장음표시 사용
551쪽
Idem etiam sic ostenditur. Si rem in animatam amamuΤ, ex ea voluptatem percipimus cf. 6 T. , adeoque indignani quasi judicamus, quae destruatur, vel ueteriore tur, cum tunc non amplius voluptatem ex ea haurire queamus. Enimvero ii quem indignum judicamus malo, quo assi igitur , ejus commileramur β. 693. . Ergo si res inanimata, quam amamus, deliruitur, aut quomodocunque deterioratur, ejus quasi commiseramur. Confirmatur etiam propositio praesens a posteriori. Ponamus enim aliquem amare imaginem, quae est alterius,non sua. Qtiodsi naevum quendam contrahat calti quodam; perinde nos mileret ejus ac si homini cuidam, quem amamus, mali quidpiam accidisset. Unde etiam audias affirmantes, quod tanta assiciantur tristitia ob sinistrum imaginis caliam, quanta non assiccren tur, si vel filio suo mali quidpiam accidisset. Luget caliun sinistrum imaginis eodem modo, quo sata amici sinistra lugere solemus. Exempla etiam praebent vasa aliena fragilia, quae amamuς sive ob pulchritudinem, sive ob raritatem, ubi franguntur. Pertinet huc , quod saepius homines suam erga res in animatas commiserationem iisdem verbis testentur,quibus utuntur,quando candem erga homines exprimunt. AH ictus e x ideis consuti, oriuntur . cos. , in quibus res anima tas ab inanimatis distinguimus quoad rationem commiserationis, ut adeo dum talia rebus inanimatis acci aere observamus. quae homini mala existimamus, poni possit comati serationis ratio sussicicns, consequenter &ipsa commiseratio g. II S. OnroL . Adest nempe ut, cibique idea mali non nostri, adeoque alieni; adcit amor ejus rei, in qua nobis malum istud repraesentamus. Adult igitur commiserationis ratio suffciens S. 688. .
Ex dictis apparet, quo sensu rerum inanimatarum commiserari dicamur. Est nempe Commiseratio, quae homini tribuitur, respectu reIum ruatamatarum , tristitia ob destructio.
552쪽
nem, vel deteriorationem rei, opinione nostra destructionis, vel deteriorationis indignae.
Commilaratio oritur, si alterum indignum judicamus malo,quo afflig. tur F. 69s. . Malum aliud rebus inanimatis accidere nequit, quam si deteriorentur, vel quoad substantiam, vel quoad usum, aut prorsus destruantur c*. 16s. : solenne nimirum est hominibus, quamdiu imaginationi litantur, de rebus inanimatis non secus judi. care ac de animatis. Deteriorantur autem res quoad usum , si ad viliorem transferuntur,cum nobiliori ab opifice destinentur.Quodsi ergo judicamus, res mereri ut conserventur integrae , nec deterio- rentur , ac indignas esse usu ignobiliori, cui aliae viliores adhiberi possunt: ea utique adsunt, quae ad commiserationem excitandam sufficiunt.
9 O4. Puod quis animantia bruta rebus inanimatis aequiparet, quatenus scilicet non considerantur tanquam taedii capacia, sed tanquam ea, quibus mali quidpiam accidere potest , vel quod deteriorentur sive quoad substantiam, sive quoad usum,vel quod
prorsus destruantur 3 commiseratio erga ea eadem est,quae erga res inanimatas sese exerit: id quod inde patet, quod tunc animalia bruta instar rerum inanimatarum nobis repraesentemus. uuod vero eadem animantia bruta hominibus aequiparantur, quatenus scilicet existimamus ea perinde ac homines malo , quod ipsis accidit, assigi ac dolore torqueri; commiseratio eadem est, qua erga homines utimur, id quod denuo inde patet, quod tunc bruta animantia instar hominum nobis repraesentemus , quatenus ad hunc affectum sufficit.
Singulis histre experientia consentanea est, modo ad ea, quae inter homines quotidie accidunt,attentionem afferas, nec indigna judices , quae expendantur, generalibus, quae istis insunt , solerter abstractis.
I. 7OS. Iasidia Tristitia ex alterius felicitate percepta dicitur Invidia. Et des nitis, quoniam tristitia in praedominio taedii insigni consistit g. 619. ;
553쪽
taedium quodcunque ex infelicitate alterius perceptum Invidiae
nomine venit. Quae supra ad definitionem commiserationis annotavimus, etiam huc trahenda sunt.
s. 7Q6. Si quis alterum odit, ei felicitatem invidet. Etenim si nu/ invia alterum odit, ex ejus voluptate , consequenter selicitate f. 638. ) , taedium percipit , immo contristatur, quod alter gaudet s 667. . Quare cum tristitia, vel taedium ex alterius felicitate perceptum sit invidia S. 7QF. I qui alterum odit, ei selicitatem invidet. Idem confirmatur a posteriori. Ponamus enim Titium odio prosequi Mevium, ipsique narrari, quod is matrimonium cum virgine divite contraxerit. Ecquis est, qui nesciat hanc narrationem taediolare Titio, immo eundem prorsus contristatum iri quod ejus opinione adeo felix sit Mevius y Tum vero invidet Mevio tantam felicitatem, atque adeo evidens est, Me vio invideri a Titio selicitatem, quod eum odio prosequatur. Et sane videmus tanto majorem esse solere invidiam, quanto majus odium est, quod adversus alterum concepimus. f. 7O7.ζui alterum odit, ea , prae bona existimat, ulteri inridet. Hγμι. Qui enim alterum odit, is ei felicitatem invidet S. TO6. ,eon' ἡο visituri sequenter voluptatem Omnem g. O . . Quamobrem cum quid tanto majus bonum videatur, quanto major est voluptas, quae ex eo percipitur 3. 612. 3 qui alterum odit, ei bonum promiscue omne invidet, quod scilicet tale est opinione ejus , qui odio prosequitur alterum 6O . . . Quae ad confirmandam propositionem praecedentem in m dium adducta suerunt, ad praesentem quoque trahenda sunt. Quod enim ad felicitatem alterius reserimus, idem bonum esse opinione nostra nemo non novit. Et sane quis est,qui matrimonium
554쪽
cum virgine divite non reserat in uumerum bonorum, si selicem existimat eum, qui istiusmodi matrimonium contrahit pAffectus omnes sequuntur opinionem ejus,quem invadunt. Idem igitur in invidia quoque obtinere debet. g. 7O3.
n. ais, qliis oberlim non odit, is nec eidem invidet , quae bona sibidia. existimat. Quodsi enim alterum non odit, nec animus ejus ' dispositus ad percipiendum taedium, seu tristitiam ex alterius voluptate . 667. ), adeoque nec taedium seu tristitiam percipit ex alterius felicitate g. 638.), neque etiam ex iis, quae bo. na existimato consequenter ei non invidet,quae bona existimat TOS.). Idem confirmatur a posteriori. Quodsi enim invidiam cuidam objicias , se excusat hoc nomine, quod nesciat, eccuralteri invidere debeat su a bona , cum nullo in ipsum odio laboret. Absentiae adeo odii tribuit deseelum invidiae, propterea quod unusquisque in se experitur, ubi vacuum ab odio ha buerit animum, eundem quoque invidia nulla tangi, quam odii continuo comitem alias esse novit. 3. 73. . osentis Si quis alterum amat, is ei non invidet quae existimat bona. invidia. Qui enim alterum amat, is ex ejus voluptate voluptatem percipit, ac ideo gaudet, quod gaudet alter, ubi idem suerit de objecto gaudii judicium cg. 6 C. , immo voluptatem ejus apis petit d. 6So.), eandemque eidem creares hidet f. 61 Q. Quamobrem cum impossibile sit, ut ex alterius Voluptate eodem respectu simul & taedium, & voluptas percipiatur c f. 13. Si 8. )ς
qui alterum amat, ex ejus voluptate , Consequenter felicitate s. 6;3. , taedium percipere nequit, multo minus ob eandem tristitia assicitur cf. Non igitur invidia laborat f. 7o . neque adeo invidet alteri, quae bona existimat. Dist ri casus praesens a praecedi nie- Etenim in praecedente tan. tummodo deficit invidiae ratio sufficiens; in praesente adest impedi.
555쪽
mentum riuo minus invidia oriatur. Disserentia haec magnum momentum habet in praxit id quod ex iis intelligitur, quae paulo superius in casu smili ad F. 69o annotata sunt.
g. 7 ID. Si quis alteri non invidet quae existimat bona, is eum aut flaum amat, auι non odit. Si quis enim alteri non invidet quae exi- amomaestimat bona, ex ejus felicitate taedium nullum percipit, ac mul- odii deficito minus ob eandem contristatur cf. 7OS. , consequenter nec . taedium percipit ex voluptate alterius g. 638. , adeoque eum non odit 3. 667. . Enimvero fieri potest ut, qui ex alterius felicitate taedium nullum percipit, ex eadem voluptatem percipiat. Quoniam igitur is , cui ita dispositus est animus, alterum amat os. 633. ); fi casus iste obtinet, quando quis alteri non invidet, quae
existimat bona, is eum amat. Patet ex demonstratione propositionis praesentis statum indisse rentiae obtinere respectu invidias in eo casu, quo quis alterum non odit, nec tamen amat; in duobus autem subjectis diiserre statum ani. mae, si invidiae absentia vel ex odii absentia, vel amoris praesentia
g. 7II. Si quis alteri in videt quae bona existimat , eum odit. Si quis odia enim alteri invidet quae bona existimat, is ex infelicitate ait gnum rius 3.7o , consequenter ex voluptate ejusdem c*. 638. , taedium percipit. Eum igitur odit s. 66s
adeo lodii signum invidia conrol. 2. quam absque odio dari impossibile.
. 7I2. Si quis alteri invidet, quae bona existimsti, is eum bono, Vecturquo potitus est, indignum judicat. Qui enim alteri invidet quae invia αhona existimat, is eum odit β. 7II. , adeoque voluptatem ejus aversatur 9.67 . , ae quo minus ea persundatur animus ejus impendire studet I. 67i. . Eum igitur bono, quo potitus est, vel quod possidet, indignum judicat s8. .s M.fii Pocholusa. Υyv Idem
556쪽
Idem confirmatur a posteriori. Nihil enim communius est verbis hominum invidia erga alios laborantium , quibus alios bonum, quo potiti sunt, non promeruisse pronunciant. eos eodem indignos judicantes.
Sane si dignos judicarent hono alios . quod iisdem contigit, minime contristari possent ex eo, quod alteri bene sit.
f. 7Ι3. Si quis alterum bono, quo potitus est, vel fruitur, indignum Iudicat inuidia oritur. Si quis enim alterum bono, 'quo potitus est, vel fruitur , indignum existimat, is omnino
Onum, quatenus alterius est, aversatur, ac si per se staret ave teret, consequenter malum alterius appetit, adeoque & taedium A. 6l3 atque tristitiam G. 6 IV. . Eum igitur odit F. 66 . 672. , adeoque & invidet bona, quibus potitur, vel fruitur G. 7QT. .
Experimur idem in nobis quoties invidia oritur. Haud obscure enim observamus, asseclum invidiae praecedere judi-eium de bono, quo potitur, vel fruitur alter, & nos quidem alterum indignum existimare bono isto. Sane non invidemus alteri bonum, quod non cognoscinus, vel non agnoscimuS, nec expendimus, utrum eodem dignus fir , necne. Hinc audias verba, quae invidia extorquet, hominem istum non esse dignum tanto bono. Iinino si quis invidiam excusat, non aliam allegat rationem quam quod indignus sit bono, quo potitur, vel fruitur, atque hanc indignitatem probaturus bonum eXaggerat, personam vero ejus, ad quam pertiner . ext nuat, immo vituperat. Haud obscure vero hinc simul liquet, quod invidiam praecedat odium. Etenim displicet nobis bonum in altero. non uno ex capite: id quod in praesente non inquirimus. Ergo ex eo, quod displicet, nascitur odium sq. 677. . Hinc vero sequitur tristitia, vel taedium, quod ex alterius bono percipitur, adeoque odium gignit invidiam g.7O . ,
mediante quidem judicio de indignitate personae. Nimirum odium Disiligod by
557쪽
odium nos impellit ad aversandum bonum alterius, quatenus alterius est g. 676 , tanto magis, quanto majori voluptati hoc ipsi esse existimamus 3 6ia . Quoniam itaque ita compellimur ad judicium, qued malum sit alterum potiri, vel frui hoc bono g. 3820, consequenter ad judicium de indignitate ipsius, neque
enim malum exillimamus alterum potiri, vel frui bono , nisi quatenus eum indignum judicamus, qui eodem potiatur , vel fruatur: ea singula in se experitur, qui in casu nascentis invidiae animum ad semetipsum advertit , nec eo destituitur acumine, quoc ad talia pervidenda requiritur.
EX propolitione praesente discimus, quandonam in nobis invidia oriatur&quaenam ad eam excitandam prae requirantur. Non persequimur jam ea, quae hinc pendent, cum in moralibus uberius dehisce laturus sit dicendi locus.
g. 7I4. Inuidia oritur, si alterum indignum judicamus bono, quo Invidiari Potitur vel fruitur. Patet definitionis veritas per propositiones m urerim praecedentes 3 7Ia. 7I . .
Quodsi forte deli teres in definitione hac invidiae reali non ex. primi odium , quod tamen veluti parens invidiae est, quemadmo. dum ex ii, clarissime perspicitur, quae ad confirmandam propositionem praecedentem aposteriori in medium adduXimus, principiis nostri, inani nioribu, stabilitis prorsus consentanea; scrupulus eodem modo eximitur, quo supra not. S. 69s. similem in casu simili exemimus. Nimirum ex iis ipsis, quae ad propositionem praecedentem dicta sunt, patet fieri non posse ut alter uin indignum judices bono, quo potitur, vel fruitur, niti quatenus eum odisti. Quod excipias fi/ri haud raro solere. ut etiam alteri invidiamus bonum , quo po- . titur, vel fruitur , etsi eundem arm mus; dissicultas haec, etsi primo intuitu haud levis videatur. facillime tamen tollitur. Constat enim nos eandem personum ex diversa causa amare posse,ac odisse,prouti ea, cum quibus nobis negotii est, Vel ad causam amoris, vel odii
558쪽
invidia num recepto ac communi usi loquendi conformis. Definitionem usui sequem realem deduximus ex nominali, quemadmodum & in theoriari confor- ceterorum affectuum factum est , ae in sequentibus a nobis
i fiet. Quamobrem & hic, & in sequentibus palam est , clefinitionem nominalem usui loquendi consorincm esse debere,firealis eidem convenit & exadversis realem abhorrere ab eadem non posse , fi nominalis ipsi respondet. Id hic repetiisse sussiciat, ne praeter necessitatem repetendum fit , quod semel dictum vel aliquoties memoria retineri potest , ut ubivis nobis succurrat , quando ejusdem meminisse debemus. Matthias Martinius in Lexico philologico ex Perotto allegat , quod invidere proprie sit ex alicujus rebus secundis dolore assici. Facile apparet dolorem hic non sumi proprio insignificatu , quo corpori tribuitur , nec animae competit nifi ejus respectu f. 3ι90 ; sed in sensu improprio , quatenus anima tribuitur independenter a damno quodam corpori illato. Nihil ergo ali. ud vocabulo isto denotari potest quam voluptatis oppositum, quod nos taedii nomine i gnivimus not. β. 3i8 ) , & in cujus praedominio insigni tristitia consstit cf. 619. . Perinde igitur est ac si Perottus assereret , quod invidiae proprie sit ex alicujus rebus secundis taedio ac tristitia assici. Atque hoc pacto invidia erit tristitia , vel taedium ex alterius rebus secundis perce. ptum. Enimvero quis est qui nesciat res secundas referri ad felicitatem hominis , cum eae dicantur , quae Voluptatem homini creant de ex quibus gaudio assicitur, consequenter quae hominem vel felicem reddunt, vel saltem felicem reddere existi- mantur g. 6,6. Iuxta Perortum itaque invidere proprie idem est ac ex alterius felicitate tristitia , vel taedio assici : id quod cum definitione nostra nominali prorsus consentit. Nec ab ea alienus est Priscianus , qui invidere idem esse assii mat
ac non ferre alterum bene agentem videre. Bene agere nimirum , rebus secundis uti ia felicem esse eundem hominis statum denotant. Qui vero ferre nequit, quod alterum rebus
559쪽
secundis uti, vel felicem esse videat, ita ut quasi aegre fiat oculis, si
in selicitatem alterius convertantur; is utique ex eadem taedio, vel tristitia assicitur. Cicero, Observante Manutio invidentiam
appellat, quod nobis invidia est, eaque dolorem ex alienis bonis
denotari idem Manutius monet: id quod cum nostra definitione nominali prorsus convenire per antecedentia manifestum. Autores isti, qui literas humaniores excoluere ac in eo studiorum genere celebritatem nominis sint consecuti non alias habuere notiones, quam quae communi usui loquendi respondent,& virationum etymologicarum significatum vocabulorum ad communem usum loquendi aptare solent. Quamobrem ex dictis abunde patet, definitionem nostram invidiae nominalem communi usui loquendi apprime convenire. Clariolus in Tractatu . de Passionibus antinae pari. a. art. 62. definitionem realem in- .vidiae condit , quod scilicet oriatur ex eo, quod alterum in
dignum judicemus bono, quod ipsi praesens est, vel quod certo
extiturum existim8mus , ut veluti jam praesens nobis idem reprae lentemus. Definitio igitur Lartesii realis eadem est cum ea, quam nos ex nominali nostra deduximus g. 714.). Quamobrem cum usu loquendi communi non minus, quam cum nobis consentit CarIesus.
Diximus ciceronem affectum, de quo nobis sermo est, inviden. tiam appellare. Rationem reddit Manutius, quod in definiendis animi morbi, per quos affectiis intelligit; anceps invidiae vocabulum vitare voluerit , quippe quod designet non modo dolorem ex is alieni; bonis . verum etiam insim iam ex adversa fama & publicam pravitatis alicujus opinionem , ut adeo nonnulli invidiam quoque pro odio sumi existimaverint Enimvero cum nos vocabulum in vidiae nunquam usuri simus nisi in eo significatu . quem ipsi vi definitionis vindicavimusJiobis ambiguitas vocabuli parum obstat. Quaenam vero inter odium ac invidiam agnatio intercedat , ex antea demonstratis abunde patet.
Qui alteri bonum , quo fruitur, aut quod est conferen- Ffcturi ' Υ y y 3 dum, vidis.
560쪽
dum, invidet, is pronus es ad eum bono ilio priuandum,aut quominus me obtineat impediendum. Si quis enim alteri invicet bonum, quo fruitur; is eum eodem indignum jud cat S II 2. consequenter mallet eundem bono isto destitui. Quantobrem si potest lubens conseret, quod ad eum bono isto privandum facere potest, adeoque ad id pronus est. Similiter si quis alteri invidet bonum, quod eidem Co serendum ; eum indignum judicat, cui id conferatur cy. 7l 2.1consequenter mavult , ut idem non obtineat. Quamobrem pronus est ad impediendum, si potest, quo minus Io obtineat
Confirmatur idem a posteriori. Ponamus Mevium invidere Titio sponsam divitem: ecquis nescit, eum convitia congerere in Titium ac propalare famae ipsius adversa, quaecunque noverit, immo quae de ipso novit in malam partem vertere, ne quicquam eorum praetermittat , quae ad sponsalia clitat venda
facere posse videntur Z Quicquid sit, si vel maxime inanis sit
omnis ejus conatus, ab eo tamen non abstinet, ne desit voluntas , etsi desint vires. Atque hoc ipso omnium clarissime perspicitur , quomodo invidia nos esticiat pronos ad privandum alios bono , quo stuuntur , vel quo potiti sunt. Ponamus Titium sponsalia nondum celebrasse, sed demum ambire. Quodsi Mevius invideat eidem sponsam, quam ambit , perinde ac in casu anteriori sparget rumores Titio adversbs , ut saepissime nec a calumniis sibi tomperet, praesertim ubi difficulter impediri posse existimat, ne i ponsa petita Titio maneat. Exempla, quibus propositionis praesentis veritas confirmatur , notiora sinit, quam ut plura coacervari opus sit. Id tantummodo notandum venit , Variari nocendi studium pro diversitate hominum, ita ut nunc majus, nunc minus ex invidia procedat: --jus quidem di flerentiae ratio in casu singulari haud difficulter datur, modo praeter offectuum theoriam habitus quoque m rates suerint perspecti.