Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a vicesimo primo ad vicesimo quintum continens

231쪽

Liber XXIX. A. v. e. 550.

4 iussu, traditi in custodiam Reginis. Praetor legatique Locros

prosecti primam, sicuti mandatum erat, religionis curam habuere: omnem enim sacram pecuniam, quaeque apud PD- mimium qMeque apud milites erat, conquisitam cum ea, quam ipsi secum attulerant, in thesauris reposuerunt ac piaculare sacrum 5 secerunt. Tum vocatos ad contionem militos praetor signa extra urbem efferre iubet, castraque in campo locat, eum gravi edicto, si quis miles aut in urbo restitisset aut secum extulisset, quod mum non esset; Locrensibus Se permittere, ut, quod sui quisquo cognosset, prenderet, Si quid non compa-6 reret, unde vellet, repeteret; ante omnia, libera corpora placere Aine

mora Locrensibus restitui; non levi defuncturum poena, qui non T rostituisset. Locrensium deinde contionem habuit, atquo iis libertatem legesque suas populum Romanum senatumque restituero dixit; si qui Pleminium aliumve quem accusare 8 vellet, Regium se sequeretur; si de P. Scipione publice queri vellent, ea, quae Locris nefario in deos hominesquo facta essent, iussu aut Voluntate P. Scipionis facta esse, legatos

crenses praetori legatisque, senatui ac populi Romano gratias i 0 ogorunt; se ad Pleminium accusandum ituros; Scipionem quanquam parum iniuriis civitatis suae doluerit, eum esse Virum, quem amicum sibi quam inimicum malint esse; procorto se habere, nequo iussu nequct voluntate P. Scipionis tot tam nefanda commissa, sed aut Pleminio nimium, faud sibi . il parum creditum, aut natura insitum quibusdam e8se, ut magis peccari nolint quam satis animi ad vindicanda peccata habeant. Et praetori et consilio haud mediocre onus demptum orat do12 Scipione cognoscendi. Pleminium et ad duo et triginta

homines cum eo damnaverunt atque in catenis Romam mise-13runt. Ipsi ad Scipionem prosecti, ut ea quoque, quae Vulgata sermonibus erant de cultu ac desidia imparatoris solutaque disciplina militiae, comperta oculis referrent Romam. 22 Venientibus iis Syracusas Scipio res, non verba ad pu

gandum sese paravit. Exercitum omnem eo convenire,

232쪽

classem expediri iussit, tanquam dimicandum eo die terra marique cum Carthaginiensibus esset. Quo die venerunt, 2 hospitio comiter acceptis, postem dio terrestrem navalemque e emitum, non instructos modo, sed hos decurrentes, classem in portu simulacrum et ipsam edentem navalis pugnae, ostendit; tum circa armamentaria et horrea ad belli apparatum visendum 3 praetor legatique ducit. Tantaque admiratio singularum universa- 4rumque rerum incussa, ut satis crederent, aut illo duco atque exercitu vinei Carthaginiensem populum aut alio nullo posse iuberentque, quod di bene verterent, traiicere ct spei con- 5ceptae, quo dio illum omnes centuriae priorem consulem dixissent, primo quoquo tempore compotem populum Romanum sacere; adeoque laetis inde animis prosecti sunt, tanquam gvictoriam, non belli magnificum apparatum nuntiaturi Romam

Pleminius quique in eadem causa erant, postquam Ro- Tmam mi ventum, extemplo in carcerem conditi. Ac primo producti ad populum ab tribunis apud praeoccupatos Locrensium clado animos nullum misericordiae loeum habuerunt; POStea quum Saepius producerentur, iam senescento invidia, 8

molliebantur irae, et ipsa deformitas Pleminii memoriaque absentis Scipionis favorem ad vulgum conciliabat. Mortuus stamen prius in vinclis est, quam iudicium do eo populi perficeretur. Hunc Pleminium Clodius Licinus in libro tertio 10

rerum Romanarum refert ludis votivis, quos Romae Africanus iterum consul iaciebat, conatum per quosdam, quos pretio eorruperat, aliquot locis urbem incendero, ut offringendi carceris lagiandique haberet occasionem; patefacto dein scelere, deiectum in Tullianum ex senatus consulto. De Scipiono ilnusquam nisi in senatu actum, ubi omnes legatique et tribuni,

classem, exercitum ducemque Verbis extollentes, secerunt, ut Senatus censeret, primo quoque tempore in Africam traiiciendum , Scipioniquo permitteretur, ut ex iis exercitibus, 12 qui in Stellia essent, ipse eligeret, quos in Ahicam secum traiiceret, quos provinciae relinqueret praesidio. Disiligod by Corale

233쪽

23 Dum haec apud Romanos geruntur, Carthaginienses quoque, quum, Speculis per omnita Promuntoria positis, percontantes paventesque ad singulos nuntios sollicitam hiomem 2 egissent, haud parvum et ipsi tuendae Africae momentum adiecerunt, societatem Syphacis regis, cuius maxime fiducia 3 traiecturum in Africam Romanum crediderant. Erat Hasdrubali Gisgonis filio non hospitium modo cum rege, de quo ante dictum est, quum ex Hispania sorte in idem tempus Scipio atque Hasdrubal convenerunt, sed menti O quoque in-4 ehoata affinitatis, ut rex duceret filiam Hasdrubalis. Ad eam

is rem consummandam tempusque nuptiis Atatuendum tiam enim

et nubilis erat virgo prosectus Hasdrubal, ut necensum cupiditate et sunt ante omnes Numidae barbaros effusi in Vonorem) sensit, virginem a Carthagine areessit maturatque nup-5tias; et inter aliam gratulationem, ut publicum quoquo foedus privato adiiceretur, societas inter populum Carthaginiensem regemque, data ultro citroque fide, eosdem amicoa inimicosques habituros, iuro iurando affirmatur. Ceterum Hasdrubal, memoret eum Scipiono initae regi societatis, et quam vana et mutabilia barbaroriam ingenia essent, Veritus, ne, si traiecisset 7 in Ahicam Scipio, parvum Vinculum eae nuptiae essent, dum

uocensum recenti amore Numidam habet, perpellit, blanditiis quoque puellae adhibitis, ut legatos in Siciliam ad Scipionem mittat, per quos moneat eum, ne prioribus Suis promissis 8 laetus in Ameam traiiciat; se, et nuptiis civis Carthaginiensis filiae Hasdrubalis, quem viderit apud se in hospitio, et publicos otiam iasidoro cum populo Carthaginiensi iunctum, optaro primum, ut procul ab Alaica, sicut adhuc fecerint, bellum

Romani cum Carthaginiensibus gerant, ne sibi interessa certaminibus eorum armaque aut haec aut illa, abnuentem

Scipio et Carthagini exercitum admoveat, sibi necessarium fore et pro torra Africa, in qua et ipse sit genitus, et pro patria coniugis Suae proque parente ac penatibus dimicare. 24 Cum his mandatis ab rega Iegati ad Scipionem missi Disit ed by Corale

234쪽

Liber XXIX. A. Ph. 204.

Syracusis eum convenerunt. Scipio quanquam magno momento 2 rerum in Africa gerendarum magnaque spe destitutus erat. Iegatis propere, Priusquam res vulgaretur, remissis in Alaicam, litteras dat ad regem, quibus etiam atque etiam monet eum, ano iura hospitii secum neu cum populo Romano initae societatis nou sas, fidem, dexteras, deos testes atque arbitros conventorum , fallat. Ceterum, quando neque celari adventus 4 Numidarum poterat vagati enim in urbe obversatique praetorio erant) et, si sileretur, quid petentes venissent, periculum erat, ne Vera eo ipso, quod celarentur, sua sponto magis emanarent, timorque in exercitu insideret, ne simul eum rege et Carthaginiensibus foret bellandum, avertit a vero salsis praeoccupando mentes hominum, et vocatis ad contionem bmilitibus, non ultra esse eunctandum ait; instare, ut in Ahicam quam primum traiiciat, socios reges. Masinissam ipsum prius ad Laelium Venisse querentem, quod cunctando tempus tereretur; nunc Syphacem mittere legatos idem admirantem 6 postulantemque, ut aut traiiciatur tandem in Africam Oxercitus, aut, si mutata consilia sint, certior fiat, ut et ipse sibi aeregno suo possit consulere. Itaque satis iam omnibus instrus 7tis paratasque, et re iam non ultra recipiente cunctationem, in animo sibi osse, Lilybaeum classe traducta eodemquo omnibus peditum equitumque copiis contractis, quae prima dies cursum navibus daret, deis bene iuvantibus in Africam traiicere. Litteras ad M. Pomponium mittit, ut, si ei vido-8retur, Lilybaeum veniret, ut communiter consulerent, quas potissimum legiones et quantum militum numerum in As eam traiiceret. Item circum oram maritimam misit, ut naves ono- 9rariae comprensae Lilybaeum omnes contraherentur. Quicquid 10 militum 1inviumque in Sicilia orat, quum Lilybaeum convenisset, et nec urbs multitudinem hominum neque portus naves

caperet, tantus omnibus ardor erat in Ahicam traiiciendi, ut ii non ad bellum duci viderentur, sed ad certa victoriae praemitia Praecipue, qui Superabant ex Ciumensi exercitu milites, illo, non alio duce credebant, navata rei publicae opera, finire se Diqitiam by Corale

235쪽

Liber XXIX. A. v. e. 5bo.

12 militiam ignominiosam posse. Et Scipio minime id genus

militum aspernabatur, ut qui neque ad Cannas ignavia eorum cladem acceptam seiret, neque ullos aequo veteres milites in exercitu Romano esse, expertosque non Variis proeliis modo

la sed urbibus otiam oppugnandis. Quinta et sexta Cannenses erant legiones. Eas se traiecturum in Africam quunt dixisset, singulos milites inspexit, relictisque, quos non idoneos credebat, in locum eorum subiecit, quos secum ex Italiato adduxerat, supplevitque ita eas legiones, ut singulae Sena millia et ducenos pedites, trecenos haberent equites. Sociorum itam Latini nominis pedites equitesque de exercitu Cannensi legit. 25 Quantum militum in Africam transportatum Sit, non 2 parvo numero inter auctores discrepat. Alibi decem millia peditum, duo millia et ducentos equites, alibi sedecim millia peditum, mille et sexcentos equites, alibi parte plus dimidiarem auctam, quinque et triginta millia peditum equitumque 3 in naves imposita invenio. Quidam non adiecere numerum, inter quos me ipse in re dubia poni malim. Caelius ut abstinet numero, ita ad immensum multitudinis speciem auget; 4 volucres ad terram delapsas clamore militum ait atque tantam multitudinem conscendisso naves , ut nemo mortalium aut in Italia aut in Sicilia relinqui videretur.5 Milites ut naves ordine ac sino tumultu conSeenderent, ipse eam Bibi curam sumpsit; nauticos C. Laelius, qui classis

praesectus erat, in navibus, anto conscendere eouetos, continuit;

6 commeatus imponendi Μ. Pomponio praetori cura data; quinque et quadraginta dierum cibaria, o quibus quindecim T dierum cocta, imposita. Ut omnes iam in navibus erant, scaphas circummisit, ut ex navibus gubemator quo et magistri navium et bini milites in sorum convenirent ad imperia 8 accipienda. Postquam convenerunt, primum ab iis quaesivit, si aquam hominibus iumentisquo in totidem dies, quot fruinens tum, imposuissent. Ubi responderunt, aquam dierum quinque et quadraginta in navibus esse, tum edixit militibus, ut silen- Diqiligod by Corale

236쪽

Liber XXIX. A. Ch. 204.

tium quieti nautis lino certamine ad ministeria exsequondabeno obedientes praestarent; cum viginti rostratis se ac L. t 0 Scipionem nb dextro cornu, a laevo totidem rostratas et C. Laelium, praefectu in classis, cum M. Porcio Catone squaestor istum erat) onerariis suturum praesidio; lumina in navibus lisingula rostratae, bina onerariae haberent; in praetoria nave insigne nocturnum trium luminum fore. Emporia ut poterent, l2 gubernatoribus edixit. Fertilissimus ager eoquo abundans omni copia rerum est regio, et imbelles, quod plerumque in uberi agro evenit, barbari sunt, priusque, quam Carthagine subveniretur, opprimi videbantur posse. Iis editis im- 13 portis, redire ad naves iussi et postero die deis bene iuvantibus signo dato solvere nRVes.

Multae classes Romanae o Sicilia atquo ipso illo portu 26 prosectae erant; ecierum non eo bello solum nec id mirum; praedat uni enim tantummodo pleraequo classes ierant), Sed ne priore quidem ulla prosectio tanti spectaculi fuit, quanquam, 2 si magnitudine classis aestimares, et bini consules cum binis exercitibus ante traiecerant, et propo totidem rostratae in illis classibus fuerant, quot onerariis Scipio tum iraiiciebat; nam 3 praeter quadraginta longas naves quadringentis sermo onerariis exercitum travoxit. Sed et bellum bello secundum priori 4 ut atrocius Romanis videretur, quum quod in Italia bellabatur, tu in ingentes strages tot exercituum, simul caesis ducibus, essecerant, et Scipio dux prertim factis sortibus, paritin suapte 5 fortuna quadam in ingentia incrementa gloriae celebratus converterat Rnimos, simul et mons ipsa traiiciendi, nulli ante si eo bello duci tentata, quod ad Hannibalem detrahendum ex Italia transferendumquo et finiendum in Africa bellum se transire vulgaverat. Concurrerat ad spectaculum in portum Tomnis turba, non habitantium modo Lilybaei, sed legationum omnium ex Sicilia, quae ad prosequendum Seipionem officii au8a convenerRnt et praetorem provinciae M. Pomponium secutae suerant; ad hoc legiones, quae in Sicilia relinque- 8brentur, ad prosequendos commilitones processerant, nee

237쪽

2li Liber XXIX. A. u. c. 550. clasHis modo pros pocini libua e terra, sed terra etiam omnis circa reserta turba spectaculo navigantibua erat. Tum Scipio,2 sisentio per praeconom sueto, - Divi divaequo' inquit siqui inii rinterrasque colitis, Vos precor quaesoque, uti, quae in ni eo

imperio geStn sunt, geruntur, en mihi, populo plebique Romanae, sociis nominique L ntino, qui populi Romani quique

meam sectam, imperium auspicium quo terra, muri amnibus43 que Sequuntur, bene verruncent, eaque vo8 omnia bene iuvetis bonis auctibus auxitis; κalvos incolumesque. VictiA perduellibus Victores, spoliis decoratos, praeda onustos triumphantesque mecum domos reducos sistatis; inimicorum hostiumque ut i - 4 8 condorum copiam faxitis; quaeque populus Cnrthaginiensis in civitatem nostrum fauore molitus est . ea ut mihi populoque Romano in civitatem Carthaginiensium exempla edendi faculti tutem detis. Recundum has preces cruda eXtR Victimae, uti mos est, in m nro proiecit tubiiquo signum dedit proficiscondi. 6 Vento secundo vehementi satis profecti celeriter o conspectu terrae ablati sunt; et a meridie nebula excepit ita, vix ut concursusT navium inter se vitarent; lenior vonius in alto laetus. Nootem insequentem eadem caligo obtinuit; sole orto est discussa 8 et addita vis Vento. Iam terram cernebant. HRud ita multo

post gubernn tor Scipioni ait, non plus quinquo millia pa8suum Africam abesse; Mercurii promuntorium se cernere; si iubeat s oo dirigi, iam in portu foro omnem clasgem. Scipio, ut in

consPsectu terra fuit, precRius, uti bono rei publieae suo quo Africam viderit, dare vela et alium infra navibus accessum 10 petero iubet. Vento eodem serebantur; ceterum nebula suis idem ferme tempus, quo pridio, exorta conspeetum terrae redemit it et ventus premento nebula cecidit. Nox dein do incertiora omnia fecit; itaque ancoras, ne aut inter se concurrerent navest 2 aut terrae inferrentur, iecero. Ubi illuxit, ventus idem coortus , nebula disiecta, aperuit omnia Asricae litora. Scipio quod esset proximum promuntorium, percontatus, quum Pulchri promuntorium id vocari audisset. - Placet omen μ inquit: Diqiligod by Corale

238쪽

liuo dirigite naves. Eo classis docurrit. copiaequo oran 13 in terrum expositae Runt. Prosperam n nvigationem sine terrore ne tumultia sitisse. pomultis rmcis Latinisquo reuel oribiis credidi. Caelius, prae-l 4terquam quod non mersiis fluetibus naves, ceteros omnes caelestes murillinosque tereores, postremo Rbreptam tempe-μtato ab Africa classem ad insulam uFgimurum, inde aegro Correctum Cui qum exponit, et, prope obrutis navibus, initissu 15

imperatoris ficu phis, haud secus quam nauisngos, militos sine armis eum ingenii tumultu in terram evnsisse. Expositis copiis. Romani castra in proximis tumulis remeinritur. Iana nori in maritimos m do ngros conspectu pri- 2 muni classis. dein tumultu Pgredier lillim in terrum pavor terrorque pervenerat, sed in ipsns urbes; neque enim homi-3num modo turba, mulierum puerorumque ngminibus immixta. omnes pressim compleverat vias . sed pecora quoque P a sosyestes ngobnnt, ut relinqui subito Africam diceres. Urbibus 4 vero ipsi' mniorem, quam quem sedum nitulerant, terrorem inserebrent: praecipue Cnrthaginis prope ut captae tumultus fuit. Nam post M. Atilium Regulum et L. Manlium consules, Innnis propo quinqunginta, nullum Romanum exercitum viderant prieter praedatorias classes, quibus meonsiones in Agros iactae erRnt, rupi isque, quae obvia sors seeerat, prius si recursum semper ad nRVes, quRm clamor regrestes conciret, fuerat. Eo nanior turn suga pavorque in urbs suit. Et herculo Inequo Oxercitus domi Vnlidus neque dux, quem opponerent

orat. Hasdrubal Gisgonis filius genere, fama, divitiis, regiatum etiam niunitate, longe primus civitutis orat; sed eum ah 8 illo Scipiono aliquot proeliis susum pulsumque in Hispania

meminerant, nee mctgis duci credebant ducem parem quam tumultuarium exercitum Huum Romano exorcitui osse. Itaque, 9 velut si urbem extemplo fggressurus Scipio seret, ita ponelamatum ad arma est portaeque raptim Pinusae et armati in muris vigiliaeque et stationes dispositae, ac nocte insequenti vigilatum est. Postero die mille equites, speculatum ad mare lo

239쪽

Liber XXIX. A. u. c. 550.

turbandosque ogredientes ex navibus missi, in stationes Ro-ll manorum inciderunt. Iam enim Scipio, classo Uticam missa, ipso haud ita multum progressus a mari tumulos Proximos ceperat; equites et in stationibus locis idoneis posuerat et per 29 agros miserat praedatum. IIi cum Carthaginiensi equitatu proelium quum commisissent, pRueos in ipso certamine, plerosquo fugientes persecuti, in quibus praesectum quoquo Uan-2nonem, nobilem iuVenem, occiderunt. Scipio non agros modo circa vRAtmit, Sed urbem etiam proximam Afrorum 3 satis opulentam eepit; ubi praeter cetera, qtiae extemplo in naves onerarias imposita missaque in Siciliam erant, octo 4 millia libororum servorum quo capitum Sunt capta. Laetissimus tamen omnibus in principio rerum gerendarum adventus fuit Masinissae; quem quidam cum ducentis haud amplius equitibus, plerique cum duum millium equitatu tradunt venisso. 5 Cotorum quum longe maximus omnium aetatis suae regum hic suerit plurimumque rem Romanam iuverit, operae pretium

videtur Oxcedere paulum Rd enarrRndum, quam varia fortunα usus sit in amittendo recuperandoque paterno regno.

6 Militanii pro Carthaginiensibus in Hispania pater ei

moritur; Galae nomen orat. Regnum Bd fratrem regis cΕgalcen pergrandem natu sita mos apud Nuinidas est pervenit. 7 Haud multo post ingalce quoque mortuo, maior EX duobus filiis eius Capussa, puero admodum altero, paternum imperium 8 accepit. Ceterum quum mngis iure gentis quam nuctori into inter suos aut viribus obtineret regnum, exstitit quidam Mazaetullus nomino, non alienus Sanguino regibus, familiae semper inimicae ac do imperio Varia fortuna cum iis, qui tum 9 obtinebant, certantis. Is, concitatis popularibus, apud quos invidia regum magnae mictoritalis erat, castris palam positis, 10 descendere regem in aciem ac dimicare de regno coegit. In eo proelio Capussa cum multis principum cecidit. Gens Maesuliorum omnis in dieionem imperium quo Magaetulli concessit; li regio tamen nomino abstinuit, contentusque nomine modico tutoris puerum Lacumazen, qui stirpis regiae supererat, regem

240쪽

Liber XXIX. A. Ch. 204.

appellat. Carthaginiensem nobilem feminam, sororis filiam l2Ηannibalis, quae proximo ingalci regi nupta fuerat, matrimonio sibi iungit spo Carthaginiensium societatis, et cum l3 Syphace hospitium vetustum legatis missis renovat, omnia enauxilia praeparans adversus Masinissam. Et Masinissa, audita 30 morte patrui, dein nece fratris patruelis, ex Hispania in Maurotaniam Baga sta tempestate reX Maurorum orat) traiecit. Ab eo supplex infimis precibus auxilium itineri, quoniam 2 bello non poterat, quattuor millia Maurorum impetravit. Cum 3

iis, praemisso nuntio ad Paternos Suosque amicos, quum adfines regni pervenisset, quingenti serine Numidae ad eum convenerunt. Igitur Mauris inde, sicut convenerat, retro ad 4 regem remissis, quanquam aliquanto minor spo mullitudo, nee cum qua tantam rem aggredi satis auderet, convenerat,

ratus ligendo ne moliendo vires quoque ad agendum aliquid 5 collecturum, proficiscenti ad Syphacein Laeumngae regulo ad Thapsn in occurrit. Trepidum agmen quum in urbem resu- Ggisset, urbem Masinissa primo impetu capit, ex regiis alios tradentes se recipit, alios vim parantes occidit; pars maxima cum ipso puero inter tumultum ad Syphacem, quo primum intenderant iter, pervenerunt. Fama huius modieae rei in 7 principio rerum prospero actae convertit ad Masinissam Numidas, uiuuebantque undiquo ex agris vicisque veteres milites Galae et invitabant iuvenem ad recuperandum paternum regnum. Numero militum aliquantum Magaetullus superabat; 8 nam et ipso eum exercitum, quo Capussam vicerat, et ex receptis post caedem regis aliquot habebat, et puer Lacumazes

tib Syphace auxilia ingentia adduxerat. Quindecim millia spoditum Magaetullo. decem millia equitum erant, quibus cum Masinissa, nequaquam tantum peditum equitumve habento,acio conflixit. . Vicit tamen et veterum militum Virtus et prudentia inter Romana et Punica arma exercituti dia eis; regu- l0lus cum tutore et Oxigua Masaesuliorum manu in Carthaginiensem agrum perfugit. Ita recuperato regno paterno, Masinissa, quia sibi advorsus Syphacem haud paulo maiorem Dipitiam by Cooste