장음표시 사용
301쪽
De retibus intellectus operationibus inspecie. 283
aliquam confugam ; eidem quoque notionem hanc confusam con
venire non posse judicamus 3. 377. ).
E. gr. Si nosti avem a Titio visam non esse columbam, atque imaginatio praesens tibi sistat phantasina columbar ; judicabis utique phan. tasmate isto minime repraesentari avem a Titio visam.
Si rei cuidam obviae nomen aliquod comentire agnose, suando νnturo tu eam ad hoc genus vel speciem istam referri debere agno- Gnegetur scrinus atque meminimus rei hoc nomine denotatae, seu ad hoc ge- P AE anus vel peciem istam spectanti repugnare aliquod praedicatum ab- lutum p idem quoque rei obviae tribui non posse judicamus. ' 'Etenim si rei aliquo nomine denotatae, seu ad genus Bliquod, vel speciem aliquam relatae praedicatum aliquod ab uolutum re- Pugnat, ex eo intelligitur, quod praedicatum aliquod rei cuidam Convenire nequeat, quod ipsi hoc nomen conveniat, vel quod ad genus, vel speciem istam spectet, consequenter in judicio, quod res obvia ad hoc genus, vel speciem istam spectet, ratio
Continetur, cur praedicatum convenire non possit g. 6. Onrol. . Quare cum agnoscamus, rei obviae convenire nomen aliquod, vel eam ad hoc genus, aut speciem istam reserendam esse, per hypoth. ratio ponitur, cur praedicatum istud absolutum rei obviae convenire minime possit, consequenter praedicatum istud convenire eidem nequit g. Ii3. Onrol. 1 Recte igitur judicamus, praedicatum istud absolutum rei obviae convenire minime posse.
E gr. Si nobis eonstet figuram mensae esse Quadratum atque meminimus. Quadrarum non habere tres angulos; utique judicamus, fi-- guram mensae non habere quatuor angulos. Similiter si eonstet, avem, quam videmu , esse hirundinem, atque recordemur, hirundinem eaveae inclusam vivere non posse I utique judicamus, avem hane, quam vide
mus , cavere inclusam Uiore non posse. Nemo autem miretur nos ra
tionem sussieientem appellare notionem subjecti seu nomen, quo eadem denotatur, cui prae litalum aliquod repugnat, cur praedicatum istud rei eonvenire non olsit: neque en im invita-finitione rationis su fiuientia f. I6. Onιοι damur etiam rationes s talentes ad negandum.
302쪽
suando denegetur praedicatumhmothetiis
uisti nobis co=istet rei cuidum obviae Iribuendum esse nomen aliquod, vel eam ad hoc genus, aut speciem istam reuerendam esse ac praeterea adesse conditionem quandum seu determinationes quasdam accidentales, arque meminerimus generi velspeciei istisub hac conditione , seu his superaccedentibus determinationibus acci dentalibus repugnare aliquod praedicatum ; idem rei obdiae non convenire judicamus. Quoniam enim generi vel lyeciei sub hac conditione repugnat praedicatum per Dpoth. ex co intelligitur, quod rei ejus generis vel speciei posita ista conditione praedicatum convenire non possit, consequenter notio generis vel speciei cum conditione ista ratio est , cur hoc praedicatum rei ad idem genus, vel eandem speciem pertinenti convenire in inime possit l. 56. Oatol. . Quare cum nobis constet rem Obviam esse huius generis, vel speciei atque conditionem esse praesentem, sub qua praedicatum generi vel speciei huic repugnatper spoth. ratio lassiciens ponitur cur eidem hoc praedicatum Conventro nequeat, consequenter utique eidem convenire non posse perspicimus s. II 8. Ontia. J. Iudicamus itaque rei obviae praedicatum hoc convenire minime posse.
Ponamus nos Perspieme, quod semen sit commissum terrae aridae. S meminisse quod Iemen terrae aridae commissum non germinet: utuque judicabimus, semen, quod jam terrae commissum est , germinam non Possa.
Si nobis constet rei cuidam obviae tribuendum esse n men aliquod , sue genus, vel speciem , cs meminerimus , generives species isti sub data quadam conditione vel datis quibusdam
determinationibus accidentalibus convenire aliquod praedicatum, hanc autem conditionem , vel istas determinationes accident les abesse videamus , rei quoque praedicatum istud non conveniare iudicamus. Quoniam enim praedicatum generi, vel speciei
competere nou intelligitur, nisi posea ista conditione, seu d
303쪽
De trdus intellectus operationibus in pecie. 28s' terminationibus accidentalibus ad essetitiales notionem gene-ris . vel speciei constituentes accedentibus; hae notioni generis
vel speciei junctae absolvunt rationem susscientem, cur praedi- Catum hypotheticum generi. vel speciei convenire possit j. 36. Ont Quare cum praedicatum demum ponatur , posita rationustissiciente 9. II 8. Ontoo; conditione absente, vel determinationibus accidentalibus non extantibus , praedicatum hypotheticum rei datae convenire non posse perspicimus, atqu. adeo judicamus, praedicatum hypotheticum rei obviae non
convenire. E. m. Ponamus nos videre lapidem 'meminisse Iapidem talidum calefacere. Quod si porro deprehendamus . lapidem , quem Videmus, non esse calidum; utique judicabamus, lapidem hunc, quem videmus, non posi e calefacere. Certe nos ita judicare, quovis moment
experiri licet. Quodsi ad judicia hominum fuerimus attenti & superiis reflectentes principia universalia abstrahamus; in omnes illas propositiones a posteriori incidemus, quas hie de ratiociniis a priori stabilimus omnes muneris, quod philosopho incumbit 0. 6. Disci pratim.),
g. 332. In omni ratiocinio negativo aut nomen aliquod, aut prae- Ratuc ni dicatum vel abstruum, vel hypotheticum aliquod de subjecto quo- rum nego dam negatur. Quoniam per ratiocinium negativum illud im xivstrum telligimus, quo c clusio negativa insertur; non alia praedic ta per ratiocinium negativum a subjecto removeri possitne, quam quae per affirmativa eidem vindicantur. Jam vero in omni ratiocinio affirmativo, quo Pilicet praedicatum aliquod subjecto vindicatur, aut nomen. aut praedicarum aliquod ahχ-
limam, vel hypotheticum subjecto alicui vindicatur g. 37O. J.
Ergo in omni ratiocinio negativo aur nomen aliquod, aut praedicatum vel absolutum. vel hypotheticum removeri debet.
R1tiociniorrim negatim rum adeo hic usus est, ut praecabeamus er
304쪽
quando να- tiocinemur Leges ra. ciocinandi negative.
eui substare nequit, ae ne porro eidem tribuamus praedicata. quae in eam vel nunquam, vel saltem in praesenti convenire nequeunt. Quodsii nunquam per errorem judiearemus, sed in ratiocinando exalti essemus; ratiociniis negativis non haberemus opus.
g. 333. Dion vi de itum, aut noponis eidem cauipollentis
nomen, aut vi Iudicii cujus sum categorici, vel hypothetici praedicatum absolutum, vel hypotheticum a re quadam removemus , ratiocinamur. Quando enim vi definitionis aut notionis confusae eidem aequi pollentis nomen, aut vi judicii cujusdam categorici, aut hypothetici praedicatum aliquod absolutum, aut hypotheticum a re quada removemus, o duobus praeviis judiciis formamus tertium c . 37S. G seqq. d. Quare cum ratiocinemur, dum ex judiciis aliis praeviis jucicia formamus cf366. ;
in omni casu propositionis ratiocinamur.
Sant adeo exempla, quibus propositiones antecedentes illustravimus. ratiocinia.
Leges ratiocinandi sunt:μ. Cui non conmenit de itis, a notio confusa eidem respondens, ei nec convenit de itum G conistra. 2. Cui convenit genus, vel species, eidem quoque non comenit praedicatum abolutum generi , vel jecsi isti repugnans. 3. Cui praeter genus, vel speciem convenit Gaditio, sub qua praedicatum aliquod eidem generi, vetapeciei repugnat 3 eidem qu que praedicatum sud non convenit. q. Cui genus edi species convenit .sed non convenit conditio, sub qua praedicatum aliquod e
dem tribuendum , ei nec praedicatum hoc conmenit. Etenim norimen, vel genus aliquod ,aut speciem aliquam rei non convenire ex eo intelligimus, quod non conveniat eidem definitio, vol notio confusa huic aequipollens g. 37S. 376. , conlequenter inpropositione, cui non convenit demitio, aut notio confusa eidem a-quipollens, ei nec convenit nomen demitioni, vel notioni si re pondens, continetur ratio, cur nomen a subjecto sit removen-
305쪽
niam laque rati inamur , dum nomen aliquod subjecto convenire vi definitionis aut. notionis eidem aequipollentis negatur
9. 383. , propositio ista principium ratiocinandi est , adeoque lex ratiocinandi 9373 .
Similiter cum ex eo intelligatur, quod rei alicui definitio, vel notio quaedam confusa eidem aequipollens convenire nequeat, quod nomen definitioni, vel notioni isti respondens non conveniat ; eodem prorsus modo ostenditur , legem ratiocinandi esse hanc propositionem : Cui non convenit nomen , cui de isto quaedam, vel notio con o aliqva resondet, ei nee convenit de UIDuel notio ista. Praedicatum aliquod absolutum rei non convenire ex eo
intelligimus, quod ipsi conveniat genus, vel species, cui praedicatum istud repugnat I. 379. . Quamobrem denuo, u ante ostenditur, legem ratiocinandi esse propositionem: Cui conυexit genus, vel species, eidem nec conuenit praedicatum absolutum generisi, vel speciei repugnans. Praedicatum aliquod hypotheticum rei cuidam non convenire intelligimus tum ex eo, quod ipsi praeter genus, vel speciem conveniat ista conditio, su b qua generi huic, vel speciei praedicatum aliquod repugnat l. 38o. : tum ex eo, quod ipsi genus quidem, vel species, sed non conditio conveniat, sub qua. praedicatum generi isti, vel speciei convenit cf. 38i.). Quamobrem eodem prorsus modo etiam ostenditur , esse non minus hanc propositionem, Cui praeter genus, vel eciem comenis conditio siub qua praedicatum aliquod eidem generi, vel jeciei repugnat ;eidem quoque aedicatum istud non convenit, quam alteram, Cui genus o species conuenit, sed non convenit tanditio sub qua praediacatum aliquod eidem comenit; ei nec predicatum hoc conuenit, legem ratiocinandi. incidit eum legibus istia ratiocinandi Dictum denum Logieorum
306쪽
6 ore fla. . Sunt autem lages hae rat ocinior iam negariu rum,
ou madmodum superiores cs 374.) atamarivorum. in casu hypothi leo leges duae limul subinde ol)rment, L ad ideam re icias, non actve, ba Quae variari possunt, illa existeme eadem: id q ,od exemplis redditur manifestum. Ponamus lapidem esse irιgidum, auetique non ealdum . Aut igitur meo,quod sit frigidus, aut ex eo, quod non sit calidas colligitur quod non calefaciat. In casu pri iri ponitur conditio. eoi pretediearum repugnat; in posteriori tollitur condit osub qua praeis dilatum ponitur. Similiter ponamus porro parietem elle rubro pa no tectum, adeoque non album . Aut igitur ex eo, qυod rubro pannotestatur aut ex eo,quod albus non sit, colligitur, quod im gines per fora. men exiguum intromissas non exhibeat claras atque salis cristinvis. In eisu priori ponitur denuo conditio, cui praedicarum repugnat; in posteriori tollitur conditio, sub qua praedicaum ponitur. At lie noratio est, cur plerumque lex altera non attendatur, iad simul iub priori
Si quid esse agnoscimus atque meminimus, ideo etiam aliud quid esse ddere ; hoc cisterum quoque esse Iudicamus. Etenim si
quid ideo est, quia alterum cst; ex eo quos hoc est, etiam illud esse intelligitur,consequenter illud ratio suffciens est, cur hoc fit 3. 36. OnIol. J. Quare cum agnoscamus hoc esse , propter quos alterum esse ciubet per hi orb. rationem fissicientem poni agnoscimus. Et quia meminimuS, si hoc est, etiam alterum effe- debere; id, quod ponitur, esse rationem sussicientem alterius nobis conscii sumus. Quoniam itaque posita ratione suffcienteponitur etiam id, quod peream potius est, quam non est Onto alterum quoque esse debere utique judicamus. Idem patet a posteriori. PonamuS nos observare, quod ventus orientalis spiret, atque in plagam, unde spirat, respicientes judicare, quod spiret. Quod li nobis in mentem veniat, quod ante cognovimus : Si ventus Orientalis spirat, tempestas serena est, & in hanc propositionem attentionem nostram peria inde ac in priorem convertimus; nos judicare experimur, quod
307쪽
De tribus intellectus operationibus in specie. 289 tempestas sit serena. Duas hic habemus propositiones , taVentus orientalis spirat, & a. tempestas est serena. Experientia de ratione constat, fi ventus orientalis spirat, tempestatem esse serenam, adeoque generaliter, si id est, quod propositione una affirmatur, esse etiam alterum, quod affirmatur propositione altera. Observamus vero prius esse , ac ideo judicamus , quod etiam fit alterum.
Spectamus nimirum hie duo a se in vicem diversa tanquam inter se connexa, ut posito uno ponatur etiam alterum. Et idem sane obtinet in omni rati ozinio categorico, de quo antea diximus. Etenim nomen rei tribuitur so conditione desinitionia, seu eidem ae quipollentis notionis eo usae; praedicatum absolutum sub conditione eadem, prae sicatum hypotheticum sub conditione expressa desinitioni superaddita. Ε. gr. Si judicamus columbam mansuefieri posse, supponimus avem esse columbam ct inde colligimus, quod mansuefieri possit. Quare si verum est, avem esse columbam; verum etiam est, eam mansuasieri posse. Similiter si judicamus, lapidem calidum calefacere, supponimus lapidem esse calidum ae inde colligimus quod calefaciat. Quare si verum est, lapidem esse ealidum;
verum etiam est, eum calefacere. Propositione adeo praesente nituntur ratiocinia positiva non nus categorica , quam hypothetica.
Si quid non esse agnoscimus sitqlle meminimus, ideo et- Modu, iam aliud quid non esse debere 3 hoc alterum quoque non usibu- aliutidicamus. Etenim si quid ideo esse nequit, quia alterum non est ue ex eo, quod hoc non est, intelligitur cur illud etiam non sit, consequenter non existentia hujus est ratio sufficiens non existentiae illius g. 36. Ontol. . Quare cum agnoscamus h OCno a esse, propter cujus non existentiam nec alterum esse potest per bpoth. rationem susscientem poni agnoscimus, cur alterum non fit. Et quia meminimus , si hoc non est,
nec aliud quid esse posse, vel ideo etiam aliud quid non esse debere per hypoth. id , quod ponitur, esse rationem sufficien- ossi Pochologia. Oo tem
308쪽
tem cur alterum esse nequeat nobis conscii sumus. Quoniam itaque posita ratione 1umiente ponitur etiam id , quod per eam potius est, quam non est Ι18. Ontol. ), adeoqtae posita ratione sufficiente, cur aliquid esse non possit, etiam id , quod peream potius non est , quam esse potest, esse nequit , alterum quoque non esse debere utique judicamus. Idem confirmatur a posteriori. Ponamus nos observare , lapidem non esse calidum. Quodsi nobis in mentem veniat: si lapis non est calidus, nec calefacit,& in hanc propositionem attentionem nostram perinde ac in priorem Coninvertamus, nos judicare experimur, quod lapis non calefaciat. Duas hic habemus propositiones, L Lapis non cst calidus & a. Lapis non calefacit. Experientia & ratione constat, si lapis non est calidus, quod propositione una esse negatur, nec alterum esse , quod propositione altera negatur. Observamus vero prius non esse , ac ideo judicamus , quod etiam alterum
non sit. - Duae hae notiones negativae, quae duabus propositionibus negativis respondent, ex quibus hypothetica componitur, ita inter se connexae sunt, ut una posita ponenda etiam sit altera, consequenter ut, si unum negetur, negandum etiam sit alterum et ut adeo casus
propositionis praesentis contineatur sub priori, sper fictionem n gativa notio spellatur ut positiva: quo respectu assirmamus aliquid non esse, dum idem esse negamus. Ad hane fictionem dudum attenderunt Logici non modo in casu praesenti, verum etiam in aliis f. ao8- , ubi negationem explicant per assismationem, quod quid non sit, ad salvandos eonceptus universales. Et in praesenti quidem rasu, poni dicitur, quod est e vel non esse judisamus * 4OS Log. . Quamobrem & Logi ei utramque propositionem metiante
hoc termino in unam contrahunt.
Si quid non esse agnosemus atque meminimus, idem esse posito quod At aliud, etiam hoc non se, agnoscimus. Ponamus nos agnoscere B non esse, atque meminisse, si Λ est , etiam
309쪽
De tribus intenctus operationibus in specie. 29 IB esse ; dico nos judicare, quod A non fit. Etenim si judicare velimus, A esse, judicandum quoque quod fit B f. 383. . Quare cum B non fit per θpoth. A non esse utique judican
Quodli exemplum quodvis singulare bublutuas, issem confirmabitur a posteriori δc ad te ipsum attentus agnosces, non aliam esse rationem , cur ita judices, quam eam, quae indemonstratione adducta fuit. E. gr. Si observamus tempe statem non esse serenam, atque recordemur, si ventus orientalis sipirat, serenam esse tempestatem ς hinc utique colligimus, ventum orientalem non spirare. Quaesiti cur ita colligamus , respondemus quod alias tompestas serena esse deberet.
Nimirum si posito A ponitur etiam neces o B, fieri non potest, ut si A sit, B non sit. inare utique ex eo, quod B non est, colligendum, etiam A non esse. Multa in exemplis singularibus evi...dentia sunt, quae ad universalitatem rcvocata.Obscura evadunt.
Lex ratiocinandi est e Posito propositionis bpotheticae Lex ratis. antecedente ponitur constequensos sublato consequente tollitur cluserini antecedens. Quoniam enim in propositione hypothetica con. υ thetico. sequens ideo est, quia antecedens est f. 38 . 386. & antecedens 'μm non est, quia consequens non est 9 387o, ex eo, quod antecedens ponitur , intelligitur cur ponatur consequens & ex eo, quod consequens tollatur , intelligitur . cur tollatur antecedens, conlequenter in propositione : Posio propositionis hypotbit eae antecedente ponitur consequens edi sublato consequente tollitur antecedens , continetur ratio , cur judicandum sit in casu priori consequens esse , in posteriori antecedens non esse F.
e 6.Onto adeoque propositio ista principium est β. Onto , Enimvero dum ita judicamus. ex duabus propositionibus datis sormamus tertiam , consequenter ratiocina
mur 9 36 60. Est igitur propositio ista lex ratiocinandi 3 373 ).
310쪽
Lex ratis ciniorum dii unctiis
Hae lege nimirum nituntur syllogismi hypothetici, quema modum aliis docuimus 3 4o9. & seqq. LV. .
Si duorum aut plurium uno existente celera non ex flant, unum uero eorum Iemper existat; propterea quod unum existere constat judicamus cetera non esse ta , uti cetera non esse inrelligimus, unum eorum esse. Propositio haec coincidit cum fundamento syllogismorum disjunctivorum, quod in Logica c=.4I70 exposuimus. Non igitur Opus cst, ut eam denuo Probemus , praesertim cum adeo evidens sit, ut absque Omni Pr batione concedi debeat.
Ponamus nimirum aut Α, aut B, aut C esse. Quodsi fuerit C, Eon erit A, non erit B. Et si nee C, nee B fuerit, erit A. Idem clarius patet in casu speciali. Quoniam substantia omnia aut simplex est, aut composita, ideo animam aut simplicem esse cori. stat , aut compositam. Ponamus jam porro probari, quod non Rcomposita. Nemo non protinus judicabit, quod fit simplex. Simi. Iitet constat semper esse aut diem, aut notum. Ponamus constare. quod dies fuerit, eum aliquis nasceretur. Hine ergo colligimus, quod nocte natus non suerit.
Lex ratiocinandi est : Posito uno membro propositionis disjunctivae, tolli cetera G ceteris sublatis poni unum, ac uno
sublato indeterminate poni ceterorum unium. Etenim ex eo, quod membrum unum ponatur, intelligitur cur cetera tollantur, de ex eo, quod tollantur cetera vel eorum unum, intelligitur, cur ponatur unum vel determinate, vel indeterminate, consequenter in propositione praesente continetur ratio, cur judicemus
quid esse, vel non esse 9.s6. Ontoc , adeoque propositio ista principium est f. 866. Ontol. . Habemus autem duas propOstiones , alteram disjun stivam , alteram categoricam , vel disjunistivam itidem , qua aliquid ponitur , vel aliquid aut Plura tolluntur , atque hisce praeviis formatur tertia, qua quid esse assimatur, vel negatur, adeoque vi propositionis praesentis