장음표시 사용
61쪽
moralibus amplissimus est . quemadmodum suo tempore constabit. In arte quoque inveniendi non postremum sibi locum vindieat. In Physicis patebit ratio a priori,quatenus sensationes per mutationes in organis sensoriis sunt explicabiles. Ceterum propositionis praesentis in ea su speciali utilitatem dudum agnovere Optici,quibus in propositionum a posteriori stibilitarum numero suit: lumen vehemens visibilia quaedam obseurare, veluti lucem debiliorem, seu quando lux ..debilis eum sorii conjungitur, quemadmodum videre est apud Al-haetenum Opticae lib. I. n. 32. f. 2o. ex editione Rifheri. Prineipium vero istud opticum universalius esseeit Ri erus Opticae lib. 2 n. 2O. dum ita enunciat: visibile majus ossicit minori. Uisio multum valet ad sensationes omnes, immo porro ad perceptiones ac notiones omnes penitius intelligenda . Visio enim sensationis species est, adeoque cum ceteris sub eodem genere contentis communia habere debet g. 24 l . Ontol. 3. Similiter sensatio perceptionum quaedam species est 6 67. , atque adeo denuo cum ceteris perceptionibus communia habere debet cf. cit. Ontol. . Et eodem modo patet, notionibus quoque communia esse debere cum perceptionibus. Unde consequens est, a visione abstrahi posse, quae omni sensationi, immo pediceptioni ac notioni omni respondent. Exemplum hahemus in differentia perceptionum, quod aliae sint elatae, aliae obscurae: aliae distin. nae, aliae confusae. Etenim ex Elementis Opticae Gelidis apparer, jam olim visionem distributam esse in claram & obscuram ,& claram subdivisim in confusam atque distinctam. Ad notiones quoad rem ipsam illam disserentiam applicavit Valerianus a Uas nisi, e Capucino rum similia, in Logica: Cartesius vero etiam nomina retinuit. Utriusque vestigia secutus est Leibnuius, qui multum tribuit acumini Valeriani Mogni , terminis cum Cartesio assumtis adjungens notiones Volariani definitionibus Euclideis apud Herigonium in Cursu Mathematico consentientes. Nos disserentiam illam admisimus &ejus multiplicem jam in Logica usum fecimus,atque ad ulteriorem in Psycholoeta. Philosophia morali & Arte inveniendi transseremus obraiiones modo susius inculcatas, scilicet quod deprehenderimust, notionibus visionis obscurae, clarae, consula, distinctae inessa generales, aut eas potius ad generales revocari posse, atque hasce generales convenire ad amussim eum explicationibus Valeriani a Leibnitis in Ailis Eruditorum A. I 684. pH . propctu idem factur si nee eruisnus,nec Leibnitius ante de eo cogitasset, nec Cartesus terminos opticorum
62쪽
-- eorum ad omnem cognitionem promiscue transtulisset, quoniam n . . bis in more positum fuit a prima juventute scrutari universalia, quae notionibus Mathematicorum eorunaque mes hodo insunt, atque eadem ad Logicam perficiendam ct mentem humanam cognoscendam applicare. Non vero ii videmus aliis laudem suam, si qui ante nos viventes vel ea perspexerunt, quae proprio Marte fuimus assecuti, ut lubenter aliis accepta referamus etiam ea, quae nobis debe. mus, modo nobis cunitet de eo, quid senserint alii.
s. 77. Obiectumsensibile, vel etiam disi ita simpliciter dieitur, nonduquod sensu percipi potest, seu, quod in Organo sentorio aliquo desinitio
emcere potest mutationem, per quam eidem in mente respondens perceptio explicari potest c=. 6 7. . Unde porro liquet, quid in specie dicatur vi ibile , audibile , odorabile, gustabile iactile.
Probe hie notandum est, quod jam ex antecedentibus claret, sensibilia triplici modo considerari posse, vel quatenus insunt objecto, vel quatenus mutationem inferunt in organo sensorio, vel quatenus denique percipiuntur ab anima. Hie sensibile tertio modo consideratur, cum jam aliud non intendamus, nisi ut doceamur. ruomodo a mente percipiantur objecta mutationem organis sen-briis actione sua inducentia.
g. 78. Anima in sensationibus suis nihil immutare potest, nee Forma per . unam alteri pro arbitrio substituere valet, dum objectum sensi- Ptionum bile in organum Iensorium agit. Etenim sensationum ratio μ=σrbitrio continetur in mutationibus, quae organis sensoriis ab objectic in
sensibilibus inducunmr I. 63. , adeoque posuis istia mutatio - Θ 'nibus ponuntur & ipsa g. II 8. Onol. P. Quoties itaque ea
dem mutatio in organo accidit & quamdiu eadem mutatio
in organo subsistit, tamdiu quoque perceptio eadem i89. Ontol. . Fieri igitur nequit, ut anima in sensatione leu pereeptione objecti sensibilis pro arbitrio suo unum pro altero substituat, vel integram aliam esse jubeat,consequenter insensa-F a tioni-
63쪽
tionibus suis nihil immutare potest, nec integram mutare valet,
dum objechum aliquod sensibile in organum sensorium agit cf. 29O. Ontol. 9.
Idem etiam sic ostenditur. Ratio sensationum continetur in mutatione, quam objectum sensibile organo sensorio inducit . 6s. , consequenter dum mutatio in organo contingit, sensatio in mente necessario est l. 298. Ontol. , & quidem haec potius de talis, quam alia . S6. Onrol. ). Quare eum absoluto necessarium in se immutabile sit, hypothetice autem n cessarium tamdiu mutari nequeat , quamdiu salva est conditio,
sub qua necessarium *. 323. Ontoc jue sensationes vero vel absolute, vel hypothetice necessariae esse debeant per demonstratae, ieaedem tamdiu mutari nequeunt, quamdiu salva est mutatio in organo, consequenter fieri nequit, ut mutatione in organo eadem atque immutata anima quidpiam in sensatione immutet. Idem etiam patet a posteriori. Si fragor tormenti aurem serit, minime essicere potes, ut ejus loco percipias sonum blandiorem. Si foetor nares Occupat, essicere nullo modo potes , ut vel ejus loco odorem suavem, vel laetorem saltem minus molestum percipias. Si ex data quadam distantia objectum quoddam adspicias, tui non est arbitrii, an majus, an vero minus; an hisce potius, quam aliis qualitatibus praeditum objectum sentire velis. Nihil igitur in sensationibus mutare vales, sed tales utique admittere debes , quales te inconsulto oriuntur.
Nemo non hoc in se experitur,& qui sensationum dependentiam a mutationibus in organo sensorio perspicit atque adeo agnoscit illas per has intelligibili modo explieabiles esse; ia abunde quoque convinei turde veritate propositionis hujus a priori: quem in finem addidimus demon strationem, eum pro instituto nostro sussicere videretur.ut eam a posteriori stabiliremus. Iudicent vero posteri, quid sentiendum sit de hominibus satalem omnium rerum necessitatem ad destructionem libertatis animae plenariam eum eversione omnis religionis, virtutis, justitiae, ae societatis eivilis tendentem hine ex seulpentibus mihique tanquam crimen objicientibus, ut ad criminationea resPonsurus pro- . ferre Diuiliasu by Corale
64쪽
ferre non potuerim, nisi quae male sanos deridendos propinarent a partium studio remotis. Ceterum propositio haee, quemadmodum ceterae omnes, suum habet in praxi inrali usum. Etenim eum actiones nostras seeundum rationem dirigere jubeamur, obstaeula nobis objiciunt sensus: id quod suo loeo distinctius explicaturi sumus. Quamobrem impedimenta ista remoturi probe nosse debemus, quantum sensationes ab arbitrio nostro pend ant,& quousque anima nullam prorsus in easdem potestatem habeat. In praesente igitur propositione docemus, quod serma sensationum sit ab arbitrio animae prorsus indepen dens, nec eidem competat potestas in ea quidpiam immutandi.
tum agis s necessario sientimus, seu in animae potesate postum tis mut non est, utrum velit sentire, nec ne. Id patet unieuivis ad ota tionum in iam quovis momento experientiam attendenti. Eteniin si 'Eβηρ σobjectum visibile in oculos apertos radios immittit , arbitrii se tui non est, utrum istud videre velis. nec ne; sed necessario idem
vides, sive velis, sive nolis. Similiter si sonus in aures illabitur ; earbitrii tui non est, utrum audire velis, nec ne; sed necessario audis, sive velis, sive nolis. Si emit via odorisera nares assiciunt, vel cibus comminutus & saliva perfusus linguam contingit , arbitrii tui non est, utrum odorem, vel saporem percipere velis, nec ne; sed utrumque necessario percipis, sive velis, sive nolis. Eodem modo si manum fronti admoves; arbitrii tui non est, utrum tactum percipere velis, nec ne; sed frontem manu tangi necessario sentis, sive velis, sive nolis. Nullus igitur datve sensus, in quo veritas propositionis praesentis experimento in te ipso facto extemplo confirmari nequeat. Idem tamen vi antecedentium a priori quoque ostendi. tur. Etenim in mutatione, quam objectum sensibile organo inducit, continetur ratio lassiciens sensationum s. 6S . Quam mobrem fi mutatio in organo tensorio accidit; mens quoque ne-οῦ cessario sentit g. 298. Ontol- , consequenter in arbitrio ipsius
positum uou est, utrum sentire velit, nec M.
65쪽
Qualis sit istaeo ixistentiae mutationum in organo sensorio& per ceptionum in anima necessitas, an absoluta, an hypothetica, in praesenti definiri minime potest. inaesh altioris indaginis est, utpote a commercio inter mentem & corpus intercedente tota pendens. Param autem refert respectu libertatis animae, utrum absoluta sit, an hypothetiea: id quot ex inferioribus patebit, ubi in notionem libertatis inisquisiverimus. Absonum igitur est ex necessitate eoExistentiae mutationum in organo & perceptionum in mente exsculpere satalem necesitatem libertati interitum minaturam, cum libertas salva sit, si vel maxime necessitas illa sit absoluta. Enimvero quid est tam absurdum, quindicatur ab aliquo consequentiariorum 3 Ceterum quando hic de mutationibus in organo sermo est. ad eas reserimus , quicquid in eorpore accidere debet, ut perceptioni in mente sit locus, utut hic nobis perinde sit, qualia sint ea, quae in eorpore nostro contingunt, dum sentimus. Ita V. gr. mutatio, dum videmus, in oculo iacta includit etiam
motum per nervum Opticum ad cerebrum usque continuatum. Prae
terea notandum Venit, nos & hie, ct in omni ea su simili supponere statum eorporis vivi ct hominis vigilantis: id quod sequitur ex eo, quod modo inculcavimus, neque enim in corpore mortuo, vel etiam in homine dormiente integra locum habet mutatio. quae in corpore praerequi ritur, ut anima sibi objectum repraesentet ejusdemque repraesentationis sibi conseia st. Talia opportune monemus contra eos, qui incipiandis verbis sunt assidui, ut acumine praestare videantur.
mur impe- peditur. Etenim si organum sensorium ab objecto sensibili a--nd Ien' vertimus; objectum in ipsum agere seu mutationem in eodem Dii 'πςm, producere nequit, qualis per structuram organi possibilis: quod per se patet. Enimvero si mutatio in organo sensorio non contingit, nulla amplius sensationis datur ratio lassiciens g. 63. , consequenter cum absque ratione sufficiente nil quicquam esse possit sq. Io. Onto , cessabit quoque in mente sensatio seu perinceptio c9. 63. . Quoniam itaque ex aversione organi intelliaritur, cur nulla in mente fiat sensatio per demonstrata ; aversio organi ab objecto continet rationem sufficientem, cur idem
66쪽
organi sensorii ab objecto sensibili j. 726. Onrol.).
A posteriori obvia experientia idem innotescit. Etenim si oeulum avertimus a luna, ne radii ab eadem propagati in eum illabi possint; lunam non videmus. Si manum retro himus a superficie globi rotundi in tenebris , nec rotunditatem ejus tactu percipimus, qui in figura percipienda visus vice langebatur. Neque aliter rem sese habere deprehendimus in sensibus
ceteris. Utile est nosse, quo usque nobis aliqua sit in sensationea potestas, cum in moralibus, turn in arte inveniendi: id quod suo loco lucule tius constabit.
modo impeditur 3 in anima quoque sensatio 1mpeditur. Quoni- impedirniam per actionem objecti sensibilis in organum sensorium inte, sensu on mligitur , cur mutatio quaedam in eodem actu contingat , quae vi structurae ejusdem possibilis erat; ratio hujus mutationis est actio ista g. 6. Ontol. , adeoque mutatio, quae organo inducitur, effectus ab objecto sensibili productus f. 886. Ontol. 9. Quare cum actio causae essicientis ponenda sit, si effectus poni de- . beat g 898. Onto ); actione in organum sensorium impedita, adeoque cessante T26. Onto ), mutatio quoque in Organo cessare debet. . Enimvero ratio sensiationis cum in ista contineatur 9 6 . , cessabit quoque ratio sensationis, consequenter ipsa sensatio g. 7o. Ontol. . Quoniam itaque ex impedita actione objecti sensibilis in organum sensorium intelligitur . cur nulla in mente fiat sensatio per demonstrata; impedita actio O tecti sensibilis in organum sensorium continet rationem sum cientem, cur idem minime sentiamus. Impeditur adeo sensatio per impeditam actionem objecti sensibilis in organum te sorium a ApO
67쪽
A posteriori idem adeo obvium est, ut notio propositiO- ni praesenti respondens inter communes reserri mereatur. Sanesi oculos claudimus, ne radii ab objedio visibili propagati in oculum incidere possint; hoc ipso impeditur, ne visibile vi luminis in oculum agat f. 726. Ontot . Cessat vero tum etiam visus objecti alias videndi. Similiter si aures obturamus, ne sonus illabi possit; actio soni in aurem impeditur: tum vero nec ionum auditu percipi manifestum est. Si nares digitorum supremis articulis ita intrusis , ut vix spiritum per eos ducere licear, obturemus, ne scetori pateat ingressiis , essi uviorum a corpore foetido exhalatorum actio in organum olfactus impeditur: scetorem vero tum a nobis minime percipi cxperimur. Quovis
igitur momento quilibet in se experiri potest, impedita actione objecti sensibilis in organum sensorium impediri quoque sensationem, alias in anima extituram. Propositionis praesentis eadem est utilitas,quae praeeedenti : quod ideo monemus,ne quis contemnat,quae vulgaria videntur. Ex vulgaribus enim tanquam seminibus nascuntur sublimia & a communibus notionibus maxime remotar id quod vel sola Elementa Gelidis docere poterant, ex ipsa autem philosophiae universae pertractation Iesitima, tum etiam ex Arte inveniendi evidentius elucescet.
Δ, δε- Si sensationem ea , quam habemus , fortiorem in nobis Dobilitandi citamus; hanc aegre, immo proesus non appercipi nus. Sensatio sensationem, enim sortior ita obscurare potest debiliorem , ut hanc prorsus non appercipiamus 3. 76. . Quare si ea quam habemus,la tiorem in nobis excitamus; essicitur omnino, ut eam, quam habemus, vel aegre, Vel prorsus non appercipiamuS.
Principium hoc maximi momenti est in mente a sensu abducenda. qui eidem periculosus. Confirmatur a posteriori. E. gr. si lignum putridum in tenebris eonspicis ; accensa eandela sensum lucis adeo debilitas, ut prorsus non lucere videatur. Alia voce quae legis pro nuncians impedis. ne mussitantium verba percipias. Sussitu odorem suscitana sce toris perceptionem fugas.
68쪽
. 83. Regulae perceptionum dicuntur, quas anima observat in percipiendo, seu juxta quas perceptiones ipsius explicari pon1unt. Unde in specie Regulae sensationum sunt, juxta quas sensationes in anima explicari possunt.
Exempla reg larum sensitionum sunt propositiones proxime praecedentes I. 78. Sseqq. . Neque alium in finem regulas illas proposuimus, quam ut sensationes inde explicemus, quoties nobis in poste. rum eum ipsis erit negotium.
q. 8 . Leges perceptionum sunt principia generalia regularum perceptionum. Et hinc in specie Lo siensiationum dicitur principium generale regularum lentationum. De nominario fit ad imitationem regularum S legum motus g. 3 a. 3o3 Cosem I . Nostium vero inprimis est in Psyehologia empi. xiea stabilire leges di reg alas inde pendentes generales perceptionumae eogitationum, quod iis utamur in moralibus ad regimen assionum liberarum rite instituendom. Q nemadmodum enim in philosophia naturali absque regulis motus explicari nequit, quomodo corpora pro arbitrio nostio movere valeamus ; ita Auoque in philosophia praitica absque regulis perceptionum doceri non potest, quomodo assionea nostias liberas pro arbitratu nostro dirigamus.
Lex sensationum haec es proposito : Si is organo aliquo sienseris ab ofecto aliquo sensibili quedam producitur mutatio 3 in mente eidem coexistit sensatio per illam intelligibili modo explicabilis,leu rationem si tentem, cur At cur talis sit, in illaaσnossens. Veritas propositionis abunde patet ex antecedentibus. Neque enim, si rem potius, quam terminos spectes, aut ad terminorum explicationes in anterioribus traditas g. 6s. 66. 77. animum advertas, differt a principio cognoscendi corpus suum supra proposito l. 36. & dependentiae perceptionum a corpore notione cl. 37. . Immo talis est, ut Obviis ex- Tossii Pbcbologia. 9 G perieu Regula
69쪽
perientiis statim confirmari possit, si de veritate ejus dubites. Enimvcio in demonstrandis regulis sensationum G. 78. M seqq. usi sumus propositione ista tanquam principio c*. 876. Onια . Est igitur lex sentationum 84. .
Legi huic plurimum lucis affundit optica, eum in ea reguIae visionis. quas adeo sensus prineeps observat, explicentur. Patet enim eas tanquam ad rationem ultimam ad propositionem praesentem reduci. SuCficit vero regulas visionis per experimenta & observationes stabiliri. s. 36. . .
Si mutatis in eodem organo sensioris eagem est sensitio quoque in anima eadem esse debet. Etenim sensatio agnoscit inmutatione Organi rationem lassicientem, cur sit A cur talis fia g. 85. . Enimvero si in duobus casibus eadem ratio sussiciens ponitur 3 quod in uno casu vi illius fuit, etiam in altero vi ejusdem esis debet 3. l89. Ontol. . Ergosi mutatio in eodem Organo sensorio eadem est; sensatio quoque in anima eadem esse debet.
Magnum hoe priueipium est in omni sensationum doctrina. in sum ejus amplissimum loquitur optica, eum per immediatam eo equentiam inde fluans principia visionis generalia phaenomenis visus demonstrandis inservientia, veluti quod duo objecta videantur ejus-- dem magnitudinis, si imagines in oeulo eandem magnitudinem habent, consequenter si sub eodem angulo Videntur. Non minulla gem ad alias quoque sensationes applicari potessi g. 87- ' .suodsi ergo eontingat a diversis obessis sen ilibus ea dem in eodem organo Iensoris produci murationem , eadem appar re debento Etenim si a diversis objectis sensibilibus in eodem organo sensorio eadem produeitur muratio; sensatio quoque. in anima eadem esse debet β. 86. . Quare cum sensationes sine. perceptiones g. 6 I. , perceptiones vero objecti repraesentationes f. 24. ; anima sibi in hoc easu objecta diversa tanquam eadem repraesentare debet. Quoniam tamen in se diversa sun
70쪽
non eadem per θpothesine, eadem tantummodo apparent. Patet igitur diverta Objecta eadem apparere debere, quoties con- tirgit eandem ab iis mutationem in eodem organo sensorio
Produci. Hoc princip um continet rationem generalem, eur sensua subinde diversa repraesentet tan quam eadem, adeoque fallat , seu apparere quid faciat, quod non est. In omni Optica plurima oecurrunt exempla, quae sub hae lege continentur e est enim sons plurium deceptionum
Si mutatio in organo sessoris eodem diversa est Iessatis Dis sit.
quoque in anima diversa est. Ponamus enim, si fieri potest, mu- tis sensatis. tationem in organo sensorio esse diversam, sensationem vero nis ratio. eandem. Quoniam in mutatione, quae in Organo accidit. Continetur ratio, cur talis in anima potius sit sensatio, quam alia
3. 63. e, per diversam mutationem in organo intelligibili modo explieari poterit, cur eadem sensatio talis potius sit, quam alia 3. 16. Ontol. , consequenter cur anima hoc potius objectum, quam aliud, idemque hoc potius modo quam alio sibi repraesentet 9. 24. : quod cum sit absurdum, sensiatio in mente eadem esse nequit, si mutatio in organo diversa est. Erit igitur
Absurditas ista magis adhuc elucescet in Psychologia rationali. Confirmatur autem experientia. Etenim si beneficio speculorum vel . ivitiorum politorum essiciamus, ut alia objecti in oculo delineetur ima. .go, quam delineari solet, ubi nudo oculo idem contuemur ; objectum quoque aliter videri manifestum est. Similiter eonstat, unum idemque objectum non idem apparere in diversis distantiis, ita ut v. gr. globus elonginquo visus instar disci exhibeatur. Constat autem aliam globi in oeulo imaginem delineari, si fuerit in vicinia constitutus; aliam ve- . eo, si longinquo intervallo a nobis fuerit remotus. Iam ex imagine inioeulo redditur ratio, cur nobis instar disci appareat globus e longin. quo visus,& cur rotundus appareat in vicinia oculo objectus. Unde nemo non fatebitur, absonum lare, globum S in vicinia,& elonginquo instu disti videri debere, vel in utroque casu conspici convexum, G a ut Disitirco by Cooste