Martianus Capella. Franciscus Eyssenhardt recensuit. Accedunt scholia in Caesaris Germanici aratea

221쪽

ΜΑRTIANI CAPELLAE PENSAΤIONEM noui a posterioribus perhiberi, non cum crimini beneficium alterius temporis subrogatur sed eum lactum iure defenditur, ut ex eo aliquid commodi sequeretur. nam si meritum alterius temporis uelut in compensationis gratiam memoratur, ad deprecativam potius badmouendum est qualitatem, quae ueniali specie continetur: haec uero rite se fecisse contendit ut Verris illa responsio 'magno' inquit 'decumas uendidi quod lactum compensat utilitate beneficii. in hac quippe parte lacti consessio est sed immanitatem obiectionis excludit allegatio 10 promerendi. at in illa criminis laetique una consessio 148s est sed aut ab animo se purgat aut purgatione cessante 458 ad humanitatis miseranda respirat. uerum haec qualitas uenialis in bina asserta discernitur: purgationem et deprecationem . nam PURGATIO est, cum consesso facinore 15 animum uoluntatemque purgamus: cuius modos treS eSSenon dubium id est inprudentiam casum necessitatem. inprudentia est cum a uoto scientiaque nostra aliquid dimovemus ut quidam in uenando iaculum intorsit in beluam et hominem delitiscentem retibus interemit : quae 20 pars error dicitur atque ei subduntur ignoratio uinulentia obliuio latuitas dementia ceteraque quae errorem admittentis excusant. casus uero culpam euentus exonerat,

ut qui cum uictimis ad diem sacrum non uenit cum Occurrerit fluminis incrementis. scelus autem necessitate com- 25

misit qui praecepto ducis insontem hominem iugulauit. inter quos modos hoc interest, quod inprudentia sallit, casus prohibet, necessitas cogit. DEPRECAΤIO autem nihil causationis associat sed in , exorandi humilitatem precesque

Suspirat. 30459 Ceteras quaestiones, quas status dicunt incidentes, aduertant qui ' talium didicerunt, sic ut interius demon-

222쪽

strationem formet primae uocis ingestio. plerumque enim secunda uim intentionis incutiet, ut in hoc 'uiro sorti praemium quod uolet : qui sortiter fecit petit praemium nuptias uxoris alienae . in quo qui petit praemium, quia nullum G putat e diuerso, nihil intendit sed maritus contradictor intendit, licet secundo loco uideatur assurgere. cui per depulsionem uir sortis obstabit tamquam petilionem praemii quod poposcerat accusanti, praemium iustum esse

contendens, tamquam si factum aliquod iure tueretur. 10 item quaeStiones legaleS, quas tamquam status causis inci- 460dere memoraui, non eadem regula percensentur quippe quae in secunda constictatione prorumpunt. nam prima

qualitati tribuitur. igitur illa intentionis ac depulsionis 149 Gregula in qualitatis praedicta parte turbatur. 15 Nunc To κpivoμεvov quod Graeci dicunt consequen- 461

ter assumam. nam cum intentio et depulsio statum constitutionemque Signaret, si coniectura fuerit, iudicationi praebebit pariter rationem. neque enim est quod possit ponderari iudicio nisi ipsa negatio. in qualitate uero uel 20 fine alio loco, quam status apparet, neceSSe est consessaldepulsio facti habeat rationem, quam item accusator infirmet, et uelut secundaria quaestio procreatur per rationem inpugnationemque rationis. hic illud iudicabile potest uersari idque est quod aestimator iusti ratione perpendat,25 posse in qua uis causa et omnis Status existere. et multae rationes infirmationesque numerosae perindeque iudicationum Semina copiosa, eum unum uidelicet factum multiplici ratione defenditur ut Tullius pro Milone quod insidiatorem et quod hostem publicae quietis occiderit. in his 30 igitur ille status potius apparebit, quem orator pro utilitate

defensionis Sumpserit. illa etiam ratio ex oratoris plerumque adstructione colligitur tuncque uelut rationales alii status emergent ac sic ad probationes scriptura profertur. I informet b il 5 e om. R il 12 conflictatione fi li 18 paritor iterationem Bim it 19 ponderaro li 20 est ut confessa b confessa deleuiὶ li 23 posse uersari idque esse BR quod eorreat li 24 idque necesse est esso h li 31 illa enim b li

223쪽

MARTIANI CAPEL AE46a Hinc IVDICATIO LEGALIS orietur, cuius sunt species quinque. una est, cum scripto aliquid pluraue ambigua continentur, quae a Graecis ομφipoλia memoratur, ut ex communione nominis res plerumque confunditur ut est illud 'quidam TAVRVM legauit, quo nomine seruum ha- bbuerat admodum pretiosum. uerum ille heres taurum hoc est bovem dedit, quia secit nomen amphiboliam quaestionem . item ex nominum distinctione per syllabam ut liuidam habuit propinquos duos unum Lesium nomine aliumque Milesium. heredemque constituens sic locutus 10

est HERES ESΤO MILESI. qua distinctionis ambage cer-I5o G tamen exortum dum heres 'esto mi distinguit, qui Le-sius dicebatur: alius uero continua nominis iugitate Mile- 463 sium' dicit heredem. sunt item modi, quos dialectica conprehendit astructio. item species scriptionalis est quaestionis, quae ex uerbis et sententia scriptionis emergit, ut in hoc peregrinus murum ne ascendat. quidam obsessa ciuitate conscendit hostemque deiecit. arguitur. hic reus legis sententia, uerbis nititur accusator. 464 Τertium quaestionis est genus cum contrariae leges 80 utrimque secum colliduntur, ut in illo mas templum Cereris ne ingrediatur'. ilem qui parentibus opem non tulerit puniatur. in templo Cereris uapulanti matri ingres-Sus opem filius tulit. accusatur.' sacit hic conflictum diuersitas legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui po- 8βtius auscultandum Sit appareat. 465 Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismuS, cum ex eo quod Scriptum est, id quod non est scriptum argumentatione colligimus, ut in hoc exulem intra fines deprehensum liceat occidere. quidam inuentum exu- MIeni uerberauit. accuSatur. a defensore colligitur, quod minus permisso sit, fieri licuisse . huic insunt modi quattuor: a Simili, a conSequenti, a maiore ad minus, a contra-3 et b li 7 amphibolam B eorr. ex amphibolum ti s quidam D qui B li 16 sententiis b li 27 descriptio B sed posterior i expuncta discripto ri descriptionalis rb li 28 id quod non est scriptum om. ΒΤR li 32 licuisse Grotitis debuisso

224쪽

rio. a simili ita ut 'luia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam . a consequenti sic tFrannicidae praemium. qui suasit tyranno deponere dominatum praemium petit. colligit par esse meritum,s quia reddidit libertatem . a maiore ad minus Osupra dixi enim exulem permittitur iugulare, licet etiam uerberare , a contrario 'si uir sortis meretur praemium, desertor dignus est poena .

Finitiva superest quaestio de scripti ambiguitate de- 46610 manans, cum aliquod uerbum in lege uel testamento dubium est et definitione clarescit ut nocte cum telo deprehensum liceat occidere, quendarii cum suste nocte depre- IGI Ghensum magistratus occidit. reus est caedis. lege sequidem tuetur sed telum quid sit inquirit'. quod quae-15 stionis genus hoc a principalibus statibus dissert, quia non de facto unde orta causatio est, sed de scripti tantum desinitione disquiritur. discutitur igitur ab his legalibus status principales esse discretos et hos incidentes dici, illos

autem, a quibus causa nascitur, uel conStitutiones uel stam tus rectius appellari. Iam nunc decursis constitutionibus controuersias 46T DELIBERATIVI ac DEMONTRATIVI gelleris uideamus.

nam et causarum tria genera esse dubium non est et in omni causa statum debere uersari, licet in deliberativo Ψ5 quidam qualitatem negotialem consistere, quod de suturo deliberat, existimarint. tamen ita qualitas plerumque censenda est ut alii quoque status huic generi posse accidere non negentur. nunc status in talibus ita reperiri posse firmamus, ut non ex intentionis depulsione, quem so ad modum in conflictibus monstratum eSt, regulam tene3mus. quid enim aut quis intendet, uel ordine solito per- 1 insinuitur il 5 supra dixi enim deleui it 6 Iieet eum b ll 13 legem R il 16 horta n li 20 rectius Halmius certus B cortius Λ li 21 controuersis Θk li 26 liberat B il αε- stimarint. B li ita bD id B li 27 1ecidere BD accedere ual- mira li 28 repperiri D li 30 regulam teneamus. quid enim

Hb regulatim: Qui enim B: uidetur totus locus graui uitio laborare quod tollere nescimus' Nalmius il Diuitiaco by Corale

225쪽

MARTIANI CAPELLAE suasor dissuasorue confligunt, cum alterum deligere in astructionibus non uetemur ' sed tamen accusatoris partes dissuasor uidetur arripere. qui enim inhonestum uel inutile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum uidetur accusare negotium . persuasor uero partes arripit 5 defensoris et negotii tractatum qualibet obiectione contrarietatis absoluit. ex quo et persuasor depellere et dissuasor intendere memorandi. ac sic conflictione partium facta status poterit apparere, ut in tali causa crebro ad muros exercitu fugiente deliberat imperator utrum 10 dirua . muros excindi cum dicit, nonne uidetur si secerit accusari, deinde grauiter et seditiose id exercitum perpessurumi in quo coniectura siet de commotionis euentu. ac mox Si dicat uictoriam non uocandam si praesidium ciuitatis excinditur' sinis accessit. desiniendum 15I52 O quippe qualis Status moenium uictoriam faciat celebrari. tunc si dissuasor addat 'sine consilio senatus id fieri non debere praescriptio etiam uidetur accedere. certum eStigitur et intentionem dissuasori iure assignari et deliberativi cunctos Status promptius apparere. Selendum tamen 20 ne dissuasor uelut sententiam dicens prohibeat tamquam iudex, cum eius ossicium hoc sit ne faciat persuadere inhonestae rei uel inutilis ratione monstrata. 468 Iam nunc in DEMONSTRATIVO quem ad modum Status emergat non est facile memoratu idcirco, quia non statim 25 laudem uituperatio consectatur, ut quisquis laudabilis non est uituperabilis habeatur, uel contra qui uituperatione caruerit laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur quia homicidium non commisit. est ergo medium nomenJ, quod priuationem placuit memorari, propterea quia qui 30 laude priuatur non consestim uituperationi permittitur uel

1 diligoro B D li 7 dissuasor intendere et persuasor depellere Bb persuasor intendore et dissuasor depellero B por- suasor depellere Et dissuasor depellere ri corr. namius li10 post diruat add. muros θ' it 12 aoeusaro Bini li 19 iuris Bituri R iuro It li assignari Halmius signari BR li deliberativis N R il 23 uol ood otii uelut BR li 29 nomen deleui it 31 uituperatione R ill

226쪽

LIBER U

contra. Sic tamen status demonstrativi generis apparet, cum laudatorem uituperatoremque constitues, et uituperatori accusatoris intentionem, laudatori defensoris partes adiunxeris. aut illud subtilius consormatur, ut auditors inter laudem uituperationemque libratus uelut aduersantis loco ponatur. non enim, antequam laudandum quemquam laudabilem demonstraris, iam illi talis intentio est, ut laudabilem nondum credat . aduersum quam intentionem laudatori certamen est uel uituperatori, licet in superiori 10 astructione quidam conflictus euidens approbetur, ut cum alius quempiam laudat et alter accusat, ut Catonem 4 ullius

laudans et duobus uoluminibus Caesar accusans. ex quo colligitur omnium causarum genera Statibus percensenda. Hoc reperto naturam causae diScuties, quae aut sim- 46915 plici aut duplici quaestione aut multiplici continetur. et simplex est cum unum quid in tota actione disquiritur, ut 153GClodium Milone iure necauerit. illud uero quod per iudicationem posteriore loco disquiritur uter utri insidias

compararit, non est singulare sed iunctum ex duplici conas iectura, quam Graeci uvTiκατηTopiav nominant: sed incidens quaestio genus causae sacere non potest. duplex tum ex rebus sit ut pro Caelio de auro et de ueneno, tum collatione ut pro Roscio, filiusne patrem an inimici iugulauerint. multiplex uero ex pluribus quaestionibus causa 25 consistit, ut repetundarum omnes Verrinae, et pro Scauro de Bostaris nece de Arinis uxore et de decimis tribus exquiritur. Dehinc DuCTVS causae inspiciendus est. ductus au- 470tem est agendi per totam causam tenor sub aliqua sigura 30 Seruatus. sunt autem ductus quinque: simplex subtilis figuratus oblicus mixtus. simplex est cum non aliud est

uersantis scripsi aduersarii Halmius aduersanti BR li 7 dε-ntonstraueris b li iam illi Halmius non illi BR nam illi eod.

17 milo. . B milo anno b li negauerit D li 20 anticafigloriann Anticati storian R il 22 tunc H li 26 de add. Halmius il 28 inspiciendus b spiciendus B speciendus H ll

227쪽

ΜΑRTIANI CAPELLAE in agentis consilio aliud in uerbis, ut si bene meritum laudes ac noxium accuses. subtilis, cum aliud uult animus aliud agit oratio ut quidam abdicat silium quod amicos non habeat'. hic non uere abdicat sed ut amicos habeat terret. ffiguratus est, cum aperte quid dicere prohibet si uerecundia propter obscena et significatione alia atque

integumentis uestita monstrantur. Oblicus eSt, cum metu Simpedit aliquid dicere libere et per quosdam sandi cuniculos obicienda monstramus ut in hoc tyrannus qui sub abolitione tyrannidem posuerat, sortiter fecit. petit prae- 10

mii nomine armorum arcisque custodiam . magiStratus contra dicunt . mixtus autem ex utroque componitur cum

et pudor et metus impedit libertatem ut tyrannuS, qui duos filios habuit, quorum uni uxor, in qua infamis suit,

cuius maritus se suspendit, cogit alterum filium eam du- 15471 cere. contra dicit'. hic non incestum libere nec tyranni dein potest obicere. hi sunt ductus artificiose tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi. qui a co-154 s lore hoc separantur quod color in una tantum parte, duetus in tota causa seruatur. 20472 Ductus reperitur ex causativo litis hoc est ex re, quae controuersiam facit, quae aut praeteriti temporis est ut an Aiacem Vlixes occiderit' quae ductum simplicem tenet. aut si praesentis uel suturi temporis fuerit, omnes ductus admittit. ergo ductus de consilio nascitur, consilium ex racausativo litis exoritur. causativum est, quod iacit dubitationem , ut in illo tyranni causativum litis est quod tyrannus custodiam et arcis postulat et armorum. ductum seruatum testatur prima Philippica, quae mira subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat ut omnia dicens nihil Maspere dixisse uideatur. 47s His omnibus conquisitis argumenta uidenda Sunt, quibus ad quaestionis ambiguum fides ualeat adhiberi. sides autem tribus sit modis: conciliando docendo permo-3 rκtio A li 7 monstrantur Hesmiis monstratur BR

228쪽

LIBER U

uendo. illa prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica nominatur. conciliatione licet in tota causa uti conueniat, tamen in principiis uberius insistendum et in commouendo maxime uigere debet epilogus. docere autems prae ceteris debet ipsa narratio, quamuis diluendis quaestionibus obiciendisque criminibus non dissimilis operetur astructio. nunc de argumentis incipiam. ARGVΜΕΝΤVΜ est oratio, quae rei dubiae fidem lacit. 474 res dubia est intentio et depulsio uel ratio et infirmatio

10 rationis. cum enim obieceris 'occidisti ut doceas, argumentatione firmatione uteris, maxime cum negatur. etiam

ipsum non occidi' exigit argumentum, licet ad faciendam fidem etiam illa quae inartificialia nominantur, debeant adhiberi ut tabulae testimonia quaestiones, quae post dis-

15 cutienda seruabo. nunc argumenta tractentur, quae alit III sin negotio de quo agitur posita sunt, aut illud attingunt. in ipso tum totum, tum pars eius, tum nota, quam Graeci ειυxtoxoriau dicunt: attingunt uero negotium, quae ad id

relativorum ratione ducuntur. et sunt numero tredecim: 20 a coniugatis a genere a forma uel specie a simili a disserenti a contrario a coniunctis ab antecedentibus a consequentibus a repugnantibus a causis ab essectis a compa ratione. cuius sunt partes maiora minora paria. apparet in omnibus relativam inesse rationem . nam coniugatum 25 alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relativa fiunt. ipsum etiam simile alicuius assimile est, et omnes loci argumentorum non ex se sed ex alio nomen accipiunt.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primi- 4758 - p. 469, 6 cf. Cassiod. de dialeci. in capite do topicis Ip. 547 sq. ed. Garet. 8 oratio Hagnitus ratio BR li 10 argumentatione firmations uteris uel firmatione eius uteris) Halmius argumentationo firmationeius B argumentatione firmationem cadd. vis r

R il 13 inarte fici alia δε si 19 ducuntur Rr dicuntur R20 adiffrenti B li 22 affectis R il 23 sunt partes tres b25 relativa r relata BR li 29 quo Grotius il

229쪽

MARTIANI CAPELLAE 476I56 G477478479480481tus oportebit et sic argumenta tractari hoc modo. sit res dubia utrum utilis eloquentia uideatur . eloquen a totum est. in toto igitur definiendum sic ' eloquenti est bene dicendi scientia. bene dicere autem utile est: utilis igitur eloquentia . cui loco tractando subsidio est 5 Dialectica, quam nuper audistis, Per quam cognitum puto quid sit genus quid species uel disserentia proprium accidens ceteraque quae eius praecepta tenuerunt. tamen haec ut potero breuiter strictimque percurram. GENUS est igitur ad multas species disserentiasque iis notio pertinens. ut animal, quod refertur ad hominem pecudem auem piscem ceteraque, quae non tantum numero sed etiam specie displirantur, quod alia aeria, alia aquatilia terrenaque, alia ratio- nabilia, alia rationis expertia, quae sub uno nomine collecta cum suerint nomine generis ap- ab pellantur. SPECIES est quae a genere pendens alia continet numero tantum modo disgregata, ut 'homo' continet et Demosthenem et Ciceronem, quibus una Species est sed numero distant. DIFFERENTIA uero est sussiciens quaestioni discretio, ut si quaeratur inter hominem leonemque 20 quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo serus sit, quod quidem nec hominem a mitibus ceteris nec leonem a seris aliis distinguit animalibus. PROPRIVM est quod rem aliquam ab omnium communione discernit ut risus. hoc enim non est homini commune cum ceteris. ACCIDENS inest quod in aliquo positum nec pars eius est nec separari ab eodem potest, ut per se possit existere ut color in corpore, in animo disciplina. A PARTE uero argumentum non ad totum probandum dicitur sed ad aliquam partem, quae continet quaestionem. nec enim probata pars totum pro- 30bat, ut puta si oculus uidet non ideo totum corpus uidet cum refutetur totum uidere corpusJ. sed dialecticus

iste tractatus est. nunc quem ad modum argumentum a1 ar mentum 6 li tractari natarus tractaro BR l2 eloquentia totum - definiendum est est om. R sic om. l

230쪽

LIBER V

parte ad partem sumatur Ostendam si pedes si brachia tueri debemus, utique oculos diligentius asservare . cuius argumenti loco incurrere aliquando et alius potest, qui a maiore ad minus dicitur. nec tamen ideo principalis'Id argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquando argumenta natura permittit. hoc paene contingere et insiguris solet, de quibus postea nobis erit dicendum. fit 482 non numquam et finJ hoc modo a partibus argumentum, cum inducta partitione et propositis partibus pluribus ce- 10 teris resutatis aliquam concludimus partem in qua sit quaestio constituta, ut si dicas 'equum hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut naius est domi aut suratus es. non autem emisti nec dono tibi datus est neque natus est domi: iuratus es igitur . a NOTA uel ETYMO- 483 ab LOGIA, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic si

consul est qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius

secit cum adfecit supplicio coniuratos quo in loco originem uocabuli tantum oportet attendere. ab his uero 484

quae negotium uidentur attingere, argumenta ducunturam hoc modo: primum a CONIUGATIS cum uno nomine proposito principali per eius derivationem casu aut tempore commutato aliquid adprobamus ut si pietas uirtus est, quod pie lactum est laudari oportet . constat enim laudabilem esse uirtutem. qui locus a superiore hoc dissertz5 quia aliud est unde nomen inpositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem uerbi ab alio deflexi argumenti uim Sumere. R GENERE autem, cum quod in toto ualet ad 485 speciem s quoque deducitur, ut, si narium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam uaria mutabilisque uidea-IIS G30 tur possitque ex amore in odium commutari. hac ratione illud Ciceronis astruitur nam cum omnium prouinciarum sociorumque rationem diligenter habere debeatis lum31 Verr. II φ 24 ducitur rb il 5 aliquando seripsi aliquanta BR it 6 paens B pe R seps r i 8 in det. Halmius il a om. R il 12 accipisti