Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a vicesimo primo ad vicesimo quintum continens

211쪽

Ibi Mandonius eoierique principes comprehensi et traditi ad 5 supplicium. Hispaniae populis reddita pax; stipendium eius

anni duplex et humonium sex mensum imperatum Sagaque et togae exereitui, et obsides ab triginta sermo populis accepti. 6 Ita Hispaniae rebellantis tumultu haud magno motu intra paucos dies eoncito et compresso, in Alaicam omnis terror T versus. C. Laelius nocte ad Hipponem Regium quum necessisset, luce prima ad populandum agrum sub signis milites 8 sociosque navales duxit. Omnibus pacis modo incurioso agentibus, magna clades illata; nuntiique trepidi Carthaginem terrora ingenti complevero, classem Romanam Scipionemque imperatorem et fama fuerat, iam in Siciliam transgressum

s advenisse. Neo quot rimos vidissent, nee quanta munuου agros popularetur, satis gnstri omnia in maius, motu augente, accipiebant. Itaque primo terror pavorque, dein maestitia 10 animos incessit: tantum fortunam mutasse, ut, qui modo ipsi exercitum ante moenia Romana habuissent victores, Stratisque tot hostium exercitibus omnes Italiae populos aut vi aut Volunii lato in deditionem accepissent, ii verso Marte Ahicae POP lationes et obsidionem Carthaginis visuri forent, nequaquRm 12 pari ad patienda ea robore, ac Romani suissent. Illis Romanam plebem, illis Latium iuventutem praebuisse maiorni

senaper Dequentioremque pro tot caesis exercitibus suboles n-I3 tem; suam plebem imbellem in urbe, imbellem in agris esse; mercede parari auxilia ex Ams, gente ad omnem aurum Spei 14 mobili atque infida. Iam reges, Syphacem post colloquium cum Scipione alienatum, Masinissam aperta desectione infestis-I5 simum hostem. Nihil usquam spei, nihil auxilii esse. Neo Magonem ex Gallia movere tumultus quicquam nee coniungere aese Hannibali, et Hannibalem ipsum iam et fama 4 senescere et viribus. In haec dessenda prolapsos recenti

nuntio animos rursus terror instans revocavit ad consultandum,

2 quonam modo obviam praesentibus periculis iretur. Dilectus raptim in urbe agrisque haberi placet, mittere ad conducenda

Aisorum auxilia, munire urbem, frumentum conVehere, teIa,

212쪽

arma parare, instruere naves ae mittere ad Hipponem adversus Romanam classem. Iam haec agentibus nuntius tandem venit, 3 Laelium, non Scipionem, copiasque, quantae ad incursiones agrorum satis sint, transvectas; summae belli molem adhue in Sicilia esse. Ita respiratum, mittique ad Syphacem lega- 4tiones aliosque regulos firmandae societatis causa coeptae. Ad

Philippum quoquo missi, qui ducenta argenti talenta polli rentur, ut in Siciliam aut in Italiam traiiceret. Missi et Sad suos imperatores in Italiam, ut omni terrore Solpionem retinerent; ad Magonem non legati modo, sed viginti quinquo Glongae naves, Sex millia peditum, octingenti equites et septem elephanti, ad hoc magna pecunia ad conducenda auxilia, quibus fretus propius urbem Romanam exercitum admoveret coniungeretque se Hannibali. Haec Carthagino parabant agi- Ttabantque. Ad Laelium, Praedas ingentos ex agro inermi ac nudo praesidiis agentem, Masinissa, fama Romanae elassis excitus, cum equitibus paucis venit. Is segniter rem agi Ab 8Scipione questus est, quod non iam exercitum in Alateam traiecisset, perculais Carthaginiensibus, Syphace impedito finitimis bellis, quem certum habere, si spatium ad sua, ut velit, eomponenda detur, nihil sincera fidis cum Romanis

acturum. Hortaretur et stimularet Scipionem, ne cessaret; use, quanquam regno Pulsus eMet, cum haud eontemnendis

copiis affuturum peditum equitumque. Nec ipsi Laelio morandum in Africa esse; classem credere prosectam a Carthagine, eum qua, absente Scipione, non satis tutum esse contrahi certamen. Ab hoe sermone dimisso Masinissa, LaeIius postero b die naves praeda onustas ab Hippono solvit, revectusque in Siciliam mandata Scipioni expOSuit. Eisdem sermo diebus naves, quae ab Carthagino ad Μα- 2gonem missae erant, inter Albingaunos Ligures Genuamquaaccesserunt. In iis locis tum forte Mago tenebat classem; 3 qui, legatorum auditis verbis, iubentium exercitus quam maximos comparare, extemplo Gallorum et Ligurum numqua utriusque

gentis ingens ibi multitudo erat concilium habuit, et missum 44 iuitigoti by Corale

213쪽

Liber XXIX. A. u. c. 54s.

so ad eos vindieandos in libertatem ait, et, ut ipsi cernant, mitti sibi ab domo praesidia; sed quantis viribus, quanto

5 exercitu id bellum geratur, in eorum potestate esse. Duos exercitus Romanos, unum in Gallia, altorum in Etruria esse; satis scire, Sp. Lueretium so cum M. Livio iuncturum; multa millia armanda esse, ut duobus ducibus, duobus exercitibus 6 Romanis resistatur. Giali summam ad id suam voluntatem esse dicere; sed quum una castra Romana intra fines, altera in finitima terra Etruria prope in conspectu habeant, si palam- fiat, auxiliis adiutum ab sese Poenum, extemplo infestos utrin- qtae exercitus in nyum guum incursuros; ea ab Gallis desi-7 deraret, quibus occulte adiuvari posset; Liguribus, quod procul agro urbibusque eorum castra Romana sint, libera consilia osse; illos armare iuventutem et capessero pro parte bellum 8 aequum esse. Ligures haud abnuere; tempus modo duorum mensum petere ad dilectus habendos. Interim Mago milites Gallos, dimissis elam per agros eorum, mercede conducere. Commeatus quoque omnis generis occulto ad eum a Galliss populis mittebantur. M. Livius exemitum volonum ex Etruria in Galliam traducit, iunctusquo Lucretio, si se Mago ex Liguribus propius urbem moveat, obviam ire parat, Et Poenus sub angulo Alpium quietus se eontineat, et ipse in eadem regiona circa Ariminum Italiae praesidio futurus. Post reditum ex Africa C. Laelii, et Scipiono stimulato Masinissae adhortationibus, et militibus, praedam ex hostium terra cernentibus tota classo efferri, accensis ad traiicientium quam primum, intervenit maiori minor cogitatio, Locros urbem recipiendi, quae sub desectionem Italiae desciverat et ipsa ad 2 Poenos. Spes autem assectandae Eius rei ex minima re assulsit.

Latrociniis magis quam iusto bello in Bruttiis gerebanturres, principio ab Numidis facto et Bruttiis non societate magis Punica quam suopte inganio congruentibus in eum 3 morem; postremo Romani quoquo iam contagione quadam rupto gaudentea, quantum per duces licebat, excursiones ino hostium agros saereo. Ab iis ogressi quidam urbem Lo-

214쪽

Liber XXIX. A. Ch. 205.

ere ea circumventi Regiumque abstracti fuerant. In eo e livorum numero fabri quidam fuero, assueti apud Poenos mercede opus in arce Locrorum sacere. Hi cogniti ab Lo- 5crensium principibus, qui pulsi ab adversa factione, quae Hannibali Locros tradiderat, Regium se contulerant, quum 6 cetera percontantibus, ut mos est, qui diu absunt, quae domi Rgerentur, exposuissent, spem feeerunt, si redempti ae remissi somni, arcem se iis tradituros; ibi go habitara, fidemquo sibi rerum omnium inter Carthaginienses esse. Itnque, ut qui Tsimul desiderio patrias angerentur, simul cupiditato inimicos ulciscendi arderent, redemptis extemplo iis remissisque, quum 8 ordinem agendae rei composuissent signaque, gine procul edita observarent, ipsi ad Scipionem Syracusas prosecti, npud quem PMB exsulum erat, reserentes ibi promissa captivorum quum spem ab effectu haud abhorrentem consuli secissent, tribuni 9 militum cum iis M. Sergius et P. Malienus missi, iussique ab Regio tria millia militum Locros ducere; et Q. Pleminio propraetori scriptum, ut rei agendae adesset. Prosecti ab Regio, 10 scalas ad editam altitudinem arcis fabricatas portantes, media

ferme nocte ex eo loco, unde convenerat, signum dedere

proditoribus areis; qui parati intontiquo et ipsi scalas ad id liipsum iactas quum demisissent pluribusquo simul locis scandentes accepissent, priusquam clamor oreretur, in vigiles Poenorum, ut in nullo tali metu sopitos, impetus est sactus. Quorum gemitus primo morientium exauditus, doin subita 12 con8ternatio ex somno et tumultuS, quum causa ignoraretur, Postremo certior res, aliis excitantibus alios. Iamque ad 13 Rrma pro se quisque vocabat: hostes in arco esse et caedi vigiles; oppressique forent Romani nequaquam numero Pares, ni clamor ab iis, qui extra arcem erant, Eublatus incertum,undo accidisset, omnia Vana augente nocturno tumultu, fecisSat.

Itaque, velut plena iam hostium areo, territi Poeni, omisso l4 certamine, in alteram arcem duae sunt haud multum inter se distant ) confugiunt. Oppidani urbem habebant, victoribus 15 praemium in medio positam; ex arcibus duabus proeliis quo- Ciuiligod by Corale

215쪽

Liber XXIX. A. v. e. 54s. 16 tidia levibus certabatur. Q. Pleminius Romano, Hamilcar Punico praesidio praeerat; arcessentes ex propinquis locis Sub-IT sidia eopias augebant. Ipso postremo veniebat Hannibal, nec sustinuissent Romani, nisi Locrensium multitudo, exacerbata superbia atque avaritia Poenorum, ad Romanos inclinasset. Scipioni ut nuntiatum est, in maiore discrimine Locria 2 rem verti ipsum quo Hannibalem adventare, ne praesidio etiam periclitaretur, haud facili inde receptu, et ipse a Messana, L. Seipiono fruire in praesidio ibi relicto, quum primum aestu 3 fretum inclinatum est, naves mari secundo misit. Hannibal,

a Buloto amni haud procul is ab urbe Locris abest, nuntio

praeniisso, ut Sui luce prima gumma vi proelium cum Romanis ac Locrensibus consererent, dum ipso, aversis omnibus in eum 4 tumultum, ab tergo urbem incautam aggrederetur, ubi luce coeptam invenit Pugnam, ipse nec in arcem se includere, turba locum artum impediturus, voluit, nequo scalas, quibus b scanderet muros, attulerat. Sarcinis in acervum eoniectis, quum haud procul muris ad terrorem hostium aciem ostendisset, cum equitibus Numidis circumequitat urbem, dum Ηcniae, quaeque alin ad oppugnandum opuS erant, parrentur, ad 6 visendum, qua maxime parte aggrederetur. Progressus ad murum, scorpione icto, qui proximus eum sorte steterat, territus inde tam periculoso e u receptui canere quum ius-7 sisset, castra procul ab ictu teli communit. Classis Romana a Messana Locros nliquot horis dio superanto necessit; expositi omnes e navibus et ante oceasum solis urbem ingressi 8 Sunt. . Postero die coepta ex arce a Poenis pugna, et Hannibal, iam scalis aliisqiue omnibus ad oppugnationem paratis, subibat muros, quum repente in eum nihil minus quam tales quicquam timentem Palesueta porta erumpunt Romani. Adducentos, improvidos quum invasissent, occidunt; ceteros Hannibal, ut consulem adesse sensit, in castra recipit, nuntioque misso ad eos, qui in arce erant, ut sibimet ipsi con- 10 sulerent, nocte motis castris. abiit. Et qui in arce erant, igni iniecto laetis, quae tenebant, ut is tumultus hostem moraretur,

216쪽

agmen suorum fugae simili cursu ante noctem assecuti sunt. Scipio ut et arrem relictam ab hostibus et vacua vidit castra, Suocatos contionem Locrenses graviter ob desectionem incusavit; do anctoribus supplicium sumpsit. bonaque eorum 2 alterius saetionis principibus ob egregiam fidem advorsus Romanos eone sit. Publice nec darct nec eripere se quicquam 3 Loerensibus dixit; Romam mitterent legatos; quam senatus aequum censuisset, eam fortunam habituros. Illud satis seire, dolai malo do populo Romano meriti essent, in meliore statu sub iratis Romanis laturos, quam sub amicis Carthaginiensibus suerint. Ipso Pleminio legato praesidioque, quod barcem ceperat, ad tuendam urbem relicto, cum quibus venerat

copiis, Μ Annam traiecit. Ita superbe et crudeliter habiti Locrenses ab Carthagini- 6e ibus post desectionem ab Romanis suerant, ut modicas iniurias non aequo modo animo pati, sed prope libenti po Eent; verum enimvero tantum Pleminius Hamilcarem praesidii Ipraesectum. tantum praesidiarii milites Romani Poenos scelerentque avaritia superaverunt, ut non armis, sed vitiis videretur eertari. Nihil omnium, quae inopi invisas opes potontioris 8 faciunt, praetermissum in oppid os est ab dueo aut a militibus ; in eorpora ipsorum, in liberos, in coniuges infandae contumeliae editae. Nam avaritia nΘ sacrorum quidem spo- 9 Iiatione abstinuit; nec alia modo templa violata, sed Progesepinas etiam intacti omni aetate thesauri, praeterquam quod RPyrrho, qui cum magno piaculo sacrilegii sui manubias rotulit. spoliati dicebantur. Ergo sicut ante regiae naves, 10 laceratae naufragiis, nihil in terram integri praeter sacram pecuniam deae, quam RSportabant, extulerant tum quoque alio 11 genere cladis eadem illa pecunia omnibus eoninetis ea violationo templi surorem obiecit, atque inter so ducem in ducem militem in militam rabio hostili vertit. Summae rei Pleminius spraeerat; militum pars sub eo, quam ipse ab Regio adduxerat. pars sub tribunis orat. Rapto poculo argenteo ex oppidani 2 domo Pleminii miles sugiens, sequontibus, quorum erat, obvius Disit ed by Corale

217쪽

Libor XXIX. A. v. e. 14s. 3 foris Sergio et Matieno tribunis militum fuit; cui quum iussu tribunorum ademptum poculum esset, iurgium inde et clamor, pugna postremo orta inter Pleminii militos tribunorumquo, ut suis quisque opportunus advenerat, multitudine simul ae4 tumultu crescente. Victi Pleminii milites quum ad Pleminium, eruorem ae vulnera ostentantes, non sina vociferatione atque indignatione concurrissent, probra in eum ipsum iactata in iurgiis reserentes, accensus ira domo sese proripuit, vocatos-b qua tribunos nudari ac virgas expediri iubet. Dum spoliandis iis repugnabant enim militumque fidem implorabant

tempus teritur, repento militea seroces recenti victoria ex omnibus locis, velut adversus hostes ad arma conclamatum 6 esset, concurrerunt, Et quum violata iam virgis corpora tribunorum Vidissent, tum vero in multo impotentiorem subito rabiem aecensi, sino respectu non maiestatis modo, sed etiam

humanitatis, in legatum impetum, lictoribus prius indignum 7 in modum mulcatis, taciunt. Tum ipsum ab suis interceptumst seclusum hostiliter lacerant et prope exsanguem, naso auri-8 busquo mutilatis, relinquunt. His Messanam nuntiatis, Scipio post paucos dies Locros hexere advectus, quum eRuSam Pleminii et tribunorum audisset, Pleminio noxa liberato relictoquo in eiusdem loci praesidio, tribunis sontibus iudieatis et in Vincla coniectis, ut Romam ad senatum mitterinitur, Μ 9 sanam atquo inde Syracnsas rediit. Pleminius impotens ira neglectam ab Seipione et nimis Ieviter latam suam iniuriam ratus, neo queniqiiam aestimare alium eam litem posse, nisi lis qui atrocitatem ains patiendo sensisset, tribunos attrahi ad solussit, laeeratosque omnibus, quae pati corpus ullum potest, suppliciis intorseoit, nec satiatus vivorum pinna insepultos 1l proiecit. Simili crudelitato et in Locrensium principes est usus, quos ad conquerendas iniurias ad P. Scipionem pro-l2 laetos audivit; et quae antea per libidinem atquo avaritiam foeda exempla in socios odiderat, tune ab ira multipΙietaedere, infamiae atque invidiae non sibi modo, sed etiam imporatori esse. Disitired by Corale

218쪽

Iam comitiorum appetebat tempus, quum P. Licinii con- 10sulis litterae Romam allatae, se exercitumquo suum Mini morbo assectari, nee sisti potuisse, ni eadem vis mali aut gravior etiam in hostes ingruisset; itaque, quoniam ipso ventro ad 2 eomitia non posset, si ita patribus videretur, se Q. Caecilium Μetellum dictatorem comitiorum causa dicturum. Exercitum Q. Castellii dimitti o re publica esso; nam neque usum eius 3 ullum in praesentia esse, quum Hannibal iam in hiberna suos

receperit, et tanta incesserit in ea castra Vis morbi, ut, nisi maturo dimittantur, nemo omnium superlaturus videatur. En

consuli a patribus faetenda, ut o re publica fideque sua

dueeret, permissa.

Civitatem eo temporo repens religio invaserat, invento 4earmino in libris Sibyllinis propter erebrius eo anno de Melo lapidatum inspoetis, quandoque hostis alienigena terrae Italiae 5 bellum intulisset, eum pelli Italia vincique posse, si mater Idaea a Pessinunte Romam aduoeta foret. Id carmen ab G decemviris inventum eo magis patres movit, quod et legati, qui donum Delphos portaverant, reserebant, et sacrificantibus ipsis Pythio Apollini laeta eam fuisse, et responsum oraculo editum, mniorem multo victoriam, quam cuius ex spoliis dona portarent, adesse populo Romano. In eiusdem spei summam 7 eonferebant P. Scipionis velut praesagientem animum de fine

belli, quod depoposcisset provinciam Africam. Itaque quo 8

maturius satis, ominibus oraculisque portendentis sese victoriae eompotos fierent, id eogitare, quae ratio transportRndae Romam deae esset. Nullasdum in Asia foetas civitatos habebat ii popuIus Romanus; tamen memores, Apsculapium quoque ex Graecia quondam, hauddum ullo scedere sociata, valetudinis populi causa arcessitum, tunc iam cum Attala rege propter eom- 2muno adversus Philippum bellum coeptam amicitiam esse, saeturum eum, quae poMet, Populi Romani causa, legatos ad 3 eum decernunt, M. Valerium Laevinum, qui bis eonsul fuerat ac ros in Graecia gessersit, M. Caecilium Metellum praetorium, Ser. Sulpicium Galbam aedilicium, duos quaestorios, Cn. Tro-Di0jilred by Corale

219쪽

Liber XXIX. A. v. e. 14s. 4 mollium Flaccum et M. Valerium Faltonem. Iis quinquo naves quinqueremes, ut ex dignitato populi Romani adirontem terras, ad quas concilianda maiestas nomini Romanob esset, decernunti Legati Asiam petentes protinus Delphos quum escendiMent, oraculum adierunt consnientes, ad quod negotium domo missi essent, perficiendi eius quam sibi spem 6 populoque Romano portenderet. Responsum esse serunt, Per Attalum regem compotes eius fore, quod peterent; quum Romam deam devexissent, tum curarent, ut eam, qui Vir opti-7 mus Romae esset, hospitio exeipereti Pergamum ad regem Venerunt. Is legatos comiter acceptos Pessinuntem in Phrygiam deduxit. saerumque iis lapidem, quam matrem deum esse incolae dicebant, tradidit ae deportare Romam iussiti 8 Praemissus ab legatis M. Valerius Falto nuntiavit, deam apportari; quaerendum virum optimum in civitate esse, qui eam rite hospitio acciperet. s Q. Caeeitius Μetellus dietator ab eonsulo in Bruttiis comitiorum causa dictus exercitusque eius dimissus, magister

10 equitum L. Veturius Philo. Comitia habita per dictatorem. Consulos facti Μ. Cornelius Cethegus, P. Sempronius Tudi-II tanus absons, quum provinciam Graeciam haberet. Praetores

indo ereati Ti. Claudius Nero, M. Marcius Ralla, L. Scribonius Libo, Μ. Pomponius Matho. Comitiis perstetis dictator

Aeso magistratu abdicavit.

12 Ludi Romani ter, plebeii septies instaurati. Curules orant aediles Cn. et L. Cornelii Lentuli. Lnesus Hispaniam provinciam habebat; absens ereatus absens eum honorem gessit.

13 Ti. Claudius Asellus et M. Iunius Ponnus plebeii sediles fuerunt aedem Virtutis eo anno ad portam Capenam M. Μa eellus dedicavit, septimo decimo anno post, quam n patre eius

14 primo eonsulatu vota in Gallia ad Clastidium fuerat. Et flamen Μartialis eo anno est mortuus Μ. AEmilius Regillus. 32 Negloetas eo biennio res in Graeeia erant. Itaquo Philippus AEtolos desertos ab Romano, cui uni fidobant, auxilio, quibus voluit eondicionibus ad petendam et paciscendam subegit Disit ed by Corale

220쪽

pacem. Quod nisi omni vi perficere maturasset, bellantem 2 eum cum aetolis P. Sempronius proconsul, succeSSor imperii missus Sulpicio eum decem millibus peditum et nulla equitibus et triginta quinque rostratis navibus, haud par um momentum ad opem serendam sociis, oppressisset. Vixdum paco lacta, 3 nuntius regi venit, Romanos Dyrrachium venisse, Parthinosque et propinquas gentes alias motas esse ad spem novandi r , Dimallumque oppugnari. Eo se verterant Romani ab istolorem 4 auxilio, irati, quod sine auctoritate sua adversus scedus cum rege Pacem fecissent. Ea quum audisset Philippus, no qui motus 5 maior oreretur in finitimis gentibus, Apolloniam contendit, quo Sempronius se receperat, misso Laetorio legato cum parte copiarum et quindecim navibus in AEtoliam ad visendas res pacemque, Si posSet, turbandam. Philippus agros Apolloni- 6atium vastavit et, ad urbem admotis copiis, potestatem Pugnae Romano fecit; quem postquam quietum muros tantummodo tueri vidit, nec satis fidens viribus, ut urbem oppugnaret, et 7 eum Romanis quoque, sicut cum aetolis, cupiens pacem, id posset, si minus, indutias facere, nihil ultra irritatis novo certamine odiis, in regnum se recepit. Per idem tempus 81aedio diutini belli Epirotae, tentata prius Romanorum voluntate, legatos de pace communi ad Philippum misero, satis sconfidere conventuram eam affirmantes, si ad colloquium cum P. Sempronio imperatore Romano venisset. Facile impe- 10 tratum neque enim ne ipsius quidem regis abhorrebat animus ,

ut in Epirum transiret. Phoenico urbs est Epiri; ibi prius ii

collocutus rex eum Aeropo et Darda et Philippo, Epirotarum praetoribus, postea eum P. Sempronio congreditur. Assuit 12eolloquio Amynander, Athamanum rex, et magistratus alii Epirotarum et Acarnanum. Primus Philippus praetor verba sedit et petiit simul ab rego et ab imperatore Romano, ut finem belli facerent darentquo eam Epirotis veniam. P. Sem- 13 pronius condiciones pacis dixit, ut Parthini sit Dimallum et Bargullum et Eugenium Romanorum essent, Atintaniu, si

missis Romam legatis ab senatu impetrasset, futJ Macedoniae