Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a vicesimo primo ad vicesimo quintum continens

111쪽

Liber XXVII. A. v. e. 54b.

per tumuli obliqua in agros serret. Ipse expeditos, qui pridie stationes hostium pepulerant, ad levem armaturam infimo it stantem supercilio ducit. Per aspera primo, nihil aliud quam via impediti, iere; deinde ut sub ictum venerunt, telorum 12 primo omnis generis vis ingens effusa in eos est; ipsi contra

saxa, quae locus strata paSsim, omnia serme missilia, praebet, ingerero, non milites Solum, sed etiam turba calonum immixtat 3 armatis. Ceterum quanquam adscensus difficilis erat et prope obruebantur telis saxisque, assuetudine tamen succedendi muros

14 ot pertinacia animi subierunt primi. Qui simul cepere aliquid

aequi loci, ubi firmo consisterent gradu, levem et concursatorem hostem atque intervallo tutum, quum procul missilibus pugna eluditur, instabilem eundem ad cominuS conSerendas manus, expulerunt loco et cum caede magna in aetem altiore super-15 stantem tumulo impegere. Inde Neipio, iuSSis adversus mediam evadere aciem victoribus, ceteras copias cum Laelio dividii atque eum parte dextra tumuli circumire, donec mollioris adscensus viam inveniret, iubet; ipso ab laeva, circumitu haud 16 magno, in transversos hostes incurrit. Inde primo turbata acies est, dum ad circumsonantem undique clamorem flectere 17 cornua et obvert ro Ordines Volunt. Hoc tumultu et Laelius subiit; et dum pedem referunt, ne ub tergo Vulnerurentur,

laxata prima acies locusque ad evadendum et mediis datus 18 est, qui per tam iniquum locum, Stantibus intogris ordinibus 19 elephantisque ante Signa localis, nunquam evasissent. Quum ab omni parte caedes fieret, Scipio, qui laevo cornu in dextrum 20 incucurrerat, maximo in nuda latera hostium pugnabat; etiam uo fugae quidem patebat locus; et Stationes utrinque Romanae dextra laevaque insederant vi , et porta eastrorum ducis principum quo fugR clausa erat, addita trepidatione elephantorum, quos territos aequo atque hostes timebant. Caesaigitur ad octo millia hominum. 19 Hasdrubal, iam anto, quam dimicaret, pecunia rupta et phantisque praemissis, quam plurimos poterat do suga excipiens, 2 praeter Tagum flumon ad Pyrenaeum tendit. Scipio castris Diuiti by Cooste

112쪽

hostium potitus, quiam praeter libera capita omnem praedam militibus concessisset, in recensendiA captivis decem millia peditum, duo millia equitum invenit. Ex iis Hispanos sine pretio omnes domum dimisit, Afros Vendere quaestorem iussit. Cireumfusa inde multitudo Hispanorum et anto deditorum et 3 pridie captorum regem eum ingenii consensu appellavit. Tum 4 Scipio, silentio per praeconem facto, sibi maximum nomen imperatoris esse dixit, quo se milites sui appellassent; regium nomen alibi magniam, Romae intolerabile esse. Regalem banimum in 3e esse, si id in hominis ingenio amplissimum

ducerent, tacite iudicarent; vocis usurpatione abstinerent. Sensere etiam barbari magnitudinem animi, cuius miraculo Gnominis alii mortales stuperent, id ex tam magno fastigio aspernantis. Dona inde regulis prindipibusque Hispanorum T

divisa, et ex magna copia captorum equorum trecentos, quos

vellet, eligere Indibilem iussit. Quum Afros venderet iussu 8

imperatoris quaestor, puerum adultum inter eos forma insigni, quum audisset regii generis esse, ad Scipionem misit. Quem 9 quum percontaretur Scipio, quis et putas et cur id aetatis in castris fuisset, Numidam esse ait; Massivam populares vocare; orbum a patre relictum, apud maternum avum Galam, regem Numidarum, eductum, eum RVunculo Masinissa, qui nuper cum equitatu subsidio Carthaginiensibus venisset, in Hispaniam traiecisse; prohibitum propter aetatem a Masinissa nunquam 10 ante proelium inisse; eo die, quo pugnatum cum Romanis esset, inscio RVunculo, clam armis equoque sumpto in aciem exisso; ibi, prolapso equo effusum in praeceps, captum ab Romanis esse. Scipio quum asservari Numidam iussisset, quae ilpro tribunali agenda erant, peragit; inde quum se in praetorium recepi8Set, vocatum eum interrogat, velletne ad Masinissam reverti. Quum Effusis gaudio lacrimis, eupero vero l2

diceret, tum puero anulum aureum, tunicam lato clavo cum nispano sagulo et aurea fibula equumque ornatum donat,

iussisque prosequi, quoad vellet, equitibus, dimisit. De bello inde consilium habitum; et auctoribus quibusdam, 20 Diuiti by Coctile

113쪽

Liber XXVII. A. v. e. 545.

2 ut confestim Hasdrubulem consequeretur, anceps id rRtus, ne Mago atque Hasdrubal cum eo iungerent copias, praesidio tantum ad insidendum Pyrenaeum misso, ipse reliquum aestatis recipiendis in fidem Hispaniae populis absumpsit. 3 Paucis post proelium factum ad Baeculum diebus, quum Scipio rediens iam Turraconem saltu Castulonensi Excessisset Hasdrubal Gisgonis filius et Μago imperatores ex ulteriore Hispania ad Hasdrubalem venere, serum po8t male geStam rem auxilium, consilio in cetera exsequendi belli haud parum 4 opportuni. Ibi conserentibus, quid in cuiusque provincia et regione animorum Hispanis esset, unus Hasdrubal Gisgonis ultimam Hispaniae oram, quae Rd Oceanum et Gades Vergit ignaram adhuc Romanorum esse eoque Carthaginiensibus satis 5 fidam eonsebat; inter Hasdrubalem alterum et Magonem constabat, beneficiis Scipionis occupatos omnium animos publice privatimquo esse, nec transitionibus finem ante fore, quam omnes Hispani milites aut in ultima Hispaniae amoti aut tra-6 ducti in Galliam sorant. Ita quo, etiamsi senatus Carthaginien8ium non censuisset, oundum tamen Hasdrubali fuisse in Italiam, ubi belli caput et rerum summa esset, simul ut Hispanos omnes procul Ab nomine Scipionis ex Hispania 7 abduceret: exercitum eius, quum transitionibus, tum advorso proelio imminutum, Hispanis repleri militibus, et Magonem Πasdrubali Gisgonis filio tradito exercitu, ipsum cum grandi pecunia ad conducenda mercede auxilia in Baliares traiicere; 8 Hasdrubalem Gisgonis cum exercitu penitus in LusitaniamRbire, nec cum Romanis manus conserere; Masinissae ex omni

equitntu, quod roboris esset, tria millia equitum expleri, eumque vagum per citeriorem Hispaniam sociis opem serre, hostium oppida atque agros populari. His decretis, Rd exsequenda, quae statuerant, digressi. Haec eo anno in Hispa

nia Reta.

s Romae fama Scipionis in dies creseere, Fabio Tarentum cuPtum agiti magis quam virtute gloriae tamen esse, Fulvii

114쪽

quam quod primo male pugnaverat, quia, vagante per Italiam - Hannibale, inedia aestate Venusiam in tecta milites abduxisset. Inimicus erat ei C. Publicius Bibulus tribunus plebis. Is iam ilis Prima pugna, quae adversa suerat, assiduis contionibus infamem invisumque plebei Claudium fecerat, et iam de imperio abrogando eius agebat, quum tamen necessarii Claudii 12 Obtinuerunt, ut, rolicto Venusiae legato, Marcellus Romam rediret ad purganda ea, quae inimici obiicerent, nec de imperio eius abrogando absente ipso ageretur. Forte sub 13 idem tempus et Marcellus ad deprecandam ignominiam et Q. Fulvius consul comitiorum causa Romam venit. Actum de alimperio Μarcolli in circo Flaminio est ingenti concursu plebisque et omnium ordinum, accusavitque tribunus plebis non 2Μareellum modo , sed omnem nobilitatem: fraudo oorum et cunctatione fieri, ut Hannibal decimum iam annum Italiam

provinciam habeat, diutius ibi quam Carthagine vixerit; habere fructum imperii prorogati Marcello populum Romanum; 3bis caesum exercitum eius aestiva Venusiae sub tectis agere. Hanc tribuni orationem ita obruit Marcellus commemoratione 4 rerum Suarum, ut non rogatio solum de imperio eius abrogando antiquaretur, sed postero die consulem eum ingenticonSensu centuriae omnes crearent. Additur collega T. Quinc- 5tius Crispinus, qui tum praetor erat. Postero die praetores creati P. Licinius Crassus Dives, pontifex maximus, P. Licinius Varus, Sex. Iulius Caesar, Q. Claudius. Comitiorum ipsorum diebus sollicita civitas do Etruriae 6 desectiono fuit. Principium eius rei ab Arretinis fieri, C.

Calpurnius scripserat, qui eam provinciam pro praetore obtinebat. Itaque confestim eo missus Marcellus consul designatus, Tqui rem inspiceret ac, si digna videretur, exercitu accitobollum ex Apulia in Etruriam transferret. Eo metu compressi Etrusci quieverunt. Tarentinorum legatis pacem petentibus 8 cum libertato ac legibus suis responsum Rb senatu est, ut redirent, quum Fabius consul Romam venisset.

Ludi et Romani et plebeii eo anno in singulos dies 9 Diuitiam by Corale

115쪽

Liber XXVII A. u. c. 546. instaurati. AEdiles curules fuero L. Cornelius Caudinus et 10 Ser. Sulpicius Galba, plebeii C. Servilius et ''. Servilium negabant iure aut tribunum plebis fuisse aut sedilem esse, quod Pntrem eius, quem triumvirum agrarium occisum a Boiis circa Mutinam esse opinio per decem annos fuerat, Vivere atque in hostium potestate esse Satis consistbat. 22 Undecimo anno Punici belli consulatum inierunt M. Marcellus quintum, ut numeretur consulatus, quem vitio ere-2 retus non gessit, et T. Quinctius Crispinus. Utrisque consulibus Italia decreta provincia est et duo consulares prioris anni exercitus stertius Venusiae tum erat, cui Marcellus praefuerat), ita ut ex tribus eligerent duo, quos vellent, tertius ei traderetur, cui Tarentum et Sallentini provincia evenisset.

3 Ceterae provinciae ita divisae: praetoribus, P. Licinio Varo urbana, P. Licinio Crasso, pontifici maximo, peregrina et quo senatus censuisse Sex. Iulio Caesari Sicilia, Q. Claudio, sa-4 mini, Tarentum. Prorogatum imperium in annum est Q. Fulvio Flacco, ut provinciam Capuam, quae T. Quinctii praetoris fuerat, cum una legione obtineret. Prorogatum et C. Hostilio Tubulo est, ut pro praetore in Etruriam ad duas 5 legiones succederet C. Calpurnio. Prorogatum et L. Veturio Philoni est, ut pro praetore Galliam eandem provinciam cum iisdem duabus legionibus obtineret, quibus praetor Obtinuisget. 6 Quod in L. Voturio, idem in C. Aurunculeio decretum ab senatu latumque de prorogando imperio ad populum est, qui praetor Sardiniam provinciam cum duabus legionibus obtinuorat. Additum et aliud praesidium provinciae, quinquaginta naves, T quas P. Scipio ex Hispania misisset. Et P. Scipioni et M. Silano suae Hispaniae suiquo exercitus in annum decreti. Scipio ex octoginta navibus, quas aut secum ex Italia adductas aut captas Carthagine habebat, quinquaginta in Sardiniam

8 transmittere iussus, quia fama erat, mBgnum Da alem RPparatum eo anno Carthagine esse: ducentis navibus omnem

9 oram Italiae, Siciliae Sardiniaeque impleturos. Et in Sicilia ita divisa res est: Sex. Caesari exercitus Cannensis datus est; Diuili do by Gobste

116쪽

Μ. Valerius Laevinus sei quoque enim prorogatum imperium est) classem, quae ad Siciliam erat, navium septuaginta Obtineret; adderet eo triginta naves, quae ad Tarentum Priore anno fuerant; cum ea contum naVium classe, si videretur ei, praedatum in Ahicam traiiceret. Et P. Sulpicio, ut eadem l0 classe Macedoniam Graeciamque provinciam haberet, prorO-gatum in annum imperium est. Do duabus, quae ad urbem Romam fuerant, legionibus nihil mutatum. Supplementum, liquo Opus Set, Scriberent consules, permissum. Una et viginti legionibus eo anno defensum imperium Romanum e8t. Et P. Licinio Varo praetori urbano negotium datum, ut naves l2 longas triginta Veteres reficeret, quae Ostiae erant, et viginti novas naves sociis navalibus impleret, ut quinquaginta navium classe oram maris vicinam urbi Romanae tueri posset. C. t 3 Calpurnius vetitus ab Arretio movere exercitum, nisi quum successor venisset; idem et Tubulo imperatum, ut inde praecipue caveret, ne qua nova consilia caperentur. Praetores in provineias prosecti; consules religio tenebat 23 quod, prodigiis aliquot nuntiatis, non facito litabant. Et ex 2Campania nuntiata orant, Capuae duas sedes, Fortunae et Martis, et sepulcra aliquot do caelo tacta; Cumis adeo minimis etiam rebus prava religio inserit deos) mures in sede Iovis aurum rosisse, Casini examen apium ingens in foro consedisse, et Ostiis murum portamque de caelo tactam, Caere 3 vulturium volasso in sedem Iovis, Vulsiniis sanguine lacum manaSSe. Horum prodigiorum causa diem unum supplicatio 4 fuit. Per dies aliquot hostiae maiores sine litatione careae, diuque non impetrata pax deum. In capita conSulum, republica incolumi, exitiabilis prodigiorum Eventus vertit. Ludi Apollinares Q. Fulvio, App. Claudio consulibus a P. bCornelio Sulla praetore urbano primum saeli orant; inde omnes deinceps praetores urbani secerunt; Sed in unum annum VOVE-bmt dieque incerto saciebant. Eo anno pestilentia gravis 6 incidit in urbem agrosque, quae tamen magis in morbos longos quam in perniciabiles evasit. Eius postilentiae causa et 7 Diuiilred by Corale

117쪽

Liber XXVII. A. v. e. 546.

supplicatum per compita tota urbe est, et P. Licinius Varus praetor urbanus legem serro ad populum iussus, ut ii ludi in porpetuum in statam diem voverentur. Ipse primus ita vovit, secitquo ante diem tertium nonas Quintiles. Is dies deinda

24 Do Areotinis et fama in dies gravior et eura creSeere patribus. Itaque C. Hostilio scriptum ost, ne differret obsides ab Arretinis accipere, et, cui traderet Roinam deducendos, C. 2 Torontiva Varro cum imperio missus. Qui ut venit, extemplo Hostilius legionem unam, quae ante urbem castra habebat,

signa in urbem ferre iussit praesidiaque locis idoneis disposuit; 3 tum in foro citatis senatoribus obsides imperavit. Quum senatus biduum ad considerandum tempusJ peteret, aut ipsos

extemplo dare aut se postero die senatorum omnes liberos sumpturum edixit. Inde portas custodire iussi tribuni militum praefectique socium et centuriones, ne quis nocte urbe exiret. 4 Id segnius negligentiusquo factum; septem principes Senatus, priusquam custodiae in portis locarentur, ante noctem cum 5 liberis evaserunt. Postero die luce prima, quum senatus in forum citari coeptus esset, desiderati, bonaque eorum Venierunt; a ceteris senatoribus centum Viginti obsides, liberi ipsorum, 6 accepti traditique C. Terentio Romam deducendi. Is omnia suspectiora, quam Rnte fuerant, in Senatu fecit. Itaque tanquam imminente Etrusco tumultu, legionem unam, alteram ex urbanis, Arretium ducere iussus ipso C. Terentius eamque 7 habero in praesidio urbis; C. Hostilium cum cetero exercitu placet totam provinciam peragrare et cavere, ne qua occasio 8 novaro cupientibus res daretur. C. Terentius ut Arretium cum legione Venit, claves portarum quum magistratus PopOscisset, negantibus iis comparere, Daudo amotas magis ratus quam negligentia intercidisse, ipso alias claves omnibus portis imposuit, cavitque cum cura, ut omnia in potestate suas essent; Hostilium intentius monuit, ut in eo spem, non moturOS quicquam Etruscos, poneret. Si, ne quid moveri poSSet, cavisset. 25 Do Tarentinis inde magna contentione in senatu Retum Diuiti by Cooste

118쪽

coram Fabio, defendento ipso, quos ceperat armis, aliis insensis et plerisque aequantibus eos Campanorum noxae poenaequo. Senatus consultum in sententiam M'. Acilii factum 2 est, ut oppidum praesidio custodiretur Tarentiniquo omnes intra moenia continerentur, rea integra PO8tea referretur, quum tranquillior statuη Italiae esset. Et de M. Livio, praesecto 3 arcis Tarentinae, haud minore certamine actum est, aliis 8enatus consulto notantibus praesectum, quod eius socordia Tarentum

proditum hosti osset, aliis praemia decernentibus, quod per 4

quinquennium arcem tuintus esset. maximeque unius eius opera receptum Tarentum foret, medii8 ad censores, non ad 5senatum notionem de eo pertinere dicentibus, cuius sententiae et Fabius fuit. Adiecit tamen. fateri se, opera Livii TMen- , tum receptum, quod amici eius vulgo in senatu iactassent; neque enim recipiundum fuisse, nisi amissum sorol. Consulum alter T. Quinctius Crispinus ad exercitum, squem Q. Fulvius Flaccus habuerat, cum supplemento in Lucanos est prosectus. Marcellum aliae atque aliae obiectae animo Treligiones tenebant, in quibus quod, quum bello Gallico ad Clastidium sedem Honori ot Virtuti vovisset, dedicatio eius a pontificibus impediebatur, quod negabant unam cellam duobus 8 recto dedicari, quia, si do caelo tacta aut prodigii aliquid inon lactum esset, dissicilis procuratio foret, quod utri deo res sdivina fieret, Eciri non posset; neque enim duobus nisi certis deis rito una hostia fieri. Ita addita Virtutis sedes approperato opera; neque tamen ab ipso sedes eae dedicatae sunt. Tum demum red exercitum, quem priore anno Venusiae reli- 10 querni, cum Supplemento proficiscitur. Locros in Bruttiis Crispinus oppugnare conatus, quin il magnam famam attulisse Fabio Tarentum rebatur, omne genu8 tormentorum machinarumque ex Sicilia arcessierat; et naves indidem accitae erant, quae vergentem ad mMe partem

urbis oppugnarent. Ea omissa oppug tio est. quia Lacinium t 2 Hannibal admoverat copias, et collegam eduxisse iam ab Venusia exercitum fama erat, cui coniungi volebat. Itaque i 3 Diuiliaco by Corale

119쪽

Libor XXVII. A. u. c. 546.

in Apuliam ex Bruttiis reditum, et inter Venusiam Bantiamque minus trium millium passuum intervallo, consules binis castris 14 consederunt. In eandem regionem et Hannibal rediit, averso ab Locris bello. Ibi consules ambo ingenio seroees prope quotidie in acie stare, haud dubia spe, si duobu8 exercitibus consularibus iunctis commisisset seso hostis, debellari posse. 26 Hannibal, quia cum Μareello bis priore anno congressus Vieerat

victusque erat, ut, eum eodem si dimicandum laret, nee spem nec metum eX vano haberet, ita duobus consulibus haudqua-2 quam sese parem futurum credebat; itaque totiis in suas 3 artes versus insidiis locum quaerebat. Levia tamen proelia inter bina castra vario eventu fiebant. Quibus quum extrahi aestatem posse consules crederent, nihilo minus oppugnari Locros posse rati, L. Cineio, ut ex Sicilia Locros cum classe 4 traiiceret, seribunt; ot ut ab terra quoque oppugnari moenia possent, a Tarento partem exercitus, qui in prae8idio erat,b duci eo iusserunt. Ea ita futura per quosdam Thurinos comperta Hannibali quum essent, mittit ad insidendam Ab Tarento viam. Ibi sub tumulo Peteliae tria millia equitum, duo 6 peditum in occulto locata; in quae inexplorato euntes Romaniquum incidissent, ad duo millia armatorum caesa, millo et quingonii sermo vivi capti, alii dissipati suga per agros sRltusque

Tarentum rediere.

7 Tumulus erat silvestris inter Punica et Romana castra, ab neutris primo occupatus, quia Romani, qualis pars olus, quae vergeret ad hostium castra, osset, ignorabant, Hannibal 8 insidiis quam castris aptiorem eum crediderat. Itaque nocte ad id mi9sas aliquot Numidarum turmas medio in saltu condiderat, quorum interdiu nemo ab Statione movebatur, ne aut 9 arma aut ipsi procul conspicerentur. Fremebant vulgo in castris Romanis, occupandum eum tumulum esse et castello firmandum, ne, si occupatus ab Hannibale foret, velut in

collegae se Quin imus η inquit ipsi cum equitibus paucis exploratum 3 Subiecta res oculis nostris certius dabit consilium. Diuili Corale

120쪽

Consentienti Crispino, cum equitibus ducentis viginti, ex liquibus quadraginta Fregellani, ceteri Etrusci erant, prosciscuntur; secuti tribuni militum M. Marcellus, consulis filius, 12.ot A. Manlius, simul et duo praesecti socium, L. Arrenius et M'. Avilius. Immolasse eo die quidam prodidero memoriae l3

consulem Marcellum et, primu hostia caeAa, ieeur sine capite inventum, in Recunda omnia compstruisse, quae assolent, auctum l4

etiam visum in capite; nec id sano haruspici placuisse. quod

secundum trunca et turpia exta nimis laeta apparuissent.

Ceterum consulem Μnrcellum tanta cupiditas tenebat dimieandi 2

eum Hannibale, ut nunquam Satis castra en8tris collata crederet ; tum quoque vallo egrediens signum dedit, ut ad loeum 2 miles esset paratus, ut, si collis, in quem speculatum irent, placuisset, vasu colligerent et sequerentur. Exiguum campi 3 anto castra erat; inde in collem B perta undique et conspecta serebat via. Numidis speculator, nequaquam in spem tantae rei positus, sed si quos Vagos prebuli aut lignorum causa longius a castris Progressos possent excipem, signum dat, ut pariter ab utrisque lateribus exorerentur. Non anto appa- 4ruere, quibus obviis ab iugo ipso consurgendum erat, quam circumiere, qui ab tergo includerent Viam; tum undique omnes exorti et clamore sublato impetum secere. Quum in ea vallo 5 consules essent, ut neque evadere poSSent in iii in occupatum ab hoste nec receptum ab tergo circumventi haberent, extrahi tamen diutius certamen potuisset, ni coepta ab Etruscis suga pavorem ceteris iniecisset. Non tamen omisero pugnam 6 deserti ab Etruscis Fregellani, donee intovi consules hortando ipsiquo ex parte pugnando rem sustinebant; sed postquam 7 vulneratos ambo consules, Marcellum etiam transfixum lancea prolubentem ex equo moribundum videre, tum et ipsi sperpauci autem supererantὶ cum Crispino consulo duobus iaeulis icto et blarcello adolescente, saucio et ipso, effugerunt. Interfectus 8 A. Manlius tribunus militum, et ex duobus praesectis socium M'. Avilius occisus, L. Arrenius captus; et lictores consulum quinque vivi in hostium potestatem Venerunt, celeri aut inter- 9 Diqitiam by Corale