장음표시 사용
151쪽
LIB. I. CAP. VI. DE NORMA ACTIONUM
EU GRivs Hist. Eceles L. III. c. 39. de chrysargyro tributo meretricio, per Imperatorem Anastasium sublato. De caetero distinguere solent permissionem, quae lege sit, in plenam, quae ius dat omnino licite agendi, & minus
utrumque. Quod autem quaedam inter homines impunitatem habeant, illud est, vel quia deficit forum humanum , ut in delietis regum, vel quod lex humana ea de re nihil plane constituit, vel quia ut hoc liceret definiuit ', vel denique quia leges ciuiles multa cuiusque pudori&honestati voluerunt relinquere. Add. L. 104. D. de reg. itir. & ibi notata Iacobo GODO PREDo. Circa permissionem legis ac sori ciuilis aliqui accuratius obseruant, eam fieri vel aetione legis, vel tacite. Ad illud ctiam reserunt praeteritionem, non quidem simpliciter, sed ex formula & consilio legis, verbi gratia, ita conceptae, ut legislator ostenderit, se voluisse plena enumeratione partium desun-gi. Tunc enim permisisse censetur, quod inter vetita non recensuit, modo id naturali honestati non repugnet. Tacite permissa intelliguntur, quae t lerando, connivendo, dissimulandoque vel in praesens, vel in longum, ut in consuetudinem eualeant; potestas ciuilis transmittit. Non potest tamen pe missio legis ciuilis enicere, vi aetus aliquis non sit Contra ius illumum, aut eXtra poenae diuinitus imminentis metum. Sed & illud obseruandum, piando dicitur permissum, quod nulla lege ciuili vetante aut iubente definitum est; non esse cauillanda verba legis ciuilis, sed mentem inspiciendam. Multa enim continentur in sensu legum, & eκ necessaria consequentia, aut propter similiti di nern vltro inesse intelliguntur. Quin & semper cogitandum de iure natur ii aut honestate, quae perpetuum legis ciuilis supplementum habetur. Nec
quae tolerantur temporis aut neces statis causa, veri iuris nomine aestimari
queunt. Quae omnia tamen de persecta potissimum permissione intelligenda
sunt. Vid. BOECLE R. ad Gr t. L. I. c. I. g. 9.f. XVI. MATERI A legum in genere est , quicquid ab iis, quibusseruntur, fieri potest, saltem eo tempore, quo leges promulgantur. Nam si quis postea per suam culpam amittat facultatem implendi legem, hautquidquam istius vis ideo expirat; sed relinquitur legislatori potestas poenam exigendi eo nomine, quod legibus suis iam satisfieri nequeat. De caetero legem ferre quam subiectus implere nequeat, nec implendi vires sua culpa decoxerit, non modo frustra est, sed & cum summa iniquitate coniunetum. Sed circa quae singularum legum species peculiariter versentur, suo loco commodius eX-
f. XVII. Qv hs lege obligari possit, facile ex iure legislatoris intellia gitur: nempe ille, qui legislatoris imperio est subiectus. Quem autem voluerit
V. AVcTOR L. VIII. c. 3. . 13. Η.s, Et eorum tontractibus. quantum subditos attinet, V. H. GROTIVS L. II. e. 14. 4. 6.
6 Ex eausis, quas AUCTOR adduxit L. VIII.
aequitate, indulgentia de saei litate, ubi differemtiam illustrat exemplis. Breuiter dici potest raequitatem esse ius naturale ipstini, ct ita voeari intuitu iuris arbitrarii. ΑRIsTOTELES LRhetori l3. Aequum bonum est ius quoddam. seri AEleie yra termissi m. At dispensatio est relaxatio Iegis in pursonis, saetis, aut rebus lingularibus. H.
152쪽
MORALI UM, SEU DE LEGE IN GENERE. Ios
rit obligare legislator, ex ipsa lege sitis perspicitur. Nam in omnibus legibus, qui iis sunt obligandi designantur vel per expressam determinationem, quae fit aut signo uniuersali, aut restrictione ad certa indiuidua, vel per conditionem aut rationem quampiam, quam dum subiectus in se deprehendit, simul intellia sit, sese illa lege obligari. Regulariter igitur lex obligat omnes legislatori subiectos, in quos ratio legis quadrat, & ad quos materia legis potest adplicari. Alias enim turba & consulto inter ciues orietur; cui cultandae leges potissimum sunt inuentae. Adeoque nemo abs lege censebitur exemtus; nisi peculiariter priuilegium suum demonstrauerit. Etsi & hoc fieri soleat, ut quis deinceps ab obligatione legis eximatur, quod dispensare vocant. Si enim legisl tori legem licet penitus abrogare , poterit eiusdem essectum utique etiam incerta persona suspendere. Differt autem isthaec dispensatio ab aequitate ',
quam cum illa quidam confundunt quod illam a thibere possit non nisi legislatoria potestate praeditus; hanc aut etiam inserior iudex adhibere non pos- ut tantum, sed & debeat, ajco ut si nudam legis literam secutus suerit in C su, Vbi aequitati locus erat, contra mentem legislatoris fecisse sit censendus. Adcoque dispensatio ex mera legislatoris gratia, aequitas autem eκ ossicio iudicis dependet. Et si circa dispensationem indulgendam prudentia opus sit, nedum ea promiscue conceditur, vis & auctoritas legis enervetur: vel si citra grauissimas causas reliquis, qui sunt eiusdem conditionis, denegatur, ii Niliae M indignationi causa praebeatur, quod aequales aequali gratia digni non sint habiti '. Exemplum subtilis dispensationis extat apud PLUTARCHVM
leges ad unam diem suspendit, hac formula κοιμαθων eι νομοι σήμερον. Dorm Mnt
Iego hodie, uti est apud Appi ANvM Alex. Lybico. p. 68. Ed. Stephani Jne infamiam subirent, qui ex acie profugerant. Sic apud eundem PLUTAR-cΠVM in J Demetrio, pag. 9oo.J cum Demetrius omnibus mysteriis simul initiari cuperet, & tamen antea fas fuisset, parua quidem mysteria mense Anthestereone, magna Boed meone celebrari, Stratocles legem promulgauit, Vt mensis Munichion, quo Demetrius Athenas aduentabat, Anthestereon, mOX Boedromion diceretur & haberetur. Add. IDEM Alexandro p. 672. D. & p.
6 9. A. Plausibilius est, quod IDEM Demosthene spag. 8, 9. J narrat: Quum
Demosthenes ab exilio reuocatus multa pecuniaria districtus maneret, quam gratis ius non erat remittere, hoc modo ἐσeφίζοντο τον νομον , eludebant lcgmt.
Morem habebant, ut Iovis Seruatoris lacrificio ei, qui aram instrueret, &adornaret, argentum penderent. Hoc munus, & illa praebenda Demostheni locauerunt L. talentis, tyranti & lis ci suerat aestimata. Compar exemplum est apud Diodorum SicvLvM L. XIII. c. roo. & PLUTARC H V M Lysam dro p. 436.3 Cum Lacedaemoniorum lege unus eundem magistratum bis c
a siue interpretatione serendum aequitatem. exat o ferrena eam disus. Addit AP P I A N v si s) Huie sinisse ap. Appi A Num Alexandrin. quod exam tam mi δε ν Iumium a Laeedaementiri in Punieis. Sopsoni consudatum popuIas Rom. qua quum nectisitate eoacta letosposualeν' eapros auo ser lat . sed obstabar aetas viri . nonrim ad Pytam a vitae ne . se χιών dixisse e Demasantranstim Aoxoνem tigiιιmar itaqua conmtenta una Ieses hodie. Adde ae P. Scipione maiore vaderi Triotitiorum pluas. Cos permiserunt. me otiani MAxINVM L. III.. e. r. n. l. de de Agesilao H Luem hanc m annum unum Hrogarent, eoque L. VII. e. a. de externis n. n. H.
153쪽
LIB. I. CAP. VI. DE NORMA ACTIONUM
pessere prohiberetur, Araco classis imperium fuit traditum, sed Lysander Is
gatus illi aditinctus, cum mandatis: Ne dux a consiliis ritu unquam diuetaal Add. Valer. MAXIMus L. VI. c. s. s. g. ext. Nescio an etiam inter subtiles dispensationes numerandum sit, quod Gabriel NAvDAEvs Coups d' Eltat cap. 3. p. iii. 193. Hispanis in usu esse resere, ut occultos iudices dent in eum , quem laesi flatus reum aestimant, ac processum secreto contra illum initituant, eumque damnent, ac postea onmi ratione sententiam exsecutioni dare labo. rent; ne aliquem causa non cognita occidisse videantur
s. XVIII. Divis Io legis commodissime fit respectu originis
In diuinam, & tamanam, quarum illa Deum, haec hominem habet auctorem, sed si leκ confideretur, quam necessariam conuenientiam illa cum subiectis haheat, alia ratione diuiditur in naturalem & positivam. Illa est, quae cum rationali & sociali natura hominis ita congruit, ut humano generi honesta & pacifica societas citra eandem conitare nequeat. aut, si ita mauis, quae bonitatem velut naturalem seu utilitatem eκ natiua sua efficacia in ordine aci genus hum num in uniuersum habet. Quanquam & alia ratio istius denominationis extet, quod illa ex viribus ingenii hominibus congeniti, &. ex consideratione humanae naturae in uniuersum inuestigari & cognosci possit. Haec est, quae eκ generali conditione naturae humanae hautquidquam fluit, sed quae abs solo legislatoris arbitrio proficiscitur 3 et sit nec haec sua ratione & usu , quem saltem certae hominum societati praestat, carere debeat. Aliqui ius potitiuum adpellare solent voluntarium ' , non quod ipsa quoque lex naturalis non siit a voluntate Numinis profecta; sed quia istud non tantam conuenientiam cum n tora humana habebat, ut in uniuersum illi seruandae foret necessarium , aut ut citra expressam & peculiarcna promulgationem posset innotescere. Vnde laipsius rationes non ab uniuersali humani generis conditione, sed cκ peculiari,& quandoque temporaria utilitate certorum metuum petuntur. TActaeus A. XII. c. 6.J morem accommodari prout conducat. Adeoque posita iam hominum socialitate istac per arbitrium superiorum definiuntur. Ad legis post uae indolem intelligendam aliquo modo facit ' illud Astis TOT ELis Ni
XVIII. fiat pro eo Gllo rus L. I. christianos obligat. mum enim veteris quoque
c. a. 3. i5. dii Hobi As Ius in Institui. Iuris. Deseris, plaeita generalia sequantur Christiani. prud. Diuinae, qui deinde sententiam inutauit utique praeecptis hiablicae utilitatis, honestatis. in Fundamentis Iur. Nat. a G. quo facio pleri- temperantiae ae decoris, quae Iudaeis in leosque otianes citim odi ius ditimum positimin uni- Arma proposta filerunt uniuersiiii adhue oblicanis uersale dari ne uerant. Quare iam pauci no- tur, etsi exemti snt iis institutis, quae ad si tiram rent, quae si ratio, quare. quunxde poena ocei. Reipublieae Iudaicae ct eultrim Leuitietini perti sori . aut Madibos in matrimonio prohibitis nent, postquam Respubliea ludaica suhlata . di quaeritur, In iussieti Christianis satis constan- vmbra cultus Iuὰaici exoriente vera luce aduentus er ad praeceptum adhue Noa hicular, ct Leges christi, Domini nostri, euamiit. Mocii eas, de incestii deeurri soleat. Veriunturiei iesiis, Rinitur vox legis postiuae uniuem es Quem vide ct I. Rhet. ra. Cae enim est di silia. quatenus scilicet uniuersis cum Iudaeis diis non una durarentia legia naturaus ct arbitra riae s
154쪽
MORALIUM, SEU DE LEGE IN GENERE. in
I de πωλουσιν, ελαττω. Iura ex insitutione militate similia mensuris sent: non enim et bique sunt aequales vinariae o frumentariae mensiturae ; sed maiores sunt, ubi emunt; minores, ubi vendunt. Caetenim lex diuina quidem alia naturalis , alia
positiua est. Lex autem humana, presie accepta, omnis psilua est. De firmgulis in specie plura suo loco exponentur.
I. svalitates actionum moralium quot ρII. Actio neeessaria. licita. III. Actionum bonitas, o malitia in quo consistat δIV. Aetis bona es, quae omnia habet requisitas mala , in qua vel unum descit. V. Malitiae causa nequaquam in Deo quac
VI. Iustitiae es ves personarum, veI
VII. Iusula actionum quid rVIII. Iusitia uniuersalis, particularis. IX. Iustitia disributiva.
XI. Graiis sententia de Iusitia. XII. Aristotelis de eadem senIentia. XIII. Hubesi sententia de Iustita es im
XIV. Iniusta actis quid tXV. Ouid iniurias pXVI. Iniuria D tavium ex proacres, ubi de culpa quoquc. XVII. Glenti non sit iniuria. AD-R o X I M V M iam est, ut de qualitatibus adtionum moralium dispici ni mus. Iuxta illas ergo actiones dicuntur necessariae vel non necessariae, licitae vel illicitae, bonae vel malae, iustae vel iniustae. Adeoque qualitates morales a stionum moralium erunt necessitas, licentia, &
hisonpositae; quae proprio vocabulo destituuntur, bonitas & malitia, iustitia &iniustitia '. f. u.
riae potest eoII i. Illa pro seopo habes bonum
humani generis t haee utile euiusque riuitatis, quod timi oppido variet, non porest non insigitis legum humianamim varietas exsilere i e m e contrario quae est in naturali lege diuersitas, non nisi ex diuersitate triplicis status, naturalis dito, oeconomici ci ciuilis, eorumque propria indole resultet. Illa originem reseri ad Deum, haread homines. Illa oecupatur cina agenda vel omittenda ex natura de conditione, a Deo homini attributa; haee eirea indifferentia, nisi quod interdum naturali legi addit aliquid vel detrahit. Illius iussio explicatur mentis opera I huius ver. bIa alit factis 1 1lla mutation; nin subiacet; haee saepius mutatur. H. ρ. I. o Haee ita distinguiuitiir: meessariae vel norineecssariae, licitae vel illicitae actiones dicuntur intuisti originis: bonae vel malae aspretia legis. iustae vel hilaritae aspectu illorum, iii quos exemeentur. Ad qualitates actioirimi etiam 'rtinet,qiiod aliae fauorabiles sint, alsae odiosae. V. infra L. VIII. e. s. 6. 7. Cons. H. GROTIVS u. de. I. B. S P. e. I6. f. lG. H. xὸ Moralitati actionum dilueidis aliquot diui sonibus lueem affudit TITI Us ad opus minus Auctoris obse . LXIv. ct LXV.
155쪽
f. II. Ac Tio necessaria est, quam ex lege aut iussu superioris omnino sacere tenetur is, cui ea lex aut iusium suit datum. In hoc enim consistit haecce actionum moralium neces litas, quod illac omitti, aut secus fieri non debeant; licet Der vires naturales de facto omitti, aut secus fieri queant. Quanquam frequentis limum sit ICtis, ut illa, quae ab isthac necessitate discedunt, ne fieri quidem posse dicant. Vid. L. M D. de Condit. instit. Opponitur autem necessariae actioni, non solum actio vetita, quae legibus aut imterdicto superioris fieri prohibetur; sed etiam licita, quam leges neque praecipiunt, neque vetant, sed quam suscipere aut omittere in cuiusuis arbitrio est relictum. CICERO pro Balbo: Γα 3. in fin. J Ut aliquid, quod non oporteat.
etiamsi luci; quicquid vero non licet, certe non sportet. L I B A N I V S Deolam. Is. pag. 4 . C. Edit. Paris. Morelli. J 'λ ή κεκελευπαί τις ποιῶν, ταυτα En μηποιῶν κεκωλυτα . Ouae non iussur est aliquis facere . haee quo minus faciat non prohibitus es. Ex usu autem communis serinonis non solum illa dicuntur licere, quae neque diuina neque humana leκ vetat, quaeque adeo sine omni peccato,
& reprehensione suscipi possunt 3 sed etiam illa, quae legibus naturalibus prohibita lex ciuilis hactenus permittit, ut nullam illis in foro humano poenam imponat; sed suo cuiusque pudori ista committat. CICERO Tusc. Quaest. L. V.
c. r9.J Peccare nemini licet, sermonis errare labimur: id enim licere dirimus, quod cuique conceditur. Quo pertinet, quod de Alexandro Seuero tradit LAMpRIDI Us: in vita Aleκ. C. 24.J Habuti in animo, ut exoletos vetaret; sed veritus est, ne prohibens publicum dedecus tu priuatas cupiditates comerteret; cum homines illicita magis
posca ut prohibitaque furore persequantur '. Illa possumus dicere persecte, haec imperfecte licita. Quin aliquando illa licere dicuntur, quae omnium consessione turpissima sunt, siquidem qui illa perpetraturus est, tantis viribus polleat, Vt
humanam coercitionem non metuat. SENE c A de clementia L. I. c. H. Cum in seruum omnia liceant, es aliquid, quod in hominem licere commune ius animantium Hiet: quia eiusdem naturaι es, cuius ια Add. GROTIus L. IlI. c. 4. 4. 2. & c. IO. β. 2. - - 2 Q.
f. III. Ac TIONEM honam moraliter, seu in genere morum, nam de bonitate velut naturali & materiali, per quam res aut actio in commodum& perlaetionem alicuius cedere intelligitur, alibi agitur, etsi haec Circa ea, quae lege naturali, & Utplurimum etiam ciuili lege praecipiuntur, cum illa morali ut coniuncta, & inter animalia rationalia illi ansam velut dederit, dicimus, quae cum lege congruit: malam, quae ab eadem discrepat. Scilicet
. II. io Hae notione lieito opponitur hone.
1a matenus permissio est vel plena, vel minus
ex hac cogitatiimtis e se aliquam o Animi. uer vis corporis vires1 ox his coli gimias. A imi robur. At qua benigna facta. His maria. Hiqua fortia nos osseupefecerant e coepimus tanquam perfecta smrari.
156쪽
malis ratio bonitatis & malitiae actionum consistit in habitudine, seu relatione determinatiua ad normam directivam, quam dicimus legem; eam sem-Ier heic intelligimus necessitantem, non permittentem, &, si humana sit, iurii uino non repugnantem. Quatenus enim ex praescripto normae proficiscitur,& iuxta eam instituitur actio proaeretica, ita ut ad eandem exacte congruat, bona dicitur . Quatenus contra praescriptum normae suscipitur, aut ab ipsa discrepat, mala, & uno vocabulo peccatum nuncupatur. Porro uti quae-uis norma directiva, verbi gratia pyxis nautica; causa dicitur rectitudinis itinerariae, & peruentionis ad portum, non tam quatenus nauis eum secat cum sum, qui cum directione eius coincidit, quam prout ex praescripto eiusdem nauclerus cursum dirigit: ita lex dicitur causa rectitudinis in actione, non tam
quia actio quacunque intentione suscepta ad illam quadrat, sed potissimum ouia eκ legis dictamine, & ex dependentia a lege, id est, cum intentione ob dientiam eidem praestandi proficiscitur. Vnde si quis casu, aut citra ullam cogitationem de obsequio legi praestando, id agit, quod in lege praecipitur, recte quidem sensu magis negante, quam alente, id est non malo) egisse diei potest, non tamen moraliter bene. Non secus ac is, qui fortuita selopeii di-iplosione auem deiecit, perite & artificiose iaculatus dici nequit. . IV. PORRO cum lex determinet vel qualitatem seu dispositionem
agentis, vel obiectum, vel finem, vel certas denique circumstantias actionis; inde a filo aliqua est moraliter bona aut mala, vel quia agens ita est dispositus, uti leκ requirit, aut secus; vel Ouia actio dirigitur in obiectum, eo fine, ii iue circumstantiis, prout lege est dis nositum, aut contra. Vbi tamen notanum, ut actio aliqua sit bona, necesium esse, tum ut secundum omnia requisita quasi materialia congruat ad legem, tum ut quantum ad formale non ex ignorantia, aut alia de causa ', sed ad praestandam obedientiam legi debitam tit exercita '. Vnde actio, alias velut materialiter bona, ob intentionem malam agentis ipsi pro mala imputatur. Sic praemii nihil meretur, qui dum nocere intendit, prodest. Sicut ille, qui dum Iasonem trucidare intendit, v micam secuit, apud Valu . MAXIMUM L. I. c. 8. g. 6. ext. Sic qui pol state sua legitima malo fine utitur, verbi gratia iudex potestate sumendi poenas a noxiis ad satiandam priuatam libidinem, peccat. Hinc apud Carthaginienses
in crucem tollebantur I eratores, si Prosistero euentu, prauo ' consilio rem geuerant.
L 1 v I v s L. XXXVIII. C. 48. & Valen MAXI IUS L. II. C. I. g. I. ext. Etsi contra actis, alias velut materialiter mala, ob bonam intentionem agentis . hau
M Hane bonum factum, sed non brae samim. Δι-a μ, ιζ. ς δ' ἔκκ, es δ' Myc. di eunt aliqui. Quo pertinet 3uod Critonius Sem Si iussa patitur ista, mn o tu eis. H. tua Parrio, de eoniuratione in Reginam Angliae 3 Quod hie non malam intentionem, prout quaerenti. respondisse memoratur apud T H V A. Auctor id aeeepisse videtur, sed inconsultam li-NvΜ Lib. LXXIX. in fine ad A. is 83. Deum bidinem significat, quemadmodum LIV II verba
mvis adverbira quam nomissibus gauderet mm recte exposuit MONTANVs dans ses Ε1saissis placere, bene is legitime. quam bonum-k- L. III. e. 8. p. 693. Edit. in solio, ut eleganter cibis ritimum i ita ut nullum bonum tuear farere. V seruat. Cl. B A R B E Y E A C v s in annotatione clo
157쪽
LIB. L CAP. VII. DE, ACTIO NUM
hautquidquam fiat bona. Inde est, quod nemo peccatis propriis possit uti velut inediis ad finem bonum adsequendum; ae non sint lacienda mala, ut eueniant hona. Vt enim actio reddatur mala, lassicit, si vel in unico requisito materiali aut formali ad legem non congruat. Adeoque statim actio ni mala, si vel agentis qualitas, vel obiectum, vel finis, vel aliqua circumstantiarum, vel intentio a lege discrepet. Ac vanum est, quod aliqui dicunt, actionem quoad substantiam operis honam esse posse, etiamsi finis legitimus ab agente
non intendatur. Nam ad essentiam actionis moralis Cumprimis etiam pertianet finis, quippe cohaerens cum , intentione, quae est principium maxime assciens qualitatem actionis. Inde non modo peccatum est, reserre actionem ad malum finem: sed hoc quoque, referre eandem ad diuersum finem, quam qui legibus est praescriptus. Matth. VI, s. IVVENALIs Sat. VIII. V. ais. II 6.J Causi ficti rem dissimilem. Imo non solum perfectum lacinus, &quod finem suum obtinuit ', sed etiam inchoatum duntaxat pro scelere reputatur; quod etiam interdum leges ciuiles eadem poena, aut non multo leuiore, quam consuminatum plectunt, prout eXpedire iudicant, intra primos c natus flagitium aliquod reprimi. SENE c A de Constantia sapientis c. 7. Omnia scelera etiam ante essectum operis, quantum custae satis est, Ierjecta sint. f. V. Is THAEc actionis honitas, & maIitia uti formaliter in ea, quam diximus, Conuenientia & disconuenientia ad normam moralem consistit: ita essicienter unice ab illo dependet, abs quo ista actio lege praescripta, aut interdicta exercetur. Huius quὶppe determinatio actionem ita constituit in genere entium moralium, in ipsi soli, & non alii illa queat imputari. I
de inanis sane illos torsit metus, qui ne Deum omnium rerum Creatorem pe cati quoque auctorem facere viderentur, malae actionis formalem rationem in priuatione congruentiae cum lege collocarunt. Enimuero etsi positio cuiumcunque formae priuationem; aut absentiam contrariae formae necessario inserat; tamen oppido quam salsus in opinionis, qui essentiam rei in ista priuatione quaesiverit. Nec multum profecit, qui norit, rectitudinem esse priuationem curvitatis, & curvitatem rectitudinis. Sed talia fingere, aut metuere, inscitia rerum moralium subegit. Qui elim omnium physicorumentium creator est Deus hautquidquam omnium moralium, aut notionalium, nec non artificialium auctor & causa debet haberi. Illos vero prosana a modum ingenii prurigo agitat, qui egregium subtilitatis specimen autumant, Deum quoquo modo inter causas peccandi immiscuisse. Nam cui aliquis r
rum moralium intellemis, nihil absurdius iudicabit, quam inquirere; an is sit 'causa actionis, qui eam lege prohibet, ac Contra interdictum suum com- 'missam punit. Quod vero Deus ad id concurrit, quod in ista actione physicum est, non magis ideo peccati causa dici potest, quam verbi gratia deis mitatis
43 Quale non est emitatio canimae semetipsam V. praetermist Auctor actiones nim Iloquentis sermo saltem somni externum quod raster indifloemea. Conserantur de iis aeris attinet. V. infra L. viii. e. ιν. i . Add. GET ivs Obs LXV. ct Thompa GATARAEI. I Vs L. VII. N.A. 3 apud ovem Tiro, Cieer Rus de natura de usu sortia, Londini Ioos. nis libertire, Catonem reprenendit, Rhotienses, e. V. 3. 4. κ qiii de desectione diliberauerant, excusantem. H.
158쪽
mitatis in opere ab artifice imperite consecto, qui materiam ad istud suppeditavit. Vocabulum autem causae in impropriam, & a communi sensu alienam huic trahere significationem, est id agere, ut irreuerentiam erga diuuium Numen non citra ambitionem ostentes. PHILO Iudaeus de profugis pag. 62.
Ed. Paris.J: Ouae potest esse biosphemia grauior, quam comendere, min ex nobis maia ita proiiamre, sed ex Deo ' Maximus TY R i v s dissert. 3. pag. 36. Edic Dauis l
f. VI. I A M D g iustitia quoque dispiciamus: circa quam cumprimis obseruandum, eius significationem, qua personis tribuitur , non parum di L ferre ab ea, qua attributum actionum notat. Quando enim de personis usu Itur , iustum esse significat idem, quod iuste sapiendo delectari, iustitiae udere, vel conari sacere in omni re id, quod iustum est. Et esse intuitum, est negligere iustitiain vel eam non debito tuo, sed praesenti commodo mensurandam existimare. Sic ut iusti hominis non paucae possint actiones iniu-1iae, & iniusti iustae esse. Iustus quippe homo dicendus est, qui iusta facitriter praeceptum legis, iniusta non nisi per infirmitatem: iniustus, qui iu- scit propter poenam legi adiunctam; iniusta per animi iniquitatem , aut ad captandam gloriam aliudue emolumentum. HOBBES IUS de Ciue Cap. 3. f. Quibus sundamentis nititur illud PLINII Panegyrici cap. s&J: Laudabilia multa etiam mali faciunt; is laudari nisi optimus non potes. Philemon apud ST OBAEvM Sem. IX.
. m. Seu quod eodem recidit, bene agere cte distinguit ARII TOT ELEI V. Eth. ro. S it. secundum legem, de ouo β. 4. Quanquam in- τὸ Eδι ιοῦν civ νε αδικον πράττειν, imusto a ere. θterdum iustum esse referatur ad presonam, non vera quod in um est. Atque hoe aspectu litiaiente, scd negante sensit. Quomodo ciperans Rum aut bellum utrinque potest eo iustum. V. iuite interdum agere dicitur, qui non missile H. GROTius L. IL ac I. B. ct P. C. a .asit, et ianui id quod agit, iustum non sita di re. β. II. H.
159쪽
Nec qui recusat parua, sed qui maximis
Tentivus, animι robur inuictum gerite
Nec quisquis ista quolibet praesaι modo:&d qui dolor nescius fuci, integra Probitate, iustus esse, non credi studet. Areisias de viro bono ue beato : Ouemadmodum qui aliquando ves immodeste , HI iniuste , vel timide se gesserit, inter malas referendus non es, ita nec, quidquid in hirrecte, inter bonos. Verum enim iudicium non ex uno tempore, sed ex visa tota fa
ciendum. Huc spectat & iudicium Agathiae L. V. c. 3.3 de illis, qui terrore
atrocis terrae motus By2antii certatim bona opera secissent. Haec omnia, i quit , ad certum aliquod tempus sita ι, recenti videlicet adgue T vigente metu. Si mulac vero malum remitIi ac cessare coepit, confestim plerique ad prisinos mores redieruns. Vocari autem possit talis animorum motus atque impetru non iustitia reue. ra . neque pietas solida pariter atque incax, qualis ex recta opinione G consanti ofludis in animis e Formari solvi, sed ανακτος, κρῆ ὁιον ἐμπυρία σφαλερα τάν, machinatio quaedam incomposita. π velut nundinatio fallacissima ad subremmigiendum ae propulsandum malum instituta. Bona itaque opera ita demum nece Date cogente degustamus, quamdiu metur premit. Ex quo patet, definitionem iustitiae, I Ctis Romanis familiarem, qua eam dicunt constantem & perpetuam v luntatem suum cuique tribuendi; spectare ad iustitiam personarum, non acti num '. Id quod milii satis inconueniens ' videtur, cum iurisprudentia maxime circa iustitiam actionum sit occupata; iustitiae personarum non nisi obiter, & paucis in materiis rationem habeat. f. VII. DIFFERT autem iustitia actionum a bonitate in hoc potissimum, quod honitas simpliciter notet conuenientiam cum lege, iustitia autem praeterea inuoluat respectum ad eos, in quos actio exercetur. Sic igitur actio tuiti nobis dicitur, quae eκ proaeresi adplicatur ad personam, cui illa debetur. Adeoque iustitia hoc modo erit ' recta adplicatio actionum ad personam. Diuisionem eiusdem nobis desumere placet potissimum ab ipsa materia , quae debetur, aut velut eκ debito alteri adplicatur. Vbi in antecessummonemus, actionum alias posse vocari puras, alias velut mixtas. Illae absol iuntur motu quodam alicuius potentiae, Certa ratione ad obiectum adplicito; vii est, exhibitio honoris, obsequium, dileetio, auersatio, consolatio, laud itio,
At Ictis Romanis ct sita eonstat ratio, quam metu sanctionis, quo omnium inter se actimeoniaderantibus iustitiam, ut est finis iurispm. muti nostrarum iusta eoneordia iuuetur utilitas dentiae. H. humanae eoniunctionis. 3) utique haee iustitiae definitio υἱee iustitiae actionum, euius nerui artusque obsequium ita s. VII. i) Α bonitate proprie non differt H- lxtim sunt, sis it iustitiam personarum, quae in stitia. sed species eius est, ut ipse auctor montiit, . voluntatis constantia locum tuetur. Sed vel se silpra i . Iv. Igitur praeuitisset, distingui actios, is bene se habet antiqua ham de Authentiea ne a Mnas ratione His tostiam, ut aliis boni vide. iustitiae deseriptior cicit enim, ut, quantum in retitur contemplatione D/i. quae pietati, aliis nobis si, meminerimus obsequium legibus spon- ahorum hominia . quae iustitiae, aliis nos miste praestandum esse, ossicii magis contemplatione, meratio, iam, quae temperantiae tribuerentur.
160쪽
tio, vituperatio, &c. quarum effectus consistit in eo, quod oblectum exactione certo modo assiciatur, aut assectum intelligatur ad complacentiam aut displicentiam. Hac autem sunt coniunctae cum translatione alicuius coni- modi, vel incommodi in personam, aduersus quam dicuntur exerceri: adeoque earum effectus potissimum consistit in aliquo opere, reipsa alterius personam aut res iuuante vel laedente. Deinde sunt & actiones, quae in commercium hominum veniunt, ac certo pretio taxantur; quaedam autem pretio,
inter homines aestimari non solent, de quo discrimine pluribus infra. Denique & hoc obseruandum, quaedam deberi nobis ex iure perfecto, quaedam ex ini persecto '. Illo modo quae nobis debentur, ubi ultro non tribuumtur, fas est in libertate naturali degentibus vi belloque ad ea praestanda alterum adigere; aut in eadem ciuitate si rivamus, contra eundem actio datur: hoc autem modo debita bello vindicari, aut actione intentata extorqueri non possunt. Persectum ius auctores frequenter solent exprimere ', addito vocabulo flui ; verbi gratia ille suo iure hoc postulat. Quod autem alia nobis persecte, alia imperfecte debeantur, causa est, inter eos quidem, qui in naturali libertate inuicem vivunt, diuersiitas praeceptorum iuris naturalis, quorum alia ad esse, alia duntaxat ad bene esse societatis faciunt. Vnde cum minus necessarium fit, haec quam illa alteri exhiberi; rationis quoque est, illa quam haec rigidiori posse modo existi: cum stolidum sit, medicinam morbolorige operosiorem & molestiorem adhibere. Accedit, quod circa illa sere
pactum intercedat, circa haec non item; adeoque cum haeo cuiusque pudori ac conscientiae relinquantur, incongruens erat, talia ab altero per vim exto
uere, nisi sors grauis necessitas subigat. Verum in ciuitatibus discrimen lud ex legibus ciuilibus, actionem dantibus aut negantibus, oritur; etsii ciuitates ut plurimum heio iuris naturalis vestigia sint secutae ), nisi qua peculiares ipsarum rationes diuersum suaderent. f. VIII. Q v AN Do igitur exhibentur alicui amones aut res, quae illi ex iure duntaxat imperfecto debentur , aut quando aduersus alterum eXem centur actiones in commercium non venientes, communiter dicitur obseruari iustitia uniuersalis. Vt quando quis consilio, re, aut opera egenti subuenit,& ossicia pietatis, reuerentiae, grati animi, humanitatis, heneficentiae exhibet, aduersus quos ista exhibere tenetur. Haec iustitia illud tantum spectat,
ut praestetur, quod alteri debetur, non attendendo, num id quod praestatur, sit aequale causae illi, ob quam quid debetur, an minus. Sic grati animi onficio satisfit, si quantum per saeuitates licet, reponatur, etiamsi beneficium sors
a) ARIsT TELAs V. Eth. Nicona. I. infin. tur, solae verae oblἱgationis nomen merentur in sola ex omnisus virtutistis A r,a ahoniam ii δε- foro humanor quum obligationes imperfectae inaur esse lonum a quia ad alleνtim refer/ών is te solo foro Diuino obligent, eo quod pudori, eon siner. Atiorum enim rutilitari eonstitie. Ante seientiae, At liniori summi Numinis relinquan- dixerat: Eam non exsera in alistio . marum fo- tur, de vi externa exigi nequeunt. Qua ratione Fas progredi. CIC E R O II. de inuention. 43c 3. ad Omnis verborum lusus in hae diuisorie exulat. Herennium itis.tra enique ius Γιtim dignit - M Quae tamen vox interdum strictius accipi- rem stri te. SENECA epist. si. atismaros tur, ut Opponatur ei quod in eredito est. L. amfaera es, alienum bonum spe As, nihil ex se ρε- s. a. L. 34. ρν. de aur. O argento legato. H.
rem . nis Uum stit. Η. ' L Auc Ton exempla habet L. Ill. e. 3.,4.3 Oblisationes, quae ex iure persecta nascun. in fine g. ir. H.