장음표시 사용
371쪽
De Dispositionibus naturalibus4Habitibus intellictus. 3I
Patet igitur suffetentem eorum, quae assirmantur & negantur, ex pluation em & sussicientem probationem necessario inter se connecti, ita ut hae posita ponatur etiam illa. etsi non inee versa posita illa haee' quoque ponatur. .
3. 4 8. . Solida doctrina dicitur , quae constat propositionibus si L Solida δε- scienter probatis seu demonstratis , adeoque& sussicienter ex. ctrina qum plicatis S. 447. dica-
Solidam dictrinam proponere studemus inscriptis nostris. rin. .ur. gentibuet licet adversariis, qui sibi ab eadem metuunt. Rationes pa. tent ex sequentibus.
I. 449. Quoniam in methodo philosophica, quae cum mathe- qua mematica eadem c . 39. Distum. praeum.) , non utendum est teris rhodo do minis nisi accurata definitione explicatis c j. i16. Dis prael. )βοηρ sq. nec principiis nisi staffcienter probatis g. ii . Disci pren ), 'φ neque admittitur propolitio, nisi quae ex principiis 1limcienter probatis deducitur S.II8. Disc. prelim. J; doctrina methodo phi- .losophica ,seu mathematica proposita Iolida est.
Absit autem , ut quis sibi persuadeat. se solidam proposuisse doctrinam, ubi me hodum mathematteam, quam nos S philoso- , phleam dicimus, infeliciter imitatur, ut rarernam ejus speciem saltems mentiatur imitamentum l Ddfliget doctrinani solidam ab ea, quae ad speciem saltem composita est, qui methodi leges ex Logica perspe. nas accurata Matheseos ae philosophiae tractatione sibi familia. rea reddidit, ueas prompte applieare possit.
372쪽
Similiter qui ea , quae assirmat, vel negat, hoc est, singulas quas uetur propositiones g. I. 2O . Log. 9 demonstrare vel 1uia scienter probare valet , is doctrinam solidam habeto. 8. . Ergo cui scientia est,is doctrinam solidam possidet.
Si quis auentior fuerit ad ea, quae hie demonstrantur ; disseremtiam inter scientiam & soliditatem animadverter. Nimirum solidit spectae, in intellectu citra respectum ad cognoscibilia , quae animo comprehendimus,at madendo tantummodo ad modum,quo circa com stabilia versamur ; scientia vero includit cognoseibilia , quae nobis innotuere, atque eadem exprimit cum modo cognitionis, quatenuata per applieationem inest ipsi cognitionis actui singulari. Apparet itaque arctus soliditatis ae scientiae nexus. ita ut non detur scientiet sine aliquo seliditatis gradu. IEstimantur autem gradus scientiae ex mutilitudine eorum, quae stimus: gradus autem soliditatis,eui eum objecto
nihil est negotii, alio prorsus fundam to nituntur g. 4 2 .2. f.
Quantum sciamu1. Seientia uando
Tantum scimus, quantum memoria retinemus. pone enim, nos quid memoria non retinere: ejus ergo ideam animo reproducere reproductamque recognoscere minime valemus aro. . Quare cum ea sciamus, quae demonstrare valemus ea vero, quorum ideam reproducere ac reproductam cogno1c re minime valemus, multo minuS demonstrare valemus , quia
hic potissimum respicimus ad objectum cognitionis not. q. 43α); quorum ideam reproducere minime valemus , consequenter quorum nulla uobis amplius est idea , ea nec scimus. Ergo non scimus, nisi quae memoria retinemus, se, quod pe
inde est, tantum scimus, quantum memoria retinemus. Propositio pervulgata est; sed hic eam ad fixam notionem termissia philosophicis consermem reduximus. ι ,. iii' l si sis
Rioniam qui rei oblitus est, ejus idem reproducere vi
373쪽
De Dissestiresius naturalibus I Rabilibus intellectus. 3 s
imaginationis nequit I. 2I6. , adeoque nec eam memoria amplius retinet β. I 8o. : uui ejus, quod sciverat , obliviscitur,1 ius amplius sesentiam non habet.
Vada patet, quomodo scientia , quam nobis eompia avimu imminui possit.
g. 4 3. Habitus distincte ratiocinandi ac ratiocinia concatenandi re- oblisis manet , etiams obliviscaris eorum , de quibus distincte ratioci- qua non natur habitum sum tibi comparasti. Habitum enim distiniste noceat, b ratiocmandi ac ratiocinia concatenandi tibi comparasti, non tui a quod de iis praecise rebus ratiocinatus es , de quibus di-i stincta ratiocinia formasti de formata concatenasti ; sed quod tantummodo ratiocinia sormasti de concatena sti ac hoc ipso notionem distinctae ratiocinationis de legitimae ratiociniorum concatenationis tibi comparasti I 43o. . Quoniam itaque objectum , de quo ratiocinatus es, ad hoc nil quicquam conseri, ut intelligas, cur habitum distincte ratiocinandi & ratiocinia concatenandi tibi comparaveris, sed sola sussicit actuum ratiocinationis ac concatenationis frequentia I ratio quoque sufficiens illius habitus in sola horum actuum frequentia continetur, nec quicquam ad eam facit objectum, de quo ratiocinia . distincta sormasti de concatenam j. 6. Ontoc . Quare cum posita ratione suificiente habitus ponatur ὁc ipse G. MI. Omol. adeoque ad hoc , ut ponatur , vel tollatur , nil quicquam faciat, quod ad rationem lassicientem pertinet; habitus quoque distincte ratiocinandi de ratiocinia concatenandi adhuc poni , adeoque remanere potest, etiamsi oblitus fueris eorum, de quibus distincta ratiocinia formasti & formata concateis
nasti. Patet hine habitum distincte ratioeinandi & ratiocinia legitima
concatenandi conservari, quem studio mathematim tibi comparasti, etiamsi Matheseos prorsus obliviscar s. modo habitu illo utaris extra
Mathesis g. 43i. . Quamobrem studium mathematicum. quod .eomparandi istitu habitiu gratia nemo non exquisita industria re
374쪽
ctare debet, non est inutile, etlams nullus sit tibi suturus olim theorematum usus. sed singula in spem sutui ae oblivionis addiscantur.
ara inuri Habitus ex veritatibus cognitis alias incognitas colligendiniemis quod dicitur Ars inveniendi. Exemplo inprimis Mathematicorum sit π qηρ probatur , quod detur ars inveniendi. Constat nimirum eOS. ex iis propositionibus, quas demonstrant, continuo alias eruere , quae antea ignorabant. Immo etiam in Astronomia ex observationibus talia deducunt, quae non Observarunt , immo quae nec reperta observari possunt. Integrae quoque danturdi lciplinae, quae artes inveniendi speciales sunt , veluti Arithmetica , Trigonometria de inprimis Algebra. Quod vero etiam extra Mathesin arte inveniendi opus sit, non minus a posteriori probari potest. Exemplo docui, quomodo ars inveniendi exerceri possit in Tentamine de vera causa multiplic tionis frumenti, patrio idiomate aliquoties recus.
Artem hane inveniendi data opera expi eaturi sumus , ceteris philosophiae partibus absolutis, siquidem Deus nobis vires animiae corporis tamdiu eonservaturva ae otium largiturus. ut telam e piam pertexere liceat.
f. 431. An ino/. Quoniam quicquid cognoscitur, vel a priori cognosciniendi qum tur, vel a posteriori g. 433. , ars inveniendi duplex es, ni-ruplex. mirum ara inveniendi veritatem a posteriori , G ars invenien- . di eandem a priori.
Qusmobrem olim artem inveniendi tradituri totam tractarionem in duas dividemus partea, quarum altera tradet modum investigandi veritatem larentem a posteriori; altera vero modum eandem eruendi a priori: quemadmodum feeimus in Logica, ubi us m aliquem Lo-. gicae in arte inveniendi monstraturi Capit. a.'s t. a.Part. a. aliqua hujus artia praelibavimur. o
375쪽
De Dispositionibus naturalibus es Habitibus intellictus. 3 g. 4 6.
Observatio est experientia, quae versatur circa facta natu- Ob re rae sine nostra Opera contingentia. Experim ntum est eXpe --π e ri Unita, quae vertatur circa facta naturae, quae nonnisi interve. 'm ' inivnte opera nostra contingunt. Ucrentia. D fiat innem experimetri jam dedimus alibi G. 47. Log. ; eam
tamen luc reperi consultum duximus, ubi eam ab observatione di Lerni nectitarium tuit. Exemplis disterentia inter observationem &experimentum fit clarior. Ε gr. Coelum obducitur nubibus nulla nostra opera intere dente. Cum nubes praesentes intuemur nouisque conicii sun ius ejus quod videmus ; coelum nubibus obdi itum esse observamus. Eni in vero si ope aniliae pneumati ae ex globo eu preo cavo aer educitur cit ad bdancem appensus levior deprehenditur, quam suerat ante, cum aere plenus euent ἱ experimento mahi innotescit , globum aere plenum este vacuo graviorem : neque enim globus evacuatur nisi opera mea interveniente, nec adeo levior esscitur fine opera mea.
S. 4F7. Ars invemndi a posteriori veritatem incognitam erνit Pel Arsiu ex obseruaIionibus , vel ex expeνimentis. A posteriori enim vienui a po- cognoici inus quod experiundo cognoscimus f. 43 o. Quoni. I iani itaque experientia vel in numero observationum , vel ex V Ust 'peri mentorum est f. 4 6. Iars quoque veritatem a posteriori
inveniendi vel ex obiervationibus, vel ex experimentis cruere debet. Duplex adeo datur ars inveniendi a posteriori, scilicet ars obser.
Rrs observandi est, qua veritates ex observationibus eru- Artis OLUnitIr. - servandi Urunt ar hae arte Physiei ac Medi ei, ae inprimis Astronomi. Uti de iurimur quoque cadcm in Psychologia empirica, quam hic tradimus.
376쪽
vitio. Veritarqu'modo a priori emo
Ars experimentandi. est, qua expetimentis veritates eruuntur. Hae arta urentur Iaacianus Phyget sere solit eidem tamen Ioena est in omni philosophia, ipsa Theologia naturali. Quamobrem alia quoties me jam monuisse memini, quod detur etiam Theologia naturalis experimentalis, immo philosophia experimentalia ad omnes omnino philolaphiae partes extendatur.
nibus ac propositionibus, per ratiocinia colligitur. Ad cognitionem cnim, quae a priori datur , omnes in universum intellectus operationes concurrunt G. ψ39. , consequenter notio, judicium de discursus seu ratiocinatio f. 3r . . Enimvero judicia nova ex aliis praeviis formantur ratiocinando g. 366.9, adeoque definitiones & propositiones cognitas ad objecta, de quibus meditamur , applicando G. 366. de seqq. . Quare si a priori veritas eruenda , ex definitionibus ac propositionibus, seu notionibus jam acquisitis colligenda. Confirmatur idem a posteriori exemplo Mathematie rum, qui hac arte potissimum utuntur. Si quis in Algebra cum attentione ad talia fuerit versatus, veritatem propositionis abunde perspicit. - 46r. Hinc Ars inveniendi a priori, quae per eminentiam Arsinoeniendi dicitur, est , qua ex notionibus acquisitis, hoc est, ex definitionibus ac propositionibus jam cognitis ratiocinam do colligitur veritas adhuc incognita.
Aes inveniendi a priori, si a Mathesi pura disee liaris, eum arte observandi ae experimentandi conjungenda. Exemplo nobis sunt Astronomi, qui artem inveniendi veritatem a priori cum arte obse .andi conjunsunt. Exemplo sum Physici, qui eandem cum arte inc Pera. Disiligod by Cooste
377쪽
D8 Dispositionibus naturabbus4Habitibus intellectus. 3 69
perimentandi combinant, immo cum arte observandi S experimen tandi stimul.
s. 662. oniam veritates a priori non inveniuntur , nisi ex de- quaeuam finitionibus ac propositionibus cognitis g. 461.) ; Pus plures iam invenii itiones ac propo tiones quis iam cognouit, eo ad inmeniendum endi a priori vertiatem latentem a priori aptior; s misero nulla adhucperspectae p Uvpq
sunt, is in inueniendo inanem veram sumit. Πος, Quamobrem si multae jam prostant definitiones ae propositiones
ab aliis inventis, eas sibi ante persperus reddere dober, qui animum ad inveniendum applicar, quam de veritare proprio Marte eruenda cogiter. Non ignora mihi sunt exempla eorum, qui, cum praeclara praestare potui fient, oleum ac operam omnem perdiderunt, quod praecipitato gradu ad inveniendum procederent.
s. 463. Et quia veritas a priori ratiocinando colligitur cf. 46I , Requi tu
veritatem a priori inuessiturus habitu ratiocinandi polleat necesse alterum tu es, consequenter cum toliditas in habitu distincte ratiocinandi veni Ee ratiocinia concatenandi constat. o.), in ventore Ardum esse oporIet.
Equidem distincta ratiocinatio in inventore non absolute necessaria, eum vel ex rientia docear,multis iisque egregiis inventis celebres a di. . stinctis ratiociniis esse alienos, immo subinde disti nilae ratiocinationis
ae legitimae rati ciniorum con enalionia ne quidem distinctam habere notionem: nemo tamen negaverit, ratiocinationem distinctam non unon omise praes rendam esse confusae, qui utriusque chsserentiam ex
pertus est, quemadmodum al:o loco ollensurus sum. g. 464. Primi inventores ex vernatibus Plisto obdiis,quas inde runt, Principia. coII g 'ru t. Vel iras enim latens eruitur ex veritatibus jam cogni- quibus usitisq6l. . Quare cum primis inventoribus veritates aliae primi in clignitae non fuerint, nisi quae etiam vulgo obviae crant; ex verita. ν ευμ
tibus vulgo obviis collegerunt, quab invenerunt. Hinc
378쪽
Hine videmus ipsum sivilia,m in Elementis notiores communem quibus confusis utitur vulgus in ratiocinando. ad distinctas reduxisse ct ope earum ex figurarum dennitionibus obviis theoremata ac probi matum resolutiones deduxisse. Ostendi in Oatologia, non unum ocis eurrere in Elementis Euclideir axioma, cui non respondeat notio quaedam communis, ae ideo ibi dein principia ontologica ad notiones eommunes reduxi. Imma observavi, ipsa Algebrae ae seientiae hae
superioris, unde princi8, sua mutuatur, principia a notionibus vulgi derivari, nec nisi pernas penitus intelligi ae demonstrari. Ex his vero jam paret ratio, cur primi in ali quo genere inventores non eo usque progrediantur, quo pollea successores ipsorum inventis in tem suam usi progrediuntur.
quentei iisdem utcndum, quando distincte ratiocinamur. Jam vero per ratiocinia colligitur ex definitionibus ac propositionibus cognitis, quod a priori invenitur β. 46o. & inventorem solidum esse oportet 3. 463. ),a eoque distincte ratiocinari 3. 4 o. . Uti igitur debet syllogismis. Quamobrem cum inventori finis sit veritatis latentis investigatio. f. 932. Ontol. ,
atque ex syllogismo intelligatur , quomodo hunc finem consequatur j. 366. θ, consequenter is rationem contineat cur fi
nis intentus ad actum perducatur j. S8. Onto ) ; syllogisinus
medium est inveniendi veritatem I. 937. Ontol. J. .
Communiter syllogismum a ranioemio non distinguunt, quem-aam dum nec propositionem seu enunciationem a judicio. Atque tune ni esto evidentius est syllogismor esse medium inveniendae veritatis. Neque enim legitime ratiocinamar, nisi ratiocinia regulis syllogisticis cotiveniant, quas ex legibus ratiocinandi supra stibilitis de- duel ex Logica patet. Cumque paulo ante monuerimus not f. 463.); ratioeinationi distinctae non unam esse praerogativam, ob quam com- suis merito prasertur, optandum omnino foret ut inventores distinctis ra iociniis adsuescerent, nec a serma syllogismorum rectam rent, multa taedia, quae alias deVorare debent, evitaturi ae plures Liplas, quoa non sacate advertunt, declinaturi,
379쪽
De Disipositoribus naturalibus G Habitibus intellectus. 36II. 466.
A ratiocinia regulis logicis non fuerint conformia ; per ea nox si βη Φnecessario infertur proposito vera. Etenim si ratiocinia regulis ot Φς logicis conformia non sunt 3 nec legibus ratiocinandi consocinia . 373. . Quare cum leges ratiocinandi violari ne iis istur. queant, quamdiu ex praemissis veris conclusio vera necessario inferri debet cf. 37. 384.388.39 o. u. ), si ratiocinia regulis logicis seu syllogismorum conformia non fuerint, nec ex veriS prae missis necessario infertur conclusio ver3.
Hi ne ad ratiocinium legiti m ct oliuismum legitimum . per quem illud distincte explicitur, requirit , ut nee in materia peccet. nec in sorma, hoe est, ut nee alterutra praemissa falsa sit, nee syllo- ugismus regulis syllogismorum contrarietur. Dico autem si ratiocinia regulis logicis consormia minime fuerim, seu in forma peecent I. 633. LV. J ; per ea noti necessario inferri propositionem veram: etenim fieri potest ex aedi dente, ut prepositio sit vera. Enimvero tum non sequitur ex praemissis, neque veritas ejus vi formae agnoscitur.
Sine ratiociniis, quae regulis logicis conformia sunt, nulla Rariseisia a priori invenitur veritas. Si enim veritas inveniri debet a prio- in invenien-ri, ex definitionibus ac propositionibus cognitis per ratiocinia δε qvsiis. colligenda . 6o. . Ponamus jam ratiocinia ista regulis logicis non esse conformia : ergo ex datis seu cognitis per ea non necessario insertur propositio vera S. 466. . Patet igitur sine ratiociniis, quae regulis logicis conveniunt, a priori nullam in-
Veniri veritatem. . Non obstat, quod dentur inventores , quibus contrarium via detur. Neque enim omnes ratiocinia sua distincte resolvere norunt: id quot tamen requiritur, siquidem formam legitimam agnoscere velis. f. 468. Idem ulto.
Quoniam ratiocinia per syllogismos distincte explicari pos- risu expos cWougu Pocholuia. La ' sunt dirur.
380쪽
36a pari. I. Sess. m. Cap. IV. sunt 3. 33a. LM. , adeoque si ratiocinia regulis logicis con
formia sunt, & ipsi iisdem conformes, leu praescriptam a L gicis formam servare debent; ratiocinia, quibus in ιnveniendo
utimur, per fulis senos formales explicabiliaJunt.
Etsi non opus sit syllogismos formalis semper adhiberi ab inventore ς' necesse tamen est ut ratioelia ejus distincte evoluta per syllogismos sermales explicentur. Immo coadueit syllogismis quoque formalibus uti in meditando, ut ratiocinia eo ordine se invicem excipiant, quo in demonstrationum resolutione cf. s I. S seqq. Log. se inviem consequuntur. Ita nimirum meditana in majore luee ver sarur . ubi distincte ratiocinatur, quam ubi confusis ratiociniis in dulget. Facilius advertit, ubinam haereat aqua S de quibus principiis Ipsi sit dispiciendum, antequam ulterius progredi possit. Minus de satigatur meditatione sua ac citra taedium eandem continuat. Immo lapses quoque sicilius evitat, quam confusis rati iniis intentus. Absit iraque ut puerile judicemus, quod tantae utilitatis est&Meurationis laudem meretur. Est etiam syllogismorum sermalium aliquis usu in dirigendo intellemi ad ea, quae eogitationem nostram subire debent: sed de hoe aliisque pluribus, qaibus syllo timorum formalium Praestantia doceri poterat, ex instituto olim diemus in arte inveniendu
Artificia heuristisa dicuntur regulae, quibus mens apta essicitur per principia ipsi perspecta veritatem incognitam emendi, quain solo ratiocinandi habitu adjuta per ea eruere non
poterat. Hare artifieis in Arte inveniendi exponenda sunt, ae ad ea r spicienda, quando inventores invirem comparaturus eorundem artem quasi ad mensuram revocare volueris
. ἔ- 47O. Principia ae demonstrandi habirus ad veritatem latrarem investigandum non semper fusciunt 3 sed aliis praeterea arti cris heuristicis sepius opus est. A posteriori veritatem asseria probare licet per exempla ex Mathesi petita. Ecquid enim in ipsis Geometriae demeatis communius est, quam ex data