장음표시 사용
131쪽
anno primum, ex quo Hannibal in Italiam venisset, comitium tectum esse memoriae proditum est, et ludos Romanos semel instauratos ab sedilibus curulibus Q. Metello sit C. Servilio.
Caecilio Metello aedilibus plebis; et tria signa ad Ceroris iidem dederunt; et Iovis epulum fuit ludorum causa. l0 Consulatum indo ineunt C. Claudius Nero et M. Livius dio, iterum. Qui quia designati provincias sortiti erant, prae-11 tores sortiri iusserunt. C. Hostilio urbana evenit; addita et peregrina, ut tres in provincias oxire poment. A. Hostilio 12 Sardinia, C. Μamilio Sicilia, L. Porcio Gallia evenit. Summa legionum trium et viginti ita per provincias divisa, ut binae congulum essent, quattuor Hispania haberet, binas tres prae-13 toros, in Sicilia, in Sardinia et Gallia, duas C. Torentius in Etruria, duas Q. Fulvius in Bruttiis, duas Q. Claudius circa
Tarentum et Sallentinos, unam C. Hostilius Tubulus Capuae; 14 duae urbanae ut scriberentur. Primis quattuor legionibus populus tribunos creavit; in ceteras congules miserunt. 3I Priusquam consules proficiscerentur, novendiale Sacrum 2 lait, quia Veiis de caelo lapidaverat. Sub unius prodigii, ut fit, mentionem alia quoquo nuntiata: Minturnis sedem Iovis et lucum Μaricae, item Atellae murum ot portam de caelo 3 tacta; Minturnenses, terribilius quod esset, viliteiobant sanguinis rivum in porta fluxisse; et Capuae Iupus nocte portam in-4 gressus vigilem laniaverat. Haee procurata hostiis maioribus prodigia, et supplicatio diam unum fuit ex decreto pontificum. Inde iterum novendinia instauratum, quod in Armilustro Iapi-5 dibus visum pluero. Liberatas religiona montes turbavit rursu8 nuntiatum, Frusinone natum insantem asso quadrimo parem, nec magnitudine tam mirandum quam quod is quoque, ut Sinues8M6 biennio ante, incertus, mas an semina esset, natuS erat. Id vero haruspices ex Etruria acciti foedum ac turpe prodigium dicere: Extorre agro Romano, procul terrae eontactu, alto mergendum. Vivum in arcam condidero provectumquo in 7 mare proiecerunt. Decrevero item pontifices, ut virgines ter
132쪽
novenae Per urbem euntes carmen canorent. Id quum in Iovis Statoris aedo discerent conditum ab Livio poeta carmen, tacta
de caelo aedes in Aventino Iunonis reginae; prodigium quo id 8aci matronas pertinere haruspices quum respondissent, donoque divam placandam esse, aedilium curulium edicto in Capitolium 9 convocatae, quibus in urbe Romana intraque decimum lapidem ab urbe domicilia essent, ipsae inter se quinque et viginti delegerunt, ad quas ex dotibus stipem conferrent; inde donum 10 pelvis aurea saetA lataque in Aventinum; pure casteque R matronis saerificatum. Confestim ad aliud sacrifieium eidem lidivae ab decemviris edicta dies, cuius ordo talis fuit. Ab aedo Apollinis boves seminae albae duae porta Carmoniali in
urbem ductae; post eas duo signa cupressea Iunonis reginae l2 portabantur; tum septem et viginti virgines, Iongam indulaevmtem, carmen in Iunonem reginam canentes ibant, illa tem - l3 postato forsitan laudabile rudibus ingeniis, nunc abhorrens et inconditum, si referatur; virginum ordinem sequebantur decemviri coronati laurea praetextatiquo. A porta Iugario vico in l4sorum Venere; in foro pompa constitit et, per manus re8te data, virgines sonum Vopis pulsu pedum modulantes incesserunt.
Inde vico Tusco Volnbroquo per boarium sorum in elivum ibPublicium atquo aedem Iunonis reginae perrectum. Ibi dirae hostiae ab decemviris immolatae et simulacra cupressea in aedem illata. Deis rite placatis, diloetum consules habebant acrius inton- 38tiusque, quam prioribus annis quisquam meminerat habitum; nam et belli terror duplicatus novi hostis in Italiam adventu, 2 et minus iuventutis erat, undo Aeriberent milites. Itaque 3
colonos etiam maritimos, qui sacrosanctam vacationem dico-bantur habere, daro milites cogebnnt. Quibus recusantibus odixero in diem certam, ut, quo quisque iure vacationem haberet, ad senatum desereot. Ea die ad senatum hi populi 4 venerunt, Ostiensis, Alsiensis, Antias, Anxuras, Minturnensis, Sinuessanus et ab supero mari Senensis. Quum vacationes 5 suas quisque popuIus recitaret, nullius. quum in Italia hostis Diuitiam by Corale
133쪽
Liber XXVII. A. v. e. 547. esset, praeter Antiatem Ostiensemquo vacatio observata est; et earum coloniarum iuniores iuro iturando adacti, supra dies triginta non permoctaturos se extra moenia coloniae suae, donec hostis in Italia esset. 6 Quum omnes censerent, primo quoquo tempore consulibus eundum ad bellum nam et Hasdrubali occurrendum esse
descendenti ab Alpibus, ne Gallos Cisalpinos nevo Etruriam
7 emetam in spem rerum novarum sollicitaret, et Hannibalem suo proprio occupandum bello, ne omergore ex Bruttiis atque obviam ire fratri posset), Livius cunctabatur, parum fidens 8 Euarum proVinciarum exercitibus: collegam ex duobus consularibus egregiis exercitibus et tertio, cui Q. Claudius Tarenti praeesset, electionem habere; intulerat quo mentionem de volo-9 nibus revocandis ad signa. Senatus liboram potestatem Consulibus fecit et supplendi, unde vellent, et eligendi do omnibus exercitibus, quos vellent, permutandique et ex provinciis, quo
I 0 e re publica conseront osso, traducendi. Omnia cum Summa concordia consulum nota. Volonos in undevicesimam etll vicesimam legiones scripti. Magni roboris auxilia ex Hispania quoque a P. Scipiono M. Livio missa quidam ad id bellum auctores sunt, octo millia Hispanorum Gallorumque et duo millia de legione militum, equitum mille, mixtos Numidas 12 Hispanosque; M. Lucretium has copias navibus adduxisse; et sagittariorum funditorumque ad tria millia ex Stellia C. Mamilium misissct. Auxerunt Romae tumultum litterae ex Gallia allatae ab 2 L. Porcio praetoro: Hasdrubalem movisse ex hibernis et iam Alpes transire; octo millia Ligurum conscripta armataque coniunctura Re transgresso in Italiam esse, nisi mitteretur in Ligures, qui eos bello occuparet; se cum invalido exercitu, 3 quoad tutum putaret, progressurum. Hae litterae consules, raptim consecto dilectu, maturius, quam constituerant, eXire in provincias coegerunt ea mento, ut uterque hostem in sua provincia contineret, neque coniungi Rut consorre in unum
4 vires pateretur. Plurimum in eam rem adiuvit opinio Hanni- Dissiliam by Coral
134쪽
balis, quod, etsi ea aestate transiturum in Italiam lairem crediderat, recordando, quae ipse in transitu nunc Rhodani, nunc Alpium eum hominibus locisque pugnando Per quinque menSeSexhausisset, haudquaquam tam facilem maturumque transitum 5 exspectabat; ea tardius movendi ex hibernis causa fuit. Ceterum Hasdrubali et sua et aliorum spo omnia celeriora Gutque Oxpeditiora fuero. Non enim receperunt modo Arverni eum deincepsque aliae Gallicae atque Alpinae gentes, sed etiam secutae sunt ad bellum ; et quum per munita pleraque transitu Thatris, quae antea invia fuerant, ducebat, tum etiam, duodecim annorum assuetudine perviis Alpibus saetis, inter mitiora iani transibat hominum ingenia. Invisitati namque antea alieni- 8 genis nec videro ipSi ndvenam in sua terra assueti. Omnigenori humano insociabiles orant; ot primo ignari, quo Poenus
Pergeret, Suas rupes suaque castellu et pecorum hominumque
praedam peii crediderant; sama deinde Punici belli, quo duo- 9
decimum annum Italia urebatur, Satis edocuerat, Vinm tantum Alpes esse, duas praevalidas urbes, magno inter so mnris terrarumque spatio discretas, de imperio et opibus eortare.
Hae causae aperuerant Alpes Hasdrubali. Ceterum, quod l0 celeritate itineris prosectum erat, id mora ad Placentiam, dum 11 laustra obsidet magis quam oppugnat, corrupit. Crediderat 12 campestris Oppidi facilem expugnationem esse, et nobilitas
coloniae induxerat eum, magnum se exeidio eius urbis terrorem ceteris ratum iniecturum. Non ipsum solum ea oppugnatio l3 impediit, sed Hannibalem post sumam transitus eius, tanto spe sua celeriorem, iam moventem ex hibernis continuerat, quippe reputantem non solum, quam lenta urbium oppugnatio l4 esset, Sed etiam, quam ipse laustra eundem illam coloniam ab Trebia vietor regressus tentaSset.
Consules diversis itineribus prosecti ab urbo velut in duo 40
pariter bella distenderant curas hominum, simul recordantium, quas primus adventus Hannibalis intulisset Italiae clades, simul quum illa angeret curia: quos tam propitios urbi atque 2 imperio sore deos, ut eodem tempore utrobique res publica Diuiti by Cooste
135쪽
Liber XXVII. A. v. o. 547. ' prospere gereretur 3 Adhuc adversa secundis pensando rema ad id tempus extractam esse. Quum in Italia ad Trasu- mannum et Cannas praecipitRSset Romana res, prospera bella 4 in Hispania prolapsam eam erexisse; postea, quum in Hispania alia super aliam clades, duobus egregiis ducibus amissis, duos exercitus ex parte delesset, multa secunda in Italia Siciliaquεb gesta quassatam rem publicam excepisse, et ipsum intervallum loci, quod in ultimis terrarum oris aliorum bellum gereretur, 6 spatium dedisso ad respirandum; nunc duo bella in Italiam
accepta, duo celeberrimi nominis duces circumstare urbem Romanam, et unum in locum totam pericuIi molem, omne onus incubuisse; qui eorum prior vicisset, intra paucos dies 7 castra cum altero iuncturum. Terrebat et proximus annus lugubris duorum consulum funeribus. His anxii curis homines 8 digredientos in provincias consules prosecuti sunt. Μemoriae proditum est, plenum adhuc irae in cives M. Livium ad bellum proficiscentem monenti Q. Fabio, ne, priusquam genus hostium cognosset, temere manum consereret, respondisse, ubi primum s hostium agmen conspexisset, pugnaturum. Quum quaereretur, quae causa festinandi esset, si Aut ex hoste egregiam gloriam inquit si aut ex civibus victis gaudium meritum certe, etsi non
10 Priusquam Claudius consul in provinciam veniret, per extremum finem agri Tarentini ducentem in Sallentinos exercitum Hannibalem expeditis cohortibus adortus C. Hostilius it Tubulus incomposito agmini terribilem tumultum intulit; ad quattuor millia hominum oecidit, novem signa militaria cepit. Μoverat ex hibernis ad famam hostis Q. Claudius, qui peri 2 urbes agri Sallentini castra disposita habebat. Itaque ne cum duobus exercitibus simul consigeret, Hannibal noete
castra ex agro Tarentino movit atquo in Bruttios concessit.
13 Claudius in Sallonii nos agmen convertit, Hostilius Cnpuam 14 petens obvius ad Venusiam fuit consuli Claudio. Ibi ex utroquo exercitu electa peditum quadraginta millia et equites, quibus
136쪽
eonsul adversus Hannibalem rem gereret; reliquas copias Hostilius Capuam ducoro iussus, ut Q. Fulvio proconsuli traderet. Hannibal, undique contracto exercitu, quem in hibernis 41 aut in praesidiis agri Bruttii habuerat, in Lucanos ad Grumentum venit spe recipiendi oppidae quae per metum ad Romanos defecissent. Eodem a Venusia consul Romanus explo- 2 ratis itineribus contendit, et mille fero et quingentos passus castra locat ab hoste. Grumenti moenibus propo iniunctum 3 videbatur Poenorum Vallum; quingenti passus intererant. Castra Punica ac Romana interiaeebat campus; colles imini- 4nebant nudi sinistro lateri Curthaginiensium, dextro Romanorum, neutris Suspecti, quod nihil silvae neque ad insidias latebrarum habebant. In medio campo ab stationibus pro- 5 cursantes certamina haud satis digna dictu serest, ant. Id modo Romanum quaerere apparebat, ne abire hostem pateretur; Hannibal evadere inde cupiens totis viribus in aciem descendebat. Tum consul ingenio hostis usus, quo minus in tam si apertis collibus timeri insidiae poterant, quinque cohortes, additis quinque manipulis, nocto iugum superare et in aversis
collibus considero iubet; temptas exsurgendi ex insidiis et Taggrediendi hostem Ti. Claudium Asellum tribunum militum et P. Claudium praesectum socium edocet, quos cum iis mi tebat. Ipse luce prima copias omnes peditum equitumque in 8 aciem eduxit. Paulo post et ab Hannibale signum pugnae propositum est, clamorque in castris ad arma discurrentium est snblatus; indu eques pedesque certatim portis ruere ac palati per campum properare ad hostes. Quos ubi effusos 9 consul videt, tribuno militum tortiae legionis C. Aurunculeio imperat, ut equites legionis, quanto maximo impetu possit, in hostom emittat: ita pecorum modo incompositos toto pRMim 10so campo fudisse, ut Sterni obterique, priusquam instruantur, possint. Nondum Hannibal o castris exierat, quum pugnan- 42tium clamorem audivit; itaque excitus tumultu raptim isdhostem copias agit. Iam primos occupaverat aquester terror; 2 peditum etiam prima legio et dextra ala proelium inibat. Diuiti by Cooste
137쪽
Ιncompositi hostes, ut quemque aut pediti aut equiti casus
3 obtulit, ita conserunt manus. Croscit pugna subsidiis ot procurrentium ad certamen numero augetur; PugnRntesque, quod nisi in vetero Oxorcitu et duci voteri haud facile est, inter 4 tumultum ac terrorem instruxisset Hannibal, ni cohortium ac manipulorum decursu per colles clamor ab tergo auditus 5 metum, no intercluderentur castris, iniecisset. Indo pavorineussias et fuga passim fieri coepta est; minorque eaedes fuit quin propinquitas castrorum broviorem fugam perculsis fecit. 6 Equites enim tergo 'inhaerebant; in transversa latera invaserant cohortes secundis collibus via nuda ac facili decurrentes. T Tamen supra ostio millia hominum occisa, supra septingentos capti; signa militaria novem adempta; elephanti etiam, quorum nullus usus in repentina ne tumultuaria pugna fuerat, quattuor 8 occisi, duo capti. Circa quingentos Romanorum sociorumque victores ceciderunt. Postero dio Poenus quievit; Romanus, in aciem copiis eductis, postquam neminem signa contra esseris vidit, spolia legi caesorum hostium et suorum corpora collatas in unum sepeliri iussit. Indo insequentibus continuis diebus aliquot ita institit portis, ut prope insereo Signa videretur, 10 donec Hannibal tertia vigilia, crebris ignibus tabemaculisque, quae pars castrorum ad hostes Vergebat, et Numidis paucis,qni in vallo portisque se ostenderent, reliciis, profectus Apuliam ii potero intendit. Ubi illuxit, successit vallo Romana acies, et δNumidae ex composito paulisper in portis se valloque ostentavere, frustratique aliquamdiu hostes, citatis equis agmen 12 suorum assequuntur. Consul ubi silentium in castris ot nopaucos quidem, qui prima luce obambulaverant, parto ulla cernebat, duobus equitibus speculatum in castra praemissis, postquam satia tuta omnia esse exploratum est, insorri signa 13 iussit; tantum quo ibi moratus, dum milites ad praedam discurrunt, receptui deinde ce init multoquo anto noctem copiast 4 reduxit. Postero die prima luco prosectus, magnis itineribus famam et vestigia agminis sequens haud procul Venusia1b hostem assoquitur. Ibi quoquo tumultuaria pugna fuit; supra Diqitiam by Corale
138쪽
duo millia Poenorum caesa. Indo nocturnis montanisque
itineribus Poenus, no locum pugnandi daret, Metapontum petiit. Hanno indo sis enim praesidio eius Ioel praesuerat) in Bruttios l6
cum paucis ad exercitum novum comparandum missus; Hannibal, copiis eius ad suas additis, Venusiam retro, quibus venerat
itineribus, repetiit, at quo indo Canusium procodit. Nunquam lT Nero vestigiis hostis abstiterat, et Q. Fulvium, quum Metapontum ipso proficiseeretur, in Lucanos, ne regio ea Sino praesidio esset, uree8Sterni.
Inter haec ab Hasdrubale, postquam a Placentiae obsidiono Mabscessit, quattuor Galli equites, duo Numidae eum litteris inissi ad Hannibalem, quum per medios hostes totam sermo longitudinem Italiae emensi essent, dum Metapontum cedentem 2 Hannibalem sequuntur, incertis itineribus Tarentum delati a vagis per agros pabulatoribus Romanis ad Q. Claudium propraetorem deducuntur. Eum primo incertis implicantes responsis, 3
ut metus tormentorum admotus satori vera coegit, edocuerunt,
litteras so ab Hasdrubalo ad Hannibalem sorro. Cum iis 4 littoris, sicut orant, signatis L. Verginio tribuno militiam ducendi ad Claudium consulem traduntur; duae simul turmae Samnitium Spraesidii enusa missae. Qui ubi ad consulem pervenerunt litteraequo lectae per interpretem sunt et ex captivis percontatio laeta, tum Claudius, non id tempus esso rei publicae ratus, quo 6 consiliis ordinariis provinciae suae quisquo finibus per exorcitus suos cum hosto destinato ab senatu bellum gereret; audendum 7 aliquid improvisum, inopinatum, quod coeptum non minorem apud cives quam hostes terrorem saceret, perpetratum in magnam laetitiam ex magno metu verteret, litteris Hasdrubalis 8 Romam ad senatum missis, simul et ipso patres conscriptos, quid pararet, edocet, et ut, quum in Umbria So occursurum Hasdrubal fratri scribat, legionem a Capua Romam arcessant, dilectum Romae habeant, exercitum urbanum ad Narniam 9 hosti opponant. Haec senatui scripta. Praemissi item per l0 agrum Larinatem, Marrucinum, Frentanum, Praetutianum, quRexercitum ducturus erat, ut omnes ex agris urbibusque eomm Diuili od by Cooste
139쪽
Mus paratos militi ad vescendum in viam deserrent, equos iumentaque alia producerent, ut vehiculorum sessis copia esset. II Ipse de toto exercitu civium sociorumque, quod roboris erat, delegit, sex millia peditum, mille equites; pronuntiat, occupare se in Lucanis proximam urbem Punicumque in ea praesidium 12 velle; ut ad iter parati omnes essent. Profectus nocte flexit in Picenum. Et consul quidem, quantis maximis itineribus poterat, ad collegam ducebat, relicto Q. Catio Iegato, qui castris praeesset. 44 Romae haud minus terroris ac tumultus erat, quam suerat biennio ante. quum castra Punica obiecta Romanis moenibus portisque suerunt. Neque satis constabat animis, tam audax iter consulis Iau-2 darent vituperarentne; apparebat, quo nihil iniquius est, ex eVentufamam habiturum: Castra prope Hannibalem hostem relicta sine duce, cum exercitu, cui detractum foret omne, quod roboris, quod floris fuerit; et consulem in Lucanos ostendisse iter, quum 3 Picenum et Galliam peteret, castra relinquentem nulla ulla re tutiora quam errore hostis, qui ducem inde atque exercitus
4 partem abesse ignoraret. Quid suturum, si id palamnatet aut insequi Neronem cum sex millibus armatorum Profectum Hannibal toto exercitu velit aut castra invadere praedae 5 relicta, sino viribus, sino imperio, sine auspicio 8 Veterea eius belli clades, duo consules proximo anno intersecti terrebant: et ea omnia accidisse, quum unus imperator, unus
exercitus hostium in Italia esset; nunc duo bella Punica facta, duos ingentes exercitus, duos propo Hannibales in 6 Italia esse. Quippe et Hasdrubalem patro eodem Hamilcare genitum, seque impigrum ducem, per tot annos in Hispania Romano exercitatum bello, gemina victoria insignem, duobus 7 exercitibus cum clarissimis ducibus deletis. Nam itineris quidem celeritate ex Hispania et concitatis ad arma Gallicis gentibus multo magis quam Hannibalem ipsum gloriari posse; 8 quippe in iis locis hunc coegisse exercitum, quibus ille maiorem partem militum fame ae frigore, quae miserrima mortis generas sint, amisisset. Adilaiebant etiam periti rerum Hispanis Diqitiam by Corale
140쪽
haud cum ignoto eum duce C. Nerone congreSsurum, Sed quem, in saltu impedito deprensus sorte, haud secus quam puerum conscribendis sallacibus condicionibus pacis laustratus elusisset. Omnia maiora etiam vero praesidia hostium, minora 10 sua, metu interprete, Semper in deteriora inclinato, ducebant. Nero postquam tantum intervalli ab hoste secerat, 45 ut detegi consilium satis tutum esset, paucis milites alloquitur. Negat ullius consilium imperatoris in speciem audacius, re 2 ipsa tutius fuisse quam suum. Ad certam eos Se Victoriam ducere; quippe, ad quod bellum collega non ante, quam ad 3 satietatem ipsius peditum atque equitum datae ab senatu copiae fuissent, maiores instructioresque, quam si adversus ipsum Hannibalem iret, prosectus sit, eo ipsi si quantumcunque
virium momentum addiderint, rem omnem inclinaturos. Auditum et modo in aeto nam ne ante audiretur, daturum operam), alterum con8ulem et alterum exercitum advenisse. haud dubiam victoriam facturum. Famam bellum conficere, et parva mo- 5 menta in spem metumque impellere animos. Gloriae quidemox re bene gesta pariae Ductum prope omnem ipsos laturos; semper, quod postremum adiectum sit, id rem totam videri 6 trinisse. Cernere ipsos, quo concurSu, qua admiratione, quosavore hominum iter suum celebretur. Et hercule per instructa Tomnia ordinibus virorum mulierumque undiqua ex agris effusorum, inter Vota et preces et laudes ibant. Illos praesidia
rei publieae, vindices urbis Romanae imperiique appellabant;
in illorum armis dextri Sque Suam liberorumque Suorum salutem ae libertatem repositam esse. Deos omnes deasque preca- 8bantur, ut illis faustum iter felixque pugna ac matura ex hostibus victoria esset, damnarenturque ipsi votorum, quae pro iis Suscepissent, ut, quemadmodum nunc solliciti prosequerentur 9 eos, ita paucos post dies laeti ovantibus victoria obviam irent. Invitaro inde pro Se quisque et osserre et fatigare precibus, 10 ut, quae ipsis iumentisque uSui essent, ab se potissimum sumerent ; benigne omnia cumulata dare. Modestia certare milites, lino quid ultra uεum neceSSarium sumerent; nihil morari, nec