장음표시 사용
161쪽
118 LIB. I. CAP. VII. DE ACTIONvM
ionge supra fueriti Ast quando alicui exhibentur actiones, in commerclum venientes, aut quibus res aliqua in alterum transfertur, ad quam ille ius pe sectum liabebat, iustitia particularis ' dicitur. g. IX. I v s PORRO isthoc oritur vel singulis eκ pacto tacito, aut expresso cum societate aliqua inito hoc fine, ut ipsius membra fiant; vel societati ex pacto eodem cum singulis, ut cos libi membra adiungat: vel oritur denique ex pactis quorumlibet cum quibuslibet circa res & a stiones in
commercium Venientes. Vbi exercentur ea, qVae cκ pacto societatis cum membro , aut membri cum societate ob finem iam dictum inito debentur, vocatur iustitia distributiva. Quandocunque enim aliquis in secietatem recipiutur, tale pactum expresse aut tacite initur inter societatem , & membrum recipiendum, quod societas quidem Velit huic ratam partem tribuere de bonis, quae societati, ut tali, competunt; membrum Uero promittit, quod pro rata parte velit serre onera, quae ad societatem, qua talem , seruandasn seciunt. Determinatio autona ratae partis de bonis se aio adsignandis sit secundum aestia mationem operae, aut sumtuum impensorum ad societatem qua talem seruandam, spectatorum in proportione ad aliorum eius societatis membrorum op ram, aut sumtus impensos. Vti contra determinatio ratae partis de oneribus membro imponendis fit secundum aestimationem commodorum, quae it Iudex societate percipit, spectatorum in proportione ad commoda, ab aliis mem-hris e societate percepta. Inde cum Viplurimum VnUm membrum plus conia ferat ad societatem conseruandam, quam alterum, & Vnum quoque prae altoro plus commodi ex eadem hauriat; facile patet ratio, cur positis pluribus personis, positaque inter easdem inaequalitate, in iustitia distributiva sit obser uanda aequalitas comparata. Quae in hoe consistit, ut quomodo se habet dignitas seu meritum unius ad dignitatem alterius ' ; se se quoque habeat praerniuria unius ad praemium alterius. Nam, uti loquitUr Pu 1 Lo Iudaeus de Monarchia Lib. II. pag. 6 O. Edit. Geneu. pag. 829. A. Edit. Paris. JAequalia dignitate imparibus tribuere est inaequalitas. Rrriani Epic TE Tvs L. III. C. II. Nομος ἔτει φυσικος , τον κρειττονα τοῦ πλεον εχ ιν, D Iκρειττων ε K. Ea naturae lex es, meliorem, in eo quo sis melior, meliore conditione
esse illo, qui sit deterire L Sic verbi gratia si distribuenda sint VI. inter Caium, Seium, & Titium, posito Titii merita superare merita Cati triplo, duplo Seli, Titio danda erunt III. Seio II. Cato I. Nec ad hanc aequalitatem requiritur, ut praemium simpliciter exaequet meritum personae; sed iusticit, Vt quam propo tionem habet dignitas unius ad dignitatem alterius, eandem quoque habeat portio de re illa communi ad portionem alterius. Idem etiam ad onera imponenda debet
tue, parti totum, quod fieri vetat sensus com munis. Est enim iustitia partieularis pars obuersalis . ct proinde, quemadmodum hominem diuidere non pollininis in hominem de manum, vel manum in manum S digitum aurieularem, se iustitiae quoque uniuersali opponi nequit institia partieularis. Sed hie non est ditiisio, sed potius distinctio voeabuli in diuersos sicutiuatus. Salistem ita rationes subduxisse videtur ARIsΥ TELEs Ethicoriam L. V. e. a. 3. dc Magnorum Moralium L. I. c. 33. g. IX. i) Imo dantur omela pactum omne
praecedentia, veluti ne contem tramus quenquam. vel laedamus; quae nomine rei eonueniente dicuntur ossieta modes M, quum quae ex pacto oriun tur, contra satis eoncinne nomine ossicio.
xum iu ricio ab illis 1 arari possint.
162쪽
det,et adplicari. At vero quod Hona Esius de ciue o. 3. β s. aequalitati respectivae, quae in hac iustitiae specie obseruatur, euertendae adfert: de meo me distribuere posse plus merenti minus, minusque merenti plus dare, modo id dedero, quod pactus sum,' allato pronunciato Saluatoris nostri Matth. XX, 33. id sane ad rem nihil facit. Nam in allegato dicto ostenditur, non peccare iniuilitiam commutatiuam, quae contractum locationis conductionis regit, qui ex liberalitate quibusdam largiorem quam pro merito tribuit mercedem, aut mercedi, quae ex iustitia commutatiua debetur, aliquid ex liberalitate, quam sub se comprehendit iustitia uniuersalis, adiicit; modo caeteris. quam pacti fuerunt mercedem, non deneget. Sed quid hoc ad nostram iustitiain distributivam p secundum quam de re, ad quam plures persectum ius, sed ratione quantitatis velut inaequale, habent, rata portio aflignanda; Vocabulum autem distribueniti, in hoc exemplo occurrens, hautquidquam innuit, factum id ad iustitiam distributivam pertinere ; sed plures sume mercenarios, quibus
sua cuique merces, ex iustitia utique commutativa, fuerat danda. Circa dissi- Cultates autem, quas GROTIus L. I. c. I. g. 8. mouet, Obseruandum, ipsius iustitiam expletricem cum commutatiua , & attributricem cum distributiva hautquidquam ad amussim coincidere; neque diuisionem ipsius eodem Cum nostra fundamento niti. Nam illa nobis desumitur ab ipsa potissimum materia, quae debetur, & eκ debendi origine; ipsi autem a modo, & velut intensione, qua quid debetur. Vnde ratio adparet, quare distributio lucri in contractu societatis illi ad iustitiam expletricem, nobis ad distributivam pertineat. Etsi ut in contractu societatis proportio geometrica ' observetur, ex accidente est ; cum non necessum sit, ut socii inaequalia contulerint, sed potuerint etiam aequalia contulisse. Quo facto simplex erit aequalitas in partibus lucri
Circa illud autem eκemplum ; si unus tantum aptus inueniatur ad munus publicum,
non alia quam simplici commιn se attributio fiet r ulterius dispiciendum, an iste ad illud munus haheat ius persectum, an imperfectum. Si hoc, ad iustitiam uniuersalem id exemplum pertinebit: sin illud, agnoscimus quod circa λproportionem monet, ut plurimum, non semper in iustitia distributiva locum habere proportionem geometricam. Neque vero nos discrimen Utriusque iustitiae ab usu cliuersae proportionis desumsimus. Sic & legata assignare non ad
distributivam, sed ad uniuersalem iustitiam spectat. Et quando ciuitas de
communi reddit, quod ciuium quidam in publicum impenderunt, commutatim , non distributiva exercetur iustitia ; quia causa debendi non oritur
ex pacto , quo ciuitas ciuem recepit, sed ex peculiari, & diuerso plane contractu.
a) Quod tamen ad honores haut extendendiam. as oso, se distant uiginti quatuor a quadragi, De quo vid. Auc TOR L. III. e. i. . . H. ta octo. perinde praemia distribi tur, habitan imo hic loeus si seqtientia Amani inspiriim. ratione dignitatis, ueluti vi ereturio /soniploeur, ita reddendus erat: Ea nataνae I x .s, m/. plus praedae ferat, quam miles gregarius. Lo em. eo. quo ι es me iaν. meliore eou. ιιone esse C bie s uniis tantum in Aeaaemia aliqua
. . qui si deteνιον. Quo tamen sensi nihil hie linquam Arabicam calleat. solus aptus erit Pro. loetis ad rem facit. 4 seimini huius linetiae. si unus tantum in cohorte Quae dia antias inaequales metitur, velivi militum Arebite odieen didicerit militarem, Q. quando dicimus, quemadmodum ditiant quatuor Ius aptus erit muneri Architecti tui litaris.
163쪽
f. X. A s T s I alicui exhibeantur, quae debentur ex pacto reciproe
circa res & actiones in commercium Venientes, vocatur iustitia commutativa. ta pacta cum hoc spectent, ut pro mea re, aut actione in commercium Ueniente ab altero accipiam rem aut actionem aequi pollentem, saltem quae mea aestimatione .talis sit, facile adparet ratio, cur haec iustitiae species requirat aequalitatem simplicem, quam vulgo arithmetieam proportionem ', nescio an ad mentem Mathematicorum vocant; et si ΡLvTΑacuus de amore se terno vocabulum ἀριΘμητικῆς αναλογίας in Vulgari illo sensu usurpet. Adeoque heio res aut actio in commercium Veniens alteri, quod pro ea datur, aut praestatur, exacte quantum moralis fert aestimatio, respondere debet. Nam quod H o E E E s de Ciue o. 3. g. 6. obiicit: Si res nostras vendamur, quanti post mus, iniuriam emtori non fieri, qui id voluis, s petiit ; infra pluribus excutietur. De iustitia Vindicativa, quae ex mente nostra peculiarem speciem construtuit ' ; infra commodior crit agendi locus. f. XI. OPERA E pretium quoque fuerit GROTII sententiam su- χper iustitia expendisse, quam ille, negieeta disserentia uniuersalis, & particularis iustitiae, in expletricem, O attributricem dispescit; Cuius discrimen sum datur in diuersitate iuris, quod quis ad aliquid ab altero accipiendum habet; quod est vel perfectum, vel imperfectum seu aptinido. Adcoque ille actus ipsi pertinet ad iustitiam expletricem, quando alicui tribuitur id, quod ex iure perfecto ei debebatur, quodque iure suo postulare poterat: ad iustitiam autem attributricem, quando tribuitur, quod eκ iure duntaxat imperfecto debebatur. Ratio autem ista m appellationum haec videtur. Quod ex iure persecto mihi debetur, id aliquo modo iam meum esse intelligitur, sic ut quamdiu idemst on fuerit exhibitum, aliquid mci abesse iudicetur. Ideo & nomina in patria imonio nostro reputantur, & in solutum aliis cedi possunt. Vnde si accipiam As quod eκ iure perfecto debetur, non aliquid noui mihi tribuitur, sed res dumtaxat, quae aberat, & cuius locum tantisper sustinebat actio, expletur. Sicut verbi gratia qui librum ex bibliotheca mea commodato sumsit, eo restituto illam non auget, sed lacunam duntaxat explet. Verum ad quae accipienda ius imperfectum tantum habeo, illa pro meis nondum reputare, aut in patrimonio meo numerare possum I cum ea ab alterius pudore dependeant, neque idem
violento aliquo medio ad eadem praestanda possit adigi. unde ridiculum iret, verbi gratia si mendicus stipem, quam ab opulento viro expectat, sutorii loco pretii pro calceo velit delegare. Adeoque qui ex iure imperfecto quid alteri
praestat, reuera ipsi aliquid attribuit, quod pro suo antea habere non poterat. Atque hinc Grotius isthmo iustitiam vocat comitem earum virtutum, quae aliis hominibus utilitatem afferunt, puta liberalitatis, misericordiae, humanutatis, & similium. Nam ad talia habenda aliis ius duntaxat imperseetum cominpetit.
X. I) Quae distantiar aequaIes inter se eon. tendit, veluti quando dicimus, quemadmodum duo distant a quanior, ita nonaginta octo distanta tentum. Perinde enim aestimationes in eontractibus aes imantur, quum verbi gratia eodem pretio equus eenturioni, quo militi gregario
2 L. v. e. t. g. ct e. 3. P. H. D L. VIII. e. 3. f. s. re
164쪽
petit. Quod autem Grotius huc quoque refert prouidentiam rectricem, id potissimum arbitror pertinere ad illa praemia distribuenda, ad quae ciues ius duntaxat imperfectum habent; ubi licet amplior distribuenti sit libertas, quam Circa ea, quae ex contractu debentur; tamen consultissimum suerit, heie quoque meritorum cuiusque rationem habere, praeueniendis querelis, & aemulationi. Quo spectat illud Isoc RATIs Areopagitico, ubi de antiquis Reipublicae Atheniensis administratoribus agit: Misi ν δ' ἀυτεις συνεβαλετο χωος
δοκίμαζον, ως ου δικαίαν ἔσαν. τῆν Λε καν ἀξίαν εκαροον, τιμωσαν Mei κολαοσαν προγηλτο. Plurimum autem illis profuit ad Rempublicam bene gerendam, quod cum duo existimentur aequalitatis genera. quorum alierun: unum G idem singulis, ahertim unicuique quod conuenit tribuit, non ignorarnut, utra viri praeferenda esset: sed illam quidem aequalitatem, quae honos malosque iisdem rebus dignatur, ut iniquam reiecerunt f eam autem, quae unicuique pro merito honores praemiaque attribuit sequendam stibi , praehabenaamque duxerunt. Quare autem Grotius receptis Aristotelicorum terminis usus non fuerit, hanc ipse rationem affert. Voca-hulum συναλακτικης, commutatiuae iustitiae ideo expletrici examussim non
quadrat, quod ut possessor rei meae illam milii reddat, non est ἐκ misαλ- λωγματος, & tamen ad iustitiam expletricem pertinet. Scilicet utut ius mihi persectum sit rem meam abs quouis possessore vindicandi: non tamen actio mea landatur super synallagmate, aut super contractu aliquo expresso, quem cum ipso de restituendare intuerim; sed nil aliud probandum mihi incumbit, quam dominium ad me spectare. Ergo datur actus iustitiae expletricis, circa quem non interuenit συναλαγμα. Vocabulum autem διανεμητικης iustitiae ideo attrihutrici undiquaque non congruit, quia διανεμειν subinnuit plures, inter quos distributio debet fieri. Atqui iustitia attributrix eκerectur, etiam
quando uni duntaxat quid praestatur, ad quod ipse solus erat aptus f. XII. ARrs TOTELIs genuina mens super speciebus iustitiae, quantum nobis Iicuit assequi, haec videtur: Iustitia uniuerialis, quae ipsi est,
τῆς ολης αρετῆς uniuersae virtutis usus erga alium, Nicom. V. c. s. virtus est, quae ad omnes homines pertinet. Particularis iustitiae tres facit species; unam διανεριητικην, distributivam, quae cernitur ἰν ταῖς δανομαῖς η τιμῆς, ἡ χρηματων , ἡ τῶν αλων, οσα μερμα τοῖς κοινωνουσι της πολιτείας : In distributionibus aut honorum, aut pecuniarum, aut caeterarum rerum, quae diuidi in eos possunt, qui eiusdem ciuitatis participes sunt. Altera διορθωτικη, eorrectiva, quae in corrigendis συναλαγμασι consistit; quorum alia ipsi sunt spontanea, alia invita. Illa eris λαγματα ultroneo consensu constant, ut sunt emtiovendi-
β. XI. 0 Imo, hoenas attribuit. Hie enim eunt, diuisionem, qua utituri iustitiae in exple- significatus voeis . - tricena ct attribit tricem, aeeuratiorem esse ea Aristotelis, ni a iustitia in commutati tu et distri. Σὶ Quae Grotii rationes satis manifeste euin- butivam dispescitur.
165쪽
venditio, locatio conductio, mutuum, depositum, usura, sponsio. Haec
in criminibus cernuntur; in quibus co nomine συναλαγμα inuitum statuitur,
quod verbi gratia in furto res mea me inuito ad larem transit; ex quo inaequalitas oritur, ut illo plus quam debebat, ego minus habeam. Quae sie corrigenda est, ut quantum ille plus habet, ipsi dematur, mihique addatur. Si averbi gratia aliquis rem, quae VI. Valet, dolo venditoris emit pro IX. Heio emtor habet III. venditor nouem, iustum pretium est VI. Inter laosce numeroset. 6. s. est proportio arithmetica , quia eXcessus, quo posterior numerus priorem superat ' , sunt aequales. Inde puto ratio patet, quam illa correctio secundum proportionem arithmeticam proprie sic dictam institui tradatur. Vid. Ioh. a FELDEN ad Grotii L. I. c. r. f. 8. Atque hae duae species iustitiae proprie , aut praecipue ad eos pertinent, qui in ciuitatibus cum imperio sunt. Horum enim est, non priuatorum, de publicis bonis inter singulos distribuere, & inaequalitates in contractibus, aut ex delictis ortas corrigere, & adaequalitatem reducere. ARISTOTELES Nicom. V. C. 7. Tρ αδοιον τοῦτο , ανιπον eν, ιμάζειν πειρατα ο δι κατες. Iniustum hoc, cum siet inaequale, aequare co.
natur iudex. Tertia iustitiae speries ipsi est το αν-τεπονεις, Retaliario , qua permutationes rerum, per homines inuicem factae, reguntur, dum res diuem sae & inaequales comparatione inter ipsas facta, ad leges proportionis geometricae demum eκaequantur; verbi gratia si permutandus fit calceus & cquus, prius inquirendum, quoties calcei pretium equus contineat, & posito duodecies id contineri, το ἀντιπεπιιθός fuerit, si quis pro uno equo duodecim caluceos acceperit. Vid. ARISTOTELES Nicom. U. c. s. & Michael EpH s 1 v s ad d. l. Atque i ii hoc αντι πεπον- eriercere tam in priuatos , quam in imperantes cadit. Quod autem diximus, cκ mente Arii totelis aliam iusti,tiae speciem omnibus hominibus esse communem, aliam ad magistratus & i dices duntaxat aut praecipue pertinere; id facile agnoscent, qui penitius inspecto istius opere morali deprehenderint, eundem in designandis virtutibus semper ob oculos habuisse ideam aliquam ciuitatis Graecanicae. In qua cum non eadem omnibus ciuibus munia incumberent, mirum non est, ipsum nonnullas tradidisse virtutes, quae nonnisi in certum genus ciuium caderent. f. XIII. HOEBE sius de Citae c. 3. β. s. & Leuhath. cap. Is iustintiam videtur tantum uniformesn sacere, quae nihil aliud sit, quam seruatio fidei, & pactorum impletio '. Quae lententia mutuo sumta est ab Epicuro apud Diogenem LAERTIvM L. X. circa finem. O . so. tr. Ed. Amst. 3 Et
commutatiuam quidem ait considerari in contractibus permutatoriis, emtione,
venditione, locatione conductione, mutui datione & redditione, & similibus. Iustitiain autem distributivalia , etsi improprie dictam, exerceri ab arbitro, quando
. XII. Legenflum sine dubἰo, quia ex- . XIII. Id mi tamen notandum est. Horu
ersas, quo pos rior numerus sec dum superar, hemini nullum pretium rebus ipsis ineste ectruo excessus , quo secundus pr/orem superar . fune sere. M. uri se qtiemadmodum poscente id manis elle a) Plane vi de brutis animantibus nequit με, sensu, hune lorum rcilituit Cl. BARBE Y RA- iis ius inter se esse. Hrsio Dus operibus: C V s. Iunia
166쪽
Iando cuique partium, quae in ipsum compromiserunt, addicit, ' quod ipsi
ebetur. Neque aliam aequalitatem in iustitia obseruari, quam isthanc, quod cum aequales natura omnes simus, alter Don debeat sibi arrogare plus iuris,
quam alteri concedat, nisi id iuris per pacta sibi fuerit adquisitum. Porro cuin iniuria, siue actio aut omissio iniusta, ex ipsius mente, idem siit, quod pacti violatio, exinde concludit, iniuriam non posse fieri, nisi ei, quicum quis
pactus est. Cuius sententiae suae rationem petit ex illo suo dogmate de iure in omnia a natura concesso, latius fluam par crat extenso ; quasi cum citra pactum; quo quis iure suo decesserit, illudque in alterum transtulerit, cuiuis ius sit faciendi erga alterum quaecunque velit; is autem, qui iure suo utitur, iniuriam non faciat. Cons. GΛssENDvs Symagna. philos. Epicuri Part. III. c. ac. 27. Enimuero insta pluribus ostendemus, ius illud in omnia non posse ulterius extendi, quam quod natura cone dat homini uti Omnibus mediis, quae recta ratio iudieat facere ad ipsius conseruationem stabilem, atque diuturnam; sicut & I p s e c. i. g. . in delinitione Liris usum Nasicuti positit. Iam autem sana ratio nunquam dictabit, per meram libidinem alteri esse inserenda, eκ quibus ille non possit non ad bellum, & reciprocam laedendi cupidinem incitari. Deinde contradictionem sane implicat, positis pluribus hominibus, iure aequalibus, dicere, omnibus in omnia & in omnes ius competere ; cum vii que unius ius ad omnia non postit non caeterorum iura absorbere, si effectum aliquem sit habiturum. Illud enim non minus absurdum est. , ius singere, quod nullum essectum in ordine aduersus alios obtineati Nam in moralibus
non esse, & nullum habere effectum idem fere est. Ast quale ius est, cui alter pari iure possit resistere 3 Quis dixerit, me ius habere alteri quid imperandi, si ille pari iure imperata mea potest negligere 3 Aut me ius habere verberibus quempiam caedendi, si pari iure & cum Lenore illa mihi reponi queunt λ Igiatur certum est, talia alteri iaciendi ius haut it aquam esse; & qui ista facit cum sue iure saeiat, iniuriam inferre. Contra alteri ius est, ne sibi talia ab alio ii serantur; quihus illatis, iniuria utique cidem sit. Vnde ius illud, quo vi lato iniuria dicitur fieri, non cκ solo pacto cum aliis quaesitum, sed quoddam etiam ab ipsa natura, sine interueniente facto humano, datum fuit; adeoque salsum est, iniuriam fieri posse nemini, nisi qHicum pactum initum, aut cui dono quid datum sit. Sed & quod iustitia non minus, quam dominium rerum ciuitatibus demum suam debeat Originem, quod IDEM Leviath. d. c. aD serit; id salsum esse alio loco ostendemus. Quin tantum abest, ut iustitia omnis resolui possit in fidem pactis praestandam, ut contra antea quam sciri possit, an pactum aliquod sit implendum, certum esse debeat, illud pactum legum naturalium iussu, aut saltem permissu initum esse. Add. CUM BER-L A N D de Leg. natura cap. f. c. Ex dictis etiam intelligitur, quanquam 4 a alias
V. infra L. II. e. 3. 4. z. posset etiam liue applicari . quod Cl CFno ad Trebxritim I Citiin, qui ad Epicuri eastra transisse narrabatur, seripiat r
167쪽
alias damnum, & iniuria omnino disserant, & fieri queat, ut sola iniuria in unum, damnuin in alterum redundet ' ; tamen hautquaquam admittendum, quod HOBBEs Ius d. l. videtur innuere, nudo damno assci, non iniuria cui quid subtrahitur, aut qui laeditur ab eo, quicum nihil pactus est. Neque exempla, quibus suam sententiam stabilire vult, satis quadrant. Dicit: Si δε-
minus Ieruo. qui obedientiam sibi pactus es, imperet, ut pecuniam tertio numeret, vel beneficium conferat, is s non faciat, damnum quidem tertio, iniuriam autem dominoseli facit. Verum si pecuniam debitam iussus soluere seruus non soluerit, damnum non patietur creditor, cui salua aduersus dominum manet actio '. Nec si henescium iussus dare seruus non dederit, alter damnum passus est. Quanquam iste furti , aut alterius criminis reus sit, si quae aliis nomine sui domini debebat dare, ipse intercepit, & sibi retinuit. Practerquam enim quod beneficio, utpote indebito, non accepto damnum proprie dictum non accipiatur; vid. G R O r i v s L. II. c. i7.9. 2. etiam alteri licebit apud dominum conqueri de malitia serui, qui sine dubio istum hoc impune ferre non sinet. Etsi vel maxime isti tertio iniuriam seruus non fecit, non tamen ideo fecit, quod iure poterat; cum alteri utique super seruo iusta conquerendi causa suppetat. Alterum exemplum in Leuiath. ita proponitur: Privati, quae inuisem debent, remittere possunt; sed furta, caedes, aliasque violentiar, quibus laesi fuerunt. non possunt: quia denegatione debiti ira tantum iniuria assciuntur; per crimina auis rem ista violatur quoque, qui ciuitatis persuam repraesentat, seu legislator. Quae
concedimus, modo inde non inferatur; per crimina illi quoque, qui laesus est, iniuriam non fuisse factam. Sed prout de Cive d. l. hoc proponitur, nullo modo ferri potest. Dicit: In reuitate, si quis alicui noceat, quicum nihIl ρο- tur es, damnum ei infert cui malum ; iniuriam fili illi , qui torius ciuitatis potesta-um habet. Quid λ an qui me laedit ciuis non mihi, sed soli regi iniuriam facit λ Aut, si vel maxime daremus, inter eos, qui in libertate naturali vivunt, ius in omnia obtinere, id quoque inter ciues eiusdem Reipublicae locum habebit λ Qui sane communem dominum agnoscunt. Nam quod subiungit: Si
is, qui damnum accipit, iniuriam exposularet, is qui fecit, fle diceret, quid tu mihi' quare ego facerem tuo potius, quam meo libisu, siquidem, quin tu tuo, non meo arbitratu facias, non impedio P tantum abest , ut licet nulla pacta peculiaria intem cesserint , in hac oratione nihil reprehendendum sit, ut potius a sensu communi
eum discessisse sint iudicaturi homines, qui hac exceptione laesi querelas repulsurum se sperauerit. Id tamen recte ab E o D E M d. l. obseruatur; Diustitiae vocabulum signi eare relative ad legem; initimae autem tum ad legem . rum ad
perfluam certam. Nam ubi quid iniustum est sactum, omnes id iniustiani vocare possunt, seu omnibus id iniustum est. Sed iniuria facta esse potuit, non tamen mihi, vel illi, sed alii; & quandoque nemini priuato, sed ciuitati tantum I verbi gratia in caede per duellum eκ prouocatione facta. Nam de inimria
3ὶ Velim si quis unum vulnerare velit de per interea factus sit non χlliendo. aut, si a seruo errorem alterum vulneret. Hie enim iniuria eo tempore, quo pecunia exsolui debuit credito- alii, quam damnum illatum est. ri, ereditorum ipsus factus si concursus , cuiauertendo impar fuerit propter 'subdueiam sibi Oblique tamen seri potest . in I seruum semi culpa, hane pectiniani r solius enim serui deo Obligatum habeat, veluti, si huius dotainua admissio e damnum feeit.
168쪽
ria sibi facta ne ipse quidem, qui laesus est, queri potest, ideo quia consensit
in aleam pugnae legibus vetitae. Sed legislatori utique violatum suum intemdictum exsequi fas erit.
f. XIV. COGN1To quid iustitia sit, lacile de iniustitia, eiusque speciebus colligere licet; simulque quod actio iniusta sit, quae ex proaeresi praue adplicatur ad personam , cui viuersa debebatur, aut quando denegatur alicui, quod ipsi debebatur. Iniustum quippe est, inferre alteri quid mali,
quod nobis inferendi potestas non erat; aut denegare vel eripere quid boni, quod ipsi dehebatur '. Nam bona eius sunt naturae, ut cuiuis Citra causam tribui possint, siquidem id fiat citra fraudem tertii: & mala, quae quis meritus est, citra iniuriam ipsi non inserre possiimus, si id aliis damno non sit. Adeoque iniusta acti ovcl inseri, quod inferre non debebat, vel aufert, quod auferre non debebat', vel denegat, quod tribuere debebat. Nam & actionis debitae negatio siue intermissio moraliter pro actione censetur. g. XV. CAETERVM solet iniusta actio ex proaeresi suscepta, &quae ius alterius persectum laedit, uno vocabulo dici Iniuria. De qua vi ac- Curate percipiatur, sciendum , aliquem laedi posse triplici modo; vel ut denegetur , quod ipse debebat habere 3 Marcus ANTONINus L. IX. f. s.
agat, tam qui non facit aliquid, quam o qui facit. vel ut ipsi Quin, quod lain habet, auferatur; vel ut mali quid inseratur, cuius inferendi potestas alteri non erat. Circa priorem modum cst obseruandum, deberi aliquid alicui vel ex mero iure ' naturae, ita tamen, ut ad ea perfectum ius non habeat, uti tulit osticia humanitatis, beneficentiae, grati animi; vel ex pacto, eoque vel peculiari, vel contento in obligatione nostra ad leges ciuiles, qua nos adstringimus ad praestanda ea, quae leges istae alteri iubent exhibere. Haec si e negantur alicui, proprie iniuria dicitur: non autem si ista, etiamsi in ius naturae peccetur. Neque vero per ipsum ius naturae vi ad ista praestanda alterum licet adigere, saltem ubi imperium in istum non competit, nisi sors necessitas urgeat; quippe cum istorum genius ossiciorum requirat, ut ultro, de citra metum poenae praestentur. Et hactenus duntaxat verum est illud Hoh-hesianum; iniuriam non fieri nisi ei, quicum pactum intercessit. At vero, quando alicui inuito, 8c non lacessenti, dedita opera malum insertur, siue erepto bono quopiam, quod iam possidebat, siue inflicto positive malo aliquo , semper
iniuria fit, siue pactum intercesserit, siue non. Id enim cuilibet homini natura iuris tribuit, ne ab altero homine ipsi citra antegressum suum meritum mali quid inseratur : neque homini fas est, ut ipse alterum non lacessitus laedat, nisi quantum necessitas imperii exercendi postulauerit. Addimus, non lacessius. Nam ad iniuriam requiritur quoque το προτερον, prius. 'o τἀρ
XIV. mee periodus parum cohaeret L ΕΜ II. Politie. 6. pr. tria esse aiebat, ex qui anteeedentibus re consequentibus, quare ea recte bus lites oriantur, βλάβω, yά, τεν. contuin onusta est a Cl. BAR REYRACO, in primis metiam . damnum. eaedem. H.
cum sententia eiusdem repetatur in periodo peri- 2 Quod a abscilutum voeare possis, si illud, ultima. quod ex iacto nascitur, hypotheticum appellare 3. xv. Iὶ Hippodamus apud A RIS T O T L- velis.
169쪽
si est, idem vici in facit ', iniuriam facere minime videtur. ARISTOTELEs
. XVI. PORRO ad iniuriam proprie dictam requiritur , ut ex proaereti, & destinato consilio alteri nocendi, aut aegre faciendi, processerit. Inde non solent iniuriae venire nomine eiusmodi laesiones, quae casu sortui to si unt ab ignaro, & inuito ; puta, ii miles, dum iaculis se exercet in loco solito transeuntem traiecerit; aut si putator in medio fundo ramum in aliquem, cui nullum ibi versandi ius, improuiso deiecerit. Apud ANTIPHONTEM
Orat. ' qui puerum iaculo traiecerat, ita excusatur: Non vetitis operam dabar, sed iustis: neqqe inter se exercentes, sed in ordine eorum, qui iacidabanιur , iacul tus es: noque ascopo aberrans, in eos, qui a I po di cesserunt, iactitatus puerum at
tigit , sua omnia recte, ut Abi proposuerat faciem, nihil quod nolui fecit, passus quidem scopuin, quem petcbat, attingere prohibitus. Quo iacit illud Astis ToTε-
άχου - ω. Iuste, NI iniuste I actum spontaneo, invito de itur. Dcni ιταν παρα- λίγως η βλαβη γhi: roes. ἀτύπημα. quando practer rationem eueverit liae , infortunium os. e ταν δοῦ Hi παραλογως, ανα δε κακύας, αμαρτ*aα. quando ucro non praeter rationem, sed ine ramen vitio, peccatum. Ad quem locum Michael E pH Ε s I v s : Laesiones alluc ex ignoratione fiant, s inuitis nobis, aliae ex cogniatisne, G sponte. Ear um autem, quae ex ignoratione fiunt, aliae praeter ralionem T inopinato e Melantur. aliae inuoluntariae quidem sunt, non inopinato tamen, spraeter rationem inferuntur. Diam dixerit autem, laesiones quae ex ignoratione inferuntur , ccmmuni nomine crrores ac peccata appellari; Aubditii non quandam facit. inquisque eas quae Iraetor rationem sunt, intortunia 3 quae non praeter rationem, godem qreo gentis nomine vocari prccata. Sunt cuIem praeter rationem, ςa quae praeter nus diligentiae poscen . Sie in emto vendito utrinque culpa leuis praestanda quia utrinque commossum di onus. In deposio a parte solius depositarii culpa lata sarcitur, quia commodum omne a parte deponentis cit. In commodato naturat: tereulpa leuissima exigitur a parte eommodaterii, quia cum onmis utilitas sequitur. Sed hie in dii tersa abierunt lCti vcteres. Caius, ut alias, rem naturaliter acii imat. re ideo exa rissimam poscit in
ui contentus est in νς. .s r. D. de Pignor, HLutetis sine dubio ei: illi eatione, qua commod tum dari noti thlet. niti amicis, ct his aliquid remittendum visum eit ex natricali praestatione. Et Vlpiani sententiam probant imperatores Diocle tianus re Maximianus in L o. o. de Pignori res, ct Iustinianus in F. a. In . quiίns mo λ νε contri osseq. quae ideo hiris ciuiliς nouissimi videri delire. Aliter quidem rationes 1 ubi ueli Gersi. Noo DT V. Cl. L. II. Probat 1. e. 4. 2Lib. IV. e. 3. teritans l. 13. g. r. D. M Pi n. act. Ienisiuna emendatione, ct, quae ita nonnullis proba-
g) Nam quialterum sne eausa per vim inua dit, ius sibi competens tacite reinittit. V. infra it . III. c. l. β. . H. XVI. Quae iniuria dolus voeatur a Ctis. Sed de DONAT vs ad Terentium: Doliti es, sjGentes Deserimus; olpa, si nesicrior interum Metiris, alteram ρι titiae est. H. a) Quae semel, nee amplius ita vocatur in T. 4. D. mi Leg. Aquiliam. alias eir instribi tur, re eo gradu negligeni Iae designatur, quem quisque diti quivit sititis paterfamilias rebus suis adhibet. Sic clausa de signata tradenda cis cilla, quae deponitur, quum claudere & smare cistas, quas diligenti illule eurant, diligenti uinii soleant patrescintilias. Cetcrum commode ICti veteres culpam in tres gragus diuidunt, quum se Dei us quam si plures admitterentur ni mentum illud DPiscari possit, quo unusquisque gradus incipit re finittar. Pon tur enim una media, a qua altera deseetii. altera eMessii eius distat. etsi utra. que ei appropinquet. In applicatione vero culpae cxigendae natura negotii inspicitur, plus aut rui.
170쪽
ter expectationem I inopinato raro contingunt: ut si quis dum Mepente fores aperit, patrem seium illic a sent m percusserit; aut dum in loco iaculatur, qu et nullus transere consueuerit, de improuiso forte quadam occurrentem emisso iam telo vulneravit. Hare enim atque huiusmodi caetera inexpcitata , praeterque opinionem eueneri ni. Nunquam enim opinatus esset qui piam, illae transiturum esse aliquem, qua nonro vnquam transire Nyses fuerat. At quae licet ab ignorante essetanIur, non seiunt tamen inexpectata, V praeter rationem, dicuntur peccata, V errores. Nam qui in via illa aut loco, ubi multi versari consueuerunt, vel esse possunt, sagittandi artem exercendo aliquem ferit, peccati atque huiusmodi laeso pereatum nominatur. Pereat enim,
inquit, cum in se quisque principium causae tabuerile in i o siquidem fuit princ tum,
quarenus in locum eum ad iaculandum se contulit , qua transieturos se aliquoi veri
mile erat. Atque eiusmodi ἁμαητημα ICtis proprie culpa dicitur, quana describunt committi per negligentiarn & imperitiam, quando quis negligit, &ignorat ea, quae scire & obteruare debuisset ac potuisset. Eius tres gradus faciunt, prout tres concipi possunt gradus diligentiae, cuius omissio culpa est. Est quippe diligentia communis omnium hominum, non acri ingenio Volindustria excitata, sed velut cκ sensu communi descendens. Elh dein diligentia hominis magis exculti, & vltra illain communem, cuilibet in rebus suis propria, & quam hominum natura iuxta cuiusque solertiam & capacitatem requirit. Eit denique diligentia exactissima, quam non nisi accuratissimus paterfamilias in suis rebus adhibet. Huic quae opponitur culpa leuissisima φ illi leuis λ, illi lata ' dici sueuit. Circa culpam latam obseruant, cam dolo aequiparari in c6ntractibus & si nilibus negotiis ciuilibus, & ubi de reparando damno agitur , non item in criminibus ε : cisi reatum non penitus tollat, sed duntaxat minuat. Sed quem essectum leuis, & leuissima culpa habeant, passim ICti docent, ubi de praestationibus in contractilius agunt. Enim vero quando quis per allectus vehementes, adeoque cum intentione d
probatur. vi ouo columbi eam eomparent. Seguel per solam L. D. C. G pignori stare haeemendatio non potest, vii stabat Oillim columbi, premitque eam praetcrea d. g. 2. In s. siti sus mo- Hs re contri eum hae Institutiones eoispositioite saltem pandectis posteriores, adeonue ait dubio eis praeferendae lant : in quihus verba i si modo
pam leuein in Attracto denotant. Qua ratione etiam earere possumus conamento Culacii, qtact
i, Lib. XIX. Obc e. M. wis inquit, utriam solius
accipientis, an viriusntie eatissa commodatum
coniram in sit. ct de illa specie Caium . de hae
spicinum lintellisit. Nam niuim generalis utriusque si es euilo, generalis quoque virtusque interpretatio esse debet, quae, ut a nobis proposta fuit, satis se habet expedite.
praestare solent homines frugi, L. Ir. D. de Peris. Cum rea vend. A. custodia qriam bonus paterfami lias rebus suis adhiberet. L. 33. g. 4. D. Re Comδναι. emi. qualis eii , quam in aedibus elisio
diendis, agris eoiendis, rebus aclsemiandia alii eiusdem eonditionis homines adhibere solent, ct, qua, verbi gratia, pignus eistae includitur, eique elauis abs rahitur. ) Lata culpa est minita negligentia, iὰ est, non intelligere, quod omnes intelligunt. L. aa . II. D. de R. I. L. o. s. a. v. de ιυνιs o facti ignori veluti si quis ignem inserat Ioeo, qui stramine vel foeno repletiis st. s) Magna negligentia eulpa est i magna eulpa
dolus est. L. auo. D. M V. S. I . M. D. Depoliti. Conseri No DTII Probabilia Iuris L. I. e. 3. . A s. o. . 12.6 In Lege Co Aia dolus pro facto accipitin rn e an Lae leto etilia tre doti aec'itur. L. P. D. ad Leg. CGnel. de Har. Nodo cum eulpa non concurrat dolus. Sie. s sicarium vulnerare altiquem iusi rinnis , ct aberrante per eulpam eius serro, eaedes stetita st, eaedis tenemur, eis dolus tantum directus fuerit ad vulnus. Perinde, quantilis duello congredientes voluntatem tantum vulneris inserendi habiterint, tamen eaedis tenen.
tur, si ea ex eulpa eorum orta sit: vid. casus smilia in L. ap. s. s. D. de Ioenis.