '. f. V.
trahit. EXPECTA. VT lNI si BENEC EssvRA NON FACIAS ET NISI COMPERTA VERITATE NIHIL MO VERIS , RELICTO OMNI AC Tv v I ΤΛ c O N SI STAT. Dum τὸν mitia me insae atis Elad ἰHostane, non morator teneficium dare ei, quem verisimiti erat ratum esse. Simialia loeus apud AR Noa Ium occurrit L. II. P. 4 . Ed. Lugd. flat. ι6 . s) Traduntur tamen ab Auctore in posteriori but duobus libris hiatus operis etiam tundamenta et praecipuae quaestiones Artis politieae. 6) id est, per rationes ex ipsa rerum esseratio
γ Videatur huius libri e. VII. I. t3. S L. VnLQua sci l icet e tendit, determinationemorunis boni vel mali inoralis dependere a volum late Principis.
72쪽
QUAE CIRCA MORALIA VERSANTUR. ρ-
f. V. SuNT igitur, qui iactant, res morales in uniuersum esse incertas ac inllabiles. Non posse autem maiorem certitudinem osse ipsius scientiae, quam earum rerum, quae sciuntur. Ad hoc reponitur: ctu cntia mo. ralia suam originem debeant impositioni, coque ipso non sint absolute necessaria ' , non tamen adeo dissoluto aC Uago modo prouenerunt, ut cana ob ea sana incerta penitus sit circa eadem scientia. Pleraque enim Vt inducerentur,
postulauit ipsa hominis conditio, a Creatore optimo maximo eidem pro ho-nitate & sapientia sua a s lignata; ut isthaec saltem incerta atque instabilia vocari hautquidquain possint. Id quod insta clarius adparebit, quando in originem legis naturalis inquiremus. Et si vel maYime actiones humanae ideo morales dicantur, quod sint non necessariae, sed liberae ; ex eo tamen non consequitur, positis certis principiis non pone competere illis actionibus eiu modi assectiones, quae de iis indubio possint demonitrari. Sane enim comstat, aevus, de quibus naturali lege disponitur, intrinsecam habere vim ad socialitatem; et si ut isti actu existant, libera hominum voluntas essiciat. Ac dum deliberamus, merito liberi dicimur, & essectus e nostris actibus prouenturi
respectu illius libertatis recte dicuntur contingentes: postquam tamen nos ad agendum determinavimus, nexus inter actus nostros & effectus omnes inde pendentes necessarius est, Se plane naturalis, eoque demonstrationis capax.
Nec ad rem facit, quod aliqui de actionibus humanis liquidum posse ferri iudicium negent ob varietatem Circumitantiarum, quarum vel unica aliam actioni assectionem conciliare videatur; unde & legislatores raro possint serre eiusmodi legem, quae nullam admittat eXCeptionem ', atque adeo vhi deserta legis litera non sit ad aequitatem recurrendum y. Nam dantur utique certa principia, ex quibus ostentii possit, quantam vim quaelibet circumstantiarum habeat circa assiciendam aut variandam aliquam actionem. Et illa ipsa princi- Ilia faciunt, ut legislatores saepe non ita anxii sint circa excipiendos a legibus uis casus peculiaribus circumstantiis Vestitos , sed paulo securius verbis gens ratibus utantur. Scilicet quia confidunt iudices, quibus saeta peculiaria ad isges exigere ineumbit, intellecturos quid quaevis circumstantia circa actionem aliquam valeat '. Et eκ his sere petenda est ratio L. 3. η. 6. D. de Legib.
Iura ea litui oportet, ut dixit Theophrastus in his , quae ἐπι το πλαγον accidunt, non quae ἐκ παναλογου. his, qsae forte uno aliquo casu accidere psum, iura
. V. 0 Imo, eum, ut mox ostendetur, actio- hiis excepi Ioni ex emtis tiori map s indigeat vitanes humanae utique ane eo inso ad voluntatem humana, quam linea periae e recta. eirculo per. dii linam bonae vel malae sint. entia moralia et lain secte mi anilo, vel planitie perfecte pi ra. absolute hiscessaria diei possunt, quibus tamen nori u S E N A C A ep. 94. Obiicienti, infinita prae inti rimatur, sed potius corroboratur inductio au- cepta esse, respondet: Fiapum ad es a nam de
a Quod impersessoni enim humanarum licet tenues dioerentias habeant, quas exigune omnium tribuendum est, qua etiam a Geometris tempora. loca, personae ἰ tamen his qMoriae dare nulla linea persecte rem nullus eirculu, per a praecepta gener, M. H. e rotundus, nulla planities persecte plana fieri 4ὶ Adde, leges generales interdum propterea potest r suod ut non detrahit eertitudini artis ferri, quia . ut sL NECA ait, VII. de benes. 36. praestantis nae i se scientiae morali nihil ideo . Sa ius orat, a paueis etiam instam excusionem decedit, quod missa unquam lex lata est . vae non arcsi. quiam ab omnabus aliquao teκυνr. H. non admiserit exceptionem, in primis eum legi
73쪽
es LIB. I. CAP. IL DE CERTITUD. DISCIPLINA R.
non constiturentur. Το-οιπαξ ἡ δὶς χ αραζαίνουσιν αἱ νομαθήτη. id quo semel 1T bis existit. praetereunt Millatorer. Ast hinc non conficitur . quod decreta
iuris perpetui aliquando fallant; sed quod operae pretium non sit, ut legisla
tores scriptas leges promulgent circa casus rarissime contingentes; cum illi per iudicra cκ principiis iuris naturalis lacile decidi queant. Add. Richardus
f. VI. An hoc tamen, ut disciplina iuris naturae, circa quam ocem pamur, & quae genuinam ac solidam doctrinam moralem & ciuilem absoluit, verae scientiae mensuram implere possit ' , hautquidquam necessarium arbitramur cum nonnullis statuere , quaedam per se citra Omnem impositionem esse honesta aut turpia: haec facere obiectum iuris naturalis & per e- tui; cum illa, quae ideo honesta aut turpia sunt, quia legislator voluit, sub legum positivarum censum vcniant. Cum enim honestas siue necessitas moralis, & turpitudo sint assectiones actionum humanarum , ortae eX conuenientia aut disconvenientia a norma seu lege; leκ vero sit iussum superioris; non adparet, quomodo honestas aut turpitudo intelligi possit ante legem, &citra superioris impositionem. SELDENus de I. N. & G. L. I. c. 4. Ex Iure σοιtur in actibus diseris: en boni ET mali, seu turpis N hones . In perfnis nasutir iude ad osseium exsequendum siligatis N arbitio. Et sane qui extra impositionem diuinam moralitatis actionum humanarum aeremam aliquam si tuunt regulam, nil aliud mihi videntur agere, quam ut Deo adiungant principium aliquod coaeternum extrinsecum ', quod ipse in assignandis rerum sormis sequi ne essum habuerit. Fatentur praeterea omnes, Deum uti omnia, ita & hominem liberrima voluntate creasse; cui consequens est , in hcnepi cito eiusdem suisse, qualem ei, quem creaturus erat, naturam Uellet assignare. Qua ratione igitur actioni hominis possit competere aliqua asseelio, quae eκ ne ilitate intrinseca & absoluta, extra Dui impolitionem & heneplacitum,
promanet 8 Sic ut reuera omnes motus & actiones hominis, remota omni lege tam diuina quam humana, sint indisserentes ; earum autem aliquae ideo tantum naturaliter honestae aut turpes dicantur , quod eas fieri aut omitti quam maxime requirat conditio naturae, quam Creator homini libere attribuit. Non autem, quod citra omnem legem in ipso motu, & adplicationepotentiae physicae per se iniit aliqua moralitas Τ. Huc facit etiam illud PLATONI s Conuiuio L p. li79. Edit. Francos. Ficini, 182. 18 i. T. III.
ι. VI. cons L. II. e. I. e. 4. . 4. A s. ci quae contra Antagonistas disinitauit Spe
eiiii. controuers. c. s. de Spici leg. c. l. a. seq. e. 3.
a) sitio principio eoaeterno extrinseco opus non est, cum idem, quod ab eo ex*ectitur, praestet principium intrinseetim sapientiae et bonitatis dii linae, qua Detis ea, quae naturae humanae conueniunt, intelligit, quia perseete sapiens est, vult, quia persecte bonus. Qua ratione comis mode acti ari Dotest, dari actiones antecedenter ad voluntatcm diuinam bonas vel malas. ) Sie hominem oecidere in latrone erimen est, actio contra laudabilis, salteiri haut vituperabilia in milite, carnisce, aut alio quovis, ver te inmoderamine inculpatae tutelae.
4 Has duas voces, quae in vulgatis Editioni.
74쪽
QUAE CIRCA MORALIA VERSANTVR αν
έ κ ετι τουτων αυτο καq ἀυτο καλονεῖν ἴτε α χηον ' . αλ' εν τῆ πραξει, δε αντοιοῦτον ἀπέβη. καλως μεν γαρ πραττομενον, κοιi ceΘως, καλοι γίγνετ .μη ὀρθῶς I, αιγχρον. Amonis cuiuslibet haec est condisio, vi si te natura neque honesta sit neque Iurpis, ut ea quae nunc agimus , bibere , eanere, dispuιare. Nullum ex his hipse turpe vel honesium. Sed agendi modus actioni certum tribuit cognomeu-rum. Ouod enim boni rectique agitur, honestum; quod non recte, turpe exsisti. Atque id deinceps ad amorem quoque adplicat . Inde videmus quotidie bruta tales actus exercere citra peccatum, quibus homo patratis grauis limo se scelelere suerat obstricturus '. Non quod motus physicus hominis & bruti in se disserant; sed quia quibusdam hominis actionibus moralitas per legem est imposita, quae a bruti actibus abest. Nec est, quod quis regerat; cum homo ratione gaudeat, qua brutum destituitur , igitur naturale discrimen is iter huius & illius actiones exsistere. Nam si conlideremus rationem , quatenus non est imbuta cognitione & sensu legis, seu normae moralis, potest quidem ista fortasse homini suppeditare lacultatem expeditius aut dexterius quid agendi quam brutum, viresque naturales per solertiam adiuuare. Verum is citra reflexionem ad legem in hominis actionibus moralitatem deprehendere possit, id aeque est impossibile, atque coecum natum discrimina colorum diiudicare. Aliud argumentum suppeditat Io. Adamus Osi ANDER in Notis ad Grotium p. 6 . Si daretur aliquid bonum et malum morale ante legena, quomodo obligatio, quae non nisi a superiore proficisitur, ibi adesse posset y nam bonum et malum morale inuoluit respectum ad personam, quae isum actionem edit; cui si nulla est obligatio, neque etiam es bonum aut malam. Probe autem notandum est, indifferentiam illam motus physici in actionibus humanis a nobis tantum statui in genere morum. Nam alias actiones lege naturali praeceptae ex determinatione primae causae natiuam habent vim bonum & hominibus proficuum effectum producendi, sicut & actiones vetitae contrarium. Verum haec ipsa bonitas &malitia naturalis actionem per se hautquidquam in genere morum constituit. Nam & multa sunt ad felicitatem & commodum hominis aliquid facientia, quae non sunt moraliter bona, utpote nec voluntariae actiones, nec ulla lege imperatae; & multi actus, qui in hominis commodum cc sunt, eundem quoque in brutis effectum naturalem Producunt, qui in his tamen nullam moraliatatem habent. Sic a mutuis laetionibus abstinere, cibo & potu moderate uti, sobolis curam agere, ad brutorum conseruationem aeque ac hominum' faciunt: neque tamen ideo bruta aettones moraliter bonas eκercere dicuntur. Add. Rich. CvMBER LAND de Legi hus nai. c. s. f. 9. Vnde & actionum human rum, de quibus lege naturali disponitur, ultima resolutio fieri potest in vires D 3 earU
hua omitti solem, bene restituit C L. BARBΕY. Ac s. ς Vnde aliud pro Auctoris sententia argumen. tum nascitur. Si enitn actus honestatem aut tu pitudinem ex se a natura sua habent, cur eadem aesthus brutora mi quoque non inesset Cur mirutuae lanienae , promiscui concubitus, de alia iurinaturae eontraria, in brutis metata non cense rentur Nimirum Deus natura, imis S decoli intelligente, hominem prae eaeteris animantibus exornare voluit. H. si Berie AvGvs TINus L. III. de doctrin.
75쪽
ao LIB. I. CAP. II. DE CERTITUD. DISCIPLINA R.
earundem naturales ad commodum aut noxam hominibus, sigillati in aut conaiunctim spectatis, conciliandam. Sed non semper vice versa, quicquid habet vires naturales ad iuuandum & noeendum in quovis genere animalium, id legis naturalis obiectum est. Opponitur quoque illud Anas ToΤΕ Las ad
τανειν. Neque tameu omvit actio, omnisque a1ectus mediocritatem admittis; no
ntilli enim sunt Ucctus, qui satim vel us nomine cum prauitate implicantur, is malevolentia, impuventia, inuidia: item actiones, ut a ulterium. furtum, homicidium. Omnia enim haec N eiuscemodi ita appellantur, quia non excessis i orum, aut defectus,
sed ipsa mala sunt: ut nullo modo 'IA quispiam in ipsis rectia agere, sed precare fi per necesse sis. Eminuero non sequitur: dantur voeabula asscctuum aut actionum , quae vitium designant per se, non propter excessum aut defectum: ergo datur asseetio aut actio in se turpis citra respectum ad legem. Quin haec ipsa vocabula non notant nudos & sinplices motus actustae physicos; sed tales, qui legibus repugnant, adeoque integras actiones morales 7. Cur enim ἐπιχαιρεκακία, & inuidia praui habentur affectus, quam quia per legem naturae ab hominu nihil humani debet esse alienum; cui repugnat non nisi ex aliorum malis laetitiam capere, & intilescere videndo successus hominum. Add. STOEAEus serm. CXI. Sic cluid est impudentia, nisi praua firmitas an mi aduersus ea, quibus patrandis leges crubescorc iubebant Τ Nam non erube- ere, ubi leges id nolunt, extra reprehensionem est. Sic adulterium est pollutio uxoris alienae , quam leges soli marito suo addicebant. Furtum est a trectatio rei alienae inuito domino, quem leges solum eius arbitrum Volebant. Homicidium est caedes hominis innocentis, & contra leges. In estus est commixtio cum tali persona, abs qua leges abstinere iubebant ob reuerentiam,
quam vicino sanguini homines itidem ex lege debent. Sic de aliis quoque iudicandum. Ast sane si abs his omnibus remoneas respectum ad legem & ilulud, quod in illis actionibus est morale, in ipso adhu physico nulla implicatur
eoutradictio, propter quam illa etiam citra legem necessario turpia intelligi debeant. Hoc enim modo utique indissercntia sunt; misceri cum illa, quae origini tuae naturali proxime iuncta est: misceri eidem, cui miscetur & alter, cui Iamen in eam nullum peculiare ius competit; eripere vitam ei, qui similis tecum cst speciei: sumere rem, quam alius in suos vlus destinauerat, cui tamen nullum ius per leges datum erat reliquos inde cxcludendi. Quod autem multi naturalem istam indisserentiam aegre concipere queant, inde est , quod
a teneris istorum vitiorum detestatio nobis fuit inculcata; quae opinio simpli
) sie, si aegrotus. medici iussu. vinum, sani- s Maiestati est ipsa turpitudo, in his actioni vi
tatis caliga, donee usum rationis amitteret, hau- hus regnans: formati eontra institutio, seu edi serit, aetias hie physiciis vitio earebit: contra si eatio dicenda est, qua sola plerique erimina deuein. cinus, voluptatis ergo hoe sererit, ebrie- vitia durestari didieerunt, non autem, ut dehetas contracta videiatur, vitiola aetione moralia bara, legis naturalis reuerentia. Ita tuonstro multis
76쪽
ci adhuc menti impressa, in vim naturalis huiusdam affectus videtur inualuistse; adeoque ciscit, ut paucis in mentem veniat inter materiale & formale istarum actionum distinguere. Vnde adparet, non satis expendisse hanc rem G R o T I v M de I. B. & P. L. I. c. r. f. io. dum inter illa, ad quae diuina se potentia non extendit eo quod contradictionem inuoluant, refert malitiam qu rundam actuum humanorum. Equidem non possunt non bis duo esse quatuor, quia bis duo & quatuor reipsa sunt unum & idem, vocabulis tantum disserunt, aut modo concipiendi: manifestillima autem contradictio est, idem si inui esse idem, & non esse idem. Ast talis sane contradictio non adparet in actibus iuri naturae aduersantilius. Vnde IDEM mox eam malitiam deriuatum it eκ comparatione ad naturam sana rarione utente1 v. Atqui in ipso vocabulo sinae rationis, quando homini tribuitur, inest respectus ad legem socialitatis a creatore homini iniunctam. Sicuti ctiam ib. f. 12. aliquid iuris naturalis
esse, probari, ait, ex conuenientia aut disconuenientia necessaria cum natura rationali ae sociali. Atqui socialcin naturam homo sortitus est non cκ immutabili quapiam neces litate, sed ex beneplacito diuino. Igitur moralitatem quoque actionum ipsi, ut sociali, conuenientium vel disconuenientium eκ eodem sonte derivari par est. Vt adeo ista his attrihuta sit & competat non eκ necessitate absoluta, sed hypothetica, posita ea conditione , quam homini prae reliquis ani mantibus Deus libere assignauit. Neque in dictis sacrae Scripturae, quae dicto loco allegantur, alterius sententiae defensoribus aliquid eit praesidi L Nam sine . dubio ab initio Deus humano generi denunciauit, se bonis fore remuneratorem, malis vindicem. Hebr. XI, s. & se cuique daturum secundum sua Opera. Rom. II, 6. Abs quo cum veracitas cum sua discedere non patiatur, recte huc prouocat: Abrahamus Genes. XVIII, es. Add. EZ. XVIII. as. Rom. III, 6. Ait quomodo inde sequitur '; moralitatem inesse actionibus humanis per se citra impositionem diuinam ' φῖ Sicuti necdum adparet, quomodo eadem conclusio elici queat ex sententia illa apud Esai. c. V, 3. merito omitti culturam eius rei, in qua oleum & opera nequidquain perit. Denique Mich. VI, I. dicitur quidem, proprio ex iudicio mortales intelligere, par esse, ut pro benesistis reddatur gratia. Sed ex hoe non licet colligere ; ergo, quod homines , quibus est beneficiorum sensus, debeant esse grati, id ipsis non est aliqua lege iniunctum, sed idem ante omnem legem per se eli necessarium. Ex quibus adparet, dictum illud, quod multis in ore est; praecepta iuris naturae
esse aeternae veritatis; ita limitandum, ut ne illa aeternitas ultra impositionem diuinam, aut originem generis humani protrahatur. Quanquain reuera ac te nitas, quae legi naturae attribuitur, cX oppositione legum positivarum, quae
mutationi subiectae sunt, aestimanda & interpretanda citi
multis similis videtur incestiis, quod a ten Ilio
xori eius adsueuertitit, non autem euod distini te animo eorum obitersetur Opposito legis naturalia a nefariae e linac di conitineri is
Tam humanam . proini nune comparata est, aliter
saluam eme non uomo, nisi lieita pro lieitis, illi. eita pro illicitis habeantur. Vid. IV. c. I. Δ
77쪽
32 LIB. L CAP. II. DE CERTITUD. DISCIPLINA R.
f. VII. NONNvLLA etiam apud vulgum probabilitate urgeri potest;
actionibus humanis honestatem ac turpitudinem per se & ex sua natura in- csse, non autem eX impositione, ideo, quod turpium factorum Uelut naturalem sensum videatur habere ipse sanguis, ad istorum memoriam aut exprobrationem, etiam nobis inuitis, faciem rubore suffundens. Iam autem non videri congruum, qualitati morali attribuere essectuin physicum. Quin contra, cum certus motus sanguinis, ruborem in lacie excitans, tanquam essectus physicus eκ actione turpi resultet, turpitudinem quoque affectionem seu qualitatem physicam & necessariam actionis habendam. Vbi fatemur quidem sapientissimum Creatorem animis hominum indulisse affectum pudoris, qui
esset velut custos virtutis, & validum fraenum reprimendae malitiae. Pro- habile quoque videtur, ni Deus voluisset hominem suas actiones ad legem componere, ipsum hunc assuetum animis humanis non fuisse insiturum; cum citra hoc nullus eiusdem usus adpareat. Enim vero nihil repugnat, qualitatem aliquam moralem, quaeque adeo impositioni suain debeat originem, in homine saltem mediate producere cMetum physicum ; quippe cum anima, corpori coniunctissima, dum ista moralia adprehendit, iisdemque assicitur, eo ipso quoque motum parti alicui corporis possit imprimere. . Probe autem obseruandum , pudorem oriri non ex sola actionum turpitudine, verum ex quavis Te, ctiam moraliter non turpi, quae existimationem nostram laedere creditur. Di quippe pudor pecies aliqua tristitiae , fundata super amorem se imuimist. ET qui procedu ab opinione vel metu vituperii. iuxta CARΤEsIVM de Passion. arti uos '. Aut, uti ARISTOTELEs loquitur Rhetori L. II. c. 6.Aυπη τις καὶ ταραχὴ περὶ τα εἰς αδοξία/ φαινομενα φερειν των κακῶν. Dolor quidam, confusio in iis, quae ad nsensisnem existimatioms videntur pertinere.
Scilicet ambitiosum est animal homo, suaeque praestantiae cumprimis iactabundum, quodque maximam animi voluptatem in eo repositam habet, si talia in se deprehendat, quibus se prae aliis efferre, ac gloriari queat. De cuius praestantiae opinione, ubi quid apud alios sibi decessurum metuit, penitissimam animo concipit tristitiam; cuius signum in propria velut humanae dignitatis sede adparet, dum cor repente sanguinem versus faciem propellit. Ast non ex sola peccatorum abstinentia praestantiam suam vult aestimari homo, sed ex aliis quoque rebus, quibus moralitatis nihil inest. Unde multos videmus valde erubescere pusilla statura, clausticatione , caluitio, struma, gibbere, aut
alia corporis deformitate, certo morborum genere, paupertate, sordidis vestiabus, ignorantia etiam quae citra culpam adest, errore etiam innoxio y aliisque rebus, quae moraliter turpes non sunt. Add. SI RACIDE s c. XLILi9. sqq.
dam infamiae. Quanquam pudor interdum non tam hominum famae, quam aequi ct boni. aut certe eius, quod aequius meliusque est, respectum
signiscat. Vt pluribus probat H. GRo Ti us III.
Nam νώιον grauissimis quoque viris stilistis undi/ων. ut ait sANE A ep. tr. id probam inter alia exemplo Pompeii, qui, qDotios in eon-
eionem veniebat, etiam maximis rebus gestis, erubescebat. H. Mnquam non inquit, Pompeius. coram plaribus eruitiιt : mrique in concoxisus. Danum. quum in sena tim resis est in tacturi erustiisse memini. Non aeci δι hoe ab tormitas mentu. sed a notitιare rea, quae traxereιraros eis non conititit. mouet naturali in hoc finuitate coris porti pronos.
78쪽
Et inter peccata illa potissimum ruborem incutiunt, quae peculiariter infirmitatem aut abie monem animi arguunt, quaeque adeo nos viliores reddunt; &quidem non apud quosvis, se I apud illos, a quibus praecipue aestimari cupiamus. Vid. ARIsTOTELEs Rhetori L. II. c. s '. Qui autem semel existi irationis curam digesserunt, etiam turpissimis non amplius erubescunt. Add. C A st T E s I v s de Pastion. Art. zo . Isthaec tamen omnia hautquidquam faciunt ad detrahendam disciplinis moralibus certitudinem, quae adhuc satis firma haberi potest, si vel maxime moralitas actionum humanarum impositioni originem debeat. g. VIII. SAn quid siet de tantopere iactata latitudine morali, quae subinde τῆ ακριβώοι mathematicae opponitur; anne & illa certitudini huius disciplinae aliquid detrahit 3 Id vero manifeste adparebit, si consideretur, qu usque demonstrationes licio adhibendas asseramus, & in quibus demum rebus ista latitudo deprehendatur. Adhibentur igitur potissimum demonstrationes in moralibus circa qualitates morales hactenus, ut eas, actionibus & personis certo competere, & quibus de causis, constet; puta, an haec actio sit iusta vel iniusta, an in hanc personam, in genere Consideratam, cadat hoc ius, aut haec obligatio. Qualia ita liquido ex genuinis suis principiis & causis deduci posse asserimus, . ut nemo sanus lita in dubium reuocare queat. Et si qua hei coccurrerit latitudo, aut aliquid ei analogum, illa certitudini ipsi per se nihil
ossicit. Equidem in ipsa actionum bonitate & malitia, quatenus notat coirilenientiam aut aberrationem a norma legis, latitudo non videtur dari, quin statim, quod a recto discesserit, in se prauum sit hahendum. Contingit nihilominus, ut alio respectu, saltem intcr homines, aliquod heie quoque deprehendatur latitudinis instar ; nam alias latitudo proprie tantum in quantitate est. Et quidem primo, quia in ipsis legibus vis adstringendi mortales non eodem se modo semper habet, sed circa quasdam actiones praecipiendas aut vetandas laxior , circa alias strictior adparet. Vnde est, ut aliud iure stricto, aliud cκ aequitate, seu ex iustitia stricte dicta, aut ex aequo &hono deberi dicatur. Quae' in eo disserunt, quod istius praestandi maior necessitas incumbat, ad hoc autem mollius adstringamur; etsi huiusquam illius obiectum latius sese cxtendat Latius quippe patent aliarum virtutum, quam iustitiae ossicia. Quin & contingit, ut inter homines, &in foro humano leuium a lege aberrationum exigua habeatur ratio. Quaedam etiam tam languido modo praecipiuntur, ut lare in cuiusuis pudore posita ce seantur; & laudem mereatur, qui secerit, reprehensionem non adeo sormidet, qui omiserit. Et huc referre videtur G κ o T I v S L. I. c. a. f. 6. Concubina-
v. infra t. 4. . s. in ured. H.
VIII. 13 Virtutum in primis. quae spectantasse ebiti in moaerationcm, aut prudentiam dispen. satricem in elargiendis, miae cuique homini aut coetui sunt propala. V. SENECA de Ira L. II.
79쪽
LIB. I. CAP. II. DE CERTITUD. DISCIPLINA R. 3
tum, ditiortium, matrimonium cum pluribus feminis , antequam lege diuina ista interdicerentur. Sunt quidem haec, ait, eiusmodi, ut eis abstinere honestas esse dictet ipse ratio ; at non talia, ut absque lege diuina nefas id est, 'atrox delictum in illis adpareat. De quibus tamen suo loco agetur. Huc spectat quoque illud Allis TOT ELis ad Nicona. II. c. Vlt. 'U μῖν μι tu τῆ εἴ παρας ι ν ου
hed qui multum excedit: ii enim miuime lotet. Saepe etiam accidit, ut aliquid in se sit indebitum ac indifferens, ut tamen eius omistio quam actio , aut vice vecta , maiorem utilitatem semper, aut certo tempore adserat '. Quo pertinet illud Apostoli i Cor. VI, i 2. VII, 6. I. 8. 9. X, 23. Eodem spectat quoque illud G κ o T ii de I. B. & P. L. I. c. I. I. Io. Interdum per abusionem ea,
quae rario honesta, aut oppositis meliora esse indicat, etsi non debita, dici iuris naturalis. Εκ quibus intelligi potest, an & quatenus bono possit dari aliquid melius. Scilicet si honum presse consideremus, pro eo quod congruit cum lege, manifestum est, bono melius non magis hari, quam recto rectius. Pota est tamen unum honum altero melius dici pro diuerso necessitatis gradu , qui in utroque deprehenditur, & per quem unum alteri cedit, si utrunaque simul obiri nequit; vid. Matth. VIII, 2 i. 2. Vbi bonum erat mortuum patrem sepelire, melius Christum sequi. Actor. VI, 2. bonum erat ministrare pauperibus, sed melius praedicare Euangclium ' . Qua de re infra pluribus crit agendum. Quando denique actiones in se licitas & indifferentes utilitas metitur, una melior altera dicitur, prout plus emolumenti eκ ea prouenit. f. IX. Ex Osc E quoque explicanda sunt, quae a GROTIO L.
ΙJ. c. 23. 3. I. traduntur , circa causas dubiorum in actionibus moralibus. Vbi ait, in moralibus non aeque, ut in mathematicis disciplinis, certitudinem inueniri: quod eo eueniι, quia mathematicae disiplinae a materia omni formas separant,s quia formae ipse tales plerumque δειηι, ut nihil habeant interiectum, Acut inter rectum V curuum nihil est medii. At in moralibus circumsantiae ctiam minimae Damant materiam, ta formae, de quibus agitur, solent habere interiectum aliquid, ea latitudine, ut modo ad hoc, modo ad illud extremum propius accedatur. Ita enim inter id, quod fieri oportet, inter id, quod IDri nefas es, medium est quod licet, si imodo huic, modo isti parti propinquius: unde ambiguitas saepe incidit, ut in crepusculo, aut in aqua frigida calescente. Vbi fatemur tum circa alias actiones, tum
potissimum circa suscipiendum bellum posse dubium oriri, vel quia de facto, ob quod hellum mouetur, nondum liauido constat, iustum an inius luna suerit; vel quia non adparet, an illud ad bellum, rem periculosae plenam aleae,& secum tanta mala trahentem, sussciat; vel quia adhuc ancipiti momento nutant rationes, an temporibus reipublicae expediat iniurias bello exsequi, an potius
a) Tali, est eonsuetudo testendi eas eorporis a) C. 3. s. s. R I .. V. e. II. s. 23. H. partes, quibus viares a seminis distingit intur, ρ. IX. Veluti in restitutione in integrum. non, quod tuarum inspei tio per se turpis si, sed L. 4. D. de is inremtim resistit. quae, si fieret quod saepistime tetrae libidinis measto eastiterit. propter rem minimam, maximiam secum ineom. D V. Auc TOR L. u. e. 3. s. 22. H. modum duecie videbatur, quia reii mitione in
80쪽
l)otius easdem digerere aut differre, ne intempestiue suscepta vitio plura mala arcessat. Sed quod causae dubitandi proueniant eκ ipsa rerum moralium incertitudine, id vero negamus. Quod in mathematicis tam accuratae dantur demonstrationes, causa non est abstractio a materia, sed alia, quam mox a sseremus. In moralibus circumstantiam miuimam variare materiam ambigue dici
tur. Si enim hic est sensus; minimam circumstantiam variare actionis qualitatem, id est, esticere, in eκ bona fiat mala, id nihil sacit ad incertitudinem disciplinae moralis. Nam & linea, quae vel minimum a rectitudine discedit, in curvitatem degenerat; neque tamen inde in geometria aliquid incertitudinis prouenit. Sin hoc dicitur , minima circumstantia intendit aut minuit actionis quantitatem; id saltem in foro ciuili semper verum non est, ubi saepe minima non curat Praetor '. Et ponamus hoc, ne hinc tamen quidquam certitudini in moralibus detrahitur; cum ctiam in mathematicis vel minima accestio aut decessio quantitatem variet. Licitum , quod inter praeceptum& vetitum est medium, interdum ad alterutram partem Uergere eo respectu diximus, quod illud quandoque omitti , quandoquc fieri magis expediat. Uerum neque id ullius inccrtitudinis causa exsistit; neque exinde formatur eiusmodi medium, quod rectum an prauum sit dignoscere liquido non liceat. Vnde non congruunt similitudines de crepusculo, & aqua tepida. Haec enim sunt eκ eo genere, quae solent vocari media participationis; sicut tepidum de calido frigido participat. Sed quae vocantur media negationis, quale est indisserens & lieitum, de neutro extremorum aliquid trahunt, sed de viroque aeque negantur. Aeque enim dicitur, honum non est indisserens,& malum non est indifferens. Quale medium, quomodo incertitudinis causa esse possit, non adparet. f. X. REvERA tamen aliqua latitudo deprehenditur in quantitatibus moralibus, eoque potissimum nomine disciplinae Mathematicae mor les subtilitate iudicantur eκcellere. Cuius rci ratio dependet a diuersa natura quantitatis physicae, & moralis. Physicae enim quantitates inter te exactillime comparari, mensurarique ac in certas partes diuidi possunt: itique quia repraesentantur in materia sensibus subiecta. Vnde accurate licet dete minare, quam rationem aut proportionem istae inter se habeant, accedenti hus praesertim numeris, quorum ope ista omnia subtilissune exprimuntur. Ac liunt praeterea quantitates istae aliquid naturale, eoque immotum & perpetuum. Alt quantitates morales proueniunt cx impositione & aestimatione cntium intelligentium & liberorum; quorum iudicium atque placitum uti sub mensuram physicam non cadit; ita quod ista tanquam quantitatem sua impositione concipiunt atque determinant, ad similem mensuram reuocari nequit, sed velut libertatem ac laxitatem suae originis retinet. Neque vero finis, ob
integrum utrinqtie latissa reflintegratur. Resau. igii miniosis hoe iudicio aliquem eon tetiiri. Intem minima, non' natim in restiti itione ex capite aliis autem etiam rem minimam Praetor eur doli, visa est, si damnum duos non exeederet au. uit. Proposuit enim interdicta de stilli et diis, de reos, L. I . D. de Dolo malo, quia Praetori Cloacis, de plande legenda. Vid. HERTit almeraue vistini fuit propter minorem quantitatem notatio ad ν. X.