Titi Livii Historiarum romanarum libri qui supersunt ex recensione Io. Nic. Madvigi Libros a vicesimo primo ad vicesimo quintum continens

241쪽

Liber XXIX. A. u. c. bbi . restare dimicationem eernebat, optimum rutua cum fratreii patruelo gratiam reconciliare, missis, qui et puero spem facerent, si in fidem Masinissae sese permisisSet, suturum eum in eodem honore, quo apud Gaium agalces quondam fuisset. i 2 et squiJ Mazaetullo praeter impunitatem sua Omnia cum fide restitui sponderent, ambo praeoptantes axsilio modicam domi fortunam, omnia, no id fieret, Carthaginiensibus do industriangentibus, ad sese perduxit. Hasdrubal ium forte, quum haec gerebantur Rpud Syphacem erat; qui Numidae, linud sane multum ad se pertinere

credenti, utrum penes LRcumagen an Masinissam regnum

2 Maesuliorum esset, stilli eum magnopere ait, si Mnsinissam eisdem contentum fore, quibus PRtrem Galam aut patruum eius ingui certa credat; multo maiorem indolem in eo animi ingeniique esae, quam in ullo gentis eius unquam fuisset; 3 saepe eum in Hispania rarae inter homines virtutis specimen dedisse sociis pariter hostibiisque; et Syphacem et Carthaginienses, nisi orientem illum ignem oppressissent, ingenti mox 4 ineendio, quum tum nullam opem ferro pOSSent, arsuros; Rdhuc teneras et fragiles vires eiuS eFSe, vixdum coalescens foventis regnum. Instando stimulando tua pervincit, ut exem5 eitum ad fines Maesulioriam admoveat atque in Rgro, de quo saepe cum Gala non verbis modo disceptutum, sed etiam armis certatum fuerat, tanquam haud dubie iuris sui, castra locet; si quis arceat, id quod maxime Opus sit. Reio dini i-6eaturum; sin per metum fgro cedatur, in medium regnum eundum; aut sine certamino concessuroA in dicionem eiu 7 Maesulios aut nequaquam pares futuroa armis. His vocibus

incitatus Syphax Masinissae bellum insert. Et primo certamine Maesulios fundit sugatque; Masinissa eum paucis equilibus ex 8 acio in montem Bollum incolae vocant) perfugit. Familiae aliquot cum mapalibus pecoribusque suis sen pecunia illis

est) persecuti sunt regem; cetera Maesuliorum multitudo ins dicionem Syphacis concessit. Quem ceperant eXSules montem, herbidus aquosusque est; et quin pecori bonus alendo erat,

242쪽

hominum quoque carne ac lacte vescentium abundo sufficiebat alimentis. Inde nocturnis primo ae furtivis incursionibus, iudeinde aperto latrocinio infestu Omnia circa esse; maxime uri Carthaginiensis ager quia et plus praedae, quam inter Numidas, et latrocinium tutius erat. Iainquo adeo licenter ileludebant, ut ad mare devectam praedum venderent merentoribus appellentibus naves ad id ipsum, pluresque quam iusto saepo in bello Curtiis ginienses caderent Enperenturque.

Deplorabant ea apud Syphacem Carthaginienses, insensumque 12 et ipsi ana ad reliquias belli persequendas instigabant; sed vix

regium videbatur latronem vagum in montibus Conge iuri Buear ex praesectis regiis, vir noer et impiger, ad id delectus. 32 Ei data quattuor millia peditum, duo equitum, praemiorumque ingentium spe oneratus, si caput Musinissae retulisset aut

vivum iid vero inaestimabile gaudium fore) cepisset. Paluto8 2

incuriose agentes improviso adorius, pecorum liominumque ingenti multitudine a praesidio Rrmatorum exclusa, Musinissam ipsum eum paucis in verticem montis compellit. Inde, prope 3 iam ut debellato, nec prinia modo pecorum hominumque captorum missa Rd regem, sed copiis, ut aliquanto maioribus

quam pro reliquiis belli, remissi8, cum quingentis haud 4 amplius peditibus dueentisque equitibus degressum iugis

Masinissam persecutus in vallo arta, saucibus utrinque obsessis, inclusit, ubi ingens caedes Maesuliorum facta. Masinissa cum quinquaginta haud amplius equitibus per 5 anfractus montis ignotos sequentibus se eripuit. Tenuit tamen 6 vestigia Buear, ndeptusquo cum putentibus prope Clupeum urbem campis ita circumvenit, ut praeter quattuor equites omnes ad unum interficeret. Cum iis ipsum quoque Musinissam Saucium prope e ninnibus inter tumultum amisit. In conspectu erant fugientes; ala equitum dispersa toto campo, 7 quibusdam, ut Occurrerent, per obliqua tendentibus, quinque hostes Sequebntur. Amnis ingens fugientes accepit neque Senim cunctanter, ut quos maior metus urgeroi, immiserant

equos), raptique gurgite in obliquunt praelati. Duobus in s Diuiilred by Corale

243쪽

conspectu hostium in praerapidum gurgitem hausiis, ipse,

perisso creditus, ac duo reliqui equites cum eo inter virgulta ulterioris ripae emerserunt. Is finis Bupari sequendi fuit, nec ingredi flumen auso nec habere credenti se iam, quem Seque-l0 retur. Inde vanus Ructor absumpti Masinissae ad regem rediit, missique, qui Carthaginem gaudium ingens nuntiarent; totaquo Asriea fama mortis Masinissae frepletaJ varie animos affecit. 11 Masinissa in spelunca occulta quum herbis curaret vul-l2nus, duorum equitum latrocinio per dies aliquot vixit. Ubi primum ducta cicatrix Patique posse visa iactationem, audacia

ingenti pergit ire ad regnum repetendum; at quo in ipso itinerol 3 haud plus quadraginta equitibus collectis, quum in Maesulios

palam iam, quis esset, ferens venisset, tantum motum quum favore pristino, tum gaudio insperato, quod, quem perisse crediderant, incolumem cernebant, sedit, ut intra paucos dies sex millia peditum armatorum, quattuor equitum ad eum i i convenirent, iamque non in possessiOno modo paterni regni esset, sed etiam socios Carthaginiensium populos Masaesuliorumque fines iid Syphacis regnum erat) vastaret. Indo irritato ad bellum Syphace, inter Cirtam Ilipponem quo in

33 iugis opportunorum ad omnia montium PonSedit. Maiorem igitur iam rem Syphax rnius, quam ut per praesectos ageret, eum filio iuvene nomen Verminae erat) parte exercitus. missu, imperat, ut, circumducto Bgmine, in so intentum hostem ab 2 tergo invadat. Nocto profectuS Vermina, qui ex occulto aggressurus erat; Syphax autem interdiu aperto itinere, ut 3 qui signis collatis aeto dimicaturus esset, movit castra. Ubi tempus Visum est, quo pervenisse iam circummissi videri poterant, et ipse, leni clivo ferente ad hostem, quum muli i- titiline fretus, tum praeparatis ab tergo insidiis per advorsum 4 montem erectam aciem ducit. Masinissa maxime loci s cia, quo multo sequiore pugnaturus erat, et ipse dirigit suos. Atrox proelium et diu anceps fuit, loeo et virtute militum Masinissam, multitudine, quae nimio maior erat, Syphacem 5 iiivanto. Ea multitudo divisa, quum pars a fronte urgerot,

244쪽

Liber XXIX. A. Ch. 204.

pars ab tergo se circumfudisset, victoriam haud dubiam Syphaci dedit, et ne effugium quidem patebat hinc a fronte, hinc ab tergo inclusis. Itaquo eeieri pedites equitesque caesi aut 6

capti; ducentos sermo equites Masinissa circa se conglobatos, divisosque turmatiin, in ires partes erumpere iubet, loco praedicto , in quem ex dissipata convenirent suga. Ipse, qua Tintenderat, inter media tela hostium evasit; duae turmae haesere; altera motu dedita hosti, pertinacior in repugnando telis obruta et confixa est. Uernainam propo vestigiis instantem 8 in alia atque alia flectendo itinera eludens, taedio et desperatione tandem sessum absistere sequendo coegit; ipso cum εexaginta equitibus ad minorem Syrtim pervenit. Ibi eum 9 conscientia egregia saepe repetiti regni paterni inter Puniea Emporin gentemque Garaniantum omne tempus usque Rd C. Laelii elassisque Romanae adventum in Africam consumpsit. Haec animum inclinant, ut cum modico potius quam cum l0 magno praesidio equitum ad Scipionem quoquo postea venisso Iasinissam eredam; quippo illa regnanti multitudo, haec pau

Carthaginien8es, ala equitum cum praesecto amissa, alio 34 equitatu per novum dilectum eomparato, Hannonem Hamilcaris filium praeficiunt. Hasdrubalom subinde ac Syphacem 2 per litteras nuntios tuo, postremo etiam per legatos arcessunt; Hasdrubalem opem ferro prope circumsessae patriae iubent; Syphacem orant, ut Carthagini, ut universae Africae Subveniat. Ad Uticam tum eastra Scipio, ferme mille passus ab urbe, 3 habebat, tralata a mari, ubi paucos dies stativa coniuncia elassi suerant. Hanno, nequaquam satis valido non modo ad 4 laces8endum hostem, sed ne ad tuendos quidem a populationibus agros equitatu accepto. id omnium primum egit, ut numerum equitum augeret; nec nitarum gentium aspernatus, bmaxime tamen Numidas id longo primum equitum in Africa est genus) conducit. Iam ad quattuor millia equitum habe- 6bat, quum Salaecam nomino urbem oecupavit quindecim sermo millia ab Romanis castris. Quod ubi Scipioni relatum est, TDi0jilred by Corale

245쪽

Liber XXIX. A. v. e. 55O.

- Εstiva sub tectis equitatust ' inquit. -Sint vel plures, dum 8 talem dueem haboant. Eo minus Sibi cessandum ratus, quo illi segnius rem agerent, Masinissam cum equitatu Praemissum portis obequitare atque hostem ad pugnsm elicere iubet; ubi omnis multitudo se effudisset graviorque iam incertamino esset, quam ut facile sustineri posset, cederet pau-9latim; se in temporis pugnae obventurum. Tantum morRtuS, quantum satis temporis praegresso victum ad eliciendos hostes, cum Romano equitatu secutus, tegentibus tumulis, qui peropportune circa visa seXus oppositi erant, Occultus processit. l0 Masinissa ex compOSito nunc terrentis, nune timentis modo aut ipsis obequitabat portis aut cedendo, quum timorissimulatio audacium hosti faceret, ad insequendum temerei 1 eliciebat. Nondum omnes egressi erant, varieque dux fatigu-batur, alios vino et somno graves arma cnpere et frenare

equos cogendo, aliis, ne sparsi et inconditi sine ordine, sinoi 2 signis omnibus portis excurrerent, obsistendo. Primo incaute se invehentes Masinissa excipiebat; mox plures simul consorti portu effusi sequiiverant certumen; poAtremo iam omnis equi-l3 tatus proelio quum adesset, sustineri ultra nequiere; non tamen effusa fuga Masinissa, sed cedendo sensim impetus eorum excipiebat, donec ad tumulos tegentes Romanum equitatuml 4 portruxit. Indo exorti equites et ipsi integris viribus et receii-tibus equis Hannoni Asrisque pugnando ac sequendo sessisse circumfudere; et Masinissa flexis subito equis in pugnam

tb rodiit. Milla sero, qui primi agminis fuerant, quibus haud

facilis receptus fuit, cum ipso duce Hannone interclusi atque 16 interfecti sunt; ceteros, ducis praecipue territos caede, effusis fugientes per triginta millia passuum victores secuti ad duo l7 praeterea millia equitum aut ceperiant aut occiderunt. Inter eos Satis constabat non minus ducentos Carthaginiensium equites suisse, et divitiis quosdam et genero illustres. Eodem forte , quo haec gesta sunt, die naves, quae Praedam in Siciliam vexerant, cum commeatu rediere, velut Omi-2 natae ad praedam alteram repetendam sese venisse. Duos

246쪽

eodem nomino Carthaginiensium duces duobus equestribus proeliis intersectos. non omnes auctor fiunt, Veriti, credo, ne &lleret bis relata eadem res; Caelius quidem ot Valerius captum etiam Hannonem tradunt. Scipio praelaetos equitesque, prout cuiusque opern fuerat, 3 anto omnes Masinissam insignibus donis donat; Et firmo prae- 4sidio Salaeem imposito, ipse cum cetero exercitu profectus. non Bgris modo, quacunque incedebat, populatis, sed urbibus etiam quibusdam vicisque expugnatis, lato laso terrore belli, 5 septimo die, quam prosectus erat, msgnum vim hominum et pecoris et omnis generis praedae trRhens in castra redit, grave3- quo iterum hostilibus spoliis navos dimittit. Indo, omissis t expeditionibus populationibuscoo ad oppugnandum Uticam omnes belli vires convertit, eam deinde, si cepisset. sedem ad ceternexsequenda habiturus. Simul et a classo navales socii, qua TEX parte urbs mari alluitur, simul et terrestris exercitus udimminentem prope ipsis moenibus tumulum est admotus. Tor- 8menta machinasque et adveXerat secum, et ex Sicilia missa eum commeatu erant, et nova in armamentario, multis talium

operum artificibus do industria inclusis, fiebant. Uticensibus 9 tanta undique molo circumsessis in Carthaginiensi populo, Carthaginiensibus in Hasdrubalo ita, si is movisset Syphacem, spes omnis erat; sed desiderio indigontium auxilii tardius cuncta movebantur. Hasdrubal intentissima conquisitione ii quia in ad triginta millia peditum, tria equitum consecisset, non tamen anto adventum SyphnciS castra propius hostem movere est ausus. Syphax cum quinquaginta millibus peditum, decem liequitum advenit, consestimque motis a Carthagine castris haud procul Utica munitionibusque Romanis consedit. Quo- l2rum adventus hoc tamen momenti fecit, ut Scipio, quum quadraginta sermo dies nequiequam omnia experiens obsedisset Uticam, abscederet indo irrito incepto. Et iani enim hiems i 3 instabati castra hiberna in promuntorio, quod tenui iugo continenti adhaerens in aliquantum maris spatium extenditur, communit. Uno vallo et navalia et castra ainpleetitur; iugo 14

247쪽

Liber XXIX. A. v. e. 550.

medio legionum eastris impositis, latus ad septentrionem versum subductae naves navalesque socii tenebant, meridianam 15 vallem ad alterum litus equitatus. ΙΙseo in Africa usquo ad extremum autumni gesta. 36 Praeter convectum undique ex populatis circa Agris frumentum commeatusque ex Sicilia atque Italia advectos, Cn. Octavius propraetor ex Sardinia ab Ti. Claudio praetore, cuius ea provincia erat, ingentem vim frumenti advexit; 2 horreaque non solum, quae iam laeta erant, repleta, Sed nova aedificata. Vestimenta exercitui deerant; id mandatum octavio, ut cum praetore ageret, si quid ex ea provincia con 3 parari ac mitti posset. Ea quoquo haud segniter curata res; millo ducontae togae brevi spatio et duodecim millia tunica

4 I stato ea, qua haec in Africa gesta sunt, P. Sempronius consul, cui Bruttii provincia erat, in agro Crotoniensi cum Hannibalo in ipso itinere tumultuario proelio conflixit.b Agminibus magis quam Acie pugnatum est. Romani pulsi

et tumultu verius quam pugna ad mille et ducenti do exer-6 citu consulis intersecti; in castra trepide reditum, neque ΟΡ- pugnaro tamen ea hostes ausi. Ceterum silentio proximos noctis prosectus Indo consul, praemisso nuntio ad P. Licinium proconsulem, ut suas legiones admoveret, copias coniunXit. T I in duo duces, duo exorcitua ad Hannibalem redierunt; nec mora dimicandi sacta, quum consuli dupli eatae vires, Poeno 8 recens victorin animos fecisset. In primam aciem suas

legiones Sempronius induxit; in subsidiis locatae P. I,ieinii legiones. Consul principio pugnae sedem Fortunae Primigeniae vovit, si eo die hostes sudissol; composque eius voti suit. 9 Fusi ne fugati Poeni; supra quattuor millia armatorum Pae8n, paulo minus trecenti vivi capti et equi quadraginta et undecim militaria signa. Perculsus adverso proelio Hannibal

Crotonem exercitum reduxit.

248쪽

22 i

continet, totam sermo ad Magonem ac per eum ad spem novandi res versam. Eas quaestiones ex senatus consulto l l minimo ambitioso habuit; multique nobiles Etrusci, qui aut ipsi ierant aut miserant ad Magonem de populorum suorum desectione, primo praesentes erant condemnati; postea con-12 scientia sibimet ipsi exsilium consciscentes, quum Rbsentes damnati essent, corporibus Subtractis, bona tantum, quae publicari poterant, pignoranda poenae praebebant. Dum haec consules diversis regionibus agunt, censores 3Iinterim Romae M. Livius et C. Claudius senatum recitaverunt. Princeps iterum lectus Q. Fabius Maximus; notati septem nemo tamen, qui solla curuli sedisset. Saria tecta acriter 2 et eum summa fide exegerunt. Viam e foro boario solJ ad Uoncris circa foros publicos, et aedem Matris Magnae in Palatio faciendam locaverunt. Vectigal etiam noVum ex 38Maria annona statuerunt. Sextanto sal ot Romae et per totam Italiam erat; Romae pretio eodem, pluris in foris et conciliabulis ot alio alibi pretio praebendum locaverunt. Id 4 vectigal commonium niterum ex censoribus satis credebant, populo iratum, quod iniquo iudicio quondam damnatus esset, et in pretio salis maxime onerntas tribus, quRrum Operndamnatus erat scrodebantJ; indo Salinator Livio inditum

cognomen. Lugirum conditum seriu8, quia per provineias 5 dimiserunt censores, ut civium Romanorum in exercitibus, quantus ubique esset, referretur numerus. Censa cum iis 6 dueenta decem quattuor millia hominum. Condidit lustrum C. Claudius Noro. Duodecim deinde coloninrum, quod nun- 7 quam anto lactum erat, deserentibus ipsarum coloniarum censoribus, censum neceperunt, ut, quanium numero militum quantum pecunia valerent, in publicis tabulis monumenta exstarent. Equitum deindo census Agi coeptus est; ot ambo 8 forte censores equum publicum habebant. Quum ad tribum Polliam ventum esset, in qua M. Livii nomen erat, et praeeo cunctaretur citare ipsum censorem , - Cita' inquit Nero -M. 9 Livium'; et sive ex residua vetore simultate, sive intempe-

249쪽

Libor XXIX. A. v. e. 550. stiva iactations foveritatis inflatus, M. Livium, quia populi 10 iudicio esset damnatus, equum vendero iussit. Item Μ. Livius, quum ad tribum Arniensem Et nomen collegae Ventum esset, vendero equum C. Claudium iussit duarum rerum causa unius, quod falsum adversus se testimonium dixisset, alterius

foedum certamen inquinandi famam alterius cum suae famae 12 damno factum est exitu censurae. Quum in legos iurasset C. Claudius sit in aerarium escendisset, inter nomina eorum i 3 quos aerarios relinquebat, dedit collegae nomen. Deinde Μ. Livius in aerarium venit; praeter Maeciam tribum, quae se

neque condemnasset neque condemnatum aut conSulem aut con- Sorem feeisset, populum Romanum Omnem, quattuor et tri- 14 ginta tribus, aerarios reliquit, quod et innocentem Eo condem nassent et condemnatum eonsulem et censorem secissoni

neque infitiari possent, aut iudicio semel aut comitiis bis abl 5 se peccatum esse: inter quattuor et triginta tribus et C. Claudium aerarium foro; quod si exemplum haberet bis eundem aerarium relinquendi, C. Claudium nominatim se inter aerariosi 6 fuisso relicturum. Pravum certamen notarum inter censores castigatio inconstantiae populi censoriR et gravitnte temporum 17 illorum digna. In invidia censores quum essent, crescendi ex iis ratus esse occasionem Cn. Baebius tribunus plebis diem ad populum utrisque dixit. Ea res consensu patrum discussa est, ne postea obnoxia Populari Rurae censura essot

39 Εκdom aestato in Bruttiis Clainpetia a consulo vi capta, Consentia et Pandosia et ignobiles aliae civitatos voluntato 2 in dicionem venerunt. Et quum comitiorum iam appeteret tempus, Cornelium potius ex Etruria, ubi nihil belli erat 3 Romam acciri placuit. Is consules Cn. Servilium Coepionem 4 et C. Servilium Geminum creavit. Indo praetoria comitia habita. Creati P. Cornolius Lentulus, P. Quinctilius Varus. 5 P. AElius Paetus, P. Villius Tappulus; hi duo quum aediles plebis essent, praetores creati sunt. Consul eomitiis perseetis ad exercitum in Etruriam rodit. Dissiligoo by Cooste

250쪽

Sacerdotes eo anno mortui atque in loeum eorum suf- fisocii: Ti. Veturius Philo flamen Martiniis in locum M. milii Regilli, qui priore anno mortuus erat, orentus inRugurRtuS-quo; in M. Pomponii Mathonis auguris et decemviri locum Tereati decemvir M. Aurelius Cotta, nugiir Ti. Sempronius Gracolius admodum adolescens. quod tum Peri'arum in mundandis sacordotiis erat. Quadrigae aureae eo anno in Capi- 8tolio positae ab sedilibus eurulibus C. Livio et M. Rorvilio Gemino, et ludi Romani biduum instaurati; item per biduum plebeii ab sedilibus P. AElio. P. Villio: et Iovis epulum fuit