장음표시 사용
81쪽
Numidis fuerant, profugerent eo die ad dominos : qui, deducti ad
con SuleS, nunciant omnem exercitum Hannibalis trans proximos montes sedere in insidiis. Horum Opportunus adventus consules
imperii potentes fecit, quum ambitio alteriuS Suam primum apud eos prava indulgentia majestatem solvisset. XLIII. Hannibal, postquam motos magiS inconSulte Romanos, quam ad ultimum temere evectos, Vidit, nequicquam, detecta fraude, in castra rediit. Ibi plures dies propter inopiam frumenti manere nequibat; novaque consilia in dies, non apud milites solum, mixtOS ex colluvione omnium gentium, Sed etiam apud ipSum ducem, Oriebantur. nam, quum initio fremitus, deinde aperta Vociferatio fuisset exposcentium stipendium debitum, querentiumque annonam primo, postremo famem ; et mercenariOS milites, maxime Hispani generis, de transitione cepisse consilium fama esset: ipse etiam interdum Hannibal de fuga in Galliam dicitur agitasse, ita ut, relicto peditatu omni, cum equitibuS Se proriperet. Quum haec consilia, atque hic habitus animorum esset in castris, movere inde Statuit in calidiora, atque eo maturiora messibus, Apuliae loca; simul ut, quo longius ab hoste recessisset, transfugia impeditiora levibus ingeniis essent. Profectus est nocte, ignibus similiter factis, tabernaculisque paucis in Speciem relictis, ut inSidiarum par priori metus contineret RomanoS. Sed, per eundem Lucanum Statilium omnibus ultra
procul hostium agmen ; tum de insequendo eo consilia agitari coepta. Quum utriusque conSulis eadem, quae Semper ante, fuisset Sententia; ceterum Varroni fere omnes, Paullo nemo praeter Servilium, prioris anni consulem, a8Sentiretur; majori Spartis sententia ad nobilitandas clade Romana Cannas, urguente fato profecti sunt. Prope eum vicum Hannibal castra poSuerat, averin a Vulturno vento, qui campis torridis siccitate nubes pulveris vehit. id quum ipsis castris percommodum fuit, tum Salutare praecipue futurum erat, quum aciem dirigerent, ipsi aVersi, terga tantum amante vento, in obcaecatum pulvere effuso hostem pugnaturi. XLIV. Consules, satis exploratis itineribus, SequenteS Poenum, ut Ventum ad Cannas est, ubi in conspectu Poenum habebant, bina castra communiunt eodem ferme intervallo, quo ad GerOnium ; sicut ante copiis divisis. Aufidus amnis, utrisque castris assiuens, aditum aquatoribus ex sua cujusque opportunitate haud sine certamine dabat. ex minoribus t9men caStris, quae P0Sita trans Aufidum erant, liberius aquabantur Romani, quia ripa ulterior nullum habebat hostium praesidium. Hannibal, Spem nactus, lociS natis ad equeStrem pugnam, qua parte Virium invictus erat, facturos copiam pugnandi consules, dirigit aciem, lacessitque Numidarum procursatione hostes. Inde rursus Solli-
82쪽
citari soditione militari ac discordia consulum Romana castra; quum Paullus Semproniique et Flaminii temeritatem Varroni, Varro Speciosum timidis ac segnibus ducibus exemplum Fabium objiceret: testareturque Deos hominesque hic, nullam penes Seculpam esse, quod Hannibal jam velut usucepisset Italiam ;Se constrictum a collega teneri; ferrum atque arma iratis et
pugnare cupientibus adimi militibus: ille, si quid projectis ad proditis ad inconsultam atque improvidam pugnam legionibus
Recideret, Se, omniS culpae eXSortem, Omnis eVentuS participem fore diceret. Videret, ut, quibus lingua tam prompta ac temeraria, aeque in pugna Vigerent manuS. XLV. Dum altercationibus magis, quam congiliis, tempus teritur, Hannibal ex acie, quam ad multum diei tenuerat instructam, quum in caStra ceteras reciperet copias, Numidas ad invadendos ex minoribus castris Romanorum aquatores tranS flumen mittit. quam inconditam turbam quum, Vixdum in ripam egreSSi, clamore ac tumultu fugaSsent, in Stati0nem quoque, pro Vallo Iocatam, atque ipsaS prope portas, evecti sunt. Id vero indignum visum, ab tumultuario auxilio jam etiam castra Romana terreri; Ut ea modo una causa, ne extemplo transirent flumen, dirigerentque aciem, tenuerit Romanos, quod Summa imperii eo die penes Paullum fuerit. Itaque Varro postero die, cui sors ejus diei imperii erat, nihil consulto c0llega, Signum pugnae prop0Suit,
inStructasque copias flumen traduxit, sequente Paullo, quia magis non probare, quam non adjuvare, conSilium poterat. Tran reSSi numen, eaS quoque, quas in castris minoribus habuerant, copiaSSuis adjungunt: atque, ita instructa acie, in dextro cornu id erat flumini propius) Romanos equites locant, deinde pedites:
IaeVum cornu, eriremi, equites Sociorum ; intra, pedites, ad medium juncti legionibus Romanis, tenuerunt. jaculatoreS cum ceteris levium armorum auxiliis prima acies laeta. Consules cornua tenuerunt, Terentius laevum, Aemilius dextrum : Gemino Servilio media pugna tuenda data. XLVI. Hannibal, luce prima, Baliaribus levique alia armatura praemiSSa, transgressus flumen, ut quosque traduxerat, ita in acie locabat. Gallos Hispanosque equites prope ripam laeV0
in cornu adversus Romanum equitatum : dextrum cornu Numidis equitibus datum, media acie peditibus firmata ; ita ut Afr0rum utraque Cornua eSSent, interponerentur his medii Galli atque Hispani. Afros Romanam magna ex parte credereS aciem :ita armati erant armis et ad Trebiam, ceterum magna eX parte
ad Τrasimenum, captis. Gallis Hispanisque scuta ejusdem formae sere erant; dispares ac dissimiles gladii : Gallis praelongi ac sine
mucronibus; ΗiSpano, punctim magis, quam caeSim, RSSueto petere hostem, brevitate habiles et cum mucronibus. ante cetero habitus gentium harum tum magnitudine corporum, tum Vecie,
83쪽
torribiIis elat. Galli super umbilicum orant nudi: Hispani linteis praeteXtis purpura tuniciS, candore miro fulgentibus, constiterant. Numerus omnium peditum, qui tum Steterunt in acie, millium fuit quadraginta, decem equitum. DuceS cornibuS praeerant, sinistro Hasdrubal, dextro Maharbal : mediam aciem Hannibal ipse cum fratre Magone tenuit. Sol, seu de industria ita locatis, seu quod sorte ita Starent, peropportune utrique parti obliquus erat, Romanis in meridiem, Poenis in Septentrionem VerSis. Ventus, Vulturnum incolae regionis Vocant) adversus Romanis coortus, multo pulvere in ipsa ora Volvendo prospectum ademit. XLVII. Clamore sublato, procursum ab auxiliis, et pugna levibus primum armis commissa : deinde equitum Gallorum Hispanorumque laevum cornu cum dextro Romano concurrit, minime equeStris more pugnae: frontibus enim adversis concurrendum
erat, quia, nullo circa ad evagandum relicto spatio, hinc amnis,llinc peditum acies claudebant in directum utrinque nitenteS. Stantibus ac confertis postremo turba equis, Vir Virum ampleXUS detrahebat equo. pedeStre magna jam ex parte certamen factum erat: acriuS tamen, quam diutius, pugnatum est; pulsique Romani equites terga Vertunt. Sub equestris finem certaminis coorta est peditum pugna. primo et Viribus et animis pareS constabant ordines Gallis Hispanisque : tandem Romani, diu ac Saepe connisi, aequa fronte acieque densa impulere hoStium cuneum, nimis tenuem, eoque parum Validum, a cetera prominentem acie.
impulsis deinde, ac trepide referentibus pedem, inSiStere: ae, tenore uno per praeceps pavore fugientium agmen in mediam primum aciem illati, postremo, nullo resistente, ad subsidia Asr0rum pervenerunt; qui utrinque reductis alis constiterant, media, qua Galli Hispanique steterant, aliquantum prominente acie. qui cuneus ut pulsus aequavit frontem primum, deinde nitendo etiam sinum in medio dedit, Afri circa jam cornua fecerant ; irruentibusque incaute in medium Romanis circumdedere MaS : mOX, cornua extendendo clausere et ab tergo hostes. Hinc Romani, defuncti nequicquam proelio uno, omissis Gallis Hispanisque, quorum terga ceciderant, etiam adversus Afros integram pugnam ineunt, n0n tantum eo iniquam, quod inclusi adversus circumfusos, sed etiam quod sessi cum recentibus ac vegetis pugnabant. XLVIII. Jam et in sinistro cornu Romano, ubi Sociorum equites adversus Numidas steterant, consertum proelium erat, Segne primo, et a Punica coeptum fraude. Quingenti ferine Numidae, praeter Solita arma telaque, gladios occultos sub loricis habentes, Specie transfugarum quum ab Suis, parmas post terga habentes, adequitassent, repente ex equis desiliunt; parmisque
et jaculis ante pedes hostium projectis, in mediam aciem accepti,
84쪽
ductique ad ultimos, concidere ab tergo jubentur; ac, dum proelium ab omni parte conseritur, quieti manSerunt: pDStquam
omnium animOS Ocul OSque OccupaVerat certamen, tum, arreptis ScutiS, quae paSSim inter acerVOS caeSOrum corporum Strata erant, aversam adoriuntur Romanam aciem ; tergaque ferientes, ac
poplites caedentes, Stragem ingentem, ac majorem aliquanto pavorem ac tumultum, fecerunt. Quum alibi terror ac fuga, alibi pertinax in mala jam spe proelium esset; Hasdrubal, qui ea parte praeerat, Subduct0S ex media acie NumidaS, quia Segnis eorum cum ad VerSi S pugna erat, ad perSequendos passivi fugientes mittit:
Hispanos et Gall0s pedites, jam Afris prope seSSis, caede magis quam pugna, adjungit. XLIX. Parte altera pugnae Paullus, quanquam primo Statim
proelio funda graviter ictus fuerat, tamen et Occurrit Saepe cum confertis Hannibali, et uliquot locis proelium reStituit, protegentibus eum equitibus Romanis ; omiSSiS P0Stremo equi S, quia consulem et ad regendum equum vires deficiebant. tum denuncianti cuidam, jussisse consulem ad pedes descendere equites, dixisso Hannibalem ferunt, Quam mallem, Vinctos mihi tradereti VEquitum pedestre proelium, quale jam haud dubia hostium victoria, fuit: quum victi m0ri in Vestigio mallent, quam fugere ;Victores, morantibus Victoriam irati, trucidarent, qu0S pellere non P0terant. pepulerunt tamen jam paucos Superantes, et labore ac vulneribus fessos. Inde dissipati 0mneS Sunt, equ08que ad fugam, qui p0terant, repetebant. Cn. LentuluS, tribunuS militum, quum,
praetervehens equo, Sedentem in SaXO cruore Oppletum consulem
vidisset, L. Aemili,'' inquit, quem unum insontem culpae cladis hodiernae dii respicere debent, cape hunc equum, dum et tibi virium aliquid superest; comes ego te tollere pOSSum ae Protegere. Ne funestam hanc pugnam morte consulis feceris. etiam Sine hoc lacrimarum satis luctusque est.' Ad ea consul: Tu quidem, Cn. Corneli, macte Virtute estot Sed cave, frustra miserando exiguum tempus e manibus hostium evadendi absumas. Abi, nuncia publice Patribus, urbem Romanam muniant, ne prius, quam hostis victor adveniat, praesidiis firment: privatimque Q. Fabio, L. Aemilium praeceptorum ejus memorem et Vixisse, et adhuc mori. Me in hac strage militum meorum patere
eXSpirare, ne aut reuS iterum e conSulatu Sim, aut accuSator collegae existam, ut alieno crimine innocentiam meam protegam.VIIaec erigentes prius turba fugientium civium, deinde hostes, OppreSSere : conSulem, ignoranteS qui S eSSet, Obruere telis : Lentulum inter tumultum abripuit equus. Tum inde effuse fugiunt. Septem millia hominum in minora castra, decem in majora, duo ferme in vicum ipsum Cannas perfugerunt: qui extemplo a Karthalone atque equitibus, nullo munimento tegente Vicum, circumventi sunt. Consul alter, Seu sorte, Seu consilio, nulli
85쪽
sugientium infestus agmini, cum Septuaginta sere equitibus Venusiam perfugit. Quadraginta millia peditum, duo millia septingenti equites, et tanta prope civium Sociorumque pars, caeSi dicuntur; in his ambo consulum quaestores, L. Atilius et L. Furius Bibaculus: unus et viginti tribuni militum ; consulares quidam, praetoriique, et aedilicii : inter e0s Cn. Servilium Geminum et M. Minucium numerant, qui magister equitum priore anno, aliquot ante consul fuerat: octoginta praeterea aut Senatores, aut qui eos magiStratus gessisSent, unde in senatum legi deberent, quum sua voluntate milites in legionibus facti ossent.
Capta eo proelio tria millia peditum, et equites trecenti, dicuntur. L. Haec est pugna Cannensis, Alliensi cladi nobilitate par: ceterum, ut illi8, quae post pugnam accidere, levior, quia ab hoste
ceSSatum eSt, Sic Strage exercitus graVior foediorque. fuga namque ad Alliam sicut urbem prodidit, ita exercitum Servavit: ad Cannas fugientem consulem ViX Septuaginta Secuti sunt: alterius morientia prope totus exercitus fuit. Binis in castris quum multitudo semiermis Sine ducibus esset, nuncium, qui in majori- bHS erant, mittunt: dum, proelio, deinde ex laetitia epulis fatigat, S, quies nocturna hosteS premeret, ut ad se transirent: uno agmine Canusium abituros esse. Eam Sententiam alii totam aspernari: Cur enim illos, qui Se arceSSant, ipSOS non Venire,
quum aeque conjungi possent i quia videlicet plena hostium
omnia in medio essent; et aliorum, quam Sua, corpora tanto periculo mallent objicere. Aliis non tam sententia displicere, quam animus deesse. P. Sempronius Tuditanus, tribunus militum, Capi ergo mavultis,'' inquit, ab avarissimo et crudelis- Simo hoste, aeStimarique capita vestra, et exquiri pretia ab interrogantibus, Romanus civis SiS, an Latinus Socius, ut ex tua contumelia et miseria alteri honos quaeratur l non tu : Si quidem L. Aemilii consulis, qui se bene mori, quam turpiter Vivere, maluit, et tot fortissimorum virorum, qui circa eum cumulati jacent, cives eStis. Sed ante, quam opprimit lia X, majoraque h0Stium agmina obsepiunt iter, per hos, qui in0rdinati atque incompositi obstrepunt portis, erumpamus. Ferro atque audacia via sit, quamvis per confertos hoStes. cuneo quidem hoc laXum atque Solutum agmen, ut si nihil obstet, transibimus. Itaque ite mecum, qui et Vosmet ipsos, et rempublicam salvam VultiS.VHaec ubi dicta dedit, stringit gladium, cuneoque facto per medi0SVadit hostes. et, quum in latus dextrum, quod patebat, Numidae
jacularentur, translatis in dextrum scutis, in majora e tra ad SeXcentOS evaserunt: atque inde protinus, alio magno agmine adjuncto, Canusium incolumes perveniunt. Haec apud VictoS magis impetu animorum, quem ingenium suum cuique aut fors dabat, quam ex conSilio ipsorum, aut imperio cujuSquam, agebantur.
86쪽
LI. Hannibali victori quum ceteri circumfusi gratularentur, Suaderentque, ut, tanto perfunctus bello, diei quod reliquum eSSet, nocti Sque inSequentis, quietem et ipse sibi Sumeret, et fessis daret militibus; Maharbal, praefectus equitum, minime CeSSundum ratus, Imo, ut, quid hac pugna Sit actum, Scias, die quinto,
inquit, victor in Capitolio epulaberis. Sequere : cum equite, Ut PriuS VeniSSe, quam Venturum, Sciant, praecedam. Hannibali nimis laeta reS eSi visa, majorque, quam ut eam Statim capere animo p0SSet. Itaque, Voluntatem se laudare Maharbalis, ait: ad consilium pensandum temporis opus esse. Tum Maharbal, Non omnia, nimirum, eidem dii dedere. Vincere scis, Hannibal; Victoria uti nescis.V Mora ejus diei satis creditur saluti fuisse
urbi atque imperio. Postero die, ubi primum illuxit, ad spolia
legenda, foedamque etiana hostibus spectandam stragem, inSi Stunt: jacebant tot Romanorum millia, pedites passim equiteSque, ut quem cuique fors aut pugna junxerat, aut fuga. ASSurgentes quidam ex Strage media cruenti, quos stricta matutino frigore excitaverant Vulnera, ab hoste oppressi sunt. Quosdam et jacentes vivos succisis feminibus poplitibuSque inVenerunt, nudantes cervicem jugulumque, et reliquum sanguinem jubentes haurire. Inventi Sunt quidam mersis in effossam terram capitibus, quos sibi ipSos fecisSe foveas, ObruenteSque Ora Superjectahemo interclusisSe Spiritum, apparebat. Praecipue convertit omnes substratus Numida mortuo superincubanti Romano Vivus, naso auribuSque laceratis ; quum, manibus ad capiendum telum inutilibus, in rabiem ira versus, laniando dentibus hostem exspi-
LII. Spoliis ad multum dioi lectis, Hannibal ad minora ducitcnStra oppugnanda, et, omnium primum, brachio objecto, flumine eos excludit. Ceterum ab omnibus, labore, vigiliis, Vulneribus etiam, fessis, maturior ipsius spe deditio est facta. pacti, ut arma atque equos traderent, in capita Romana trecenis nummis quadrigatis, in SocioS ducenis, in Servos centenis, et ut, eo pretio perSoluto, cum Singulis abirent Vestimentis, in castra hostes acceperunt; traditique in custodiam omnes Sunt, Seorinm Cives sociique. Dum ibi tempus teritur, interea quum ex majoribus caStris, quibus Satis virium aut animi fuit, ad quatuor millia
hominum et ducenti equites, alii agmine, alii palati passim per
agros, quod haud minus tutum erat, Canusium perfugiSSent, castra ipsa ab sauciis timidisque eadem conditione, qua altera, tradita hosti. Praeda ingens paria est: et, praeter eqHOS ViTOS-que, et si quid argenti, quod plurimum in phaleris equorum
orat; nam ad VeScendum facto perexiguo, utique militanteS, utebantur) omnis cetera praeda diripienda data est. Tum sepeliendi QRuSR Conferri in unum corpora suorum jussit. A d octo millia fuisse dicuntur fortissimorum virorum. Consulem quoque RO-
87쪽
manum conquisitum Sepultumque, quidam auctores Sunt. EOS, qui Canusium perfugerant, mulier Apula, nomine BuSa, genere clara ac divitiis, moenibus tantum tectisque a Canusinis accept0S,
finamento, VeSte, viatico etiam juvit; pro qua ei munificentia postea, bello periecto, ab senatu honores habiti sunt. LIII. Ceterum, quum ibi tribuni militum quatuor eSSent, Fabius Maximus de legi0ne prima, cujus pater priore anno dictator fuerat, et de legione secunda L. Publicius Bibulus et P. Cornelius Scipio, et de legione tertia Ap. Claudius Pulcher, qui
proxime aedilis fuerat; omnium consensu ad P. Scipionem, admodum adolescentem, et ad Ap. Claudium summa imperii delata est. quibus, conSultantibus inter paucos de Summa rerum, nunciat P. Furius Philus, consularis Viri filius, nequicquam DOS perditam Spem fovere; desperatam comploratamque rem eSSepublicam : nobiles juvenes quosdam, quorum principem L. Caecilium Metellum, mare ac naves Spectare, ut, deserta Italia, ad regum aliquem transfugiant. Quod malum, praeterquam atro Super tot clades etiam novum, quum stupore ac miraculo torpidos defixisset, et, qui aderant, consilium advocandum de eo Ce e-rent ; negat consilii rem esse Scipio juvenis, fatalis dux hujusce
belli. Audendum atque agendum, non conSultandum, ait, in tanto malo eSSe. irent Secum extemplo armati, qui rempublicam salvam vellent: nullo Verius, quam ubi ea cogitentur, hoStium
caStra eSSe. Pergit ire, Sequentibus paucis, in hospitium Metelli. et, quum concilium ibi juvenum, de quibus allatum erat, inVenisSet, Stricto Super capita consultantium gladio, Ex mei animi sententia,'' inquit, ut ego rempublicam populi Romani n0ndeSeram, neque alium civem Romanum deserere patiar. Si sciens fallo, tum me, Jupiter optime Maxime, domum, familiam, remque meam, peSSimo leto afficias i In haec verba, L. Caecili, jures, p0Stulo, ceterique, qui adestis: qui non juraverit, in Sehunc gladium strictum esse sciat.' Haud secus pavidi, quam Si victorem Hannibalem cernerent, jurant omnes : custodiendOSque
semet ipsos Scipioni tradunt. LIV. Eo tempore, quo haec Canusii agebantur, Venusiam ad consulem ad quatuor millia peditum equitumque, qui Sparsi fuga
per UTOS fuerant, pervenere. Eos omnes Venusini per familias benigne accipiendos curand 0sque quum divisissent, in Singulos equites togas et tunicas et quadrigatos nummos quin0S VicenOS, et peditibus denos, et arma, quibus deerant, dederunt. ceteraque publice ac privatim hospitaliter facta : certatumque, ne a muliere CanuSina populus Venusinus ossiciis vinceretur. Sed gravius onus Busae multitudo faciebat, et jam ad decem millia hominumerant. Appiusque et Scipio, postquam incolumem eSSe alterum
con8ulem acceperunt, nuncium extemplo mittunt, quantae Secum
peditum equitumque copiae essent: sciscitatumque Simul, utrum
88쪽
Venusiam adduci exercitum, an manere juberet Canusii l Varro ipse Canusium copias traduxit, et jam aliqua SpecieS consularis
exercitus erat; moenibusque Se certe, Si non armis, ab hoste Videbantur defensuri. Romam, ne has quidem reliquim Super-eSSe civium Sociorumque, Sed occidione Oeci SOS cum duobus exercitibus consules, deletasque Omnes copiaS, allatum fuerat. Nunquam, Salva urbe, tantum pavoris tumultusque intra moenia Romana fuit. itaque succumbam Oneri, neque Rggrediar narrare, quae edi8Sertando minora vero fecero. Consule exercituque ad TraSimenum priore anno amiSSO, non VulnuS Super VulnuS, Sed multiplex clades, cum duobus consulibus duo consulareS eXercitus amissi nunciabantur : nec ulla jam caStra Romana, nec
ducem, nee militem esse : Hannibalis Apuliam, Samnium, ac jam pr0pe t0tam Italiam factam. Nulla profecto alia gens tanta mole cladis non obruta esset. Comparem cladem ad Aegates insulas Karthaginiensium, proelio navali acceptam, qua fracti, Sicilia ac Sardinia cessere, hinc vectigales ac Stipendiarios fieri se passi sunt i aut pugnam adversam in Africa, cui postea hic ipse Hannibal succubuit i nulla ex parte comparandae Sunt, ni Si quod minore
LV. P. Furius Philus et M'. Pomponius, praetoreS, Senatum in curiam Hostiliam vocaverunt, ut de urbis custodia conSulerent. nequo enim dubitabant, deletis exercitibus, hostem ad oppugnandam Romam, quod unum opus belli reStaret, Venturum. Quum in malis, sicut ingentibus, ita ignotis, ne consilium quidem satis eXpedirent, streperetque clamor lamentantium mulierum, et, nondum palam facto, Vivi mortuique per omnes paene domos promi ue complorarentur; tum Q. Fabius Maximus censuit, equites expeditos et Appia et Latina via mittendos, qui, obvios percunctando aliquos profectos ex fuga, passim dissipatos, forte referant, quae sortuna consulum atque exercituum Sit: et, Si quid
dii immortales, miseriti imperii, reliquum Romano nomini fecerint, ubi eae copiae sint: quo se Hannibal post proelium contulerit : quid paret, quid agat, acturusque Sit. Haec exploranda noscendaque per impigros juvenes esse. Illud per Patres ipsos
agendum, quoniam magistratuum parum sit, ut tumultum ac trepidationem in urbe tollunt, matronas publico arceant, continerique intra suum quamque limen cogant: comploratus familiarum coerceant: Silentium per urbem faciant: nunciOS rerum omnium ad praetores deducendos curent: suae quisque fortunae domi auctorem exspectent: custodesque praeterea ad portasP0nant, qui prohibeant quemquam egredi urbem : cogantque homines nullam, nisi urbe ac moenibus Salvis, Salutem Sperare. Ubi conticuerit tumultus, recte tum in curiam PatreS revocandOS, consulendumque de urbis cuStodia eSSe. LVI. Quum in hanc sententiam pedibus omneS iMent, Summ0-
89쪽
taque soro per magistratus turba, Patres diversi ad sedandos
tumultus discessissent; tum demum litorae a Terentio consule allatae sunt, L. Aemilium conSulem exercitumque CaeSum ; S 'Se Canusii esse, reliquias tantae cladis Velut ex naufragio colligentem. ad decem millia militum ferine eSSe, incompositorum, inordinatorumque. Poenum Sedere ad Cannas, in captivorum pretiis praedaque alia, nec VictoriS animo, nec magni ducis more, nundinantem. Tum privatae quoque per domos clades Vulgatae Sunt: adeoque totam urbem opplevit luctuS, ut Sacrum anniversarium Cereris intermissum sit; quia nec lugentibus id facere est fas, nec ulla in illa tempeState matrona expers luctus fuerat. Itaque, ne ob eandem cauSam alia quoque Sacra publica aut privata desererentur, Senatusconsulto diebus triginta luctus est finitus. Ceterum quum, sedato urbis tumultu, revocati in curiam PatreS essent, aliae insuper ex Sicilia literae allatae sunt ab T. Otacilio propraetore, regnum Hieronis classe Punica Vastari: cui quum opem imploranti ferre vellet, nunciatum Sibi eSse, aliam classem ad Aegates insulas Stare, paratam inStructamque; ut, ubi Se versum ad tuendam Syracusanam oram Poeni Sen Si Ssent, Lilybaeum cxtemplo provinciamque aliam Romanam aggrederentur. itaque claSSe OpuS eMe, Si regem Socium Siciliamque tueri vellent.
LVII. Literis consulis propraetorisque lectis, M. Claudium, qui classi ad Ostiam stanti praeesset, Canusium ad exercitum mittendum, scribendumque conSuli, ut, quum praetori eXercitum tradidisset, primo quoque tempore, quantum per commodum reipublicae fieri posset, Romam veniret. Territi etiam Super tantaS clades, quum ceteris prodigiis, tum quod duae Vestales eo anno, Opimia atque Floronia, Stupri compertae; et altera Subterra, ut mos eSt, ad portam Collinam necata fuerat, altera sibimet ipSa mortem consciverat. L. Cantilius, Scriba pontificis, quos nunc minores pontifices appellant, qui cum Floronia Stuprum fecerat, a pontifice maximo eo HSque VirgiS in comitio caeSus erat, ut inter Verbera eXSpiraret. Hoc nefas quum inter tot, ut fit,
clades in prodigium versum esset, decemviri libros adire jussi sunt. Et Q. Fabius Pictor Delphos ad oraculum miSSuS eSt, sciscitatum, quibus precibus Supplicii Sque de0S p0Ssent placare, et quaenam futura finis tantis cladibus foret. Interim ex fatalibus libris sacrificia aliquot extraordinaria facta ; inter quae Gallus et Galla, Graecus et Graeca, in foro bqario sub terra vivi demiss sunt in locum Saxo conseptum, jam ante hostiis humanis, minitae Romano Sacro, imbutum. Placatis Satis, ut rebantur, deis, M. Claudius Marcellus ab Ostia mille et quingentos milites, quos incla sem Scriptos habebat, Romam, ut urbi praesidio essent, mittit; ipse, legione classis ea tertia legio erat, cum tribunis militum Teanum Sidicinum praemissa, classe tradita P. Furio Philo col-
90쪽
legae, paucos post dies CanuSium magnis itineribus contendit. Dictator ex auctoritate Patrum dictus, M. Junius, et Τi. Sempronius magister equitum, delectu edicto, juniores ab annis Septemdecim, et quosdam praetextatos, Scribunt. quatuor ex his legiones, et mille equites effecti. Item ad socios Latinumque nomen, ad milites ex formula accipiendos, mittunt. arma, teIa, alia, parari jubent: et vetera hostium spolia detrahunt templis porticibusque. Et aliam formam novi delectus inopia liberorum capitum, ac necessitas dedit: octo millia juvenum validorum ex Servitiis, prius Sciscitantes singulos, Vellentne militare, empta publice, armaverunt. Hic miles magis placuit, quum pretio minore redimendi captivos copia fieret. LVIII. Namque Hannibal secundum tam prosperam ad Cannm Pugnam, Victoris magis, quam bellum gerentis, intentuS curiS, quum, captiVis productis Segregatisque, Socios, sicut ante ad Trebiam Τrasimenumque lacum, benigne allocutus, Sine pretio dimisisset ; Romanos quoque vocatos quod nunquam alias antea satis miti sermone alloquitur: non internecinum sibi esse cum Romanis bellum : de dignitate atque imperio certare. Et patres virtuti Romanae cessisse : et se id adniti, ut suae invicem Simul solicitati et virtuti cedatur. Itaque redimendi se captivis copiam facere. pretium fore in capita, equiti quingenos quadrigatoS nummos, trecenos pediti, Servo centum. Quanquam aliquantum
adjiciebatur equitibus ad id pretium, quod pepigerant dedentes
Se ; laeti tamen quamcunque conditionem paciscendi acceperunt. Placuit suffragio ipsorum decem deligi, qui Romam ad Senatum irent. nec pignus aliud fidei, quam ut jurarent Se rediturOS, acceptum. Missus cum his Karthalo, nobilis Karthaginiensiis; qui, Si forte ad pacem inclinarent animos, conditiones ferret. Quum egreSSi caStriS eSSent, unus ex iis, minime Romani ingenii h0m0, velut aliquid oblitus, juri urandi solvendi causa quum in caStrarediSSet, ante noctem comites assequitur. Ubi eos Romam Venire nunciatum est, Carthaloni obviam lictor missus, qui dictatoris VerbiS nunciaret, ut ante noctem excederet finibus Romanis. LIX. Legatis captivorum senatus ab dictatore datus est. Quorum princeps M. Junius, Patres conscripti,'' inquit, nemo nostrum ignorat, nulli unquam civitati viliores fuisse captivos, quam noStrae. Ceterum, nisi nobis plus j to nostra placet cauSa, non alii unquam minus negligendi Vobis, quam nos, in hostium
poteStatem Venerunt. non enim in acie per timorem arma tradidimus ; sed, quum pr0pe ad noctem, Superstantes cumuli S caeSorum corporum, proelium eXtraxi SSemus, in castra recepimus nos. Diei reliquum ac noctem inSequentem, fessi labore ac VulneribuS, Vallum Sumus tutati . Postero die, quum, circumsessi ab exercitu victore, aqua arceremur, nec ulla jam per consertos hoSteS erumpendi SpeS esset, nec eSSe nefas duceremus, quinquaginta millibus