Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a vicesimo primo ad vicesimo quintum continens

191쪽

Liber XXVIII. A. u. c. 548 - 549.

tum h et, ubi commode hibernaturum se set iam extremum 6 autumni erat) credebati Ceterum haud secus, quam si M-mani eam insulam incolerent, hostiliter et si occursum esti Fundis ut nunc plurimum, ita tum solo eo telo utebantur, nec quisquam alterius gentis unus tantum ea arte, quiuntum T inter alios omnes Baliares excellunt. Itaque tanta vis lapidum creberrimae grandinis modo in propinquantem iam terrae clas8em effusa est, ut intrare portum non ausi averterent in 8 altum naves. In minorem indo Baliarium insulam traiecerunt, s sertilem agro, viris, armis haud seque Validam. Itaque egressi navibus super portum loco munito locant castra; ac sine certamine urbe agroque potiti, duobus millibus auxiliarium inda conscriptis missisque Carthaginem, ad hibernandum naves

tani Romanis deduntur. Haee in Hispania P. Scipionis ductu auspicioque gesta. Ipse, L. Lentulo et L. Alanlio Acidino provincia tradita, decem 2 navibus Romam rediit, et senatu extra urbem dato in aedo Bellonae, quas res in Hispania gessisset, disseruit, quoties signis collatis dimieasset, quot oppida ex hostibus vi cepisset, 3 quas gentes in dicionem populi Romani redegisset; adversus

quattuor se imperatores, quattuor victores exercitus in Hispaniam isse; neminem Carthaginiensem in iis terris reliquisse. 4 ob has res gestas magis tentata est triumphi Spes quam petita pertinaciter, quia neminem ad eam diem triumphasse,5 qui sine magistratu res gessisset, constabat. Senatu miSSO, urbem est ingressus, argentique prae se in aerarium tulit decem quattuor millia pondo trecenta quadraginta duo et signati 6 argenti magnum numerum. Comitia inde creandis consulibus habuit L. Veturius Philo, centuriaequo omnes ingenti favore P. Scipionem consulem dixerunt; collega additur ei P. Lici-7 nius Crassus, pontifex maximus. Ceterum comitia maiora quam ulla per id bellum celebrata frequentia proditum me-8 moriae est. Convenerant undique non suffragandi modo, sed etiam spectandi causa P. Scipionis, concurrebantque et domum Diqitigod by Corale

192쪽

1rmnonios et in Capitolium ad immolantem eum, quum Centum bubus votis in Hispania Iovi sacrificaret; spondebantque sanimis, sicut C. Lutatius superius bellum Punicum finisset, ita id, quod instaret, P. Cornelium finiturum, atque, uti Hispa- 10nia omni Poenos expulisset, sic Italia pulsuram esse; AM-oumquo ei, perinde ac debellatum in Italia foret, provinciam destinabant. Praetoria inde comitia habita. Creati duo, qui 11 tum aediles plebis erant, Sp. Lucretius, Cn. Octavius, et eae privatis Cn. Servilius Caepio et L. AEmilius Papus. Quarto decimo anno Puni et bolli P. Cornelius Scipio et 12

P. Licinius Crassus ut conAulatum inierant, nominRtae eon-

A. Cis. 205.

sulibus provinciae sunt, Sicilia Scipioni extra Eortem, cone dento collega, quia Sacrorum cura pontificem maximum in Italia retinebat, Bruttii Crasso. Tum praetoriae provineiast in 13 sortem coniectae. Urbana Cn. Servilio obtigit, Ariminum

ita Galliam appellabant) Sp. Lucretio, Sicilia L. Emilio Cn. Oetavio Sardinia. Senatus in Capitolio habitus. Ibi referente P. Scipione 14

senatus consultum factum est, ut, quos Iudos inter seditionem militarem in Hispania vovisset, ex ea pecunia, quam ipse in aerarium detulissot, saceret. Tum Saguntinorum legatos in assenatum introduxit. Ex eis maximus natu: -Etsi nihil ultra malorum est, patres conscripti, quam quod passi sumus, ut

ad ultimum fidem Vobis praestaremus, tamen ea vestra merita imperatorumque ve8trorum erga nos fuerunt, ut nos cladium

nostrarum non paenitent. Bellum propter nos suscepistis; 28usceptum quartum decimum annum tam pertinaciter geritis, ut saepe ad ultimum diserimen et ipsi veneritia et populum Carthaginiensem adduxeritis. Quum in Italia tam atrox bolium 3 et Hannibalem hostem haberetis, consulem cum exercitu in Hispaniam volui ad colligendas reliquias naufragii nostri misistis. P. et Cn. Cornelii, ex quo in provinciam venerunt, qnullo tempor destiterunt, quae nobis seeunda quaeque adversa hostibus nostris essent, facere. Iam omnium primum oppi- 5 dum nobis restituerunt; per omnem Hispaniam cives nostros Diuili od by Cooste

193쪽

Liber XXVIII. A. v. e. b49.

venundatos, dimissis, qui conquirerent, ex Aervitute in liber-6 tatem restituerunt. Quum iam prope esset, ut optabilem ex miserrima sortuna haberemus, P. et Cn. Cornelii, imperatores vestri, luctuosius nobis quoqueJ quam vobis perierunt. 7 Tum vero ad hoc retracti ex distantibus locis in sedem antiquam videbamur, ut iterum periremus et alterum excidium 8 patriae videremus, nec ad perniciem nostram Carthaginiensi utique aut duce aut exercitu opus esse; ab Turdulis nos veterrimis hostibus, qui prioris quoquo excidii causa nobis 9 fuerant, exstingui posse; quum ex insperato repente misistis nobis hunc P. Scipionem, quem fortunatissimi omnium Saguntinorum videmur quia consulem declaratum videmus ac vidisso nos civibus nostris renuntiaturi sumus, spem Omnem

10 salutemque nostram; qui quum plurimas hostium vestrorum cepisset in Hispania urbes, ubique ex captorum numero 11 excretos Saguntinos in patriam remisit; postremo Turdetaniam, adeo infestam nobis, ut illa gente incolumi stare Saguntum non pomet, ita bello afflixit, ut non modo nobis, sed sabsit verboi 2 invidia) ne posteris quidem timenda nostris esset. Deletum urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal; Vectigal ex agro eorum capimus, quod nobis

13 non stamJ fructu iucundius est quam ultione. Ob haec, quibus

maiora nee sperare nec optare ab dis immortalibus poteramus, gratias actum nos decem legRtos Saguntinus senatusta populusque ad vos misit; simul gratulatum, quod ita ros hos annos in Hispania atque Italia gessistis, uti Hispaniam non Hibero amne tenus, sed qua terrarum ultimas finit Oceanus, domitam armis habeatis, Italiae, nisi quatenus vallum castroruml5 cingit 'nihil reliqueritis Poeno. Iovi optimo maximo, praesidi Capitolinae arcis, non grates tantum ob haec agere iussi sumus, sed donum hoc etiam, si vos permitteretis, coronam aureum 16 in Capitolium victoriae ergo serre. Id uti permittatis, quae- sumus, utique, si vobis ita videtur, quae nobis imperatores V tri commoda tribuerunt, ea rata atque perpetua auctoritatel T vestra faciatis. Senatus legatis Saguntinis respondit, et Diuiti by Cooste

194쪽

dirutum et restitutum Saguntum fidei socialis utrinquo servatae documentum omnibus gentibus fore; suos imperatores recto et l8 ordino et ex voluntate senatus fecisse, quod Saguntum restituerint civesquo Saguntinos servitio exemerint; quaeque ullaeis benigno secerint, ea senatum ita voluisse fieri; donum permittere ut in Capitolio ponerent. Locus inde lautiaque is legatis praeberi iussa et muneris dari ne minus dena millia seris. Legationes deinde ceterae in senatum introductoe auditim 20 que; et petentibus Saguntinis, ut, quatenus tuto possent, 2 lItaliam spectatum irent, duces dati litteraeque per oppida missae, ut Hispanos comiter acciperent. Tum de re publica, 22 de exercitibus scribendis, de provinciis relatum. Quum Africam novam provinciam extra sortoni P. Sci- 40pioni dostinari homines fama iam sint, et ipso, nulla iam modiea gloria contentus, non ad gerendum modo bellum, sed adfinisendum diceret se consulem declaratum esse . nequa aliter 2 id fieri posse. quam si ipse in Africani Oxercitum transportaret, et acturum se id per populum aperto serret, si senatus adversaretur, - id consilium haudquaquam primoribus patrum quum placeret et ceteri per metum aut ambitionem mussarent, Q. Fabius Maximus rogatus sententiam: - Seio 3 multis vestrum videri, pntres conscripti, rem actam hodierno die agi, et frustra habiturum orationem, qui tanquam do integra re de Asrica provincia sentoni iam dixerit. Ego autem primum illud ignoro, quemadmodum certa iam 4 provincia Africa consulis. viri sortis ac strenui, Sit, quam nee senatus censuit in hunc annum provinciam esse nee populus iussit. Deinde, si est, consulem peccare arbitror, qui de Sro transacta Simulando se referro senatum ludibrio habet non senatorem, qui, de quo consulitur, suo loco dicit sententiam. Atque ego certum habeo, dissentienti mihi ab ista 6 festinationo in Africam traiieiendi duarum rerum subeundam opinionem essa, unius, insitae ingenio meo cunctationis, quam 7 metum pigritiamque homines Rdolescentes sane nppellent dum ne paeniteat. adhuc aliorum speciosiora primo adspectu Diqitiam by Corale

195쪽

168 Liber XXVIII. A. v. e. 549. 8 consilia Semper visa, mea usu meliora; alterius, obtrectationis atque invidiae adversus erescentem in dies gloriam fortissimis consulis. A qua suspieione si me neque vita aeta et mores mei nequo dictatura cum quinque consulatibus tantumque

gloriae belli domique partae vindicat, ut propius fastidium

eius sim quam desiderium, aetas saltem liberet. Quae enim mihi aemulatio cum eo esse potest, qui ne filio quidem meo 10 aequalis Ait 3 Me dictatorem, quum vigerem adhuc viribus et

in curSu maximarum rerum essem, recusantem nemo aut in

sensti v aut apud populum audivit. quo minus insectanti me magistro equitum, quod sando nunquam anta auditum erat, ii imperium mecum sequaretur; rebus quam Verbis assequi malui, ut, qui aliorum iudicio mihi comparatus erat, Eua mox Pon- 12 sessiono me sibi praeserret; nedum ego perfunctus honoribus certamina mihi atque aemulationem cum adolescente floren-13 tissimo proponam; videlicet ut mihi, iam vivendo, non solum rebus gerendis fesso, si huic negata fuerit, Africa provincia

decern litur. Cum ea gloria, quae parta e8t, Vivendum atque

14 moriendum est. Vincere ego prohibui Hannibalem, ut a 41 vobis, quorum vigent nunc vires, etiam vinci posseti Illud te mihi ignoscore, P. Corneli, aequum erit, si, quum in meipso nunquam pluris famam hominum quam rem publicam secerim, ne tuam quidem gloriam hono publico prinponam. 2 Quanquam si aut ballum nullum in Italia aut is hostis esset, ex quo victo nihil gloriae quaereretur, qui to in Italia retineret, etsi id bono publico faceret, simul cum bello materiam 3 gloriae tuae isse ereptum videri posset. Quum vero Hannibal hostis incolumi exercitu quartum decimum annum Italiam obsideat, paenitebit te, P. Corneli, gloriae tuae, Si hoStem eum, qui tot funerum, tot cladium nobis causa fuit, tu consul Italia expuleris et, sicut penes C. Lutatium prioris Punici

4 perpetrati belli titulus fuit, ita penes to huius fuerit Z Nisi

aut Hamilcar Hannibali dux est praeferundus aut illud bellum huic, aut victoria illa maior clariorque quam haec modo b contingat, ut to consule vincamu8J sutura est. A Drepanis Diuitiam by Corale

196쪽

aut Eryce detraxisso Hamilcarem quam Italia expulisse Poenos atque Hannibalem malis 3 Νo tu quidem, etsi magis 6 partam quam speratam gloriam amplectaris, Hispania potiusquam Italia bello liberata gloriatus moris. Nondum is est THannibal, quem non magis timuisse videatur quam contempsisse, qui aliud bellum maluerit. Quin igitur ad hoc accin- 8 geris nec per istos circuitus, ut, quum in Africam traieceris, secuturum to illuc Hannibalem speres, potius quam recto hinc itinere, ubi Hannibal est. eo bellum intendens, egregiam istam palmam belli Punici patrati potis 8 Hoc ot natura sprius est, tun quum defenderis, aliena ire oppugnatum. Paxanto in Italia quam bellum in Africa sit, et nobis prius decedat timor, quam ultro aliis inseratur. Si utrumquo tuo ductu 10 auspicioque fieri potest, Hannibale hic victo. illic Carthaginem

expugna; si alterautra victoria novis eonsulibus relinquendaeSt, prior quum mutor clariorque, tum causa etiam insequentis fuerit. Nam nunc quidem praeterquani quod et in Italia ot liin Africa duos divorsos exercitus alere aerarium non potest, PraeterquRm quod, unde classes tueamur, unde commeatibus 12

sufficiamus praebendis, nihil reliqui est. quid y periculi tandem quuntum adeatur. quem sallit 3 P. Licinius in Italia. P. Scipio bellum in Africa geret. Quid 3 si quod omnes dei omen 13

avertant et dicere etiam reformidat animus, god quae Reeiderunt , accidere possunt victor Hannibal ire ad urbem Perget, tum demum to consulem ex Africa . sicut Q. Fulvium a Capua, nreessemus 3 Quid. quod in Ahica quoquo Mars 14 communis belli erit 3 Domus tibi tua, pater pretruusque intra triginta dies cum exercitibus caesi documento sint, ubi per ibaliquot annos maximis rebus terra marique gerendis ampliS-Simum nomen apud exteras gentes populi Romani vestraeque familiae secerant. Dies me deficiat. si reges imperatoresque 16 temere in hostium terram transgressos eum maximis eladibus RutS exercituumque suorum enumerare velim. Athenienses, i 7

prudentissima civitas, bello domi relicto, auctore aequo impigro ae nobili iuvene. magna classe in Siciliam transmissa, una pugna Diqitiam by Corale

197쪽

Liber XXVIII. A. u. c. 149.

navali florentom rem publicam suam in perpetuum afflixerunt. 42 Externa et nimis antiqua repeto. Africa eadem ista et Μ. Atilius, insigno utriusque fortunae Exemplum, nobis documento 2 sint. No tibi, P. Corneli, quum ex alto Africam conspexeris,3 ludus et iocus suisso PIispaniae tuae videbuntur. Quid enim similo 3 Pacato mari praeter oram Italiae Galliaeque vectus Emporias, in urbem sociorum, classem appulisti; expositos milites per tuta omnia ad socios et amicos populi Romani 4 Tarraconem duxisti; ab Tarracono deinde iter per praesidia Romana; circa Hiberum exercitus patris pntruique tui, post 5 amissos imperatores serociores ex calamitate ipsa, et dux tumultuarius quidem ille L. Marcius ot militari suffragio ad tempus lectus, ceterum, si nobilitas ac iusti honores adornarent,

claris imperatoribus qualibet arte belli par; oppugnata per

summum otium Carthago, nullo trium Punicorum exercituum 6 socios defendente; cetera neque elevo neque detrecto ; nullo inmen modo Ahico bello comparanda, ubi non portus ullus classinOStrae RPertus, non ager pacatus, non civitas socia, non rex T amicus , non consistendi u3quam locus, non procedendi; quR-cunque circumspexeris, hostilia omnia atquo insesta. An

Syphaei Numidisque credis 3 Satis sit, semel creditum; non semper temeritas est felix, et Daus fidem in parvis sibi prae-Struit, ut, quum operae pretium sit, cum mercedo magna fallat. 8 Non hostes patrem patruumque tuum armis prius quRm

Celtiberi socii fraudo circumvenerunt; nec tibi ipsi a Magone et Hasdrubale, hostium ducibus, quantum ab Indibili et Man-9 donio, in fidem acceptis, periculi fuit. Numidis tu credere potes, desectionam militum tuorum expertus 8 Et Syphax et Masinissa se quam Carthaginienses malunt potentes in Africa esse,

inter se et omnes causae certaminum acuunt, quia procul externus metus est; ostendo Romana arma et exercitum ali nigenam; velut ad commune restinguendum incendium con-11 current. Aliter eidem illi Carthaginienses Hispaniam defenderunt, aliter moenia patriae, templa deum, aras et focos Diuitiam by Corale

198쪽

Liber XXVIII A. Ch. 205.

defendent, quum euntes in proelium pavida prosequetur coniux et parvi liberi occursabunt. Quid porro, si satis confisi Car- 12

thaginienses consensu Africae, fide sociorum regum, moenibus suis, quum tuo exeretiusque tui praesidio nudatam Italiam viderint, ultro ipsi novum exercitum in Italiam aut ex Alaica miserint, aut Magonem, quem a Baliaribus classe transmissa 13 iam praeter oram Ligurum Alpinorum vectari constat, Hannibali se coniungere iusserint 8 Nempe in eodem terrore erimus, i 4 in quo nuper fuimus, quum Hasdrubal in Italiam transcendit, quem tu, qui non solum Cnrthaginem, sed omnem Africam exercitu tuo es clausurus, e manibus tuis in Italiam emisisti. Victum a te dices; eo quidem minus vellem, et id tua, non ibrei publicae solum causa, iter datum victo in Italiam esse. Patere, nos omnia, quae prospera tibi ae populi Romani imperio evenere, tuo consilio assignaro, adversa casibus

incertis belli et fortunae delegare: quo melior sortiorque es, igeo magis talem praesidem sibi patria atque universa Italia retinet. Non potes ne ipse quidem dissimulare, ubi Hannibal sit, ibi caput atque arcem huius belli esse, quippe qui

prae te seras, eam tibi causam traiiciendi in Africam esse, ut Hannibalem eo trahas. Sive his igitur sive illic, cum Hanni- 17balo est tibi sutura res. Vimim tandem ergo firmior eris in Africa solus an hic, tuo collegaeque tui exeret tu coniuncto ZNo Claudius quidem et Livius eonsules tam recenti exemplo,

quantum id intersit, document ι sunt 3 Quid Z Hannibalom i8

utrum tandem exiremus angulus agri Bruttii, frustra iam diu poscentem ab domo auxilia, an propinqua Carthago et tota

socia Africa potentiorem armis virisque saeiet 8 Quod istud is consilium est, ibi mallo decornere, ubi tuae dimidio minores

copiae sint, hostium multo maiores, quam ubi duobus exercitibus adversus unum tot proeliis et tam diuturna et gravi

militia sessum pugnandum sit 8 Quam compar consilium 20 tuum parentis tui consilio sit, reputa. Illo consul profectus in Hispaniam, ut Hannibali ab Alpibus descendenti occurreret, in Italiam ex provincia rediit; tu, quum Hannibal in Italia Diqitiam by Corale

199쪽

sit, relinquero Italiam paras non quia rei publieae id utile

21 sod quia tibi amplum et gloriosum censes ESSO, Ricut quum provincia ot exercitu relicto, sine lege, sine senatus consulto duabus navibus populi Romani imperator fortunam publicampi maiestatem imperii, quae tum in tuo capite periclitabantur,22 commisisti. Ego P. Cornelium rei publicae nobisquo, non sibi

ipsi privatim creatum consulem existimo, exercitusque ad Eustodiam urbis atque Italiae scriptos esse, non quos regio more per superbiam consules, quo terrarum velint. traiiciant. 43 Quum oratione ad tempus parreta Fabius, tum auctoritate et inveterata prudentiae fama quum mugnam Partem senatus, et seniores maxime, movisset, Pluresque consilium senis quam 2 animum adolescentis ferocem Iaudarent, Scipio ita locutus sertur: - Et ipso Q. Fabius principio Orationis, patres conscripti, commemoravit, in Sententia Sun posse obtrectationem 3 suspeetam esse; cuius ego rei non tam ipse ausim tantum virum insimulare, quam ea suspicio, Vitio Orationis an rei 4 haud sane purgata est. Sio enim honores suos et famam rerum gestarum extulit verbis ad exstinguendum invidiae crimen, tanquam mihi ab infimo quoquo periculum sit, nomecum aemuletur, et non ab eo, qui, quia Super ceteros excellat, quo me quoque niti non dissimulo, me sibi aequarib nolit. Sic Senem se perlanctumque et me infra aetatem filii etiam sui posuit, tanquam non longius, quRm quantum vitae humanae spatium est, cupiditas gloriae extendatur, maximaque 6 pars eius in memoriam ac posteritatem promineat. Maximo cuique id accidero animo certum habeo ut Se non Cum Praesentibus modo, sed cum omnis aevi claris viris comparent.

7 Equidem haud dissimulo, me tuas, Q. Fabi, laudeS non RSSequi solum velle, sed bona venia tua dixerim , si possim, 8 etiam exsuperare. Illud neu tibi in mo neu mihi in minoribus natu animi sit, ut nolimus quemquam nostri similem evadere civem; id enim non eorum modo, quibus inviderimus sed rei publicae et paene omnis generis humani detrimentum Diuiti by Cooste

200쪽

Liber XXVIII. A. Ch. 205.

sit. Commemoravit, quantum essem periculi aditurus, si in s Africam traiicerem, ut meam quoque, non solum rei publicae et exercitus vicem videretur sollicitus. Unde haec repento 10 cura de me exorta 3 Quum pater patruusque meus intersecti, quum duo exercitus eorum prope occidione occisi essent. quum amissae Hispaniae, quum quattuor exercitus Poenorum quattuorque duces omnia metu armisque tenerent, quum quaesitus 11 ad id bellum imperator nemo se ostenderet praeter me, nemo

profiteri ausus esset, quum mihi quattuor et viginti annos nato detulisset imperium populus Romanus, quid ita tum 12 nemo aetatem meam, vim hostium, difficultatem belli, patris patruique recentem cladem commemorabat Θ Utrum maior aliqua nunc in Africa calamitas accepta est, quam tune in Hispania erat 3 An maiores nunc sunt exercitus in Alaica et i 3 duces Plures melioresque, quam tunc in Hispania suerunt 8 an aetas mea tunc maturior bello gerendo fuit, quam nunc

est 3 an cum Carthaginiensi hosto in Hispania quam in Africa l4 bellum geri aptius est 3 Facile est post fusos fugatosquo

quattuor exereitus Punicos, post tot urbes vi captas aut metu subaetas in dicionem, post perdomita omnia usque ad Ocea- i 5 num, tot regulos, tot Ss VnS gentes, post Neeptam totam

Hispaniam ita, ut vostigium belli nullum reliquum sit, elevaro mens res gestas, tam hereule, quam, si victor ex Africa l6 redierim, ea ipsa elevare, quae nunc retinendi mei causa, ut terribilia eadem videantur, verbis extolluntur. Negat aditum 1 Iesso in Africam, negat ullos patere portus. M. Atilium captum in Africa commemorati tanquam M. Atilius primo Recessu ad Ahicam offenderit, neque recordatur, illi ipsi tam inseliei imperatori patuisso tamen portus Africae, et res egregias primo anno gessisse et, quantum ad Carthaginienses duces attinet, invictum ad ultimum permansisso. Nihil igitur mo l8 isto tu exemplo terrueris. Si hoc bello, non priore, si nuper et non annis anto quadraginta ista clades accepta foret, qui

ego minus in Africam Regulo capto quam Scipionibus occisis in Hispaniam traiicerem p Nec selicius Xanthippum Lacedae- 19 Diuili od by Corale