장음표시 사용
291쪽
De tribus intellectus operationibus in pecte.
atque inde formatur tertium A est D , omisia notione communi Ccomponendo notiones diversas Λ & D. Patet adeo denuo si praedicatum absolutum rei cuidam obviat vindicatur, ex duobus judiciis notionem communem habentibus formari tertium componendo notiones diversas.
Quodsi D denotet praedicatum hypotheticum ' A designet notionem generis vel speciei cum conditione cidem superaddita seu determinationibus accidentalibus essentialibus, ex quibus ista constat 3. 236. superaecedentibus, quarum vi ipsi A competit praedicatum D ; praecedens demonstratio loquitur , si praedicatum hypotheticum rei cuidam obviae vindieatur , ex duobus judiciis notionem communem habentibus formari tertium omissa notione communi combinando notiones diversas. In exemplis speetalibus idem magis obvium est, ct quidem in
priori casu evidentius,si nomin inlividuo vindieatur vi definitionia. Etenim si figurae, quae mensae Matera numeras eaque inter se coa-sers,eadam numero quinque ae inter se aequalia deprehentis. Si prae. terra angulos examinas,eos rectos deprehendiL Inde igitur sokmas
judici um,quod hac propositione effertur:Figura mensae eonstar quiare lateribu inter se aequalibus S ad angulos renos sibi inviem juniis. Ut definitionis Quadrati Figura constans quinque lateribus inter se te ivalibus & sub angulis rectis sibi inciem junctis est Qua, dratum. Atque ideo judicas. Figuram mense esse Quadratum. Habes igitur duo judicia, quibus notio communis respondet, nempe figurae eonstantis quinque lateribus inter se aequalibus & sub aegulis rectis sibi inuleem junitis Iudicium,quod ex hisce duobus formatur,eonstat
duabus notionibus in ceteris di versis, figurae sellieet mensae& nominis Quadrati. Pater igitur veritas propositionis in easu primo. Vidiis mus superius ideo, quod agnoscis avem hane, quam vides esse columbam, & quod memineris, columbam mansuefieri posse. formari judi. eium , quod haec avis, quam jam vides, seu hare columba mansuefinitossit. Habes hic denuo duo judicia. quae IuWionem communem ha4ent.nimirum avis haeesst columba S columba mansuefieri potest. Aeomissa notione comm reolumbae ex interis notionibus diversi, huius avi. ct mansuefactioma sormas novum judicium,quod hia verbis
292쪽
Idem expen ditur in coingnitione
rissormatio. muneiatur '. hare avis mansuefieri potest. Eodem prorsus modo sese res habet in easu tertio,ubi praedicaria m hypotheticum individuo vindicatur.
f. Quoniam in cognitione symbolica notionibus vocabulasve termini, judiciis propositiones respondent β 239. PIRE &36. I. Log. . Si vi notionis seu de trionis rei perceprae nomen, vel Di propositionis categoritae aut hypotheticc praedicatum aliquod absolutum vel hypotheticum vindicamus; ex duabus propossionibus
terminum communem habentibus formamus tertiam ex duobus reris minis diuerss. Patet idem ex datis modo nos. l. 362. exemplis : ut adeo non opus sit aliis.
categoricae aut blypothetitae praedicatum aliquod absolutum vel Θpotheticum vindicamus 3 ex dual propositionibus cognitis formatur tertia adhuc incognita. EMim in primo casu de individuo quodam obvio judicamus , quod ipsi conveniant determinationes hujus generis vel speciei,& memoria nobis suggerit, individuo ad hoc genus vel hanc speciem pertinenti competere hoc nomen , ac ideo judicamus individuo obvio competere hoc nomen. Primo igitur judicio intuitivo respondet propositio nota, quippe quae nobis reflectendo super re percepta innotescit g. 2 7. . . Judicio secundo respondet propositio quam
antea jam cognovimus,ubi eam memoriae mandavimus. Tertium vero nunc demum nobis innotescit mediantibus iis, quae ante
cognita fuere. Dum igitur vi definitionis vel notionis nomen aliquod objecto obvio vindicamus 3 ex duabus propositionibus cognitis formamus tertiam , ad quam in praesenti sine istis non pervenissemus. Similiter in secundo casu judicamus. rei obviae convenire hoc nomen, Vel rem obviam esse hujus generis aut speciei, nobisque succurrit, rei, cui hoc nomen Convenit, vel quae hujus generis aut speciei est, convenire hoc yraedicatum, atLue
293쪽
De tribus intellectus operationibus in pecie. 273
atque ideo ulterius judicamus: rei nobis obviae convenire hoc praedicatum f. 36O. ). Habemus igitur tria judicia, quorum tertium formatur ex duobus prioribus ante cognitis, consequenter dum vi propositionis categoricae rei obviae praedicatum absolutum vindicamus 3 ex duabus propositionibus cognitis formamus tertiam antea nondum nobis cognitan, seu ad quam absque illis duabus jam non pervenissemus. Denique in casu tertio, ubi praedicatum hypotheticum rei obviae vindicatur, judicamus eidem convenire hoc nomen, sive genus hoc aut hanc speciem, hancque praesentem esse conditionem , & memoria nobis suggerit propositionem, quae antea nobis innotuit, rei hujus generis vel speciei g. 36 i. sub hac conditione convenire hoc praedicatum, atque inde formatur propositio, ad quam absque istis in praesenti non pervenissemus : Rei obviae convenire hoc praedicatum hypotheticum. Habemus igitur denuo duas propositiones, quibus praecognitis pervenitur ad tertiam, quae alias nobis in mentem minime venisset. Patet adeo, dum Ope propositionis hypotheticae rei obviae praedicatum hypotheticum vindicamus, ex duabus propositionibus ante cognitis perveniri ad tertiam, ad quam alias non
pervenissemus. Uulgo hoc non advertitur. Etenim hodie plurimi sibi persuadent,
propositionem tertiam, quae ex ceteris formatur, ante cognitam esse deis here, quam ceterae formari possint: de quo praejudicio inserius plura dicentur. Apparet vero hinc necessitas penitius evolvendi mentis ope. ratione , cum iis ignoratis viri praestantissimi in praejudicia scientia noxia incidant. Etenim qui ad operationes mentis a nobis explicatas atotendit, is mirabitur, qui fieri potuerit, ut acumen virorum egregiorum fugerit, quod adeo obvium videtur, ut eontemni mereatur
Dum ex propositionibus quibusdam cognitis formatur fritis quia alia, quae antea nobis nondum cognita erat, Vel quae jam alias in M. mentem non venisset I hanc ex istis coluere dicimur, vel etiam
294쪽
a s Part. I. SH. III. Cap. VI. inferre. Est igitur' silatio propostionis unius ex aliis sormatio propositionis unius ope aliarum, terminis, ex quibus Constar, inde desumtis.
Damus hie saltem definitionem nominalem, cujus realitas constat ex anreriorihug. Neque enim jam definimus. num illatio alio adhuQmodo fieri possit, quam in antecedentibus a uobis sentim est, ubi rectobviat ad sua genera suasque species reducere iisdemque praedicata tam absoluta. quam hypothetica vindieare docuimus.
3. 366. Tertia sentis operatio quae 3e Ratiocinatio dicitur est judiciorum ex aliis praeviis formalio.
Fluit definitio hae nominalia ex anterioribus, unde ejus patet realitas. An vero latiust pateat iis, quae in praecedentibus diri sunt. ins xius demum constabit.
Quoniam ex duobus judiciis praeviis formamus tertium, dum vel vi notionis confusae seu definitionis, vel ope judicii categorici, aut hypothetici rei cuidam obviae nomen, sive genus suum, aut speciem suam, vel praedicatum absolutum, aut hypotheticum vindieamus sq. 363. 364. 9; dum rei cuidam obviae: --men, seu genus vel Jeciem, aut praedicatum aliquod absolutum via
hypotheticum vindicamus; ratiocinamur. Sant adeo exempla, quibus propositionis illustravimus anteee. dentes , ratiocinia.
. 368. . . fu cognitione Ombolica ratiocinia exprimuntur propo- Dionibus determinatis , quibus esseruntur judicia , ex quibus constans. Dum enim ratiocinamur , ex judiciis quibusdam praeviis formamus aliud, ad quod tum sine istis non pervenis semus . 366 Enimvero in cognitione symbolica recensentur vocabula, quibus subjectum& ceterae ejusdem determinationes accidentales, si quae adsunt, praedicatum de nexus ejusdem cum Iubsecto tu assirmativis, repugnantia in negativis exprimuntur
295쪽
De tribus intellictus operationibus in specie. 277
g. 33o. 9, consequenter judicia propositionibus exprimimus s. i. LM.)Ratiocinium igitur in cognitione symbolica exprimitur propositionibus determinatis, quibus efferuntur judicia, ex quibus constat. - .
Quoniam, dum scribimus, verbis esserimus, quae in notionibus nostris continentur , exempla ante allata propositionem praesentem illusiant. M uimus jam in Logica I. 332.ὶ ratiocinium verbis dbstincte propositum dici syllogismum, ibidemque omnem syllotismoram theoriam, quantum ad Praxin sufficit, tradidimus. Quamobrem quae ibidem legi possunt, Lic a nobis repetenda non sunt.
g. 369. Ila coonitione 6mbolica rariocinia siunt magis distincta, Praerogat
quam in intuitiva. In cognitione enim lymbolica ratiocinia va erenni
exprimuntur propositionibus determinatis, quibus efferuntur m judicia, ex quibus constant f. 368. . Enimvero non modo incognitione symbolica singula judicia sunt magis distincta, quam Gi isam in intustiva 3. 3 I. , Verum etiam singula a se invicem clarius iadistinguuntur, quam in cognitione inruitiva: quod posterius -- per se patet. in cognitione igitur symbolica ratiocinia sunt magis disti iusta, quam in intuitiva 38 ). Idem quoque probari potest a posteriori. Formetur enim syllogismus quicunque suis consans propositionibus legitime dispositis. Advocentur singulis propositionibus ideae respondentes & jam missis terminis teu vocabulis actus judicandi abis solvatur in ideis, quemadmodum supra docuimus cf. 343. &seqq. 9: nullus dubito fore, ut unusquisque in semetipso experiatur, quantum intersit, utrum ratiocinans in sola cognitione intuitiva acquiescere, an vero ad symbol: cam confugere veliti
am parum distincti sint ratiocinia in cognitione intuitiva, vel pramo casu lique', in quo nomen rei obviae vi notionis consulae vindieatur 3 s4. cum plui imi ne moniri quidem animadvertant perinscium rati ut i m adelis, propterea quod praemissae propositionibus
deter inmaris efferri nequeant M illo autem clarior apparer rati in
tio. ubi vi actatu is idem nomen rei obviae vindicatur propterea Mm s . quod Disilired by Cc oste
296쪽
α78 Part. L sect. III. Cap. III.
quod singula judicia proposit onibus determinatis exprimi possunt
R. ufιὰ o. ' In omni ratiocinio aut numen , aut praedicatum aliquod seI bs est absolutum, vel bpotheticum subjecto cuidam vindicatur. Quicquid eliti alicui inest , id vel inter essentialia , vel attributa, vel modos locum habet fg 149. Ontes . Quoniam genera & species per essentialia determinantur f. 2 7. Outol. , ipsa autemper alia, quae enti simul insunt tanquam priora minime determinantur g. I 43. Onto , adeoque in ente , quod concipi debet, primo loco ponenda sunt F. I r. Outol.) ; de ente pereriit talia determinato praedicari potest nomen gener is . vel speciei, quo tale ens designatur F. 27O . Et quia attributa , neci non modorum atque relationum possibilitates , quae per m dum attributorum inlimi, de eodemente abiblii te g. at . Log.)ι modi autem ac relationes de subjecto suo non nisi cooclitio nate enunciai nir S.tip. LV. , attributa praedicata absoluta sunt, mois di & relationes hypotheti ea. Quare cum de nullo ente praedicari possit nisi nomen, aut praedicatum aliquod absolutum . vel hy cilieticum per demouΤratui per ratiocinia autem ex propositionibus quomodocunque cognitis sormetur alia quaedam,
quae alias jam nobis in mentem minime Venisset * 366368.), adeoque subjecto alicui tribuatur aliquod praedicatum h. acio. Di) ; in omni ratiocinio aut nomen aliquod , vel praedic tum quoddam absolutum, aut hypotheticum subjecto cuidam
vindicat Ur. Ratiociniorum itaque est uis, ut constet, quodnam rei obviae eonveniat nomen generis ac speciei,consequenter ad quod genus, ad quamnam speeiem referri debeat,& quaenam ipsi conveniant ptaedicata eum absoluta,tum h) po hetiea. Quamobrem quo plura praedicata ad genera sua speciesque suas relata cognc veris; eo ad ratiocinandum aptior eris. Hine patet necessitas disciplinarum e patet etiam , quaenam iuiisdem riadi deheant, scilicet definitiones accuratae & propositiones determinatae, tum categorieae , in quibus praedicata absoluta determis
297쪽
De tribus istesiectus operationibus issspecie. 27
nantur per essentialia,quae definitiones ingrediuntur tum hypothetieae, in quibus praedicara hypothetica determinantur per aceidentalia vise tialibus in definitione contentis superaecedentia.
g. 37 I. Definitio rei convenire dicitur , si eidem insint singilla notae definitionem ingredientes. Genus vel spectes rei convenire thau, dicitur , si eidem insunt determinationes singulae genericae, vel poties qua
specificae. donam res Uberior horum explieatio quoad definitionem petenda ex doctrina eon nirrlogio de definitionibus S. isa. Lu. ; quoad genus & speciem ex do- dieanturictrina omologiea de ente universali 2 36. 5 leqq. Onrol. . Praemittimust autem ret minorum horum explicationem, ut sequentes ratiocis nandi leges rei hius intelligantur.
. 372. Regulae ratiocinandi seu bilogis rum dicuntur, per quas Regulao ratiocinia explicari possunt, seu quas anima observat, dum legiti- logismorum. me ratiocinatur. Dicitur autem legitime ratiocinari, si propol, q- tio illata fuerit vera. . Regulae il. ae syllogisti explicantur in Logica I. 366. S seqq. . g. 373. Lex ratiocinandi dicitur principium generale ratioci- Leter ratis-niorum seu regularum ratiocinandi. cinandi qua Ratunnemde mmand viae superius not. g. 8 , quemadmo uam duo dum iam indicavimu, supra inor I. i i 6 ὶ. tur.374. Leges ratrocinandi sunt. l. Cui competit definitio aut no- tuis rati tis rani AE erdem respoudens , eidem competit GDutum , seu Nomen cinandi. isis disi utione explicatum cI contra. 2. Cui compeIrt genus vel ectes ide' qtioque competunt praediciatu abvoluto generi vel 'e-etiit si tribuenda. 3. ut praeter ginus vel speciem convenIunt dete minutiouer ty taedum iaccideti aks, eide v quoque eonveniunt medicoso siub istis de m minationibus accidentalibus generi edi sesciet isti tribuenda. Eicessu dum ratIOciuamur, rei aut nomen a aliquod Diuitigod by Cooste
298쪽
aliquod vindicamus , aut praedicatum absolutum, vel hypoth ticum g. 37o. . Quoniam nomen rei ideo tribuitur,quod eidem conveniat definitio , vel notio consula eidem respondens β. 33s.,6 Ti. , consequenter de definitio vel notio confusa eidem respondens convenire debet , si nomen eidem tribuendum esse ponis 3 per propositionem istam, cui consenit de itis, eidem conuenit definitum G contra, intelligitur, eur ratiocinans tribuat rei vel nomen aliquod, ves definitionem aliquam , consequenter ratio, cur id fiat, in eadem continetur 3. 36. Ontol. .
Est adeo principium ratiocinandi g. 866. Ontol. & f. 367. PDehol. , consequenter lex ratiocinandi g. 373.θ.
Similiter praedicatum absolutum ideo tribuimus rei, quod rem ad genus istud, vel speciem illam reserimus, cui istud convenire nobis constat g. 36o. , consequenter quia genus, Vel species eidem convenit f. 37Ι. . Quoniam itaque per pro positionem istam , cui convenit genus vel species, eidem quoque conveniunt praedicata absoluta generi vel speciei tribuenda, intelliingitur , cur ratiocinans tribuat rei hoc praedicatum absolutum
β. 367. , in propositione hac continetur ratio ratiocinii f. 66. Ontolo consequenter ipsa principium ratiocinii est f. 866. Ontol. . Est igitur lex ratiocinandi I. 373 .
Denique praedicatum hypotheticum ideo tribuimus rei, quod rem obviam ad genus aliquod vel speciem aliquam pertianere , praeterea conditionem praesentem esse agnoscamus , Ob quam generi isti vel speciei praedicatum hoc hypotheticum tribuitur F. 3ε lo, consequenter quia eidem praeter genus conveniunt etiam determinationes quaedam accidentales 3.37I. . Quare cum per propositionem istam , cui praeter genus vel speciem conveniunt determinatisara quaedam accidentales , eidem quoque conveniunt praedicata sub istis determinationibus aecia dentalibus generi vel Jeciei tribuenda , intelligatur. cur hoc praedicatum hypotheticum eidem tribuatur , in propositione hae
299쪽
De tribus inrellectus operationibus in specie. 28 IContinetur ratio , cur praedicatum hypotheticum rei sit tribuendum c ρ. 3 6. Ontoc , consequenter principium est s*.366. Ontes. quidem,cum praedicatum hypotheticum rei tribuens ratiocinetur g 367 , principium ratiociniorum. Est igitur lex ratio
Si rei cuidam obviae notas definitionem aliquam segredien- M-res Iunctim fontas non convenire agnoscimus, atque de ii sonis illi- uarias erius memores nobis consciisumus, rei, cui d II1o ista convenit, tria denegetur. buendum esse hoc nomen; idem rei obviae convenire non posse judicamus. Quoniam enim nomen generis , vel speciei alicujus tribui volumus enti, cui determinationes istae genericae, vel specificae insunt, quibus notio generis vel speciei continetur f. 27r.
PDcb. & M6. Ontol. , nomen quoque istud , stante signi ficatuvocabuli, quem non immutari supponimus, tribui nequit nisienti, cui determinationes genericae , vel specificae simul insunt, consequenter cui genus, vel species convenit cf. 37I.). Quare cum definitionem rei obviae non convenire agnoscimus & nobis conscii fimus hanc esse definitionem rei, cui id nominis tribuitur per θpor,. judicare utique debemus, nomen istud rei ob . viae tribui minime posse. Idem quoque confirmatur a posteriori. Ponamus enim nos agnoscere, quod figura mensae quatuor habeat latera, ac inde
. inferre, quod non habeat tria. Ponamus porro in memoriam nobis venire, figuram, quae tribus lateribus Continetur, esse triangstium, conseqLlenter ouae tribus lateribus non Continetur , non esse triangulum. Num non ideo judicabit,figuram mensae non esse triangulum.
Nimirum ratio.eur rei alleui tribuendum sit nomen aliquod,est definitio. Quare si hae a rei non convenit, nee rario ponitur,ob quam non n eidem trihuendum. Ergo nec nomen eidem tribui potest.
300쪽
ata I. Sess. m. cap. III. g. 376.
Ater inur. Quoniam notio consua continens notas, quae definitionem ingrediuntur, definitioni aequivalet, seu eidem generi vel speciei convenit, cui definitio convenit, quod per se patet , Si obviae cuidam rei notionem aliquam confusam non conuenire agnoscimus atque meminimus, nomen aliquod indiguare rem, cur notis ista convenit; nomen rei obviae non convenire judicamus I. 37s .
Pertinet huc exemplum,quando scilicet judicamus, ens, quod vid. mus, non esse avem. vel etiam avem, quam videmus, non esse eolum ham. Propositio praesens eodem modo demonstrari poterat, quo praecedem.
Si rei cuidam obvia nomen aliquod convenire non posse agnoscimus atque meminimus, rei hoc nomine indigitatae convenire de itionem aliquam ; eidem quoque de itionem convenire non pose judicamus. Quoniam enim nomen aliquod rei tribu mus , ut indigitemus eidem convenire definitionem aliquam β. 27i , si nomen rei non convenire potest , nec definitionem eidem tribuere licet. Quare si agnoscimus rei cuidam obvia n men aliquod convenire non posse atque meminimus rei hoc nomine indigitatae convenire definitionem aliquam; eidem qu que definitionem hanc convenire minime posse utique judic re debemus.
E. gr. Si constet figuram mensae non esse trianguIum, atque rem demur. triangulum ess e figuram quae tria latera habet, utique judic, mus figuram mensae non habere tria latera.
quaad. no. Quoniam notio confusa continens notas , quae definia ιμ-tionem aliquam ingredi debent, definitioni aequivalet ; si rei confusa rei cuidam obviae nomen aliquod convenire non posse agnoscimus at-- Vt r. que meminimus rei hoc nomine indigitata condenire notionem