장음표시 사용
591쪽
nobis tanquam mala repraesentamus f. 6 ), consequenter exsactis nostris taedio , acuoque ii ingens fuerit , tristitia afficimur c . 6i9 3 quod ea mala deprehendimus. Est adeo juxta Go-
csensum poeimentia tristulae . aut taec ii quaedam tbecies , quae Crii Ur e X eo, quod, quae fecimus, mala experiamur, leu sucta nostra praeterita l. lnqu9m mala nobis repraesentenni S; quod cum
de finit Mne nostra nominali atque reali prorsus convenit c . 73y. 7 9. . Nil obstat, quo minus molestias , quae nobis creant facta praeterita, ad mentem quoque i cseram VS, quatenuS eorum memoria nobis molesta est. Tum vero patet, facta praeterita non aliter nobis molesta esse posse, nisi quatenus taedia atque tristitia animum anxium & inquietum reddunt: id quod cum eo convenit, quod affectum molestissimum poenitentiam ostenderimus M. 738 . Immo illa inquietudo atque anxietas animi lavetur atque augetur, dum damna, quae incum imus & pericula,
quibus nos, vel alios exposuimus nobis repraesicritamus. Itir-eItus significatum poenitentiat ex GHbi lib. l7. cap. I. repeten S:
Poenitere, inquit, dicimus, cum, quae ipsi fecimus, aut quae de nostra voluntate nostroque consilio Des a sunt, ea nobis postea incipiunt displicere, sententiamque in iis nostram demutam US. Hic non abhorrent ab iis, quae dixerat G I Utu a deoque Cum nostris quoque definitionibus conspirantper i 60l Io. Porro Martimus in Lexico: Poenitere, inquit, simpliciter est doleo obsae tam meum , ouod admissum nollem. Dolor hic, quod persi patet, ad animum refertur, adeoque taediuin & in gradu exquisitiori tristitiam denotat. Est adeo Philologo sunmao poenitentia taedii aut tristitiae quaedam species orta ex co. quod factatio ma infecta osse mallemus: id qui d notioni poenitentiae quae notiis est, Convenire, partim ex definitione nominati s . S.), Pastilia ex propositionc sequento g. 76 I. intclligitur. idem etiam clarissime perspicitur ex ingeniosa, quam subjicit etymologia. Poenit eo, inquit, est a poena, quatenus esto Olor&,quem
P cerutet, is dulcudo a tu quaeli poenam suae temeritatis exigit.
592쪽
Consentanea his est definitio poenitentiae, quaIn tradit Augusti M. Poenitentia, inquietas est , quaedam colentis vindicta puniens in te, quod dolet commisisse. Cartesus in Train. de Passionibus animae pari. a. art. 63. definitionem realem poenitentiae dedit, quod scilicet malum excitet poenirentiam quatenus nos consideramus tanquam causam ejusdem: quae cum nostra definitione reali eadem est c739. . Etenim ii sumus causa mali, ea, quae fecimus,mala sunt 3.186. Onto ), consequenter ex eo oritur poenitentia , quod , quae fecimus , mala nobis vide
In stahiliendo communi ac recepto significatu voeabuli poeniten. tiae ad etymologiam quoque provocavimus, quem eidem Vindicat Murtinius, ipso Augustino praeeunte. In genere itaque tunen lumest, in ligni filatu communi vindicando ideo ab etymologiis , quas
tradunt Autores, argumenta peti posse, quod ratione, a rebus is sumere soleant,cum nescio quam voluptatem ex eo percipiant quod nomina rebus siris convenire observemus. Prosunt etymologiae et . iam contortae ac falis,modo rationes a re petitae sint tales,quae eidem conveniunt. Etenim convenientiam nominis cum re evicturi sibi
quid reperisse videntur, quod ad persuadendam aliis veritatem etymologiae suae conducit , ubi rationes convenientiae in re deprehendunt,si eorum clymologia admittitur. Exempli loco nobis esse pol. est ipla Martinius, qui vocabulum Germanicum Neve quo poenitentiam significamus, quatenus pro affectu sumitur. a vocabulo Latino reus deducit, quod reuert seu poenitere idem sit ac dolere se reum peragere. Etenim qui se reum peragit . is quod secit male a se factum esse fatetur, ac dolor animi sive tristitia nos reos peragens non alia est, quam quae eX eo percipitur,quod quae fecimus male a nobis facta existimamus. Hic ex falsa etymologia deducitur, Martinis eundem vocabuli fuisse significatum, quem nos eidem tribuimus. Obiter monemus, ex dictis manifestum esse etymologiarum ab Autoribus allatarum quendam usum in communi vocabulorum significatu stabiliendo: qui tanto certior,quo magis certum est Criticos
ea in re ultra Vulgus non sapere po; uisse, consequenter nonnisi notiones communeS, quibus communis vocabulorum significatus con
593쪽
Puem paenitet, is factum tinctum red e mallet. Quem enim poenitet, is quod secit malum esse existimat β. 7s G, adeoque idem aversatur 3. 38i consequenter non saceret nisi id factum jam esset. Et quoniam tristitia inde afficitur ἔ. 7s . , qua animum vacuum habere mallet; factum utique insectum esse, consequenter si per ipsum staret insectum
reddere mallet. Sunt adhuc rationes aliae , unde nascitur
cupiditas reddendi factum infectum, si fieri posset, veluti pericula, quae nobis ex secto nostro imminent, vel etiam damna, quae incurrimus & a quibus nos liberos esse cupimus. Propositionis praetentis veritas a posteriori adeo manifesta est, ut Critici in reddendis rationibus etymologiae vocabuli ad eam recurrerint, quemadmodum paulo ante a nobis annotatum est g. 76o. . Idem unusquisque in se experitur, quotiescunque poenitet eum jam factorum. Ponamus virum quendam eruditum conscripsisse aliquem librum de Quadratura circuli & postquam eundem publici juris secerat, reperire a v ritate aberrare, quam sibi invenisse visus fuerat, circuli Quadraturam. Nemo dubitat quod eum poeniteat, inventum luum a se publici juris fuisse factum, antequam virorum eruditorum iudicium expiscatus fuerat. Dum igitur mallet librum a se conscriptum nondum publici juris fuisse sectum; ecquis non videt, dum eum Poenitet publicationis, quod factum insectum reddere mallet. Ponamus similiter aliquem evulgasse consilia, quae animo agitabat, ac ideo scopo suo excidisse. Dum damnum sentientem poenitet, quod in tenipei ivo aliis dixerit, quae reticere debebar, ingeminare soler : utinam haec nemini
dixissem l manifesto me indicio, quod factum insectum reddere mallet, siquidem per se staret.
. Probe notanda est propositio praesens. quod ejus multus sit usua in moralibuq , ubi in bis cum poenit m tia plurimum negotii erit. Mox etiam patebit, quantum conserat ad inquietudinem animi hac cogitati ,
594쪽
tatio, quod praestaret si factum infectum reddi post et,& quod inde pocillimum p .ndeat disseren ta poenitentiae ab aliis trillitiae spe
Pαnitent AE Paenitentia animum admodum inquietum reddit. Si quem V β' enim poenitet ejus. quod fecit; is iueo, quod secit, tristitia, aut taedio afficitur f. 733. 9. Idem vero mullet fictum esse insectum 76 IJ. Enimvero cum iactiun insectum. fieri non
posse agnoscit, causam quoque, consequenter rationem tristitiae, vel taedii sui, tolli non pos e agnoscit I. 383. Ontol. , adeoque se a tristitia ista vel taedio liberari non posse certus sibi videtur j. H8. Onetol. . Quoniam igitur malum reputare debet, quod tristitia, & taediis consciatur I. 6I3. , inde quoque tristitia assicitur cf. 623 , atque adeo animus ejus inquietus est. Hanc inquietudinem unusquisque in se ipso experitur, quando eum facti sui poenitet. Clarimnae quoque percipimus, inquietudinem esse ex co, quod factum inscctum fieri haudquaquam possit. Quoties enim ipsimet damnamus, quod socimus , toties anxietas novum quasi impetum in auimum nostrum facit. Et iterati isti insultus inquietudinem animi constituunt, Sed praestat ea observari, quam verbis prolixis describi. Sussicit abunde attentionem cxcitasse ad ea, quae oboservari debent.
Quam molesta sit poenitentia, ut probe agnoscamas, plurimum resert. ingens enim adversus vitium prae sidium est ejus memoria. Ceterum hinc quoque intelligitur,cur a stellus molestissimus eme debeat poenitentia, quia animus angitur tristitia atque taedio, quod a nobis auferri non potest, nisi diuturnitate temporis , subinde autem vix ac ne vix quidem unquam evanescit. Hortamur itaque serio omnes, ut si eos facti poenitet,ad singula probe attendant quae omni acumine suo distinguere Valent, ne negligant illud, cujus maxime ha henda est ratio,ubi vitam felicem ac tranquillam degere voluprimas, nos vexo temerς infelices reddere noluerimus. g. Di illam by Corale
595쪽
Si quis in seipso acquiescit, ea, quaeJam fecit, facta esse
mavult, quam insecta , ita ut, s occaso ea agendi denuo sis 'H- ferret, eadem denuo faceret. Qui enim in scipso acquiescit, is quae fecit bene ac rite facta esse judicat, iisdemque gaudet f. 740. ), consequenter insigni prorsus voluptate inde assicitur 3. 6Iq. ). Quamobrem ea, quae secit, adhuc appetit g. 89. J,
tanto quidem magis, quanto major est voluptas, qua inde aD
scitur 9. 391. . Enim vero ea, quae appetimus, facimus , si quidem faciendi occasio sese offert , nec quicquam actionem impedit. Quamobrem si ea, quae iacit in teipso acquiescens, denuo faciendi occasio sese offerret, cum nihil actioni obstet, sed potius gaudium, quo inde afficitur, ingens admodum stimulus sit ad faciendum , 6os. di idem denuo saceret, adeoque fieri non potest ut ea, quae fecit, infecta potius, quam facta mallet. Ea igitur sacci mavult, quam infecta.
Experientia idem confirmat omnium clarissime in eo c2su, quo ex iis, quae bene ac rite sacti sunt, ansam nobis nocendi ad taedia creandi capiunt invidi ac malitiosi. Quodsi enim in nobis uici ipsis acquiescimus, factis nostris ad trutinam rationis appensis, ultro fatemur, nos idem denuo Disturos, quod fecimus, si quidem id faciendi occasio denuo offeratur. Immo ultro fatemur, nos idem facturos fuisse, etiamsi vexas ac taedia nobis ideo creanda praevidissenius. Non simulata esse haec verba in aliis ex co intelligitur, quod inter medias vexas, ac inter mille taedia , quae ipsis creantur, laeti sint ae conterato
animo. Exemplo nobis sunt Apostoli, ob evangeli una de Christo praedicatum vexis dirissimis obnoxii, sed medias inter calumnias laetissimi. Si quis vero in seipso acquiescens experimenium in se capit, is sinceritatem judicii ipi sensu interno percipit, ut de ea dubitare haud quaquam possit.
Non obit.it acquiescentiae in se ipse, quod quis malitiae illorurn indignetur, qui ipli Vexas creant ob ea quae bene ac recta iacta
596쪽
sunt: neque enim ea illi contrariatur, sed penes eam subsistere potest, quemadmodum exsequentibus clarius elucescit. Quemadmodum vero poenitentia id praecipui habet, quod factum insectum mallenita acquiescentiae in seipso non minus peculiare est, quod factum potius factum. quam insectum mavult. Sicuti igitur porro Martinius poenitentiam definit per dolorem ob factum meum, quod admissum nollem; ita e contrario acquiescentia in seipso vi propositio. Mis praesentis definiri poterat per gaudium Pu voluptatem ob factum meum , quod admissum volo. Atque ita quid sit acquiescentia in seipsio ex poenitentia rectius intelligkurioppositis juxta se postis ma iis elucescentibus: id quod etiam in aliis casibus obtinet, veluti dummitas ex morbo clarius innotescit.
Acquiescentia in seipsio animum reddit quietum. Qui enimis in seips, acquiescit, ob stinum suum gaudet g. 749. & ea, qu*t' secit, facta esse mavult , quam insccta 763. γ, consequen'
ter adhuc appetit, quae appetierat ante, minime sutem ave satur, quae ante appetierat. Quare cum contrariis appetit,bus & aversationibus vacuam habeat mentem, nec adsit quod eum a sententia sua dimovere possit, quin potius gaudium, seu voluptas, qua fruitur, stimulo ipsi sit ut in eadem sententia firmiter persistat; animus ejus quietus est, qui in seipso' acquiescit. Inprimis ea clarissime percipitur, ubi inter mille taedia, quae nobis creantur ab invidis ac malitiosis hominibus, immo inter nefandas ac abominandas quascunque vexas caput veluti suum extollit acquiescentia in seipso. Sunt quaedam hujus quietudinis aut, si vox communior magis placet, quietis antini in aliis indicia , unde haud obscure colligitur. Sed de his suo tempore in moralibus agendi locus erit, ubi cum patientia n
his erit negotium. Haec ipsa quies, quae gaudium singulari quadam ratione modi.ficat, hanc gaudii speciem ab alio quocunque gaudio distingui facit. ut ideo jure merito pro peculiari assectu habeatur. Ab ea est illa assectus hujus dulcedo, quam innippere praedicat Cartesia/, & qua semel Diuili do by Corale
597쪽
semel degustata non exiguam felicitatis humanae, immo praecipuam ejus partem, in acquiescentia hac interiore reponimus.
Gloria est gaudiumis quod percipitur ex aliorum de nobis Gloria dein nostrisque benigno judicio. Si gaudium nastens fuerit , ejus mst uloco voluptas percipitur in minori gradu, quam qui ad praedominium, in quo gaudium consstit f. 6I . , sussicit. Dicitur autem judicium aliorum de nobis aliisque benignum, si ea, quae fecimus, bene ac recte a nobis facta e 12, quaque nobis sunt, ea bona esse
iudicant. Dari istiusmodi gaudium per propositionem subsequentem patet, quam ideo ad evincendam definitionis hujus realitatem subjungimus, quemadmodum jam in aliis casibus a nobis factum fuit.
Si quis benignum aliorum de se suisque judicium si reprae- Rὸ olita,
sentat , gaudio Uicitur, seu quod perinde est, ex opinione benigni desinitori aliorum de nobis nostrisque judicii multoque magis ex ipso judicis gloriae avi voluptate, uel gaudio oeicitust. Si quis enim sibi benignuin alio. fructa. rum de se suisque judicium repraesentat; is vel novit alios judicare , vel existimat alios judicaturos esse, quod quae secit bene ac recte secerit, quodque ea bona sint, quae ipsi sunt S. 76s . . Quamobrem & persectionis sui ipsius ac operis sui, vel perseel ionis aliorum, quam sibi promovisse videtur, conscius est, sive illa vera fuerit, sive apparens G. 34. 3s . , adeoque voluptate multiplici , siti , vel prorsus gaudio assicitur g. 6I4. .
Idem confirmatur a posteriori. Exempla inter eruditos maxime obvia sunt. Ponainus Geometram quendam conscripsisse Tractatum de novo quodam curvarum genere , hactenus Geometris ignoto , ac novis ullam esse artificiis analyticis in symptomatibus earum investigandis. Quodsi iam hoe 1criptum suum ad opinionem Geometrarum refert sibique per- Dddd a suadet,
598쪽
' suadet, quod plurimum fini ejus judicio ac ingenio tributuri, opusque suum maximi iacturi ; gaudio prorsus singulari persunditur , quo veluti extra se rapi videtur , &nil magis in Vo tis habet , quam ut judicia Geometrarum peritorum actu percipiat. Quodsi contingat Geometram quendam primi ordinis laudare opus ipsius ; gaudium ejus multo intensius redditur : quod in causa est ut aliis narret judicia aliorum de suo opere , monstrans literas , in quibus ea ad ipsum perscripta sunt, vel locum librorum, in quibus elogia operis sui leguntur. Enimvero gaudium istiusmodi non tantummodo in Geom tra ; sed in aliis quoque viris doctis observare licet, sive The
logi suerint , sive JCti , sive Medici, sive Mathematici, sive
Philosophi, sive Literatores, seu quocunque demum nomine veniant. Immo cum necesse non sit, ut, qui benigna aliorum judicia de opere suo sibi promittit, istiusmodi judicia mere tur , vel certam spem foveat, opinione sallaci ad affectuum genesin sufficiente; gaudium eximium in iis promiscue observare datur, ubi Opera sua, vel inventa, quae sibi esse opinantur , ad
aliorum opinionem reserunt. Notus mihi fuit ante annos Complures Medicus quidam haud incelebris , qui cum esset principiorum astronomicorum prorsus ignarus, & in elementis Gemmetriae adeo hospes , ut tres in triangulo rectilineo angulos duobusrectis aequales esse ignoraret, in elementis Arithmetica adeo rudis , ut ne quidem abacum Pythagoricum perspiceret, multo minus multiplicatione ac divisione consueta deiungi posset, audacia tamen vix credibili omnem Astronomiam reso mare I calculum astronomicum, praesertim eclipsium , facit, tare volebat. Nemo non me vel tacente intelligit, quam pueriliter a vero aberrare debuerit, ubi nova sibi invenisse visus est. Hoc tamen non obstante cum inventa sua Cassinistis, Hevelianis, Keplerianis longe praestantiora existimaret orbemque ea
visurum in lammam admirationem abreptum iri fibi persu deret , tanto saudio efferebatur, quanto nunquam elatum vitat
599쪽
viderim alium. Excmpla cumulare licet,si quis vulgus eruditorum adire velit,quod felix est errore suo. Suppeditant quoque exempla artific apera sua, quibus perficiendis incumbunt, ad , aliorum judicia referentes. Praeterea attendendum est ad actiones morales; quas qui ad aliorum Opinionem reserunt,gaudere deprehenderis ubi eas laudari audiunt, vel easdem laudatum iri fibi persuadent. Gaudium hoc prorsus differt a b eo, in quo acquiescentia in seipso
consistit. Ipso sensu interno utrumque a se invicem discernere licet. lneandem inquiremus sollicitius in Psychologia rationali. Intens autem differentia a nectum unum ab altero tanquam duas diversas gaudii species distingui jubet. Utiliter uterque conjungi tur: sed de eo dicendum erit in philosophia morali. ubi varios affe
ctuum usus atque abusius exposituri sumus, ut eos in rem nostram vertamus, ab his vero nobis in eamus.
f. 767. Si quis gloria commovetur, is quae ferit, vel ibi sunt, ab aliis quanis quis
bona existimari opinatur. Gaudium enim percipit ex benigno gloria εςm aliorum de se suisque judicio cf. 761.). Quamobrem cum alio- movςβφη 'rum de nobis nostrisque, adeoque iis, quae secimus, vel quae nobis sunt, judicium tunc benignum experiamur, si ea, quae lac, mus, vel quae nobis sunt, ab aliis bona existimantur cf. est.), qui gloria commovetur, is ea quae fecit, vel quae sibi sunt , ab aliis bona existimari experitur. Enimvero affectus etiam oriuntur fi tantummodo nobis sit boni, vel mali opinio , cum sussiciat ejusdem confusa repraesentatio f. 6os , adeoque gloriae quoque asscetiis animum ejus invadere debet, si quae fecit, vel sibi sunt, ab aliis bona existimari , aut ubi nondum aliis innotuere, bona judicatum iri opinatur.
Propositio haec convertenda a nobis est in usum definitionis rea. lis. Conversim igitur eidem subjicimus.
Si quis ea , quae fecit, vel quae si sunt , ob aliis bona Irim uitὸνι.
600쪽
invadit. Etenim si opinatur , quae secit, vel sibi sunt, ab aliis bona existimari ; benignum sibi promittit de se suisque judicium aliorum 3.76s.). Enimvero si benignum di aliorum de se suisque judicium repraesentat, gaudio assicitur 3 766. , in casu
scilicet affectus Orientis , ubi quis bonum existimat aliorum de se suisque benigna esse judicia. Quamobrem cum gaudium istud gloria sit f. 76s.θ; gloria commovetur, ubi affectus animum ejus invadit.
- Non sine ratione praedicato adjecimus restrictionem . propterea quod dantur homines,qui ad aliorum de se suisque judicia parum attendunt, adeoque nee gaudio assiciuntur,ubi benigna sunt. Aissctus adeo in istiusmodi subjectis, quorum ad gloriam non dispositus animus est , nullus oritur. In simili autem casu semper tacite supponimus affectum quendam oriri, nobisque tantummodo animus est inquirendi in affectus illius speciem.
g. 769. stiria def- Gloria est affectus,qui oritur si ea , quae fecimus, vel nobis nitio reali . sunt,ab aliis bona existimari opinamur.
E. gr. Ponamus Poetam sibi repraesentate elogia ab aliis in carmen suum conserenda, vel legere in scriptis aliorum encomia. quibus ipsum ob poema a se conditum ornanti singulari quadam specie gaudii animum ejus commoveri res omnibus explorata est. Hanc vero gaudii speciem gloriam appellari monuimus f. 76s . . Gloria igitur commovetur animus Poetae. Dedimus exempla alia definitionem stloriae nominalem illustraturi, quae etiam ad definitimnem realem ii strandam trahi possunt. Immo definitio realis ex nominali sine ambagibus exsculpi poterat, quod scilicet sit affectus ex opinione benigni aliorum de se suisque judicii ortus, nisi subinde confultius esset ipsum judicium,quale sit, statim exprimi,ut citra ambages procedat applicatio.
I. 77O. D, ι, ιηbi De itio gloria Iam realis , quam nominalis notionibus ausia Aut communibus edi Agniscatui in philosephiam introducto confirmatui rece-mis. Negari non potest , gloriam vulgo non pro affectu sumi, pro conser- sed pro causa affectus. Affectui enim nullum peculiare im-