장음표시 사용
61쪽
per ludiorum repraesentent. Vnde factum, ut personae vocabulum sibi peculiariter scena vindiearit. Fictae autem personae essentia in eo consistit, ut alterius seriae personae habitus, gestus , oratio dextre exprimatur ; sicut Aomnis ipsius adparatus non nisi ludicram faciem prae se fert; & quae abs tali aguntur, aut dicuntur, nullum post se effectum moralem relinquunt ' , sed sola repraesentationis dexteritate aestimantur. Quam ob caussam , ut hou obiter addam, miror, quare Petrus Alexandriae Episcopus adprobauerit baptismum a puero Athanasio inter ludendum ' collatum , apud SoEOMEN v M Hist. Eccles L. II. c. 16. Adde quae ab Episeopo Minorensi disputantur de intentione ministri, sacramentum administrantis, apud PETRvM S V A-v E M Hist. Concit. Trident. L. II. p. m. sti .etis. Ast veras personas morales quae producit impossitio haudquicquam ita est libera, quin eiusmodi qualit res debeat praesupponere, quae aptae sint, ut solidus aliquis effectus in vita humana inde proueniat. Et illas qui circa constituendas personas respicere neglexerit, per vecordem petulantiam mortalibus insultare est censendus. Sic poterat Caligula nequam aliquem & stolidum hominem consulem creare, dummodo ciuis Romanus ille foret, k inania saltem istius muneris obire nosset. Ast quod equo suo Incitato consulatum quoque destinaret, id vero su-ror , & insipida petulantia erat. Non minus, quam quod eidem patrisfamilias personam indueret, data familia, domo ac supellectile , quo inuitati eius
nomine lautius acciperentur. Vid. SUETON Ius Calig. c. sse Par vesania, cum sumina impietate coniuncta, erat, quod multi veterum populorum Principes, ciuitatu in conditores, aliosque illustres viros post mortem ob merita aut per adulationem in Deorum numerum referrent. Vid. oratio Tiberii apud F Α c i T v v Annalium IV. c. 37. 38. ' Sed & quid de relatione inter sanctos apud Pontificios sentiendum iit, cordatis iudicare in proeliui est. . XVI. ENiM VERO H Rer, quatenus sub obiectum iuris veniunt,
in ' censum entium moralium proprie reseramus, opus non videtur. Non enim, quemadmodum homines ob diuersum statum aut munus tanquam diuersae personae concipiuntur; ita res quoque aliter concipimus, prout nostrae, aut alienae, aut nullius intelliguntur. Scilicet quando quaedam res dominium subierunt, reliquae dominio vacuae fuerunt relictae, non noua qualitas ipsis rebus imposita debet intelligi, sed potius introducta rerum proprietate moralis aliqua qualitra inter homines coepit cxsistere, quae hos quidem assic
rct, in rchus autem duntaxat terminaretur. Vti cnim, quum res in comm
nione I .fimaeva forent, homini ius crat, in medio posita occupando usibus suis adplieare : ita dominio conitituto ius peculiare suit datum domino de re dispO-
respublica, ut CicRRO vocat I. de Orator. Ens rationis morale sue poli leum , funulaertim ei- uitatis, aliae nusquam reperitur, hiimano tantum
ingenio in id euem, supra quod adstendi non
potest. Quanquam eius eonsideratio vitis non contemnerid et in vita ei uili habeat H
ad Quod hodie multis falli suspectum videri
eleganter Obsemiat Cl. R ARBE YRACVs, eo quod Athanastis, cum ei Baptismus conferretur, iam XVIII annos natus fuerit. Quam in rem
laudat vitam Athanasi a patribus Henedictinis seripimii. Quicquid sit, fini, quem auctor pro. positum habet. uel sola facti possibilitas si ecerit. a Cui simile, quod Imperator sinensum, moris tuos declarat cinctos, aut, ut ipsa aviam loqui, Spiritus
62쪽
I disponendi, & in reliquis non dominis enata obligatio ab eadem re abstinendi. Res autem ipsae non nisi denominationem aliquam extrinsecam inde sunt sortitae, prout illius iuris & obligationis obiectum constituunt. Sic quando certae res dicuntur religiosae & sacrae, non in ipsis rebus inhaeret qualitas m ratis & sanctimonia, seis hominibus tantum incumbit obligatio cas res certo modo tractandi; quae obligatio quando remittitur, in promiscuum usum illae iterum recidere intelliguntur. Si quis tamen omnino res quasdam morales dicendas contenderit, is ita erit explicandus, ut moralitas non formaliter, sed obiective duntaxat rebus tribuatur. g. XVII. HAc TENus de entibus moralibus, quae concipiuntur ad an logiam substantiarum. Dispiciendum iam de iis quoque, quae & sormaliter sunt modi, & ut tales concipiuntur. Videntur autem modi commodissitne posse distribui in assectius, & aestimatiuor: secundum illos personae certa ratione affectae intelliguntur, secundum hos personae & res aestimari aptae sunt. Illi vocabulo Massi sit, hi 'uriuitatis latissime accepto veniunt. Qualitates, quantum nostro instituto susscit, diuidi possunt in Drmales & operatiua,. Illae sunt, quae non tendunt aut Ordinantur ad aetum & operationem aliquam, sed tantum ad instar nudae sormae subiecto conueniunt, & tribuuntur. Unde istas quoque attributa simplicia postis vocare. Operativa qualitas est vel priama vel oria. Illa est, secundum quam res apta aut ossicaκ esse concipitur adactum, & est vel interna vel externa ', quam etiam dicere possis patibilem qualitatem moralem. Orta est, quae a prima prouenit, ut actus .f. XVIII. IN TEst attributa moralia eminent T Iuli, quibus designantur discrimina personarum in vita communi secundum aestimationem ac statum.
Hi in duplici potissimum disserentia deprehenduntur. Quidam enim directe
notant intentionem existimationis personarum in vita communi, earumve qualitates peculiares; statum autem connotant & innutant, clarius aut obscurius, prout ille titulus paucis aut pluribus statibus assignari sueuit. Vti sunt nomina adiectiva, quae vocabulis personarum honoris caussa solent adiungi, verbi gratia, serenissimus , eminentissimus , illustrissimus , quorum signincatio pro ratione substantivorum, quibus iunguntur, crescit aut deer seit . Quidam autem tituli directe notant aliquem statum, aut situm seu locum peculiarem in statu, indirecte vero connotant intensionem existimationis, quae it Ii statui aut ossicio solet adhaerere: in sunt nomina personarum moralium, saltem honorificum statum obtinentium. Quae heic spectantur non tam in se, quatenus sunt notiones alterius intellectui itatum & ossietum alicuius personae repraesentantes; quam quatenus ex impolitione hominum
ritus effeti puros, ut resert LUDOVIc TCOM TE nouis Comnient. de statu praesenti Chionae ep. s. vers. Ciriquiemement. H.
XVII. i) Quae scilicet personae ins . vi
potestas, ius, Obligatio. ρὶ Quae aliunde personae aecedit, ut honor, ignominia, auctoritas, fides.
Qui ratione qualitatis operantia se habet, ut
essectus ad caussam. . XVIII. 1) Quos proinde reales, ut illognominales, voeabulis in chola usitatis esserre possis. H.
63쪽
iura, potestatem, ac munus denotant eius, cui tribuuntur '. Inde non est prorsus de nihilo, quod interdum magno ardore super titulis inter homines pugnatur; ideo quod titulo denegato, denegari quoque alicui intelliganturitatus, munus, potestas atque iura, quae iste titulus exprimere aut innuere solet. Id autem aecurate heic Obleruandum , quod circa plerosque titulos impositio non sit perpetua D uniformis, sed apud diuersos populos, aut apud eosdem diuersis temporibus magnopere 1 ariet. Sic prioris generis tituli apud maiores nostros oppido quam simpliees & modici; & quod olim viro principi satis crat, hodie medioeri scribae fastiditur. Inde eiusmodi titulorum incrementa non semper augmentum dignitatis arguunt; sed ubi, titulis gliscentibus, res ipsa permansit, istorum valorem minuisse ' est censendum '. Quandoque etiam ordini alicui tribuitur titulus aliquis in elogii vicem, ideo quod res eo titulo notata plerisque ex illo ordine adsit, aut adesse debeat.
Quo titulo & illi frui solent, qui rem ipsam non possident. Sic eX ordi ne literario aliqui clarissii ni & doctissimi audiunt, qui nihil minus sunt. Sic
etiam ignauus nobilis maxime strenuus solet salutari. Saepe quoque priuati aut alii titulos aliorum augent vel minuunt, prout illis adulari, aut eosdem parui pendere ex conditione praesenti rerum sitarum ducunt. Quin & in posterioris generis titulis saepissime contingit, ut titulus maneat, res ipsa, seu dignitas, & ius non parum augeatur ' , aut ' decrescat. Sed & hoc Dequentissimum ' est, ut apud diuersas ciuitates eodem vocabulo diuersus dignitatis gradus exprimatur. Vnde valde imperitum foret, omnes, qui ubique locorum eundem titulum gerunt, eadem classe censere. Est & hoc obseruandum ', aliquando alicui nudum titulum tribui sine re, seu sine iumetionibus & emolumentis illis, quae alias istum titulum comitari solent; eo duntaxat fine, ut exteriora insignia D certum inter ciues suos locum per eum consequatur. Circa titulos denique familiarum principalium in Europa potissimum contingit, ut idem titulus aliquando notet prosapiain simul cum possessione nominatae ditionis, aliquando prosapiam citra possessionem cum solo iure, ubi ordo tetigerit, succedendi.
i. iudicat, non aliud inde solatium capi existi. L. X. ep. 6. Complar in ρ ν Iurgaraoxe ReipusI nans. yuam eis et stati patrii auitique sal mois eae Consulis Mi. quo=um nemo Consularis ha&nii possessone. vanis sati. N nominatus ostie - etis, nis otia an/ma exsilit in Remulticam Coninis pos, . At sataui Hispanis renitentibus, ita stilaris. V. quae sequuntur. H. absistere septeni Nationum de Lingae ae I a. sin Hue pertinet quod TNVANus L. XXIV. ratariorum imperio, vi nec titillos nee inmma ad A. iss . Oceasione ORoflecim Equitum a Rege usurparent, ci exempla Regiam Galliae, Angliae, ereatoriam memorat, Carolum Tlercellinum Ru. Hispaniaeoue adserentibus, respondebant: Retna rimanum, Equitem, mordaci diisterio indigna. stia Maiestate defenua; at Iiseras puti is nun tiam hundiim saepius dixisse e Torquem conchyliatum aris sol Nise caueri , apud H. GR Tlura postquam ικἀ n s promiscue communicari eoepisset. I . .li. Histor. Belgie. ad A. idem dicen- non iam esse forpium varorum ansigne. sed omnιum dum de insignibus. V. Disceptationem inter Eli. bes,aνtim eoaaro. H. sabethaiii Angliae S Mariam Seotiae Reginam, ob vi exemplo Archi. ossiciorum Imperii eon apud CA BIa I N N ad A. i; ς9. de is . de stat, qui hiis Olim munera Imperatoris Auliea deis eatissis helli inter Suecos ct Danos l. OCCENI V Μ fgnabantur, mitu nune Prineipibus propria snt.
L. VII. Histor. Suecan. ad A. Issi. H. τὸ Quod eontigit Magistratibus veteris Rei- au Pro a creuisse. pubucae Romanae, cum, qui antea praecipue T
64쪽
ET VARIETATE ENTIUM MORALIUM. D
f- X IN OPL J V X V E qualitates ' morales sunt vel amuis vel p.uae. Illarum nobilissimae species sunt Potestor, Bis & CHimotis riti ratest, qua quis aliquid legitime, & cum effectu morali agere potest Ouies
sectus est, ut alteri adferatur obligatio aliquid exequendi, aut actiones ab aliatero exercitas admittendi, Vel non impediendi, aut ut valeat in alterum conferre facultatem aliquid agendi aut habendi, quae antea aberat. Est enim haec qualitas maxime velut dissutiua sui. Diuiditur potestas ratione emeaeiae in perfectum & imperfectam. Illa est, Cuius eXercitium etiam per vim adseri notest aduersus illos, qui candem illegitime impedire aggrediuntur, cuis autem in ciuitatibus exseritur potissit num per actionem, extra ciuitates per bellum )Haec est, cuius exercitio si quis illegitime fuerit prohibitus, inhumaniter quidem tractatur, ita tamen, ut ad idem asserendum actionem, aut bellandi ius non habeat, nisi sorte, quod eidem eis ciae deest, necessitas simpleuerit 'Dein intuitu subiecti potestas diuiditur in pers molem & communieamem Illa est, quam quis in alterum legitime transferre non potest. In qua ipsa tamen nonnullae disserentiae occurrunt. Quaedam enim potestates ita arcte cum persona sunt coniunctae, ut earum actus per alium recte exerceri omni ionequeant. Talis est potestas mariti in corpus VXOris, quam per vicarium obire leges hautquidquain admiserint. Quarundam autem, citi 'ipsae quoad κτλrιν in alium transferri a nobis nequeant, actus aliis delegari ad exercendum possunt, ita tamen, ut omnem auctoritatem ab eo habeant, in quo istae radica liter haerent in . Ex quo genere est potestas regum, qui voluntate populi sunt constituti. Isti enim ius regnandi in alium tranSserre nequeunt & tamen ad actus eiusdem exercendos opera ministrorum uti possunt. Potestas communicabilis est, quae ab uno in alterum recte transferri potest, idque vel proprio arbitrio, vel accedente auctoritate aut consensu superioris Detii que respectu obiectorum pleraeque potestates ad quatuor species reuocari possunt. Respiciunt enim illae vel I'crsv et Rei, & utrasque vel γυρωι vel alleuat. Potestas in personam actionesque proprias voratur Di stras, etsi quibus ambiguitatibus hoc vocabulum laboret, alibi sit tradendum. Quae C a tamen
. XIX. 1 Supple, primae, internari ex ε. T.
Q sie, si innoxius nobis transitus negetur, in. humaniter quidem nobiseum auitur. ita tamen. ut vi transitis seri nequeat. Q1io3i; salui alias nulla ratione esse possimus, velliti . ii insensus n his nostis insistat, eui pares eae neqtieamus, imuito etiam Principe vicino transire siret. Eodem refert H. G n o T i V s I . II. de IB. & P. e. s. . ct L. III. c. 7. 4. ius p trium v. Α V C T O R L. VI. e. a. s. s. Haut dubie etiam hue spectant seruitutes personales. H. M Talis apud veteres erat patria potestas. quae a patre naturali per adoptionem transferebatur. Oportebat enim hane translationem steri primum alio oritate populi, deinde masti stratiis. Vid. GTI I. I vs L. V. e. 9. et tituli institutioni mari Pandectarum de Adoptionibus. elim administrationi praemissent, consules, praetores et Proconsulcs. oecupata Republiea inanei nomen σererunt potestate eorum omni ad Praesie os urbi, Praefectos Praetorici et Praesides deis lata. Conserantur de his M. AvGusTI CAΜ-PI A N I de onteio et potestate Magistratuum Romanorum libri duo, editi Genetiae M. DCC. XXVIII. 4.8) Adde, interdum hos vel illos titulos adhi- heri ex lsingulari areano Reipublicae, dum V. U. Prinei pes audiunt. qui reuera sunt Reges, ct retro ; Tyranni malunt appellari Patres ; Oli archi Optimates. V. Elcmenta Pr. civit. l art. I. sedi. 6.
65쪽
tamen non tanquam diuisum principium ab eo, cui tribuitur, est concipienda, aut tanquam vis seipsuin inuitum ad quid adstringendi, cons. L. s. D. de recepi. L. N. D. ad L. Aquil. sed ut lacultas de se suisque actionibus proprio ex arbitrio disponendi; quae & ipsa inuoluit negationem impedimenti ex alia quadam potestate superiore prouenientis. Potestas in res proprias voeatur miniavium. Potestas in personas alias Imperium proprie est; potestas in rem
f XX. Iustis vocabulum valde est ambiguum. Praeter illas enim significationes, quibus usurpatur pro lege , & complexu seu Systemate legum homogenearum, ut & pro sententia a iudice pronunciata; frequentissimum est, ut accipiatur pro qualitate illa morali, qua recte vel personis imperamus, vel res tenemus, aut cuius vi aliquid nobis debetur. Videtur tamen inter vocabula potestatis & iuris id discriminis intercedere , quod illa magis insinuet actualem praesentiam dictae qualitatis in res vel perlonas, obscurius autem connotet modum, quo quis ea sit potitus. Ius autem proprie & perspicue indicat, recte eam fuisse adquisitam , & recte iam obtineri. Quia tamen pleraeque species potestatis peculiare obtinent nomen , quo ea qualitas, Perquam aliquid nobis deberi intelligitur , caret , cam heic peculiariter iuris vocabulo insignire placuit, etsi propter peruulgatum usum aliis ciusdem VO-cabuli significationibus abstinere nolimus. Reserimus autem ius ad qualit tes activas co respectu, quod propter illud aliquid ab altero possit exigi. Sed idem quoque inter qualitato morater passivas censetur, quatenus per id aliquis recte quid accipere potest. Sunt enim qualitates passiuae, per quas aliquis recte quid habere, pati, admittere vel recipere potest. Earum treς dari videntur species. Vna, secundum quam recte quid admittimus, sed ita tamen, ut nulla nobis sit potestas idem exigendi, nec alteri obligatio idem tribuendi, qualis est habilitas accipiendi donum aliquod mere gratuitum. Eiusmodi autem qualitatem non planc de nihilo fingi, vel inde licet intelligere , quod verbi gratia iudici, ne a partibus quocunque praetextu donum accipiat, inte diei potest . Altera, secundum quam idonei sumus ad recipiendum quid ab altero, non quidem ut ab inuito id possit extorqueri, nisi
sorte subigente necessitate, sed ita tamen, ut alter idem ex virtute aliqua morali praestare teneatur. Haec y GROTIo vocatur aptitudo '.
Tertia secundum quam nos alterum vel inuitum ad quid exhibendum possumus adigere, & ipse ad idem plene est obligatus ex lege aliqua poenam definitam dictitante. Obseruandum autem & hoc, inulta communitervenires) Quod diuiditur i) in absolutum et limita
tum. Vid. L. VI. e. s. a. 2) in publicum et priuarum. Illud personis publicis, veluti maa stratibus competit commodi publici caussar hoe priuati vitin Mir in priuatos. Quo pertinet imperium paternum, imperium heri in seruos, mariti in uxorum, praeis ecptori in discipulos, tutoris in pupillos. . ab vulgo ius ad rem appellatur. V L. PIANus in L. M. D. Euod metus eatissa, iuncta L. ro. Keq. v. d. V. S. nisi fallor, ius er diti voeat. H. ab Quo pertinet crimen Repetundarum, a re petundis pecuniis initive a naagistratibus extortis ita dicti an, et propter quod repetitur suod ii diei datum est, quo magis vel minus o scitim si
Hira faceret. L. r. . s. D. ad L. ME Repet. Quo genere corrumpi hodie saeculum voeatur.
M Λ v c To Ri ius imperiae una, v. infra e. T. I. T.
66쪽
ET VARIETATE ENTIVM MORALIVM. eti
venire sub censum iurium, quae, si accurate Velimus loqui, compostum quid sunt eκ potestate ac iure presse dictis, inuoluentia simul aut supponentia oblinationem, honorem, aut simile quit Sic ciuitas seu ius ciuitatis complectitur facultatem exercendi cum pleno effectu actus istius ciuitatis membris peculiares, & ius fruendi commodis eisdem propriis, supponens obligationem erga candem. Sic Verbi gratia honores literatorum complectuntur potestateria exercendi certos actus isti dignitati proprios & ius commodis eiusdem ordinis fruendi, cui insuper intensio existimationis adhaeret. f. XXI. OvLIGATIO est, per quam quis praestare aut admittere vel pati quid neces litate morali tenetur; de cuius speciebus infra pluribus 'agetur. Dantur etiam qualitates morales patibiles ', quae certo modo iudicium hominum afficere intelliguntur; sicut inter qualitates physicas eo nomine vocantur, quibus iacultas tensitiva asscitur; ut est honor, ignominia, auctoritas, grauitas, claritas, obscuritas, & similia. f. XXII. IAM pauca quoque subnectenda de modis aestimatiuis seu
quantitatibus moralibus. Adparet enim, in vita communi personas & res aestimari non tantum secundum extensionem substantiae physicae , aut intensionem motus, & qualitatum physicarum, prout considerantur tanquam aliquid eX principiis naturalibus resultans: sed & secundum aliud quantitatis genus , &diuersum a quantitate tam physica quam mathematica; quae quantitas ex impositione, & determinatione potentiae rationalis oritur. Deprehenditur autem quantitas moralis & in rebus, quae dicitur Pretium, & in personis , quae dicitur Existumatio, quarum utraque stib valoris notione venit; & in Actionibus, quae peculiari vocabulo caret ' . De singulis suo loco agetur. Atque ist- haec de varietate entium moralium pro ratione instituti nostri lassicere possunt. De moralibus actionum humanarum quantitatibus inferius agetur.
f. XXIII. CAETERvM entia moralia uti impositioni suam debent originem; ita ab eadem stabilitatem quoque, aut mutationes sortiuntur,& Vbi ista velut cessauerit, ipsa simul evanescunt; non secus atque extincto lumine umbra simul disparet. Et quidem, quae diuina ex impositione Orta sunt, non nisi diuino arbitrio iterum tolluntur. Quae hominum placito constituta sunt, eodem iterum abolentur, ipsa personarum aut rerum substantia physica hau quidquam immutata. Quanquam enim id per rerum naturam nequeat fieri,
ut quod seinet est sactum, factum non sit, ut qui consul fuit, consul non fuerit; ut tamen quis, quod fuit, desinat esse, id tota die videmus, simulque
. L. III. e. 4. s. ct p. ct alibi. CICERO pro Cn. Plancio : Dissimi is o pertintiu λόιrio.
a cons. infra c. VII. Vbi distinctio tu.
xi η persecti de imperiesti latius exporiitur. XXI. i anser infra e. 6. s. st seq. Qitanquam ha te etiam interdum active, hoe est, ius ad rena. vi cuius ereditori sue promisario
V. S. Mnes. L. s. D. de Gnient. pag. o re r. Vt seri saepius consueuit in rebus se mutuo respicientibus. H. 2 ὶ vid. C. s. f. s. huius libri ex L. III. e. 4.3) Quae supra I. 17. eItremo primae externae appellatae fuerunt. . XXII. - Vid. de pretio L. V. e. r. de mi- stiluatione L. VIII. e. 4. de actionibus L. I. c. s.
67쪽
ua LIB. I. CAP. II. DE CERTITV D. DISCIPLINA R.
utentia moralia, quae in aliquo haerebant, penitus exolescant, nullo velut vestigio reali reli sto. Nunquam enim ens morale in vim qualitatis physicae eualescere potest. Unde valde imperitum cIt credere, sit alicui persona quaedam imponatur, per nudam impositionem moralem ipsi characterem aliquem indelebilem imprimi. Sic si ex plebeio quis fiat nobilis, iura duntaxat noua aecipit, substantia & qualitates physicae ne hilum quidem mutantur '. N bilis si suo ordine eiiciatur, iurium tantum suorum iacturam iacit; quae natura dedit, omnia integra perstant.
NARUM, QUAE CIRCA MORALIA VERSANTUR.
I. plerique disciplinis moralibus certitudi
II. quid sit demonstratis ρIII. Principia demonserationum. IV. In illam duntaxat Hyelli iam moralem cassit demonstratio, quae de rectitudine N pravitato acti9num hu
V. Obiicitur rarum moralium incertitudo. VI. An quid honesum aut turpe ante omnem impossionem pVII. Au istius rei argumentum sit pudor fVIII. De latitudjne actionum moralium ramrione qualitaID. IX. Gratii sententia expenditur. X. In quantitatibus moralibus datur lat ludo. XI. quid vocetur moraliter certumst
T v o L I T A dudum plerosque eruditorum tenet persuasio, disciplinis V moralibus deesse illam certitudinem, qua scientiae aliae, & cum priumla mathematicae gaudent; eo quod in illis locum non habeant demonstrationes, ex quibus solis liquida scientia, metuque erroris vacua prou nit; sed quae circa easdem cognoscuntur , probabili duntaxat opinione comstare. Quae res quidem immane quantum noeuit nobilissinis, vitaeque humanae maxime necessariis disciplinis. Inde enim laetum , ut suspenso serehrachio docti cxcolerent, quae tam lubrico inniti standamento credebant; tiplausibilis heic negligentibus excusatio suppetebat, certis demonstrationilius ista hautquidquam contineri, sed oraria duntaxat Minerua posse tractari. Quem
f. XXIII. Plane ut Demetrius Phalereus, quibus entia moralia exstin vitue videsis libri eum Λthenienses statuas sitas deturbauiste audin huius capite vitinio is.set; at non virtutem, linquiebat, ob rmam eas to- β. I. Forte autem ex seri potest Aristoteles fuerunt. apud I. AERT ivbs L. V. Vitar. v. scribebat enim distipulis, qui pro recepto aeui infra e. s. f. 6. H. Alia exeinpia modorum, istius more mathematicis scientiis erant imbuti. Monuit
68쪽
QUAE CIRCA MORALIA VERSANTUR. 13
Quem errorem haud parum aluit auctoritas ARIs TOT ELis, quem pIerique intellexisse suminum eruditionis fastigiuin credidere, quasi quo ulterius progrederetur humani ingenii solertia non haberet. Eius sunt de disciplinis moralibus isthaeo decreta Ethic. ad Nicom. L. I. c. I. To ακριιὼχ ομοίως is
αμασι τοῖς λογοις επιζητητέον. accurata tractatio non simili modo in unoquoquagenere exquirenda est. Τα καλά κ τα δἰκαια, περὶ αν η πολι ων σκοπεῖτα , τοτ-
αυτην εχει δαφρραν κρη πλάνxν, οὐτε ὁ κειν νομε μ ὲον εἶναι , φύσει δε μη. Honcsa autem I tu a, de quibur eivilis disciplina cot Merat, tantam disierentiam tantumque errorem in se habent, ut lege, vis natura esse videantur. 'Λγαπητον ἔν περι τοιήτων κώ εκ τοιουτων λεγοντας παχυλας κρη τi ,πω τ' is ηθες ἐνδείκνυσθαι. Contenti igitur erimus, si nos, cum de talibus N ex ιalibus disseramur, pingui quadam Minerua, atque adumbrata figuratione verum sendamus. Πετταιδευμενου γαρ μιν ἐπι τοσῖτον τρι- κριβοῦ, ἐπιθτειν καθ' εκαροον γένος, ἐφ' ρσον ἡ του πραγματος φύκτις ἐπιδεχετ . Παναπλεσιοι γαρ φαίνετα, μαΘγηματικῖ τε Στι Θανελογῶντας α πράἔχ, κκρητορικον αποιίξεις απαπ. D. Est enim eruditi eatenus exactam in unoquoque Visne re explicationem requirere, quatenus pati rei tuus natura potest. Nam math maticum suasionibus mentem adprobare; cs ab oratore dentanstrationes exigere, simile
vitium videtur. Enimuero uti sola huius auctoritate hautquidquam mouemur '; ita quid ad rationes ipsius aut aliorum praecipuas respondendum sit, exponemus, postquain de natura demonstrationis pauca praemiserimus. II. DE Movs TRARE igitur nobis est, rerum propositarum ce titudinem necessariam e certis principiis tanquam suis causis indubitato cognoscendam syllogi ilice deducere. Quod quanquam in se manifestum sit,& ex quotidiana Mathematicorum praxi liquido adpareat, quibus nemo sanus artificium demonstrandi abiudicauit; tamen unius atque alterius vocabuli praua interpretatio essecit, ut pluriini philosophorum hactenus misere heio fuerint halludinati, & eκ multis philosophiae partibus per summam inscitiam demonstrationes excluserint. origo erroris inde potissimum promanauit, quod cum Subiectum demonstrat ii necessarium esse debere dicatur, id illi hoc inodo fuit interpretati, quod in syllogismo demonstrativo subiectum conci sionis, praedicato contradistinctum, debeat esse ens necessario existens: exempli gratia in trito illo exemplo, & quo tanquam cothurno riuntur, hinmo est risibilis, quia rationalis, Homo subiectum demonstrationis habetur: qui
utique ens Decessarium '. Enimuero subiectum demonstrationis non est simpleκ aliquis terminus, sed integra enirnpiatio, cuius necessaria veritas EX
cereis principiis syllogistice deducitur. Vbi quidem parum interest, an subiectum propositionis demonstrabilis necessario exsistat, vel non; sed susticit, si posita eius exsistentia certae ipsi assectiones necessario competant, easque eidem competere ex indubiis principiis ostendi queat. Sicut parum ma
Monuit igitur, ut ne expectent tales demonstra. νὸι is quaeνenda est. V. sAΜvEL RACH m. eiones, quae mathematicam exaequent, Introduct. in philosoph. morat. Aristot. e. Q. E. sed quales materia haecce suppeditare pollit. Hine I. Metaphyse. parte altera cap. vlt. sexibiti et M I. II. i) Non quod ita exsilat, ut non possit τή. .a L axasis non exsistere. quod soli Deo eoniienit: sed ouod σουτιήν. cerastudo maIhematica non in omnιιώs neccauio exsistit, quia Deus eum euisure voluit.
69쪽
LIB. I. CAP. II. DE CERTITUD. DISCIPLINA R.
thematicis curae est, necessarium an contingens sit ens triangulum, dummodo id demonstretur, eius angulos esse duobus rectis aequales. Adeoque necessarium dicitur subiectum demonstrationis propter necessariam coimcxi nem, qua in ea enunciatione praedicatum subiecto cohaeret. '.
6. III. Qv ALEs autem oporteat esse illas propositiones, per quas demonstratio fit, ex sine, & effectu huius facile intelligitur. Scientia est illud, quod per demonstrationem quaerimus, id est, cognitio certa, liquida, undi- quaque & perpetuo sibi constans , & ab erroris metu immunis. Παντες
υπολαμβανe κεν, ο ἐπιταμβα-ἐνδεχεθα - Omnes id quod sciamus, non rode aliter Iese habere existimantur. ARIs TOTELEs Ethic. ad Nucom. L. VI. c. 3. Igitur veras esse illas necessum est, reapse, non ex sola
concessione, aut ex hypothesi. Nam etsi ex posita hypothesi inultae conclusiones concatenatae deduci queant: non possunt non tamen, quae ex princia
pio velut precario aut illiquido derivantur, scaturiginis suae indolem 1apere. Et si vel maxime dentur duae hypotheses contrariae, quarum alterutram veram esse necessum sit; ex iisdem tamen τὸ 'τι duntaxat indubitato demonstrari poterit, τό δοτι firmitatem suae hypotheseos semper tanquam conditi nem supponet. Easdem quoque Oportet esse primat, idque ut vel ulteriori probatione non indigeant, sed ipsa sui euidentia fidem mcreantur; vel videmum ultimo ad aliquam primam veritatem reduci queant. Quemadmodum autem quaedam propolitiones a primis principiis propius, quaedam longius absunt; ita non est credendum, quamuis demonstrationem unico syllogismo semper debere ablolui; sed a propositione demonstranda argument tiones eousque sunt continuandae, donec ad primum aliquod principium deueniatur. ' Non enim illi solum recte ratiocinantur, qui subinde quicquid, atqui , ergo ingeminant, sed & qui incipiendo a principiis euidentissimis texere
norunt discursuin ex consequentibus continuo necessariis. Requiritur & hoc, ut immediatae sint eaedem, id est, citra interruptionem aut hiatum ex se continuo fluentes '. Ad catenae namque instar consertam oportet esse argumentationem demonstrativam, singulis enunciationibus velut annulatim mutuo nexis, quarum una abrupta aut deficiente, tota ratiocinii perit compages.
di) Proin3e etsi actiones humanae non ex Prosessor Matheseos apud Ierenses, qui sistant necessario, sed a libera determinatione primus auctarem nostratin exeitauit ad exer- hominis, tanquam mi igneeessarii, dependeant I eenda iuris naturae studia , eidemque consiliis suffieit tamen, positis relationibus inter actim siis hae parie magnopere profuit , ut icliaturnes et regulam, ad quam examinantur, ius a ictor in praefatione iue arentorum iiiiii prii aliquod et obligationem eadem nee taliato dentiae uniuersalis. Praciuerat autem rami sesio nasci posse, qua . posito trian illo, tres eius an. in primis NICOLAvs H MN NGius in ii guli aequales sunt duobus an iis rectis. hullo de lege natiarae apodictiea methodo concin . III. o Quod libet enim stembrum de- nata, qui prodiit Witet Nae is . Ceteri in m. monstrationis sua sponte et sine alio argumen. ter eos , qui demonstrationibus in iure naturaeto ex proxime antecedenti propositione manare locum ene negant, eminet Celeb. Hos si RG eiusdemque eertitudo ex sola illius inspectione A VACII in dubiis luris naturae, editis Fran. mtescere debet, ita, ut ratio sbi relicta sola et eos irai ira . simplici consideratione anterioriun cognoscat eoru IV. ιὶ intellisit prudentiam, quae in Atillenientiam aut inconuenientiam , ideae produ- νειus domes ea . in ρnfiitis cimi , opp. Earieentia et productae. ut loquitur CIC E R G in partit. Orcitor. e. 22. H. α) Enina
70쪽
Causae denique eonclusionis ideo sunt, quod rationem contineant, quare in propositione demonstrabili praedicatum subiecto necessario competat. Quae omnia prolixius explanavit E RHARD. WEis ivs ' in Analysi Aristotelica ex Euelide restituta, quo cκ nostratibus de illa doctrina hactenus nemo melius cit meritus. f. IV. His praemissis ulterius & hoc obseruandum; etsi quicquid est disciplinarum moralium id habeant commune, ut non intra nudam the riam subsistant, sed in usum transferri debeant: non leue tamen discrimen inter duas illarum praecipuas licet deprehendere; quarum una versatur Circa rectitudinem actionum humanarum in ordine ad leges , altera circa dextram gubernationem actionum suaruin & alienarum , ad securitatem & utilitatem potissimum publicam. Polterior quippe haec sedem suam potissimum sortitur1ub prudentia, quam ARISTOTELEs ad Ni m. L. VI. C. s. definit: EEιν
ficium dieto loco ita designatur: Δοκνι δε φρονίμου εἴναι, το δυναθαι καλῶς βουλύυσα-σλes πεδι τοι ἀυτω ἀγαθοὶ κω συμφήροντα, προς το ευ ίην eλον. HAIur prudentis viri esse proprium, posse recte consultare de iii, quae sist Vsi bona fluus G utilia ad bene vivendum in uniuersum. Atque haec sua dogmata superstruit axiomatibus sormatis ex dextra morum humanorum atque eventuuin in rebus humanis obseruatione & collatione. Fabius apud LI vi ubi Lib. XXII. c. 39. Non euentus modo hae docet. stultorum se magi por es: sed eadem ratio quae fuit, fui
raque donec eaedem res manebunt, immutabilis es r. Illa tamen axiomata tam
firma esse non videntur, ut inde demonstrationes indubiae deduci queant, propter insignem lubricitatem, & inconstantiam , quae subinde in hominum ingeniis occurrit; & quod euentus rerum saepenuinero leui momento impulsi in diuersum cadant λ. Aocedit quod in adplicatione istorum axiomatum humana perspicacia laequenter fallatur propter improuisos casus, qui omnia repente turbant; & quod diuina prouidentia mortalibus etiam astutusime dis- possita saepe eludere soleat. Vnde qui in actu rerum versantur consilia sua hautquidquam ad δε ριβνιαν demonstrationum cxigere laborant ' ; sed ubi sagacissima cireumspectione, & quadam quasi diuinatione suerunt usi, euentum
ad Enim vero argumenta, quibus utitur Alr-ctor. non euincunt, niillam ciuilium rerum de monstrati nem eae. Etenim negotia hominu netitilla, ex hypothes quidem considerata, multi. plidem habent necessitatem. idque secundum omnes causa in species, vi optime doetiit H. CONRiNCivs de prudent. eiiii l. e. s. asserens, tertim eiu ilium plerumque dari aliquam eertam notitiam, iniit de harum potiore parte nihil pr minciari possit, quod non interdum exceptionem suam patiatur S sollat r quaedam etiam rerum ciuilium fluxa re instabilia sint, ut de iis certi ni.
hil haberi possi per aliquam αμιξο ; sed quic-ruid earum intelii itur, illud omne verisimili
untaxat eollectioite percipiatur. Praeterea seis
paranda diligenter demonstratio remini elui sitim re eorum, quae secundum eam decreta sunt, ex elatio, quam varii saepe easus interturbant. Pl, ne ut in hae ipsa disciplina eausae obseuram saepe habent diseeptationem, licet ius ipsum eerto demonstrari queat. H. 33 unde est quod euentus historiei Depe nia mero verisimilitudine omni destituitntur. 4 Sie in vita eomnumi patiea admodum eui. dentibus ducti ar timentis. pleraque verisiuilibi istantum impuls rationibus agimus. Quod dudum SENE ri r obseruatum suit de Henes. L. Iv. e. 33. Huis. respondesisvius, inquit, nunquam exlectare nos ter sis rexns comerehensionem rquoniam in arduo es veri exploras or sed ea ire.