장음표시 사용
311쪽
De tribus intellectus operationibus in specie. 293 . tis judicantes ratiocinamur l. 366. . Propositio igitur praesens Principium ratiocinandi per demonstrata,consequeliter lex ratiocinandi l. 373. .
omodo hise deducanter modi syllogisinorum disjunctivo. rum, in Logica docuimus 9. i9.dc seq. .
In ratiociniis ex notionibus aliis praediis nascitur alia. Milammuuando enim ratiocinamur , iudicium aliquod cx aliis praeviis ς ψη ς . . formamus f. 366 consequenter in cognitione symbolica ex Propositionibus determinatis praeviis sormatur alia I. 368G. Quoniam vero omni propositioni verae notio aliqua respondet j. 32o. S a I. Log. I in ratiociniis ex praeviis notionibus aliis nascitur alia. Idem patet a posteriori. Ponamus enim me pirum intuentem judicare , quod sit arbor , atque recordantem, quod arbor omnia autumno solia deponat , colligese , quod pirus, quam intueor, autumno folia sit depositura. Tum igitur ita
ratiocinamur. Pirus haec arbor est. Arbor omnis autumno
folia sua deponit. Ergo & haec pirus solia sua autumno de- .: 'ponet. Propositioni primae , quae est minor syllogisnii 3 34o.
LMJ, respondet notio, qua pirus exhibetur tanquam arbor, quatenus in idea piri praesentis attentionem nostram dirigimus ad ea, quae piro cum arboribus ceteris communia sunt, veluti ad truncum, ramos, surculos atque solia. Propositioni secundae respondet notio arboris autumno solia deponentis , quatenus nobis in memoriam revocamus ideam alicujus arboris,qualem folia deponentem conspeXimus autumnali tempore , una cum aliis perceptionibus, quas ista tempestate simul habuimus. Propositioni depique tertiae rei pondet notio aut, si mavis, idea exhibens hanc arborem , qualis conlpicietur autumnali tempore solia depositura. Ex duabus igitur notionibus praeviis nascitur tertia de in cognitione, intuitiva ex duabus ideis
312쪽
tertia nascitur. Idem eodem modo patet in quocunque casia alio ratiocinii categorici. Enimvero non minus Idem patet in casu ratiocinii hypothetici: id quod vel eodem exemplo , quod modo dedimus , probari potast , si ratiocinium3
categoricum ad hypotheticum revocetur. Etenim ponamus,
nos ut ante pirum intuentes judicare, quod sit arbor , atque perpendentes , quod , si arbor fit, solia sua autumno deponere debeat, colligere, quod haec, quam intuemur , pirus solia sua deponere debeat. Ecquis non videt, nos ita ratiocinari : Si haec pirus arbor est, solia sua autumno deponet. Atqui haec pirus arbor est. Ergo folia sua autumno deponet. Enimvero quis non simul videt, subsumtioni de conclusioni,
utpote iisdem cum minore ac conclusione syllogismi catego- rici, eandem respondere notionem , propositioni autem hypotheticae notionem ex utraque compostam sive ideam , qua pirus exhibetur tanquam arbor soliis praedita & deinde tanquam eadem deponens una cum perceptionibus tempestatis aut
mnalis signis. Idea enim, quae primo se fistit , antecedentirespondet : eadem vero deinde successive immutatur, ut respondeat consequenti. Sed idem casus convertitur quoque in ratiocinium hypotheticum a categorico diversum. Ponamus enim nos ad perceptiones nostras attentos iudicare , quod sit autumnus, atque recordantes , quod autumno decidant solia
arborum, coniequenter judicantes quod, si autumnus sit, haec pirus sive haec arbor solia sua depositura sit , colligere, quod haec arbor folia deponere debeat. Hoc modo igitur hypothetice argumentamur : Si autumnus est , pirus haec solia deponet. Atqui autumnus est. Ergo pirus haec solia sua deponet. Antecedenti respondet notio autumni , quam in idea exhibemus per ea , quae ista tempestate diveris a nobis sensa percipiuntur : consequenti autem notio, quae in idea arboris solia tua deponentis continetur. Ρropositionem adeo hypotheticam nobis repraesentamus per ideam utraque composita
313쪽
De tribus intellectus operationetbus in specie. 29 ssitam, quatenus successive attentio ab una ad alteram promovetur. Subsumtioni respondet notio antecedentis solitaria. Nascitur adeo hic aliqua notio ex aliis praeviis. Eodem prorsus modo idem intelligitur in quocunque casu alio judicii hypothetici.
Plurimum prodest ad d stinctam mentis humanae cognitionem, ut status mentis expendamus, qui in ratiociniis successive se invicem excipiunt. Quamobrem acumen sibi comparaturi , quo in animae interioribus rimandis opus est ; ratiocinia complura tam categorica, quam hypothetica revocet ad norisnes ecmplexas atque ideas, . quae successive in nrente nastuntur, dum ratiocinamur. Valde proficuum hoc nobis est in philosophia morali. quemadmodum tuo loco plenius constabit.
s. 392. Quoniam in ratiociniis ex notionibus quibusdam pra, ur rati viis nascuntur aliae, ad quas tunc temporis abs sue istis non per- ciniorum iuvenissemus f. VI.); ex ratiociniis intelligitur,quom oco in men-- η sicundate notiones aliae eX aliis nascantur , consequenter Ratiocinia V ς ρησσ in cognitione Ombolica figogismi notionum atque itim - rum , in quibus ista continentur , successioni explicandae insem
uiunt. Usus hie Syllogismorum prorsur egregius est antea non animadversus. Primus mentionem ejus injeci in Lexico Mathemati eo sub voee demonstratio. Dixi deinde plura de eod m in Ratione Plaetae. Bionum Sea 2. e. 3. I. 28. p. I 47. atque in Metaphylica patrio id male conscripta β 34I. &seqq. quae in compendio pi, posuit Num-migius in Institur. Psyehologiae 3. 79. Ur vero plenius in te ligatur, aliquot adhuc theoremata special a condenda sunt.
Si judicium intuitivum notionem communem habet cum istar pria praeterito aliquo judicio, quod memoria tenemus , G formatum contrim terminis eorum diversis judicium denuo communem quan ημ ti-σdam notionem habet cum judicio aliquo praeterito , quod memo- se
ria tenemus sic sta porro 3 series cogitationum continuatuν per p ' 'legra
314쪽
part. I. Sect. III cap. III. leges ratiocinandi. Etenim si judicium, quod sormatur. inis
tuitivum notionem communem habet cum judicio aliquo praeterito, hocque memoria tenemus, atque adeo idem reproducere ac reprodurum recognoscere valemus . i so. vi notionis communis judicium praeteritum reproducimus s. Io .
terminisque diversis judicii utriusque combinatis judicium diascursivum formatur cf. 362 , sicque pervenitur ad judicium . quod alias mentem nostrain tunc temporis non sublinset 3 ι66. .Quodsi attent ionem nostram in hoc judicium dirigimus & id notionem quandam communem habet cum alio prae terito , quod itidem memoria tenemus I eodem, quo ante, modo ostenditur , nos ad judicium aliquod discursivum pervenire, ad quod alias non pervenissemus. Unde facile patet, eadem lege quantocunque temporio intervallo seriem cogit tionum ratiocinando continuari posse, modo non desint judicia praeterita, quorum Ope praesentium recordamur. Liquet idem a posteriori in exemplis obviis. Ponamus Titium mane evigilare, auditaque hora quinis surgere , v stes induere, preces ad Deum landere, in Bibliis sacrosaniactis legere ac deinde ad labores consuetos progredi. Ponamus majoris evidentiae gratia , omnia haec fieri cx intentione agentis, ita ut habeat animum agendi, quod agit. Quodsi jam meditemur, quomodo successive cogitationes animum subeant ; id cxplicari non posse animadvertes nisi per ratiocinii notionem. Nimirum Titius, dum evigilat, audit horologium sonitu campanae indicare horam quintam. Super perceptione sua reflectens iudicat , horam quintam jam audiri : quosacto pro possi sui recordatur , hora quinta esse surgendum, ac inde inseri, sibi jam esse surgendum. Latere in hisce syllogismum sequentem : Quando hora quinta auditur, surgendum mihi est. Nunc auditur hora quinta. Ergo nunc mihi surgendum est : ecquis non videt λ Proposito singulari suscendi non futurum suilla locum, nisi duo status mentis prae
315쪽
De tr bus intellectus operationibus in specie. 297
eessissent, qui prae missis respondent vi principii rationis sussicientis concluditur. Ponamus enim te non audire horam quintam sonitu campanae jam indicari, aut saltem super perceptione non rein
sectere , nulla erit ratio, cur surgendi propositum tibi in mentem veniat s*. IOq. : id quod de a posteriori innotescit, mindo ad diversos status diverso tempore obtinentes attendere Consueveris. Ponamus te quidena audire, quod horologium loquatur horam quintam, immo te animum ad perceptionem praesenteni reflectentem judicare, quod hora quinta jam audia. tur, nunquam autem tibi fuisse propositum hora quinta surgendi : nec intelligere licet , quomodo vi solius perceptionis praesentis, vel criam judicii de eo, quod percipitur, perveniatur ad propositum singulare, nec nos in casu utroque ad idem pervenire experimur. Quodsi vero supponas te jam antea propositum surgendi animo concepisse& jam audire, quod horologium loquatur horam quintam , qua surgere decrevisti, teque jam judicare, quod hora ista sudiatur, non modo hinc intelliges, cur propositi tui recorderis c=. IO . , verum etiam cur propositum singulare jam surgendi locum habeat 36O. , consequenter propositi hujus rationem sussicientem habes , atque in hoc solo casu tibi esse propositum surgendi speciale , siquidem immediate ex perceptione sonitus horologii horam quintam loquentis & memoria propositi antea animo concepti oriri debet, ipso opere experieris. Quodsi jam porro propositum hoc exequeris tibique executionis conscius es, hoc ipso judicas, te jam siurgere. Quare si antea animo concepisti propositum vestimenta induen- di, dum iurgis 3 hujus propositi meminisse' 3. Ioq. atque hinc porro ut ante inferre debes , vestimenta jam esse induenda. Propositum adeo singulare induendi vestimenta distincte explicabile per hunc syllogismum.'Quando surgo, vestimenta sunt induenda. Jam stirgo. Ergo jam vestimenta induenda sunt. In praelauti casu non esse rationem Iussicien- imo i PDchol a. 9 Pp tem
316쪽
tem propofiti vestimenta induendi singularis, nisi utraque praemissa praevia I eodem prorsus, quo ante , modo ostenditiaris l odii dubites, te judicare, quod surgas, dum tibi conicitases te surgere 3 id inde intelliges, quod quaesitus, quid facias, respondeas te surgere. Propositio enim haec exprimit ijudicium, quod in praesenti casu supponimus. Similiter dum tibi conscius es, te vestimenta induere ; judicas utique quod jam vestimenta induas Jc , actu sinito, quod eadem indueris: unde qualitus quid facias , vel quid feceris , rei pondes te vestimenta induere vel induisse. Quare si jam animo tuo ledet propositum, ubi vestimenta induitii, preces ad Deum tandendi; hujus propositi recordatus colligis preces ad Deum jam osse fundendas. Atque adeo modus, quo determinatur actualitas propositi hujus singularis , denuo explicabilis per syllogismum, scilicet tequentem: Qtiando vestimenta induero, preces ad Deum sunt fundendae. Atqui vestimenta jam induo. Ergo preces ad Deum sunt landendae. In hoc enim demum contineri rationem sufficientem ac ualitatis propositi specialis fundendi ad Deum preces eodem, quo ante, modo innotescit. Dum propositum tuum ipso opere executus preces ad Deum fudisti & te hoc secisse tibi conscius es ; perinde ac ante intelligitur, te judicare quod jam preces ad Deum suderis. Atque ita ulterius propositi tui recordaris , quod precibus ad D Eumfusis textus in sacrosanctis Bibliis sit legendus. Actualitas adeo hujus propositi per syllogismum sequentem explicabilis: Quando preces ad Deum fudi, textus in sacrosanctis Bibliis legendus. Atqui jam preces ad Deum sudi. Ergo jam textus in Bibliis legendus. Denique dum hoc propositum ipso opere executus tibi conscius es, quod jam textum in Bibliis legas, ulterioris propositi recordaris, quod a lectione Bibliorum ad labores conis
suctos te conserre debeas. Hinc igitur infers ad labores co suetos nunc esse accedendum. Propositum adeo singulare a
317쪽
De resius intilectus operationibus in specie. syllogismum hunc explicari potest. Quando textus in Bibliis
lectus fuit, ad labores consuetos accedendum. Atqui jam textus in Bibliis lectus fuit. Ergo jam ad labores consuetos accedendum. Et ita per ratiocinia,saltem per latentia, series perce- Prionum continuatur ac appetituum, donec nova quadam sensatione interrumpatur. Idem innumeris aliis exemplis non minus obviis confirmare licet, modo ad singula animum attentum asserre & attentionem allatam in iisdem conservare didiceris : quod etsi adeo leve videatur, ut puerile reputetur, non tamen adeo leve deprehenditur quemadniodum putatur,prout tentantibus apparebit.
Quae a posteriori ad confirmandam propositionem praesentem in medium allata sunt, illustratione aliqua indigent , ne ad praecipitanda judicia addueantur qui sibi acumine praestire videntur , quo destituuntur. Notandum itaque est, quando status animae per syblogismos explicabiles esse asseveramus, id non ita accipiendum esse, ae si mens nostra syllogismos formales formet taeste quasi sibimetipsi loquendo, quemadmodum aecidere solet animum ad perceptiones suas reflectentibus; sed id unice defendi. quod perceptiones aein ita latentes notiones singulis syllogismi propontionibus respondentes in mente successive se invicem excipiant, quodque perceptio re spondens eonclusioni consequatur ex perceptionibus , quae per praemissas exprimuntur, quemadmodum ex praemissis in sollogismo eomsequi ur conclusio. E. gr. Dum hora quinta auditur , non opus est, ut mentem subeant hare verba Hora quinta jam auditur; sed sum-cit me mihi conssum esse ejus, quod auditu percipio, & significa ius ejusdem confuse tantummodo recorder, immo prorsus obscure , ut mihi ejusdem vix aene vix quidem eonseius sim : sussiest enim ita in ideis exhiberi quae verbis hisee in digitantur : J im hora quinta auditur. Similiter dum propositi surgendi hora quinta recordor ; non opus est ut haec verba mussitem : Hora quinta mihi surgendum est. Ergo jam sue endum est ; sed sumeti adesse in mente praceptiones,
quibus eontitientur notiones propositionibus istis respondentes. Ρα- ceptiones nimirum constituunt status mentis, qui per modi stationes animae a se invieem discernuntur, quae a saeuitatibus mentis oriuntur
Reundum leges in Psychologia stabilitas. In ipsa autem demonstratione propositiorus jam docuimus , vi principii rationis sus ten-
318쪽
tia diversos illos status in mente admittendos esse, qui singugismi propositionibus respondent, & eo modo consequi statum, quem eonclusio exprimit, ex emeris, qui per praemissis indigitantur. quom do ex praemissis conclusio consequitur. Deinde porro notandum est, is quemad nodum eadem conclusio ex diversis praemii sis inserti potest; ita etiam stilum mentis, qui eidem concilisioni respondet. ex diversis statibus praeviis consequi posse atque solere. S assieit itaque statum ist irriin omni casu ita consequi ex praeviis, ut modus, quo consequitur, Per syllogismum explicabilia sit. Absit itaque ut quis in dubium vocet ea, quae ad eonfirmandam propositionem praesentem a posteriori in me. dium adducta sunt, quod ea in se aliter experiatur. Huc etiam perti. . net, quod . quemadmodum judicia inruitiva subinde etiam per ratior cinia tanquam discursiva inferantur, ita quoque status mentis,qui periseeptionibus sensualibus continetur , ex aliis statibus prae vita cons quanrer. Ita horam audiri quintam judicamus non semper ideo quod sonitus eampanae aures feriat ; sed idem saepius eoiligimus experreptionibus aliis , veluti lumine solis orientis ab aedifieio aliquo reflexi . vel actionibus aliorum hominum isto tempore edi solitis S ita porro. Notandum denique me exemplum maxime vulgare studio elegisse, ut propositio praesens facilius intelligemur ac idea exemplaria analyseos eogitationum menti ingeneraretur. Absit itaque ut con temnatur id, in quo inexspectata latet profunditas ct quod maximam philosophantibus utilitatem sponder, propterea quod per obvia intelias ligatur. Usus praeterea insignis paulo post elucescet in notione demorustrationis ad communem revocanda.
aliis vi,. in ope notionis complexae formentur plura judicia initiis Δ, M .H. vo sic per eo perdeniatin od totidem discuisiva, hinc Dero dention ιotitatis firmetur notio complexa, velformentur notιones complexae plura si
vi remi ae inde deducantur judicia alia per modum intuitivorum , per quaenuatur. ad alia discursida pervenitur ς feries cogitationum per ratiociuis continuatur. Etenim si Ope notionis complexae formantur plura judicia intuitiva ac per ea pervenitur ad totidem discursiva; tot ratiociniis opus habemus, quot sunt judicia discursiva quae ex intuitivis colliguntur g. 393.) Dum vero ex notionibus
. . complexis , quae judiciis istis discursivis simul sumtis respon-
319쪽
De tribus intellectus operationibus in specie. 3ordent,'sormantur denuo alia judicia per modum intuitivorumae eorum ope ad alia discursiva pervenitur; tot denuo ratiociniis opus habemus, quot prodeunt judicia discursva f. cit.9. Series igitur cogitationum in hypothesi propositionis praesentis
per ratiocinia continuatur. Idem confirmatur a posteriori exemplis obviis. Ponamus nos conspicere pruna immatura. Duo igitur sormare
licet judicia intuitiva, nimirum quod fructus hi sint pruna , &quod iidem sint pruna immatura. Ponamus jam porro judicantibus in memoriam venire, quod pruna multum habeant in re oeConomica usum. Inseremus ergo: fructus, quos conspicimus , multum habere in re oeconomica usum. Judicium hoc discursivum verbis saepissime esserimus , dum pruna contuemur. Ponamus denique judicantibus pruna esse immatura incidere, quod pruna immatura diarrheas excitare possint, aut minimum tormina ventris. Inseremus ergo: fructus hos, quos conspicimus diari heas excitare posse, aut minimum tormina ventris. Judicia discursiva combinata exhibent hoc judicium, quod quasi intuitivum est: fructus hi multum in re oeconomica usum habere ac diarrheas , aut tormina minimum ventris excitare posse. Quod si igitur memoria tibi suggerat judicium aliquod prateritum, aut minimum notiones, unde istud nascitur, fructum, qui in re oeconomica multum habet usum, & di-arrheas aut tormina Ventris excitare potest , esse de utilem , &noxium I inde ulterius colliges Ductus hosce, quos conspicis, esse & utiles, & noxios. Si porro recorderis, pruna esse in re. oeconomica utiles, quando clibano torrentur, sui in alieno coinquuntur, ut in pultem abeant; hinc porro colliges , fructus, quos conspicis, esse utiles, quando in clibano torrentur , aut in alieno coquuntur, ut in pultem abeant. Similiter si porro
memineris pruna immatura recenter comesta tormina ventris,
vel diarrheas excitare, adeoque noxios esse ; inde similiter colli-
320쪽
gis . fructus, quos conspicis, esse noxios, quando recentes C nu duntur. Quodsi jam judicium discursiniun, ad quod antea pervco isti cum hisce conferas; inde judicium novum quali intMiti vii in formas: Fructus , quos coni picis, esse uules, si in clibano torrentur, vel in alieno coquuntur , ut in pultem abeant; esse autem noxios , si recenter comeduntur. Quamobrem ulterius recordatus usum esse appetendum, abusum noxium vitandum ; hinc tandem colligis, fructus, quos conspicis , esse vel in clibano torrendos , vel in alieno coquendos , ut in pultem abeant. χodsi denique in mentem veniat, te & prunis tostis,& prunis in pulten, redactis habere opus, & quantitatem, quae tibi suppetit, utrisque sussicere intelligis ope ratiociniorum qi ae brevitatis causa omittimus; hine tandem in sors, partem fructuinum, quos conspicis, in clibano torreri, partem reliquam in aheis no coqui debere, ut in pultem abeant, atque ita pervenitur ad judicium decretorium de usu prunorum, quae non prorsus hoc anno ad maturitatem pervenere.
Qnae de easu praeeedente annotavimus nox. g. 393. ; ea etiam mutatis mutandia ad praefantem applicari possint. Meretur tamen casus pretesens singularem attin ionem, ne per praecipitantiam in pra, iudicium uoxium incidas , usum syllogismorum in explieanda conti. nuatione seriei perceptionum Vel prorsus rejiciens, quando occurrunt , qui per theorma praeeedens explicari nequeunt . vel ad casum saltem priorem restringens, eum in posteriori frustra progres.sum pereeptionum per theorema priecedens explicare eoneris. Praeterea observandum usum theorematis praesentis esse disseiliorem usu praere- . dentis, cum ad idem applicandum majore attentione opus sit, quam quae ad applicationem anterioris requiritur. Quamobrem eonsultumeli, ut quandam applicandi prius sacilitatem tibi contrahas , anteis quam de applicatione posterioris cogites. Ceterum admiratione caret, quod anima seeundum leges perceptiones suas continuat , quas ignorat , ct quas intellectas saepe non agnoscit, immo ubi eas jam novit, a se observari vix ac ne vix quidem advertiti Etenim eodem prorsus modo res sese habet in motibus mechanicia corporis. Se