장음표시 사용
391쪽
De Dispositionibus naruralibus G Habitibus intellectus. 373
matur subjective pro facultate .mentis , in praesenti casu utique erit facultas inspiciendi nexum veritatum universalium : neque
enim de actione in singulari judicium discursivum serre licet, nisi beneficio propositionum universalium fg. 374. 388.&e. . Patetigitur significatuin vocabuli paulo ante stabilitum f. 483. esse usui loquendi consormem i 39. LV. ).
Idem etiam ostenditur a contrario. Ponamus enim Sempronium edere a stionem, quae in damnum ipsius manifestum tendit. Nemo non assirmabit, eum contra omnem rationem agere. Cur vero, quaelo, hoc assirmatur λ Nonne ideo, quod non perpendit damnum e X actione emergens, idque facile praevidendum , consequenter quod non peripicit nexum inter actionem ac inde emergens damnum p Ratio hic denuo objectivo sumta aliud denotare nequit nisi nexum veritatum universalium , qui ratiocinando innotescit , adeoque subjective sumta denotat iacultatem nexum istium perspiciendi j. ISO.
Eodem prorsus modo veritas propositionis praesentis confirmatur . si ad cuius alios respicias, in quibus rationis vocabulo utimur a sermone communi non recedentes. Quando enim de eo signifieatu loquimur, quem usus loquendi eidem tribuit, ad communem ut,
que sermonem respiciendum s . t 39. Lol. Rationi conforme vel consentaneum vocatur, quod cum quid raveritatibus cognitis seu propolitionibus universalibus veris tioni con . connectitur. Rationi conIrarium est , quod veritatibus uni. venissi, i i
versalibus contradicit. contrarie Et si autem quid sit rationi consorme, vel eontrarium ; fieri ta. mea potest, ut nec conformitatem in casu priori, nec contrarietatem in posteriori agnoscamus. Cavendum vero,quod saepe fieri solet, ne rationi contrariari ludicemus, quod eidem eonforme minime agnoscimus. Nec minus cavendum, quod creberrime accidit, ut rationi repugnare A a a 3 cred, Dissili od by Corale
392쪽
374 Fart. I. sect. III. Cap. IV.
Antocredamus , quod eidem conforme demonstrare minime ves
Puod directe demonstrari potest , rationi conforme est. In demonstratione enim ostensiva sive directa ex notione subiecti colligitur, praedicatum convenire subjecto 3. 34 p. LV. & quidem beneficio definitionum, axiomatum dc propoliti num jam ante demonstratarum, vel a posteriori evictarum f. 498. Log. . Quoniam itaque per definitiones, axiomata gepropositiones ante demonstratas, aut a posteriori evictas intelligitur , propositionem directe demonstratam esse veram g. 363. 36q. LM. ; in illis definitionibus, axiomatis ac pr positionibus continetur ratio, cur per haec principia demonstrata propositio sit vera j. 6. OnIol. , adeoque haec cum istis connectitur f. Io. Cosmoc ). Enimvero definitiones I. asa. Di de axiomata ceteraeque propositiones propositiones universales sunt g. 3 3. r. LV. . Quicquid ergo directe demo stratur, rationi consorme eit g. 4r . b.
Equidem in Logiea nullibi demonstravimus, priueipia demonis strandi esse propositiones universales. Quodsi tamen quia perpendit ea. quae de demonstratione ostensiva I. 3s I. ssa. Log disti sunt, &animo recolit, quae de propositionum universalitate tradita sunt s .a a. 249. S seqq. 2 ; illarum universalitatem facile agnoscit, ut adeo nec opus judicemus idem per modum lemmatis hie demum demonstrari. si quis tamen serupulosior fuerit; ei sati isaeit sequens demon. stratio. In ratiociniis, quae demonstrationem ingrediuntur, propositiones antea stibilitae sunt majores syllo'ismorum in prima figura cI.s s r. ssa. Log. . Sed majores syllogismorum primae figura semper universales sunt ἔ. 366. Leg. . Propositiones igitur antea stabilita quibus utimur in demonstrando, universales sunt.
q. 487. Si ex propositione data colligitur , quod propostioni cun
dam verae contradicit 3 illa rationi contraria est. Propositio enim i salsa est, ex qua colligitur, quod Verae euidam contra
393쪽
De Dissiarionibus naturalibus.Habitibus intellectus. 37 3
dicii propofitioni m. 66. U. , consequenter ex aliis veris colligi nequit f. 37. LV. . Quoniam itaque per alias propositiones veras, ea Sque universa: not. g. 486. J non intelligitur, cur praedicatum conveniat subjecto ; ratio nexus praedicati cum subjecto nulla in aliis propositionibus veriS universalibus coutinetur g. in . OMIota, consequenter propositio, de qua nobis jam sermo est , cum oliis propositionibus veris minime connectitur cf. Io. C mori Rationi igitur conformis non est I. 48 .),ad -
eoque eidem Contraria cit.). Ex duabus propositionibus hisce intelligitur, quomodo evincatur,
esse quid rationi conforme, vel contrarium. Nirinii um conformitaIcum ratione patet per demonstrationem directam ; difformitas per apogogi eam , modo in pi steriori casu notetur, non assumi proposito. nem datae contrariam, ut inde col gatur absurdum, sed ipsa n potius, quae datur , propositionem. Ita pater, Veritates omines geometricas esse rationi consermos , cum ibidem continuo allar ex aliis demun- strentur.Cumque nos idem moliamur in philolophia, non aliud docere intendimus, quam quidnam sit rationi constatruelim.
Ratio major ei est . qui plurium veritatum liniversissitum nexum gradus ra per picit, quam illi, q*i pauciorum nexum perspicit. Ideo enim tisvis ab ratio alteri tribuitur, quod nexum veritatum universalium per- objecto ma-spicere valet cf. q830 , adeoque ratio unius differt a ratione alterius , quod unus plurium veritatum universalium nexum perspicere possit, alter pauciorum. Multitudine igitur veritatum, quarum nexus introspicitur, constituuntur gradus rationis
f. 7q6. Ontol. . Quare cum gradus unus altero major fit g. . 7s I. Onto I de ob hunc ipsum rei tribuatur magnitudo , cui idem convenit; ratio quoque illius major est, qui plurium veritatum universalium nexum perspicit, quam ejus, qui pauciorum nexum perspicit. Habemus hine primum sundamentum graduum rationis, ubi gradus derivantur ab objecto matariali , veritatibus scilicet unive . salibua
394쪽
salibus,eirea quas versatur ratio. Sed datur praeterea aliud gradus sundamentum, de quo notanda est propositio sequens.
. Gradus ra- Ratio ei major est, qui nexum veritatum universalium imri nis ab ter se in serie longiori continuare valet, quam qui eundem in serie obe cto for- Deoiori producere valet. Eodem sere modo propositio prae- οβ ρο ' sens demonstratur, quo praecedens. Nimirum quia ratio est fa- cultas nexum veritatum universalium introspiciendi q83. , ipso autem facto deprehenditur in connectenda veritate quadam data cum aliis continuo ascendi posse ad alias generaliores, vel etiam descendi posse ad alias specialiores 3 ratio unius differt quoque a ratione alterius, quod unus nexum veritatum unia versalium inter te in serie longiori continuare valeat, alter amtem nonnisi in breviori. Longitudine adeo istius seriei constituuntur gradus rarionis cf. 746. Onto ). Quare cum gradusta unus altero major fit f. 7Si. Ontol. 9 3e ob hunc ipsum tribuatur rei, cui gradus ille convenit, magnitudo; ratio quoque illius major est, qui nexum veritatum universalium inter se in serie longiori continuare valet , quam qui eundem in serie breviori producere potest.
Series veritatum inter se eonnexarum innotescit ex systematis veri nomini g. In Elementis Matheseos universae disciplinas mathematicis inter se eonnexas dedimus. in re si quis a prima orditur S non mo. . do in ea continuo progreditur . verum etiam inde gradum ad disciplinas ulteriores promavet; is in serie veritatum inter se eo maxumeontinuo deseendit. Qiiodsi vero propositionem esiquam in distiplina quacunque assumit ae inde ad principia , quae in demonstrari . Qem influunt, eodem modo retrogreditur , quo idem in suecessiva sensua genesi determinanda facere solemns s noti j 99a. Log. ; in serie veritatum inter se connexarum ascendimus. Veritates quoque philosophicas per singulas disciplinas inter se connectimus , ut indanascantur scalae, per quas continuo & ascendere , & descendere licet Quare ideam quoque seriei veritatum inter se connexarum ex philosophia nostra sibi comparare valet.
395쪽
De Dispositionibus naturalibus U' Habiribus intellectus. 377
f. 69O. Experientia non est ratio. Experientia enim es cogni Disersitastio eorum , quae sola attentione ad perceptiones nostras pa ruit ' ii σοῦ
itaque vi eXperientiae tantummodo cognoscitur, quoci aliquid sit , vel fiat , veritatum autem univerialium nexus non per sipicitur 3 ex adverto beneficio rationis nexus veritatum
universalium perspicitur cf. 4830, experentia ratio non est, sed
eidem coluradisimguitur. Huie ea, quae experientia nobis innotescunt, opponimus iis, quae xationis beaefidio cognoscuntur. Neque adeo a ratione commendamus eum , qui multa rerum raperientia instructus. In vernaeulo inprimis idiomate experienriam a ratione accurate distinguimus, quando nobis de aliorum cognitione sermo est. Ae utile omnino est experientiam a ratione probe distingui. ne , quod Dequenter accidit, miremur, cur homines, quibus amplissimus est rationis usus, haereant in rebus leviculis, quae nonnisi experientia innotescunt, propterea quod ab experientia ipsorum alienar lautis. q9I. Puicquid beneficio rationis cognosiimus, a priori cogno- quasi, si simus. Quicquid enim cognoscimus, vel a priori cognosci. isti .ia. mus, vel a posteriori S. 43 . . Enimvero quod a posteriori tionis β η cognoscimus, experiundo addiscimus cl. 434. . Quare cum ficio acqui- experientia non fit ratio . q9o. ; quod a posteriori cognosci- tur, rationis beneficio non cognoscitur. Qitiequid igitur rationis beneficio cognoscitur, a priori cognoici debet. g. 692. Quoniam itaque a priori cognoscimus, quod ratiocinan- Irim porrodo nobis innotescit g. 434. , quae Vero beneficio rationis co- expenditur. gnoscimus, a priori cognoscimus 49 I. ; Puicquid benescio rationis cognoscimus, ratiocinando cognoscimus. Hinc & ratiocinia nomen trahunt a ratione, quod per ea ratio. nis usus sese exerat, nec absque iis in homine detur. o
396쪽
I. 493. Quoniam beneficio rationis non cognoscitur, nifi quod ratiocinando eruitur q. 492. ' ; Qi cui rati deest facultas rarioc nandi , eidem quoque deest Ito.
Habemus igitur principium, per quod probari potest, utrum ens aliquod habeat usum rationis, an eodem destituatur, immo utrumenti alteri sit ratio, an Vero hac facultate prorsus destituatur. Principii hujus multiplex usus non modo in Psychologia rationali, Verum etiam in philosophia praefica atque Juriaprudentia : id quod ipsa ejusdem applicatione suis locis utiliter facta luculenter admodum comstabit.
Puicquid benescio rationis cognoscitur, id ex aliis propositionibus see judiciis atque definitionibus quae antea nobis innotuere , colligitur. Quicquid enim beneficio rationis cognC- scitur , id ratiocinando colligitur I. 492. . Enimvero dum ratiocinamur, ex definitionibus & judiciis aliis praeviis, quemadmodum ex legibus ratiocinandi apparet I. 374. 384. 338. dcc. colligitur propositio alia. Ergo quicquid beneficio rationis cognoscitur, id ex definitionibus aliisque propositionibus L. judiciis praeviis colligitur. f. 49S. Ratio pura est, si in ratiocinando non admittimus nisi definitiones ac propositiones a priori cognitas. Pura non est, si in ratiocinando praeterea admittuntur, quae a posteriori cC-gnoscuntur. Ratio pura in Arithmetici, Geometria &Algebra. Quodsi dv. bium moveant quaedam axiomata , quae vi notionum communium a posteriori manifestarum admittuntur ἰ illud protinus evanescet,ubi ad animum revocaveris in philosophia prima eadem a priori fuisse demolis rata. In Physica ratio minime pura est, cum ibidem ubivis assumamur, quae de rebus a posteriori innotescunt, quemadmodum ct in Astronomia moria est.
397쪽
Da Dispositionibus naturalibus es Habitibus intellectus. 379β. 696.
Puando ratio pura non est, evertentia cum eadem in cognoscen- Ratiouis do concurrit. Quando enim ratio pura non est, in ratiocinan- experientia do admittuntur praeter definitiones ac propositiones , quae a concursu priori innotuerunt, etiam aliae, quae a posteriori cognoicuntur
S.q9 . . Enimvero quicquid a posteriori cognoscimus, e periundo cognoscimus g. 434. . Cuna ratione igitur hoc in casu experientia in cognoscendo concurrit. g. 49 T. Concursus rationis & experientiae in cognoscendo Con- onnubium nubium rationis G experienIta dici soler. rationis ae
Connubium hoe maxitni facio in universa philosophia , eum & cxperientia. ad certitudinem cognitionis plurimum faciat, &progrellam instientiis mirifiee juvet. Atque ea ratio est, cur in ipsa hac Psychologiae parte, in qua cognitioni animae a posteriori studemus,rstionem tamen ubivis in subsidium vocemus, quasi de cognitione a pricri essemus sollieiti. Ae eundem quoque morem in philosophia experimentali servamus.
g. 498 . Scientia ex ratione 3 historia ab experientia ortum trahit. Seiontiae aeQuicquid enim scimus. id demonstrare valemus cf. 94. historia omadeoque per ratiocinia concatenata ex definitionibus & propo-ιμι.
sitionibus jam antea evictis colligitur 3. 498. , atque ex his intelligitur veritas illius f. 368. 64 Log. , consequenter perspicitur rationem in iisdem contineri , cur illud verum sit f. 36. Outo ) , & quod cum istis definitionibus atque propositionibus connectatur 3. IO. Comol. . Quoniam adeo scientia nexum inter veritates universales mantias alper demonstra
ta; ex ratione proficiscitur g. 48s . . In historia recensentur ea, quae sunt atque fiunt, sive in mundo materiali, sive in stubstantiis immaterialibus 3. 3. Dis. praelim. . Ea, quae sunt, Vel fiunt, tanquam fingularia j. 226. 227. Onto ), experientiae debentur I. 663. Log. ). Historia igitur ab experientia Ortum trahit.
398쪽
Qui adeo de seientia sibi comparanda sulliuiti sunt, illi rationem amplificare student.
I. 499. Cognitio philosopbica rationis est. Qui enim cognitione
philosophica instructus est rationem perspicit eorum, quae sunt, vel sunt f. 6. Dis praelim. , adeoque nexum rerUm tam Co- existentium , quam sibi mutuo succedentium f. io. CosmoLῖ , consequenter propositionum universalium verarum, seu veritatum universalium c g. 3o . Log. . Est itaque rationis
Studio igitur philosophiae veri nominis, hoc es' istiusmodi,qualem nos definimus S 29. Dis praIὼ ct colimus, ratio perficitur, ut hino philosophiae eluceat pretestantia. ι , g. Oo. A ratione nullus proficiscitur error. Beneficio rationis enim perspicimus nexum veritatum universalium 483. . Quare cum veritates universales inter se connectantur, quatenus propositio una in se continet rationem, cur altera sit vera β. Io.Gμοὶ beneficio rationis intelligimus, cur propositio aliqua vera potius sit, quam salsa β. 6. Ontot Quoniam itaque ratione usus propositionem salsam pro vera habere nequit 3 a r tione error proficisci minime potest 3. 623. .
Qui adeo rationem aeeusant tanquam seductricem . quasi nos ad perniciosissimos ae gravissimos errores seduceret; terminum in alio prorsus significam accipiunt, quam quem videm supra J. 483 2 non invito usu loquendi g q 8 . tribuimus. Nunc enim per rationem intelligunt quosdam de rebus naturalibus errores ἰ nune pravas hominis cupiditates , quibus in malum pronus fertur; nune nescio quodcunque aliud. Atque hinc clamant , rationem adversari fidei se virtuti : quod ipsorum iudieium tamdiu verum est , quamdiu ex sua judieant notione usu loquendi minime comprobatal Absit autem, ut idem pro vero habeamus in legitimo termini significatu. Neque et-lam ullibi terminus hie in significam perverso in Scriptura Sacra occurrit, modo versionem a textu authentico distinguas. Sane Luth rus in versione Getmanica decem vccabula Hebraica & trionia sere: Graeca DiqitjZ-59 Corale
399쪽
De Dispostionibus naturalibus I Habitibus intellictur. 38r
Greeea per vocabulum aere uniit , quod rationem fignificat, interpretatur , quae non es le ejusdem significatus facile quis praevides valet. Eequis enim sibi persuadeat, in lingua Hebraica, quam pauperem esse constat. eandem rem decem diversia nominibus insigniri 3 Eequia sibi persuadeat, Graecos triginta excogitasse vocabula ad rem unam eisdemque denotandam 8 Vocabulum λογος apud Gracos rationem significat, unde Logicae nomen est , quam ideo Latine philosophiam rationalem dicimus. Sed hoc nuspiam legitur in malam par
sui actiones Lassecundum experientiam moderantur ; in Ouatir Mincassu smili imitantur olim facta. Patet hoc per experientiam minet μνmaxime obviam. Homines enim plerique tantum non in o in acti' i'mnibus actionibus , immo gravissimis negotiis p Omnes vero homines in aliquibus saltem actionibus experientia magistra 'utuntur. ' , .
Immo facile ostenditur, cur idem fieri debeat. Etenim quid fieri debeat in casu singulari dato , nemo judicare valet, nisi jam cognoverit, quid in istiusmodi casu fieri debeat l. 36 Inisi inventorem agere jubeatur g. 46l. , quem casum jam non supponimus. Enimvero quicquid cognoscimus , vel a priori cognoscimus, vel a posteriori g. 43F. ἰ quamobrem quid scriconveniat in istiusmodi casu, vel ratiocinando nobis innotuit, vel experiundo idem didicimus I. 4349. Nemo non novit in disciplinis , quae docentur , non tradi theorias negotiorum maxime Communium , immo gravissimorum, &, si quae in iis continentur, paucissimos homines disciplinis vacare. Quoniam itaque destituuntur propositionibus determinatis , juxta quae judicent in casibus datis 3 secundum notiones judicare tenen- itur, quas a posteriori seu per experientiam acquisiverunt. Viigitur similitudinis casus pra semis cuin alio quodam praeterbio hunc sibi repraestatera cum eo , quod in eo factum suerit
400쪽
Part. I. Sect. III Cap. IV. f. IoFo , quodque tum istud factum fuerit sibi conscii sunt not. f. i73 ) , atque adeo idem in hoc casu fieri debere judi
Etsi res pervulgata sit, meretur tamen attentionem philosophi. Non igitur taedet in eam inquirere penitius, ut in aetionibus nostris satis cireumspecti fiamus.
I. IO2. sui in actis. Homines in actionibus suis dicuntur empirici qui secun-nibus Dir dum experientiam actiones suas moderantur. In actionibus sint e Piri' autem is rationales dicuntur, qui secundum rationem easdemia; quivum moderantur. Ex iis, quae in demonstratione propositionis praeredenti dicta sunt apparet,neminem in actionibus suis rationalem esse posse, nisi qui habet animum theoria excultum, ut in dato casu propositiones
universales, quas in disciplinis didicit, vi ipsemet invenit. ad iacta singularia & negotia applicare possit f. soros. SO3. Expectationem casuum similium dicimus modum dirigendi actiones per olim iacta in casu simili.
Perinde est . sive imitemur facta aliena , sive propria in easu simili.
s. so4. Expectatio cosium similium rationi similis videtur. Qui enim casus similes expectant, ut agere possint, actiones suas dirigunt per olim facta in casu simili cf. So3. , imitando scilicer, seu denuo faciendo, quod fecerunt alii, vel ipsim et secerunt g. sol.). Id autem ideo fieri,& experimur,&intelligimus, quodcundem oventum in praesenti casu speremus, quem in simili antea experti sumus. Videmur adeo perspicere nexum inter actionem & eventum in casu dato, consequenter expectatio casuum