장음표시 사용
271쪽
proponit contemplandum iuxta naturalem modum intellectus humani : at intellectus humanus iuxta naturalem modum
contemplandi sensibilia proponit sibi primo substantias completas , illarum vero partes, & accidentia considerat in ordine ad substantias completas. Cum enim aliquis videt figuram,aut motum alicuius rei, non sistit in contemplatione figure, ac motus,sed statim quaerit, quid est id, quod mouetur , Ur ita est fguratum 3 cum videt hominis manum,quaerit quis est his,cuiui est h. ec manus, ac inde motum , figuram , &partes considerat in ordine ad illud,cuius suntleo pacto quo cum quis videt famulos, & aulicos,statim qu rit quis sit ille
princeps, quem comitantur, famulos vero, & aulicos considerat in ordine ad principem , ergo obiectum attributionis,
quod sibi primo contemplandum proponit physica,est substantia completa naturalis; accidentia vero, & substantiae partiales considerantur in ordine ad sub stantiam completam . Accidentia igitur respectu intellectus sunt sicut diaphanum, ex gr. chrystallus, aut vitrum respectu visus. Sicut enim proposita chrystallo, visio non sistit in illa,sed progreditur ad aliud obiectum no di phanum s u transparens, sed opacum,in quo sistit , R ad quod torminatur ; sic clim intellectui proponitur
272쪽
accidens,non sistit in illo, sed progreditur ad substantiam,quam primo,& per se contemplatur: ideoque S.I homas docet obiectum intellectus humani, in quo nimirum sistit,non esse accidens,sed substantiam , seu quidditatem rei materialis. Solae ergo substantiae complet et sunt obiecta attributionis, ita ut substantia completa visio sit obiectum attributionis adaequatum , se stanti l complet p rticulares, de quibus praedicatur substantia naturalis visic, eX, gr plantq,animalia,elementa,caeli &c. sint obiecta attributionis partialia, substantiae partiales,accidentia, & reliqua, de quibus non praedicatur substantia naturalis visi
sint obiecta mere attii buta .
Hinc ad ea,que opponebantur in contrarium Accidentia habent cognoscibilitatem e Xpetibilem gratia sui, ita ut intellectus connaturaliter in illis sistat tanquain obiecto fundamentati,nego: ita ut nons stat in illis sed consideret in ordine ad
substantiam, tanquam ad obiectum fundamentale, concedo S & nego consequentiam. Similiter dum opponitur : phvsica cognita persecte substantia, & non cognitis accidentibus,non esset contenta; ergo considerat accidentia per se,& ut obiecta attributionis; nego suppositum. Supponi'tur enim,quod possit perfecte cognosci substantia , non cognitis acccidentibus,
273쪽
et 6 quaestio VIA quod est aperte falsum, cum ad persectam cognitionem substanti requiratur, ut cognoscantur accidentia ad ipsam spectantia. Si urgeatur: si per impossibile physica cognosceret perfecte substantiam, & non
cognosceret accidentia, non esset contenta;ergo &c. distinguo,non esset contenta,& simul esset contenta,concedo I selum non esset contenta,nego. Ex una paxte esset contenta , quia cognosceret perfecte substantiam et ex alia parte non esset contenta,quia eo ipso, quod non cognosceret accidentia,non cognosceret perfecte substantiam. Non est autem nouum, quod ex
suppositione impossibili sequatur utraque pars contradictionis. Ad q. Ens rationis metaphysicum, hoc est impossibile non potest specificare, &causare scientiam realiter existentcm, adeoque scientia de impossibili specificatur ab ente reali, quod movet ad cognitionem sui,& impossibilis,ut dictum est qti si ione 2. ad a.': at ens rationis logicΗm, nimirum cognitum realiter eXistit: non minus enim obiecta a parte rei sunt cognita,quam sint alba, & esse cogniti non minus datur,quam esse albi , ergo ens rationis logicum , Utpote realiter existens ,
adhuc potest causare, & specificare scien
Dum urgetur r quia ens intentionale cogni-
274쪽
De obiecto scientiarum . 2q7eogniti est tenuissimum, & vilissimum , ideoque indignum scientia speciali et respondeo esse cogniti non esse ita imperfectum, sicut quibusdam videtur . Primo
enim est esse,quod omnia appetunt, ut dictum est quastione a. ad a. Seeundo esse
reale,& substantiale , quod simul non sit esse cogniti,eo ipso est imperfectum , & e conuerso esse substantiale , quod simul sit cogniti,est infinite perfectum . Ideo essta, angeli, & cuiuscumque substantiae creatae est imperfectum, quia non dat esse cogniti neque angelo,aeque alteri rei,cum nubla substantia creata possit esse cognitio . At substantia diuina est infinite persereta,quia cu sit sua cognitio, ut demonstrat Aristoteles Iz. metaph. dat esse cogniti Deo , & omnibus aliis cognoscibilibus .
Tertio omne esse reale creatum est posterius esse cogniti,&ab eo causatur,& specificatur tanquam ab adaequata causa, &specificativo. Primum enim esse cuiuscumque creaturae est esse cogniti,quod habet in mente diuina, & dum creatura a parte rei producitur , accipit esse reale causatum,& specificatum ab esse cogniti, quod erat in mente diuina. Demum etiam in arte humana artificiata causantur abesse cogniti,per quod sunt in mente artificis. Qui enim facit statuam imitatur statuam idealem, quam habet in mento Non
275쪽
ui estio VII. 268 est igitur esse intentionale ita imperfectum,ut non possit fundare scientiam spe
Vtrum quatuor scientiae habeant inter
ΡRimo videtur,quod inter scientias nodetur eX natura rei ordo inuentionis,aut doctrinae,nisi forte per accidens .
Si enim una scientia inuenta fuit priusquam alia, id accidit mere casualiter, cum aeque connaturaliter potuisset illa, quae est inuenta posterius,inireniri prius. Similiteraque bene potest mathematica ad disci ante, vel potest logicam, & ohysicam, atque ladeo non datur ex natura rei ordo doctring -
2. Videtur quod neque detur ordo di-πnitatis , vel saltem non possit determinari. Sectatores enim uniuscuiusque scientiae prς ferunt eam tanquam digniorem , c teris . 3. Videtur,quod neque detur ordo cer titudinis. Certitudo enim consistit in in diuisibili,& non suscipit magis, & minus Eo enim ipso,quod una scientia esset altera certior,minus certa haberet aliqua in sincertitudinem,atque adeo non esset scie-tia,cum scientiae repugnet omnis incerti
276쪽
De ordinescientiarum . 2q9Respondeo , quod ultra ordinem ab stractionis, de quo egimus quaestio ae S ad 1 o. Possiant considerari quatuor alii ordi-li nes, nimirum inuentionis,doctrinet, digni litatis, A certitudinis. Secundum ordinem inuentionis primo l inuenta fuit physica 3 secundo mathemati-lica:tertio metaphysica: quarto logica, Nec lIid accidit omnino casu aliter,sed con natu-iraliter,ita ut si oppositum accidisset, acci-lidisset casu, & pr ter naturam. Ratio est, quia cum occurrant sensibus sensibilia , t quae innumeris modis mutantur, ita ut di' et succedat nox,& nocti dies , hyemi veril&c. aeri sereno succedat nubilus, in liquo fiunt pluuiq,tonitrua, fulmina, nubiloli ruistis laceedat se ren us &c con naturale
'suit, ut homines ab hac sens bili tirutabili itate excitati fuerint in admirationem ,&li curiositatem contemplandi ens sensibili-lter mutabile,& sic primo inuenta est ph li sic . Deinde connaturale suit, ut nou si sistentes in contemplatione 'corpo-ltrum,sed eleuantes se supra sensum,& 'no-llum,atque imaginationem figentes in ex. ltensionem,& in ea deprehendentes incre-lldibilem varietatem numerorum, figurarul&c, excitata fuerit curiositas ad contem-llplandum ens extensum,& sic secundo in-lluenta si mathematica. . Tardius inuentallest cietaphysica. Eius enim obiectum noni L s con
277쪽
a o Qu. pio VII. constat dari per sensura, & imaginatione, sicut constat dari immediate per sensum,& imaginationcm ens mutabile,& exten sum,sed per solum discursum. Obiectum siquidem metaphysice est ens poten S esse
extra materiam. Quod autem p r ter entia materialia detur aliquod ens immateria le,ac potens esse extra materiam , demonstrari debet a physica ex rebus sensibilibus ; ergo serius homines aduertentes prs ter entia materialia dari aliqua immaterialia, excitati fuerunt ad ea contem planda, & inuenerunt metaphysicam. Vltimo loco inuenta fuit logica . Nam hommines inuentis scientiis realibus , conna turaliter coeperii ut reflectere supra suo actus,&aduertentes quod tribuant obiectis esse intentionale , excitati fuerunt ad id contemplandum, & sic iuuenerunt.lo
Quoad ordinem doctrins primo tradenda est logica. Cognitio enim refle Xa dirigit directam . Nam sicut considera n do saltus, aduertamus quando nam bene M aquando male saltemus,& sic dirigimur ad saltandum: ita considerando res ut cognitas, aduertimus quandonam bene, quando inale cognoscantur,& sic dirigimur adco gnoscendum, ergo logica utpote . reflexi'
ua habet vim dirigendi alias scientias , adeoque debet illis prs mitti . Secundo
278쪽
De ordine scientiarum . 2s I 'tradenda est mathematica . Nam mathemati Ca pura ex una parte non supponit: PhVsicam: ex alia parte principia mathe matica possunt intelligi per lumen imaginationi S,nec pend cnt ab experientia sta
ergo istium,quae requirit longum tempus litatim post logicam tradenda est mathelmatica;praesertim cum conlusiones mathe lmaticae demonstrentur clarissime, nec con lira illas proponantur dissicultates , & χ-lphismata, quorum solutio est valde implicata. Tertio tradenda est physica,quae lan datur in inductione experimentali re quirente longum tempus. Ultimo traden da est metaphysica,quippe cuius obiectum non est per se notum,sed demonstrandum
a physca , ut Aristoteles docet. Adde quod secundum naturalem modum intelligendi a sensibilibus ascendimus ad in'sens bilia; ergo est con naturale, ut post considerationem sens bilium per phvsica ascendamus ad consideranda insensibilia ier metaphysicam . Hic tamen ordo de ,et seruari per se: per accidens enim poterit alius ordo seruari. Ideo quia hac state iuuenes optant cito a studiis expediri receptus est mos,ut post logicam tradatur simul physica, & mathematica , quaestiones vero metaphysicae logicis , ac physicis admisceantur iuxta opportunitatem, &connexionem materiarum.
279쪽
rsa de ratio VII. Q io ad ordinem dignitatis praestantissima scentiarum est metaphysica,quia con templatur ens immateriale , quod est prq stantillimum,& maxime scibile,& praesertim quia contemplatur Deum continentem in se cum infinito excessu perfectionem omnium obiectorum , ad cuius con templationem, utpote contemplationem s
optimi,& pulcherrimi,adeoque delectabilissimam,intellectus summo impetu fertur. Secundum locum tenet physica, cum con templetur entia valde persecta , coelum nimirum,elementa, plantas, animalia, hominem, quae multo magis delectant, & alliciunt curiositatem,qtiam numeri, & magnitudines,quas mathematica contempla tur. Physica ergo propter nobilitatem
obiecti simpliciter est nobilior mathematica,licet a mathematica vincatur in certitudine in multitudine conclusionum demonstratarum. Terti si locum tenet mathematica . Quartum logica, cum ens intentionale sit tenue, nec valde curiositatem alliciat.
Quoad ordinem certitudinis , logici speculativa quoad aliquas,conclusiones habet summam certitudinem , ita ut nulla scientia poscit habere certitudinem mai
rem circa ullam conclusionem . t Demon'
strat enim logica syllogismum concludere;sed quicunque veritas demonstrabilisa scien-
280쪽
De ordine scientiarum. 233a scientia demonstratur per syllogismum; ergo implicat,quod de tali veritate habealtrix certitudo maioriquam de hoc , quodl fyllogismus eoncludat. Nititur vero logialca principiis certissimis,quae sunt, dictum
tuo omni,UT dictum de nullo. Post logi carulici quantum demonstrat formam syllo isticam, sumnia certitudo est in metaphysi-lca. Principia enim nota per immediatumllumen intellectiis , qualia sunt metaphvsi-lca,sunt euidentiora illis, quq indigent lu-lmine imaginationis,aut sensus,qualia sunt mathematica, & physica : nam ex minori leuidentia oritur , quod tutellectus iuuari ijdebet imagination vel sensu . Mathemallica tamen habet certitudinem extensuelmaiore,qua metaphysica,quia demonstrariplures conclusiones. Physica habet certi I.
itudinem minorem,quam mathematica is ,
quia principia nota per sensum sunt mi-lnus euidentia , quam nota per imagina-ltionem. Nam quod intellectus ad ea intelligenda indigeat etiam sensu oritur exl desectu euidentiae int Ad i Patet ex dictis ., Ada, sicut in tegno unusquisque li-ltigans iudicat rationem esse pro sua causa,&tamen standum est sententis supre mi iudicis,ex. gr. regis,licet iudicet in' Ω- luorem causς propriae: sic in controuersia