장음표시 사용
161쪽
138 Bibliothecae Theologicae LibJ I.
rem per oppositum dicit non esse,quod est, & esse quod non est : ergo contraria sunt. Quarta est thaec. Impossibile est, quod ex vero sequattir falsum ; ita omnes sapientes assirmant; & in hoc fundatur demonii ratio quae ducit ad impossibile: Quinta est ex falso posse seqiii verum; non quasi prsmissae falsae influat
veritatem in conclusionem,sintque causae talis veritatis ; clim impossibile sit ,
causam producere virtute propria effectum perfectiorem se; sed senses est, praemissas alias falsas posse sic disponi , ut ex ipsis sequatur consequens, quod aliunde est verum, & non propter ipsas
praemissas; ut sic dicatur, Omne animal Misit , omnis planta es animal; e . omnis planta minor enim est falsa,&tamen conclusio vera est, & sequitur ex praemissis. Sexta, veritas obiectiva una est : septima ex Aristotes e lib. I. peri-herm. cap. 8. in futuris contingentibus
non est determinata veritas . octaua
veritas obiectiva semel determinath vera , semper vera est: quod enim semeIsuit verum, semper verum erit dicere, quod fuit: veluti Adam peccauit; Verbum diuinum assumpsit naturam humanam; Christus mortuus iuit, Ecclesiam fundauit, semper veru erit dicere, quod ita fuit: idem de omnibus alijs. Tandem ad veritatem a falsitate discernendam suae non desunt regulae; primum enim loquendo de veritate formali, seu in cognoscendo, certissima r
gula est ad di hi dicandum an cognitio, habita de re vera sit, ipsa veritas obi etia; nam vera cognitio dicitur illa, in qua cognoscitur este, quod est : igitur si ita est in re, sicuti cognitum est, cognitio erit vera, si non ita se habet iliare, cognitio illa falsa erit. Huius regulae usus consistit in hoc, ut per sensum,&intellectum examinemus, an ita sit in re, sicut a nobis cognitum est. Hac regula utitur satra Theologia voludo probare , quaenam sit vera Ecclesia,qui veri illius praelati; quae vera scriptura; quod sacrificium,vel sacerdotium verum qua
sacramenta vera, & sic de alijs; Aligenter obseruat, ct inquirit, an lige i
Ecclesia Catholica, & nunc, & ante haereticos reperiantur; vidensque dicta semper in Ecclesia extitisse, ut sensui patet, concludit veram esse Catholicam doctrinam, stu cognitionem, quia clare videt ita esse in re, sicut ab illa cognitu est. E contra vero faciunt haeretici; qui
volentes omnia innovare,despiciunt antiquitatem . noluntque obseruare quid sit in re ; clare enim vident Lutherani,& Caluin istae,esterique nostrorum tem
porum heretici ante ipsos in Ecclesia fuisse supremum Romani Potificis primatum ; sacrificium Missy, septem Sacramenta , & alia ; unde per cl efinitionem falsae cognitionis recte probari potest, quod illi in errore falsaque cognitione versentur; si enim illa cognitio est salsa, quae aliter cognostit quam sit inore; haeretici autem aliter sentiant de Ecclesia , ac est, ct semper in se fuit: C
tholici vero non; manifeste sequitur c gnitionem ii reticoru ,eorumque The logiam esse falsam; Catholicorum au
Secunda regula est Logica, hcc enim lib. prior. & poster. docet modum , Vt verum, & falsum in cognitione disceo
natur. Tertia, ex una parte examinare
supradictas veritatis proprietates; & ex alia cosiderare an omnes dii tae propriitates in hac, vel illa cognitione seu prohatione reperiantur; & illa erit vera, in
qua sunt: falsa in qua non sunt. Qua
etiam regula frequenter utitur sacra Theologia in suis probationibus , aper tissimeque demonstrat doctrinam Catholicorum esse verissimam, haeretic rum autem falsissimam . Doctrina enim Catholica una est; antiqua, perpetua stabilis; veritates Catholicae in omnibus sibi ipsis consonae sunn, concordant etiacum lege naturali; cum scripta: cum Euangelio; cum sacris traditionibus; cum antiquitate; cum sensu ; cum Osca, cum Philosophia, & Metaphysica; ita enim doctrina fidei est supra omnem humanam rationem, ut tamen nullo penitus modo sit contra illam; com
162쪽
eordant insuper cum Sanctis Patribus,& Eedlesiae doctoribus; cum Summ tum Pontificum cociliorumque decretis ; denique cum vis , de consuetudine etiam antiqua Ecclesiae : quae omnia
longe absunt ab haereticorum doctrina rivi fusius dicemus libq. inarta regula est diligenter inuestia gare, quid de tali re, eiusque cognitionei adicent sapientes, qui magis insignes sunt, & quid de illa tota iudicauerit antiquitas . Quod in Ecclesia praecipue i cum habet; quae semper a Spiritu Sancto iuxta infallibilem Christi Domini
promissionem edocta fuit; unde etiam hac regula utitur sacra Theologia in suis probationibus examinado, quid doceat traditio, quid senserint Concilia,Summi Pontis es supremi Ecclesiae pastores, Sancti Patres, Doctores, Scriptores -cri ; quid usus, quid consuetudo,& antiquitas ; valde enim absurdum est c sitare quod Spiritus Sanctus permiserit
omnes sapientes ante Lutherum & Caullinum eorumque sequaces per tot saecula errare, Sa vera cognitione deuia- M. Contrarium faciunt haeretici, qui soli volunt eme iudices veritatis & verae cognitionis; unde illorum doctrina tan--quam falsa, improbabilis, & inuerisimia dis est reijcienda.
Loquendo modo de veritate obie- tiua cuiuscumque rei, unica ad illam cognoscendam regula, talis est, bonum csse cx integra causa, malum autem ex quocumque desectu; cuius regulae senuis est, quod ad constituendam rem a parte rei veram, & bonam, necesse est;
ut quatuor illius causae, si tot habeat, in
re verae &completae existant; ad constituendam vero rem malam,atque adeo falsam, sicut enim verum est quedam
Ipecies boni, ita & falsum quedam species mali, sufficit, quod una tantum illius Guia desit. Ratio est quia virum- quodque conmiete, vel adqquate, hoc est tam intrins C, quam extrinsece constituitur per quatuor suas causas, igitur nihil aliud est rem esse a parte rei complete bonam, & veram , quam haberes Biblin. Thea. Tom. I. quatuor etiam causas: undε qui examinat veritatem dictarum causarum, veritatem quoque rei ex illis costantis examinasse dicendus est. Regula autem ad examinandum, quando causae rei verae, & bonae sint, talis esse potest, nimiarum si in prima rei productione a pro
ducente rem constitutaeuitque determinatae senti, cum enim causae rei de completa illius ratione sint, & omne producens rem debeat substantialia illius in completa ratione determinare; manifesse sequitur, quod determinatio causarum a primo producente facta, sit regula certissima ad veras causas rei examinandas, & iudicandas; quae enim rei iam constitutae adueniunt, non iam se
stantialia, quam accidentalia sunt. Hinc etiam fit, quod mutatis semel causis, quae a primo rei producente determin tae sunt; ipsam rei substantiam mutatam esse necesse sit. Hac regula utitur sacra ΤheoIogiata in suis probationibus ad veram Eccle- fiam, verumque Euangelium a falso diiudicandum; supposito enim semel tanquam certo , & indubitato principio, quod Ecclesia, & Euangelium , unumquodque iuxta genus situm quatuor causas habeat; iupposito insuper quod omnes & singulae illorum causae a Christo Domino determinatae, & ordinarae sint, quodque ab illius tempore ad fineusque m fidi eedem omnino futurae sint, nec unquam ab aliquo mutari possint: His, inquam semel itappositis tanquam certis, sequitur, quod qui in hoc saeculo, tot inter diuersias sectas inuestigare voluerit , quaenam sit vera Christi Ecclesia , quod Euangelium verum, duo necessario debeat examinare: unum est, an
hec Ecclesia, veluti Catholica Romana, vel Lutherana, vel Caluinistica habeat
quatuor veras caritas,que a Christo Domino fuerunt ad illius perfectionem ordinatae : secundo an dictae quatuor causae a tempore Christi ad hsc usque tem pora fuerint in dicta Ecclesia, sive quod idem est, an dicta Ecclesia semper sum rit , ct semper dictas causas habuerit.
163쪽
1 o Bibliothecae Theologicae Icib. II.
Et illa Eeriesia, de qua haec duo verificabuntur , vera erit: falsa autem de qua
De eeriis probationibus , ct primum quoivuot illatum certitudo.
Via finis Sacrae Doctrinae , seu
Theologiae in disputando non lotu est cognolcere supernaturales fidei veritates , sed illarum etiam certitudinem ; ad quod optimum sata medium est certa, indubitataque probatio , ideo postquam superiorr capite egimus de vera probatione rebusque ad illam pertinentibus , nunc agendum est de certa ;sed quia hoc fieri non potest, nisi prius
constet de certitudine , multiplicique eius diuisione , & fundamento, ideo de illa tam in prςsenti,quam in sequentibus capitibus agemus. Igitur ut quod in omni disputatione primo faciendum est, omnis vocum ambiguitas auferatur, notandum est primo ex Aristotile lib. 7.Ethic. p.I. & 9Aiari veram, & falsam certitudinem : falsa est illa, quae errat: errat autem si falsum pro vero; vel dubium pro certo tenet tim possibile est enim quod cognitio fusa possit esse certa; & quod de re vere, de realiter dubia possit quis veram obtinere certitudinem. Hane certitudinem nonnulli vocant certitudinem ex parti subiecti, seu cognoscentis, & assentientis, quod voluntas pro suo solo arbitrio, aut potius libito inconcussum teneat intellectum in aliquo assensu, tantam non merente eius obiecto, vel motivo firmitatem.Vnde non tam certitudinis,quam pertinaciae nomen illi debetur. Sic so habent hqretici,qui errantes circa fidem ita tamen firmiter , ac pertinaciter suis adhaerent erroribus, ae si certissima pro illis veritas esset. At vera certitudo, quam alij vocant ex parte obiecti, est illa, quae non errat, sed vera pro veris, & certa pro certis,
hocque solido cum fundamento,uel mintiuo cognoscit. Licet enim omnis assim sus certus, verus sit, & de obiecto vere; non sequitur tamen si assensis nititiit obiecto vero, aut etiam ex se certo, seu infallibili, certum propterea dici debere : nam potest qui assentitur credere ob motivum cuius ipse veritatem non perspiciat , quodque sit tantum probabile: quemadmodum verum est, Sex natura sua certissimum , seu necessarium,hominem esse animal, si tamen, ut id credat aliquis, nititur motiuo dumtaxat Probabili ,& aliunde ob suum affectum ita vult credere, pertinax potius,quam ce ius dicendus est.In praesenti nota agimus de falsa , sed de vera certitudine; quae iterum multipliciter diuiditurii et sumi, tur ; alia enim est obiectiva, alia formalis , sicut superiori capite notauimus de
Certitudo formalis est in cognitione ipsa, seu potentia cognoscente, dc den minat formaliter certam tum cognitionem , tum etiam ipsam potentiam; ce titudo vero obiectiva residet intrinsec8 in obiecto cognitionis certae, estque ratio illa obiectiva in qua fundatur certis tudo formalis; unde obiectiva est causativa, seu causa effectiva, vel talem terminatiua certitudinis formalis. Rursus ccgnitionis certae duplicem communiter assignant distinctionem. Primo enim certitudo trifariam diuiditur in , certitudinem moralem, certitudinem
Physicam, & Metaphysicam. Secundo diuiditur certitudo in certitudinem cognitionis , seu speculationis, & certitudinem adhaesionis et etsi enim utraques certitudo, & firmitas intellectus siti assensu aliquo circa obiectum,per quem huic illa dicitur adhqrere: quia tamen ut postea explicabitur agendo de causis; vel fundamentis certitudinis, intellectus aliquando ab ipso obiecto I er se primo trahitur, & in assensu firmiter continetur, aliquando vero intellectus ita se habet ab imperium voluntatis , ut contingit in assensu fidei, idcirco ita diuiditiir certitudo ratione causae, quae per
se primo videtur illam in intellectu ce
164쪽
titudinem essicere . Hanc secundam diuisionem vadunt Theologi in 3.sententa
distinct.2 7S.Bonaventura a .quzstia . D.Thomas quaest.2 artic 2.quaestiuncula' ad a. ubi primam appellat certitudinem euidentia , secundam firmitatem adhaesionis'irae oritur ex eo , quod v
Iunias intellectui imperat. Quod perimet ad primam diuisionem certitudinis in morale ita, Physicam,& Metaphysicam , communiter etiam
Theologi illam admittunt; quamuis sit aliqua inter illos disceptatio circa certitudinem moralem explicandam; aliquicnim putant pertinere tantum ad res m rates,quo cum sint ut plurimum contingentes, de ijs tamen potest haberi t itudo practica, quς non tam docet quid sit veritas rei, quam quid sit licitum,
unde etiam non tam scientiam, quanta conscientiam spectare videtur ; ita ut certus moraliter dicendus sit, qui nota habet dubiam conscientiam e & videtur
id refundi posse in id , quod ut plurimum accidit. Vniuersalius & mel lux ab alijs certitudo moralis dicitur, qua vir prudens certuς est, ita ut si de ea re, quae hoc modo certa dicitur, quis dubitet , imprudens merito habeatur, non
quidem vitio priecipitationis, & leui ris ercdulitatis , sed pertinaciae , & o stinationis , aut certe indocilitatis. Sic igitur certitudo moralis propria prudentis viri dicetur, idque certum moraliter , quod moralibus prudentiae principii s innitur , quibus vir prudens tamquam suis regulis utitur. Physica autem , & Metaphysica certitudo sic solet
explicari communiter, ut ad rerum existentiam pertineat Physica , ad rerum autem essentiam, seu praedicatorum essentialium connexionem Metaphysica, quemadmodum quis cereus est praese tem Petrum, vel Paulum videre, cumque viuere,&positis circumstantiis istis non potest res aliter se habere, si naturalis rerum ordo seruatur; quamuis miraculose , vel per absolutam Det potentiam aliter fieri posset. At Metaphysica certitudo est in iis rebus,seu propositi
nibus quae ita vere sunt, ut oppositum repugnet, manifestamque inuoluat comtradictionem , quemldmodum Meta- physice certum est hominem esse animal.
Adducuntur quatuor certitudinisformalis causae, totidemque definitiones per ordinem ad illas.1Ncipiendo a causa materiali, cumis
certitudo formalis sit accides quoddam, serino est enim in praesenti de ce titudine cognitionis humanae, non diuinae , nullam aliam habere potest, quam suum proprium subiectum, unde clinia illud sit solus intellectus, & adhuc non secundum quamlibet eius operationem, aut intellectionem,non enim intellectus certus est quatenus apprehendit, & primam operationem elicit, sed tantum quatenus elicit aliquam operationem
secundam, vel tertiam , seu assensum , vel dissensum , formatque iudicium aliquod , & per illud se determinat ad unae duabus propositionibus contradictorijs, consequenter asserendum est camiam certitudinis formalis materialem. esse intellectum non ut habentem simplices apprehensiones, sed iudicium circa alteram duarum contradictoriarum .
Sicque loquendo de certitudine formali
veluti in concreto,& materialiter recte definitur, vel dicitur certus intellectui, kl halet ladis determinationem circa
suum obiectum totalem orerfectam. Qi md spectat ad causam formalem certitudinis, nihil est aliud, quam ill mei firmitas, vel determinatio quae asumit intellectui,&cognitioni; sicque in abstracto definiri potest, quod situ talis est remedia iudicantis intellectus d
terminatio ad Unam parum ὸ daasus contradictoriis. Siue, quod idem certitudo est determinario perfecta iudici, circa unum obiectum. inae definitiones ita inter se disserunt, quod in prima subiectum ponitur tanquam genus , & accidens
165쪽
142. Bibliothecae Theologicae GKlΙ
lens tanquam differentia; in secunda autem E contra; clim enim in accidentium definitione ponatur subiectum, si quidem accidcns, sicut non est nisi dependenter a subiecto, ita nec nisi dependenter ab eodem, nec nisi per additi
nem subiecti pmprij definiri potest ;elim , inquam , ita rcs se habeat in accidentium definitionibus , hoc tamen discrimen est ex D.Thoma lib. I. de Inte pret. sect. . ut si accidens definitur in abstracto, tunc ipsum accidens ponatur ut genus , loco vero differentiae poni oporteat subiectum in obliquo: sicut simitas dicitur curvitas nasi . At si accidens definitur in concreto, tunc subi ctum ponatur tanquam genus, & accidens tanquam differentia, quemadmodum simus definitur nasus curuus. Pro causa ericienti certitudinis possunt assignari omnia illa motiua,vel fumdamenta quibus intellectus in suis assensibus firmatur; unde per ordinem ad illam definiri potest, quod sit, eiusdem imoesiectus per motiua ipsius fortis ad verum adhaesio; seu , iudi constantia, & firmitas ex valida impressione motivorum. Quae motiva secundiim quod lant diuersa, hoc est, vel ex euidenti rerum ratione, vel ineuidenti dicentium authoritate desumpta , sic etiam alia est definitio certitudinis in euidenti rerum cognitione fundatae , alia certitudinis
fidei, siue quae habet pro fundamento dictum alterius, ut videbimus statim, in sequentibus capitibus. Causa denique finalis certitudinis est perficere intellectum firmando i litus cognitionem ; atque adeo per ordinem adi iam definiri potest, in Ueritate reperta ises , se confans immobilitas. Hinc sequitur quod certitudo per se, & proprie est causa constantiae, & ubi est certitudo ibi est constantia ; qui enim certo aliquid cognoscit, constanter & firmiter in illa cognitione perseuerat; constans autem dicitur quasi , immobiliter stans,&est ille qui a certa cognitione.non recedit . Est etiam consequenter causa, ut absit, inconstantia , & temeritasin pertinacia. Ia constans enim est illa, quia, sescepta certa cognitione de facili recendit, & selet etiam dici leuis, quia.flante leui vento, de loco ubi erat discedit. Temerarias, qui in cognoscenda rei veritate & certitudine nimirum sibi tribuit,& praecipitat sine fundamento iudicium,
vel sententiam , quod res non vera, vel non certa, vera & certa sit; Pertinax tandem est ille, qui cum errauerit in rei cognitione,siue errore se tenente ex Parte obiecti, siue errore se tenente ex parte motivi, si ab aliquo illi ostendatur
cum firma ratione, ac fundamento certaveritas: renuit acquiescere, & contra veritatem manifestatam vult in sua sententia permane C.
De certi dixe obiectiva , ei que causis, vel conditionibus.
PEr certitudinem obiectivam, ut satis
Flet ex dictis intelligimus illam quae re sidet intritisece in obiecto, vel motivo cognitionis certae, quaeque consequenter in utroque est ratio ob quam in cognitione certitudo gignitur; unde
breuiter explicandum est modo, quid sit talis ratio, siue, quod idem est, quaenam sit causa certitudinis in cognitione, seu assensu ex parte obiecti & motivi, pro quo dico esse ipsius necessitatem , seu immutabilitatem, qua fit ut obiectum illud quatenus est obiectum aliter se habere nequeat. In hoc dicto non sellimconueniunt omnes Theologi, qui ut d fendant certitudinem scientiae Dei, ass-gnant aliquam rei cognite necessitatem,lad etiam Philosephi, qui post Aristotelem lib. I. posteri cap. vltimo, omnes
opinabile aiunt esse id, quod potest siter atque aliter se habere , estque contingens, ct scientiam aiunt esse certam, quia obiectum scibile est necessarium , estque propositio sempitereae veritatis quod autem aeternum est, secundum, illam rationem necessarium , di immutabile est. Quod
166쪽
' Quod totum eleganti discursu aperuit D.Thomas lib. 1. poster. lect. I. ubi docet artem , & rationem imitari naturam , & ut explicet iudicium certum,seu scientiam; opinionem , se u iudicium
probabile, & suspicionem, tres ad hunc finem causarum naturalium, gradus dia linguit. Primo enim aliquae agunt de necessitate,& nunquam deficiunt; Secundo aliquae deliciunt , sed raminin paucioribus : Tertio aliquae deficiunt ut plurimum, seu sepius a scopo aberram quam eum assequuntur. Quod si intes-
Iechus procedit ex principiis necessariis& Ex ijs iudicat, certus est, unique contradictionis parti firmiter adligret: Sivein intellens in iudieado, vel discumrendo procedit ex principijs, quae raro deficiunt, tune fit probabilitas , de gignitur opinio probabilis, per quam intellectus quidem,& ratio non manet dubia, & pendens, sed totaliter declinat in
unam contradictionis partem, ei tamen firmiter, aut constanter non adhaeret,
quia in illam quam opinatur partem ita declinat, ut simul habeat formidinem aliquam de veritate partis contradictoriae, qua radidine paratus est audiro probationes quibus possit 1 suo assensu
reuocari ad alteram partem,quemadmodium qui per aliquam viam an recta sit& vera timidus incedit, paratus est sistere gradum , aut mutare viam, si ab coquem perituna existimat admoneatur , aut doceatur de errore suo r at qui mitis est se veram tenere viam, pergit sc- cuilis, δὲ Macer, nec reuocantem de via ullo modo vult audite. Si vero intellectus procedit ex mincipiis ut irimum deficientibus, tunc segniitur suspicio , qua non quidem totaliter sicut inopini6ne, sta tamen aliquantulum declinat in unam partem eicies radictionis, itaque in eam cunctabundus, sicile assensume ohibiturus, vel suspenstrus, si quid in contrarium se se osserati Obseruat quoque idem Sanctus D
ctor ibidem ad eos omnes assensi s r Rrri varin artes, & disciplinas; valereque pro scientia comparanda demonstrationes Philosophicas, ad opinionem gignendam, valere dialecticam in suis
topicis, & locis ex quibus argument.1 tantum probabilia depromit r ad suspicionem denique valere ratiocinationem Rethoricam, hoc est , utentem signis rerum, & suis inde petitis enthymematibus . Quia vem intellectus propendet in istos assensus non tantum ob ratioIrii momenta, sed etiam ob assedit mina commotionem , quae fieri solet per aliquam fictionem, vel repraesentationem vehementioris obiecti ; idcirco ad huiusmodi intellectus propensionem ordinatur Poetica, cuius est fingere ,& repraesentare, ut libro sequenti fusius explicabitur agendo de ilia , quatenus ad sacram doctrinam proficua. Ratio autem nostrae assenionis est, quia idem est principi u motus, & quietis ; sive, idem est principium mouendi vel inclinandi rem ad aliquem terminu,& in ipso eam constanter detinendi, ut satis patet in lapide, qui eadem grauitate qua tendit,moueturque ad locum naturaleui, in eodem etiam quiescit.Q iodigitur motivum semel inclinat intellectum ad assensum aliquem, illud ipsum in isto cum tenet inconcussum, ac stabi- lenD adeo ut si ipsiseri motitium sit invariabile,illud seinpet inclinet mentem,& indeclinabiliter illam firmet in illo assensu. Sed obiectum quod est necessarium, illud est invariabile , 5e necessit seius est immutabilitas Se invariabilitas, datque consequetet assensui quem causat invariabilitatem, qRae est ipsissima
certitudo formalis 3 Ergo ratio certitu-idinis obiectivae, siue, quod idem est, causa certitudinis in cognitione seu an sensu ex parte obiecti, vel motivi, nihil est aliud, quam ipsius necessitas,seu immutabilitas, qua sit ut obiectum illud , quate k oblectum aliter se habere
Quia autem datur duplex necessitas absoluta nimirum , & ex hypothesi, seu lacta aliqua suppositione , utraque sessa incit ad certificandum intellectum,cognitionemque certam in suo ordine faciendam.
167쪽
i Bibliothecae Theologicae Lib. I L .
dam. Notandum est tamen ut haec o lecti necessitas pariat in intellectu certitudinem iudicij, seu assensus , debere ab intellect u cogra osci, ita ut intellectus non solum cognoscat obiectum se eodemodo habere,quo cognoscitu ed etiam quod ipsum aliter se habere non possit,& impossibile sit oppositum; sicque a Dsensus certus debet virtualiter esse proposi tio modalis de necessario, vel de impossibili , de necessario quidem, si est assensus , seu propositio assimans , de impossibili vero si negans est; ut v. g. Si certus sum hominem esse animal, non tantum debeo iudicare hominem ess Oanimal, sed praeterea debeo iudicare , quod hominem esse animal necessari uinest, di quod hominem non osse animal, impossibile est. Item si certus sum Petrum vivere, quod est obiecti m necessarium tantlim ex stippositione , dcbeo iudicare quod positis rationibus , quae
me adita iudicandum mouent, sit necessarium Petrum vivere, ut Wg. Necesse sit Petrum , qui a me videtur, di inis tali circumstantia oculis meis mouens se, aut loquens apparet, cum vivere,&non posse non vivere. Item si fide diuina certus sum, Antichristum futurum, qui scit causam, arbitratur se caulam,
scire, & quod id aliter fieri non potest.
Ratio autem cur , ut obiecti necessitas cognitionem certam faciat,ea debeat esse cognita, est quod intellectus omnino certus, ita adheret uni parti contrad, etoriae, ut ei magis credat, & asscntiatur quam oppositae:quare virtualiter saltem uni assentiturin ab altera dissentit,quod ut faciat debet utramque propositionem contradictoriam examinare , ut videat quomodo utraque sit vera, vel falsa. Sic D.Thomas lib. I. ster lect-.& 6.docet
MM debere es certivis scienti quam quod
opposita principiis sint falsa , quia sciens
cerius e se debet . Indeque satis apparet intellectum non esse cerrem sine aliqua reflexione, siue quod idem en, ad certitudinem cognitionis requiri aliquanta, reflexionem saltem virtualem . De quo vide eumdem SanctumDoctorem q. Io. de veritate arti II ad 3:& I a. r. II Earticulo I. ad a.
De displici certitudinis fundamento, vel principio , ct primum de euidentia,
debeo nosse, quod supposita reuelatio- dicitur. ne diuina,necessarium est Antichristum futurum, estque impossibile eum facta , Um ex dictis superiori capite insemel illa hypothesi non futurum esse: tellectus eatenus de aliqua re, &licet sit absolute contingens Antichristi veritate propositionis certus esse possit, futuritio : sicut absolute contingens est ' quatenus illius necessitatem attingit, Petri vita,&existentia. tiue aliter se habere non posse, sitquo Quod totum diserth domu e os, necesse vel ut per fidem , vel ut per eui-phus lib. I.poster. lech. s. ubi Io uens de dentiam talem obiecti necessitatem co- certitudine scientiae , ait. Nostire rem gnoscamus ; ut recte Diuus Augustinus simpliciter, i ae nos arbitrari, quando obseruauit lib.3.contra Academ. cap.vl- arbitramur noscera sim causam, ob qua timo, & lib.a.de ordine cap. 6.dum res est , ipsiusin ca sa-,c eri nonpos docet duplicem dumtaxat esse viam , se vires alii MMat. Vbi cum scien- quam sequimur,cum rerum nos obscutia distin ramr ab alijs cognitionibus ritas mouet, aut rationem,aut certe au- certis, irino quod illa est iudicium illa- moritatem, & hoc pondere gemino nos tum, siue cognitio rei per causam, aliae addiscendum impelli; cum res inquam, autem sint vel per simplicem terminoru ita se habeat, breuiter de utroque nobis apprestensionem, vel per alium modum, agendum est,quatenus certitudinis fumin eo tamen scientia habet sibi cum illis damentum esse possunt,& per ordinem
alijs commmem certitudinem , quod ad illa diuiditur in certitudinem euide-
168쪽
tiae, & in renitudinem fidei; id est, inlacertitudinem quae habet pro fundamento dicentis,aut reuelantis auctoritatem;&in certitudinem , quae habet pro fundamento euidentiam, vel rationem in
illa fundatam. Incipiendo igitur ab euidentia notandum est primo non esse confundemdam euidentiam rei cognitae cum euidentia cognitionis: sepenumero enim rerum clarissimarum,euidentissimarumque datur obscurissima cognitio, ut diserte docet Aristoteles lib.a. Metaphys.
Text. a. cum ait, sicut oculi vespertilio-miam se habent ad lumen diurnum,quod nimirum ob debilitatem visus, ut potesplendidius ferre, & intueri non possunt; ita intellectus humanus se habet ad ea quae omnium sunt manifestuJima. Porro euidentia obiecti alia non est, quam ipsius entitas actualis , seu intelligibilitas, quae consistit in eo quod est
vinsactu, non quidem actu existentiae, sed essentiae: Unde quae habent multum potentiae passiuae,& parum actus, cuius modi sunt materialia , quia materia est Pura potentia, & quae constant motu , aut sunt imperfecta, ea secundum se parum cognolcibilitatis, seu intelligibilitatis, atque adeo parum habent cuidenetiae ; de quo legendus est Sanctus Thomas loco citato Metaphysicae lect. r. de Aiac euidentia nobis modo non est serano, sed de euidentia relative ad cognitionem, siue de euidentia cognitionis. Quam euidentiam cognitionis, siue cognitionem euidentem notandum est
secundo male confundi ab aliquibus cucerta; etsi enim omne illud quod est
euidenter verum sit omnino certum ἔnon tamen vice versa omne illud, quod est certum, est euidenter verum, ut satis
patet in fide supernaturali, quae ita est
ineuidens, ut tamen superet certitudine omnes alias scientias, aut habitus naturales etiam euidentissimos. Nisi quis vellet dicere adhuc certitudinem fidei reduci in aliquam euidentem praecognitionem, qualis est in fide eriaitalitatis ipsius cognitio; unde ait S. Augustinus
misi. eo Tepistola et Ia . id sine dubitatione eredendum esse, quod scripturarum canonicarum perseus et author e firmatur . Sed licet hoc sit verum non tamen est ad propositu , si quidem euidentia illa credibilitatis praesupposita non reddit propterea euidentem fidei assensum, nec a tali euidentia suam' mutuatur certitudinem, sed ab authoritate Dei reuelantis , qui est prima veritas tam in essendo , quam indicendo. Itaque licet in scienti js mere naturalibus certitudo, & euidentia simul reperiantur; immo ex ipsa natura,&essentia cognitionis pure naturalis sit utrumque habere ; attamen formaliter loque eo de euidentia, non est certitudo, sed aliquid antecedens ad illam, eamque causans in scientijs pure naturalibus; est enim certitudo naturalis, firmus, & i mobilis assensiis ortus ex euidentia connexionis terminorum propositionis siue per se, & ex ipsis terminis, quales sunt primae, immediatae & indemonstrabiles; vel cκ talibus primis per euidentem c5- sequentiam deductus, qualis est assensus scientificus. Unde certitudo formalis sumpta praecise pro ut abstrahit ab euidentia, & iueuidentia, dicit tantum
determinationem assensus seu cognitionis ad suum obiectum ut verum, Unde qtiaque illa proueniat; cuidentia autem dicit in eodem assensu firmo manifestationem , claritatem, & penetrationem
veritatis quae cognostitur,& sic definiri potest quod sit quadam claritas veritatis
cognita , vel, clara rei visi . Q madmodum enim obscura cognitio non potest melius a nobis intelligi, & distingui quam si dicatur auditio, illique aequiparetur; unde fides dicitur ab Apostolo fieri ex auditu ; ita certe clara, &euidens alicuius rei cognitio melius explicari non potest quam si vocetur il-
Iius visio. Ut autem multiplex est cognitio,ioquendo de illa in tota sua latitudine ,
cuius solius euidentia formalis est aliquid proprium, ita etiam multiplex cst haec euidentia, sensus nimirum,& intel-T IN
169쪽
146 Bibliothecae Theologicae Lib. II.
lectus: euidentia se us definiri potest
pro ut se extedit ad omnes seirsus, quod sit clara visio , vit cognisio rei habita persenseum euidentia autem intellectus ira visio via cognitio rei habita per intellectam, estque triplex iuxta tres operationes intellectus. Prima est iura viso reis plicis; ut quid sit homo. Secunda , clara visio rei complexae, vel, propositio m. Veluti totum est maius sua parte . Tertia denique est clara visio argumentationis, vel rei per discurium illatae: veluti si est motus, datur & in bile, di motor. Ita tamen quod euidenistia sit persectio magis propria simplicis appreliensionis; sicut iudieij siue simplicis, siue illati perfectio,est certitudo,
& firmitas Quia autem sicut ut pariatur cogniatio certa non sufficit certitudo obiectiva, ita nec euidentia obiectiva sitfficit, ut pariatur euidens cognitio I nam ut statim notauimus pleraque sunt obiecta cui dentissima,quae nonnisi suboscure a nobis coguoscuntur, nihilque adeo certum est, de quo ambigere, & dubitare non contingat; cuius ratio est, quia intellectio non fit nisi intellectu concurrente,& coagente clun obiecto: qu re si ipse ex parte sua deficit, quantumuis obiectuin sit maximae virtutis, &im desectibilis, nihilominus in intellectione defectus erit, bonum enim ex integra eausa, malum autem ex quolibet
desectu consiurgit; quia res, inquam, sic se habet, breuiter explicandum est modo, quid tam ex parte obiecti, quam ex parte intellectus requiratur ad certia tudinem, &euidentiam,siste quod idem
est, ad cognitionem euidenter certam
habendam. Iam diximus superiori capite certitudinem obiectivam, sieu uir tuism per quam Obiectum quantum est ex parte sua cognitionem certam facere potest, nihil aliud esse quam eiusdem necessitatem,seu immutabilitatem;
qua fit ut obieci tim illud, quatenus est obiectum , aliter se habere non possit; nunc videndum est, quid sit euidentem cognitionem eκ parte obiecti esse; pro quo tres aut quatuor regulae silent a Philosophis assignari, primo euidentem cognitionem ex parte obiecti esIe, cum res in se, vel immediate, vel per seum incognitum medium, quod est ipsemet species intentionalis attingitur. Ratio
est, quia cum ista obiecti intelligibilitas sit ipsius lumen; si immediate assicit imtellectum, apta est producere euidente sui cognitionem , S co euidentiorem quo illa intelligibilitas maior est. Secti do medium etiam cognitum, hoc estri non notificans rem altera nisi prius natura sit notum ab eadem potentia ; siue per eamdem cognitionem & ipsum sit notum , & notificet rem illam , siue per diuersias notiones id fiat; tale, inquam, medium pro iudicio siniplici vocatum medium in quo , pro iudicio vero illato,
siue conclusione vocatum medium ex
quo notificat de re altera ques sit,& qu
lis si, & propter quid sit talis, imo &quod sit, cum illud est causa aequi uocaret illius ,& continens eminenter Camcognoscitur secundum habitudinem talis causae, & principij. Ratio est quia is
si videtur causa ut actu causan S, tunc Videtur existentia effectus, seu quod sit;
cumque in causa aequivoca contineatur
tota essentia effectus , ct quid litas, non mirum si in illa causa clare & euidenter ista effectus essentia cognoscatur,quem admodum enim res se habet in ratione entitatis suae, ita quoque se habet in ratione suae iiitelligibilitatis, clim sit intelligibilis quatenus ens est , unde quae causa continet in sie totam rei alterius entitatem, & quidditatem, eius quoque ratio, seu intelligibilitas continet totam
illius rei alterius intelligibilitatem : sic Deus in seipso, aliqiue in illo dicuntur
creaturas videre, & cognoscerc.
Tertio causia in effectu suo non vid tur clare quid sit, sed tantum quod sit, ut satis patet in cognitione Dei ex creaturis,tanquam ex effectibus suis. inarto denique qui videt signum meru alicuius rei, nec videt quid, nec etia quod
si res illa cuius est signum. Dicitur merum signum, quod non est effectus illius r
170쪽
illius et momodo verba nostra sunt solummodo signa conceptus , seu iudicij loquentis, cum sint effectus voluntatis loquemliδε insupercocemus illius quo loquens concipit signuin ipsurn - Unde
qui audit aliquem dicentem sibi lapide
esse durum, videt quidem, seu clare cingnoscit vocem, seu verbum, Se locuti
nem illius; clare quoque videt quod ille vult loqui, Se quod concipit verba quae profert; at non videt, sed tantum scure intelligit & lapidem esse duru , ct colloquentem id de faeto iudicari: quia iudicij istius nullo modo esse itus, sed tantummodo signum est illud ver-hum, seu propositio vocalis loqueutis, quandoquidem ille potest mentiri id asserendo: quo in casu non habebit illud de lapide duro iudicium, & tamen producet signum. Quae breuiter dicta , sufflatant ut sciatur, qliae obiecta ex se sint evideiuia, possintque clara cognitione percipi, ct quae sint obscura, pos-1intque tantummodo credi, non videri. Loquendo mod5 de eo quod ex parte ita tellectus requiritur ad certitudinem habendam, seu ut iudicium sit certum , ct non tantum opinatio dubia, & incerta, huic etiam dignoscendo suae non destini regulae. Primo tunc intelleictus circa sensibilia bene & certo iudicat,quando non sistit in sua imaginatione, idolinque rerum,sed ea discernens a rebus ipsis sensibilibus, ad has usque pergit,&ad ipsas sua iudicia examinat; quare
certitudo intellectus in his rebus maxime pendet ex bona assectione sensitis communis, qui datus est nobis ad diiudicandas res per sensus cognitas: is autem sensu communi bono praeditus est, qui habet sensus externos bene assectos, ct recipiunt praesentiam, seu meciem obiecti sui veram, puram, sinceram, non fucatam aut adulteratam. Ad id autem tria requiruntur, I. est obiecti, ni dij-que bona dispositio, a. ut sensus Organum sit integrum, & sanum,non laesum; m. vi sint suffcientes spiratus animales , quibus anima utitur ad sentiendum. Secundo intellectus circa intelligibilia,vel
utens speciebus intelIectualibus substatiarum , seu definitivis quidditatum, &esset uiarum rcrum, certus est in suis i
dicijs , quatenus per intellectus agentis Iumen, per quod species illas efformat modo in libris de anima explicato, ijs utens,de substantiae quam contemplatur essentiam ,& quidditatem penetrans in
ea videt latentes rationes entis varias,& in iis tanquam in fontibus, causis, Sprincipijs scaturientes aduertit proprie tates: ad quod multum adliniatur rapeurimentis quae in consideratione sensibilium qualitatum fecit, aut sit m auditi ne , & doctrina aliorum expertorum didicit , & accepit rem ita se habere. Iam quod attinet ad requisita ex parte intellectus pro clara & euidenti rerum notitia habenda, uno verbo dicam, debere esse quamdam proportionem imter intellectum , & obiectum euidens , seu elare intelligibile; ita ut tantum interni lumirus habeat intellectus quantum requiritur, ut cum obiecto claro, &euidente coniunctus, ab ipsius obiect ua claritate illustretur. Quamobrem cognitio mentis clara,seu euklenter cer
ta requirit duplex lumen unum ex parte obiecti, alterum ex parte intellectus; sive quod idem certitudo euidentiae, prout distingititur a certitudine fidei, petitur ex obiecti intellecti euidentia,& intellectus illud apprehendentis, deque eo iudicantis proportione quam dicitur habere ob aliquod lumen intellectuale: sicut visio obiecti splendidi clare,&distincte illud repraesentat, cum oculus videntis multum suae lucis internae habet, ita ut ob defectu iri huius debiles, infirmi oculi aut caeciittant,aut caligent ad obtutum obiecti, quantumuis eui