Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a vicesimo primo ad vicesimo quintum continens

201쪽

Libor XXVIII. A. u. c. 14s. inoniiun Carthagini quam me patriae meae Sinerem natum e88e.

cresceretque mihi ex eo ipso fiducia, quod posset in hominis 20 unius virtute tantum momenti esse. At etiam Athenienses audiendi sunt, temere in Stelliam omisso domi bello tran 2l gressi. Cur ergo, quoniam Graecas sabulaa enarrare vaeat. non Agnthoclem potius. Syracusanum regem, quum diu Sicilia Punico bollo ureretur, transgressum in lirene eandem Africam 44 avertisse eo bellum, unde venerat, reserap Sed quid ultro motum inferre hosti et, ab se remoto periculo, alium in discrimen adducere quule Sit, Veteribus externisque exemplis admonere

2 opus est y Multum interest, alienos populore fines an tuos uri, exscindi videas; plus animi est inserenti periculum quam 3 propulsanti. Ad hoc maior ignotariam rerum sat terror; bona malaque hostium ex propinquo ingressus fines adspicias. 4 Non speraverat Hannibal fore, ut tot in Italia ad se deficerent populi post Cannensem cladem; quanto minus quicquam in Africa Carthaginiensibus firmum aut stabile sit, infidis sociis 5 gravibus ac superbis dominis 3 Ad hoc nos, otiam deserti ab sociis, viribus nostris, milito Romano stetimus; Carthaginiensi nihil civilis roboris est; mercede paratos milites haboni. Afros Numidasque, levissima fidei mutandae ingenia. 6 Ilio modo nihil morae sit; una et truiecisse me audietis. et ardore bello Africam, emolientem hinc Hannibalem, et obsidori Carthaginem. Laetiores et frequentiores ex Alaica ex-7 spectato nuntios, quam ex Hispania accipiabatis. Has mihi spes subiicit fortuna populi Romani, di foederis ab hoste violati testes, Syphax et Masinissa reges, quorum ego fidei 8 ita innitar, ut bene tutus α perfidia sim. Multa, quae nunc ex intervallo non apparent. bellum aperiet. Id ost viri et ducia, non deesso sortunae praebenti so et oblata casu flectoras ad consilium. Habebo, Q. Fabi, parem, quem das, Hannibalom; sed illum ego potius traham, quam ille me retineat. In Sua terra cogam pugnRro eum, et Carthago potius prae- 10 mium victoriae erit quam semiruta Bruttiorum eastella. Naquid intorim. dum traiicio, dum expono exercitum in Africa Diqili Corale

202쪽

Liber XXVIII. A. Ch. 205. ITA dum castra ad Carthaginem promoveo, res publica hic detrimenti capiat, quod tu, Q. Fabi, quum victor tota volitaret Italia Hannibal, potuisti praestare. hoc vide ne contume- illioluna sit, concusso iam et paene seacto Hannibale, negare posse P. Licinium consulem, virum fortissimum, praestRre. qui, ne a sacris absit pontifex maximus, ideo in sortem tam longinquae provinciae non venit. Si herculos nihilo maturius 12 hoc, quo ego censeo, modo perficeretur bellum , tamen ad dignitatem populi Romani famamque apud reges gentesque externas pertinebat, non ad defendendam modo Italiam, sed ad inserenda etiam Asrieae arma videri nobis animum ESSE, nec hoc credi vulgarique, quod Hannibal ausus sit, neminem 13 ducem Romanorum audero, et priore Punico bello tum, quum do Sicilia certaretur, toties Alaicam ab nostris exercitibusque et classibus oppugnatam, nunc, quum de Italia certetur, Ahicam Paentam esse. Requiescat aliquando vexata tam diu 14 Italia; uratur evasteturque in vicem Asrica. Castra Romana 15 potius Carthaginis portis immineant, quam nos iterum vallum hostium ex moenibus nostris videamus. Ahica sit reliqui

belli sedes; illuc terror fugaque, populatio agrorum , desectio sociorum, ceterae belli clades, quae in nos per quattuordecim annos ingruerunt, Vertantur. Quae ad rem publicam pertinent i 6st bellum, quod instat, et provincias, de quibus agitur, dixisso satis est; illa longa oratio nec ad vos pertinens sit, trsi, quemadmodum Q. Fabius meas res gestas in Hispania

elevavit, sic ego contra gloriam eius eludere et meam veri,is Qxtollers velim. Neutrum faciam, patres eonscripti, et, si 18 nulla alia re, modestia certe et temperando linguae adolescens senem vicero. Ita et vixi et gessi res, ut tacitus ea opinione quam ve8tra sponto conceptam animis haberetis, facile con

tentus essem.

Minus aequis animis, auditus est Scipio, quia vulgatum 45 erat, si apud senatum non obtinuisset, ut provincia Africa sibi deeerneretur, ad populum extemplo laturum. Itaque Q. 2Fulvius, qui consul quater suerat, Postulavit a eonsulo. ut Duiligod by GOoste

203쪽

Liber XXVIII. A. v. e. 549.

palam in senatu diceret, permitteretne patribus, ut de provinciis decernerent, Ataturusque eo esSet, quod cen8uissent, an 3 ad populum laturus. Quum Scipio respondisset, se, quod e 4 re publica esset, facturum, tum Fulvius: -Non ego ignarus, quid responsurus tacturusve esses, quaesiVi, quippe quum Praete feras, tentare te magis quam consulere Senatum, et, ni provinciam tibi, quam volueris, extemplo decernamus, paratam 5 rogationem habens. Itaque a vobis, tribuni plebis, postulo inquit, se ut sententiam mihi ideo non dicenti, quod, etsi in meam sententiam discedatur, non sit ratum habiturus consul, 6 auxilio sitis. Inde altercatio orta, quum consul negaret aequum esse, tribunos intercedere, quo mimus suo quisquo loco T rogatus sententiam diceret. Tribuni ita decreverunt: , Si consul senatui de provinciis permittit, stari oo, quod senatus censuerit, placet, nee de ea re ferri ad populum patiemur; si non permittit, qui de ea re sententiam recusabit dicere, 8 auxilio erimus. Consul diem ad colloquendum cum collega petiit. Postero die permissum senatui est. Provinciae ita decretae: alteri consuli Sicilia et triginta rostratae naves, quas C. Servilius superiors anno habuisset; permissum que, ut ins Africam, si id o re publica esse censeret, traiiceret; alteri Bruttii et bellum eum Hannibale, eum Oo eXercitu, quem mallet ex duobus, qui ibi essent. L. Veturius et Q. Caecilius sortirentur inter Se compararentvo, uter in Bruttiis duabus 10 legionibus, quas consul reliquisset, rem gereret, imperiumquoin annum prorogaretur, cui ea provincia evenisset. .Et ceteris, praeter quibus consules praetoresquo exercitibus provinciisqueli praesuturi erant, prorogata imperia. Q. Caecilio sorti evenit, ut cum consulo in Bruttiis advorsus Hannibalem bellum

gereret.

12 Ludi deindo Scipionis magna frequentia et favore Spe tantium celebrati. Legati Delphos ad donum ex praeda Hasdrubalis portandum missi M. Pomponius Μatho et Q.

Catius. Tulerunt coronam auream ducentum pondo et simulacra spoliorum ex mille pondo argenti facta. Diuiti by Cooste

204쪽

Scipio quum, ut dilectvm haberet, nequo impetrasset nequo 13 magnopere tetendisset, ut voluntarios durero sibi milites liceret . tenuit et, quia impensae negaverat rei publicae futuram clas- l4 Sem, ut, quae ab sociis darentur ad novas fabricandas naves, accipereti Etruriae primum populi pro suis quisque saeuit tibus consulam adiuturos polliciti, Caerites frumentum sociis 15 navalibus eommeatumque omnis generis, Populonienses serrum, Tarquinienses lintea in vela, Volaterrani interamenta navium et senmentum, Arretini tria millia sentorum, galeas totidem, 16 pila, gaesa, hastas longas millium quinquaginta summam parieuiusquo generis numero expleturos, secures, rutre, sale , 17 alveolos, molas, quantum in quadraginta longas naves opus esset, tritici eentum et viginti millia modium, et in viaticum decurionibus remigibusque collaturos; Perusini, CIusini, Ru-18sollani abietos in labricandas naves et humenti magnum numerum; abiete ex publieis silvis est usus. Umbriae populi is et praeter hos Nursini et Reatini et Amiternini Sabinusque omnis sger milites polliciti. Marsi, Peligni Marrucinique multi voluntarii nomina in classem dederunt. Camertes quum aequo 20scedere cum Romanis essent, cohortem armatam Sexcentorum hominum miserunt. Triginta navium earinae, viginti quinque-2lremes, decem quadrirames, quum essent positae, ipso ita institit operi, ut dio quadragesimo quinto, quam ex silvis detracta materia orat. navos instruetae armataeque in aquam deductae sint. Prosectus in Siciliam est triginta navibus longis, volun- 46tariorum septem sermo millibus in naves impositis. Et P. Lici- 2nius in Bruttios ad duos exercitus consulises venit. Ex iis eum sibi sumpsit, quem L. Veturius consul habuerat; Metello, ut, 3 quibus praefuisset Iegionibus. iis propesset, tacilius eum assuetis im-Perio rem gesturum ratus, permisit. Et praetores diversi in provineias profecti. Et quia pecunia ad bellum doeria, agri Campani 4 regionem a fossa Graeca ad mare versam vendere quaestores iussi, indicio quoquo permisso. qui ager eivis Campani fuisset, uti is pub- 5

205쪽

Liber QTm A. v. e. 54s. liens populi Romani esset; indici praemium eo titutum, quantae 6 pecuniae ager indicatus esset, para decima. Et Cn. Servilio praetori urbano negotium datum, ut Campani cives, ubi cuique ex genatus consulto liceret habitara, ibi habitarent, animadverteretque in eos, qui alibi habitarent. 7 Eadem aestato Mago Hamilearis filius ex minore Baliarium insula, ubi hibemarat, iuventute lecta in classem imposita, in Italiam triginta sermo rostratis navibus et multis onerariis 8 duodecim millia peditum, duo ferme equitum traiecit, Genuamque, nullis praesidiis mRritimam oram tutantibus, repentino adventu cepit. Indo ad oram Ligurum Alpinorum, si quos 9 ibi motus sacero posset, classem appulit. Ingauni Ligurum ea gens ost) bellum ea tempestate gerebant cum Epanteriis 10 montanis. Igitur Poenus, Savone, oppido Alpino, praeda deposita et doeem longis navibus in statione ad praesidium relictis, ectoris Carthaginem missis ad tuendam maritimam 11 oram, quia fama erat Scipionem traiecturum , ipse, societate cum Ingaunis, quorum gratiam malebat, composita, montanos instituit oppugnare. Et crescebat exercitus in dies, ad famam 12 nominis olus Gallis undiquo confluentibus. Ea res litteris cognita Sp. Lucretii, no Busirin Hasdrubalo eum exercitu deleto biennio anto sorent laetati, si par aliud indo bellum, duce

tantum mutato, oriretur, curam ingentem accendit patribus.13 Itaquo et M. Livium proconsulem ex Etruria volonum exemeitum admovere Ariminum iusserunt, at Cn. Servilio pra tori negotium datum, ut, si e re publica censeret esse, urban legiones, imperio, cui Videretur, dato, ex urbe duei iuberet. Μ. Valerius Laevinus Arretium eas legiones duxit. 14 Eisdem diabus naves onerariae Poenorum ad octogintaeirea Sardiniam ab Cn. Octavio, qui provinciae praeerat, capiae; captris eas Caelius frumento misso ad Hannibalem comm Riuque onustas, Valerius praedam Etruscam Ligurumque 15 montanorum captivos Carthaginem portantes tradit. In Brut-Diuitiam by Corale

206쪽

tiis nihil sermo anno eo memorabile gestum. Pestilentia incessorat pari elado in Romanos Poenosque, nisi quod Punicum exercitum super morbum etiam sames asseeiti Propter 16 Iunonis Laciniae templum aestatem Hannibal egit, ibique aram condidit dedicavitque eum ingenti rerum gestarum titulo, Punicis Graeeisque litteris insculpto.

207쪽

LIBER XXIX.

Scipio postquam in Siciliam venit, voluntarios milites ordina-2 vit centuriavitque. Ex iis trecantos iuvenes. florentes aetate et virium robore, inermes circa se habebat, ignorantes, quem 3 ad usum neque centuriali nequo armati servarentur. Tum ex totius Siciliae iuniorum numero principes genere et sortuna trecentos equites, qui secum in Africam traiicerent, legit. diemque iis, qua equis armisque instructi atque ornati adm-4 sent, edixit. Gravis ea militia, procul domo, terra marique multos labores, magna pericula allatiara videbatur; neque ipsos modo, sed parentes cognatosque eorum ea cura Rng M. 5 Ubi dies, quae dicta erat, advenit, arma equosque OSt de runt. Tum Scipio renuntiari sibi dixit, quosdam equites Siculorum tanquam gravem et duram horrere eam militiam: 6 si qui ita animati essent, mallo eos iam tum fateri. quam postmodo querentes segnes atque inutiles milites rei publicae esse: expromerent, quid sentirent; cum bona venia T so auditurum. Ubi ex iis unus ausus est dicere, Se promus 8 si sibi, utrum velit, liberum esset, nolle militare, tum Scipio ei: -Quoniam igitur, adoleseens, quid sentires, non dissimulasti, vicarium tibi expediam . cui tu arma equumque et Cetem instrumenta militiae tradas et tecum hinc extemplo domum s ducas, exerceas, docendum cures equo armisque. Laeto Diuitigoo by Cooste

208쪽

Liber XXIX. A. Ch. 205.

condicionem accipienti unum ex trecentis, quos inermes habebat, tradit. Ubi hoc modo exauctoratum equitem cum gratia imperatoris ceteri viderunt, se quisque excusare et vicarium

accipere. Ita trecentis Siculis Romani equites substituti sino 10 publica impensa. Docendorum curam Siculi habuerunt, quia edictum imperatoris erat, ipsum militaturum, qui ita non secisset. Egregiam hanc alam equitum evasisse ferunt, multisque liproeliis rem publicum adiuvisse. Legionas inde quum inspiceret, plurimorum stipendiorum i 2 ex iis milites delegit, maximo qui sub duco Marcello milita- verrent, quos quum optima disciplina institutos credebat, tum 13 etiam ab longa Syracusarum obsidione peritissimos esse urbium oppugnandarum; nihil enim parvum, sed Carthaginis iam excidia agitabat animo. Indo exercitum per oppida dispertit; l4

frumentum Siculorum civitatibus imperat, ex Italia advecto parcit; veteres naves reficit et cum iis C. Laelium in Afraeam praedatum mittit; novas Panormi subducit, quia ex viridi materia raptim factae erant, ut in Sicco hibernarent. Praeparatis omnibus ad bellum, Syracusas, nondum ex i5 magnis belli motibus satis tranquillas, venit. Graeci res a 16 quibusdam Italici generis, eadem vi, qua per bellum ceperant, retinentibus, concessus sibi ab senatu repetebant. Omnium 17 primum ratus tueri publicam fidem, partim edicto, partim iudiciis etiam in pertinaces ad obtinendam iniuriam redditis suas res Syracusanis restituit. Non ipsis tantum ea res, 18 sed omnibus Siciliae populis grata fuit, eoque enixius ad bellum udiuverunt. Eadem aestate in Hispania coortum ingens bellum, con- 19eiento Indibili, nulla alia de causa quam per admirationem Scipionis contemptu imperatorum aliorum orto. Eum Super- 20 esse unum ducem Romanis, ceteris ab Hannibale intersectis rebatur: eo nec in Hispania caesis Scipionibus alium, quem mitterent, habuisse, et postquam in Italia gravius bellum urgeret, adversus Hannibalem eum arcessitum. Praeterquam 21 quod nomina tantum ducum in Hispania Romani habeant, Dissiligod by Cooste

209쪽

22 exercitum quoque inde veterem deductum; trepida omnia ut inconditam turbam tironum osse. Nunquam talem oceasionem 23 liberandae Hispaniae foro. Servitum ad eam diem aut Carthaginiensibus aut Romanis, nec in vicem his aut illis, sed 24 interdum utrisquo simul. Pulsos ab Romanis Carthaginienses; ab Hispanis, si consentirent, pelli Romanos posse, ut ab omni imperio externo soluta in perpetuum Hispania in patrios 25 rediret inores ritusque. Haec aliaque dicendo non populares modo, sed Ausetanos quoqua, vicinam gentem, eoncitat et

26 alios finitimos sibi atquo illis populos. Itaque intra paucos dies triginta millia peditum, quattuor formo equitum in Sed

quo imperatores, L. Lentulus et L. Manlius Acidinua, no2 glisceret prima negligendo bellum, iunctis et ipsi exercitibus,

per agrum Ausetanum, hostico tanquam pacato clementer ductis militibus, ad sedem hostium pervenere et trium missium 3 spatio procul a castris eorum posuerunt castra. Primo per legatos nequiequam tentatum, ut discederetur ab armis; deinquum in pabulatores Romanos impetus repento ab equitibus Hispanis tactus esset, summisso ab stationis Romana equitatu, equestro proelium fuit, haud sano memorando in partam ullam 4 eventu. Sole oriento postero die armati instructique omnes millo sermo passus procul a castris Romanis Reiem ostendere. 5 Μedii Ausetani erant; cornua dextrum Ilergetes, laevum ignobiles tenobant Hispani populi; inter cornust et mediam sietem intervalla patentia satis late fecerant, qua equitatum, 6 ubi tempus esset, emitterent. Et Romani moro suo exercitum quum instruxissent, id modo hostium imitati sunt, ut inter T legiones et ipsi patentes equiti relinquerent vias. Ceterum Lentulus ei parti usum equitis soro ratus, quae prior in 8 dehiscentom intervallis hostium aciem equites emisisset, Ser. Cornelio tribuno militum imperat, equites per patentes ins hostium acto vias permittero equos iubeat. Ipse, ecepta Parum Prospero pedestri pugna, tantum moratus, dum cedenti duodecimae legioni, quae in laevo cornu advorsus Ilergetea locata Oiqiligeo by Corale

210쪽

erat, tertiam derimam legionem ex subsidiis in primam aciem firmamentum ducit, postquam aequata ibi pugna est, ad L. 10Manlium intor prima signa hortantem ae subsidia, quibus rea postulabati, locis inducentem venit; indicat, tuta ab laevo cornu se; iam missum ab se Cornelium fServiumJ pro ua equestri ilhostes circumfusurum. Vix lueo dicta dederat, quum Romani l2 equites in medios invocti hostes simul pedestres acies turbarunt, simul equitibus Hispanorum viam immittendi equos elauserunt. Itaqua omissa pugna equestri ad pedestrem Hia 13spani descenderunt. Romani imperatores ut turbatos hostium ordines et trepidationem PnVoremque et fluctuantia viderunt signa, hortantur, orant milites, ut perculsos invadant neu restitui aciem patiantur. Non sustinuissent tam infestum 14

impetum barbari, ni regulus ipso Indibilis cum equitibus ad pedes degressis ante prima signa peditum se obiecisset. Ibi 15 aliquamdiu atrox pugna stetit; tandem, postquam ii, qui circa

regem seminecem restantem, deinde Pilo terrae a um pugnabant, obruti telis occubuerunt, tum fuga passim coepta. Plures 16esesi, quin equos eonscendendi equitibus spatium non fuerat si quia perculsis acriter institerunt Romani; nec ante absce uim est, quRm castris quoque exuerunt hostem. Decem tria i Talia Hispanorum caesa eo die, millo octinganti sermo capti; Romanorum sociorumque paulo amplius ducenti, minimo in

laevo comu, ceciderunt. Pulsi castris Hispani aut qui ex l8 proelio effugerant, sparsi primo per agros, deinde in suas quisque civitates redierunt. Tum a Mandonio ovocati in aeoncilium conquestiquo ibi clades suas, increpitis auctoribus belli, legatos mittendos ad arma tradenda deditionemque faciendam censuere. Quibus culpam in auctorem belli Indibilom 2 ceterosque principes, quorum plerique in acie cecidissent, eon- sorantibus tradentibusque arma et dedentibus sese responsum est, in deditionem ita accipi oos, si Mandonium ceterosque 3 belli concitores tradidissent vivos; si minus, exercitum se in agrum Ilergetum Ausetanorumque et deinceps aliorum popu-Iorum ducturos. Usee dicta legatis renuntiataque in concilium. 4Disit ed by Corale