장음표시 사용
151쪽
CAPUT I. De sanitia is natura ej sue Anis ct causis.
s. I. SAnitas est vigor actionum, tam corporis, quam animi, a temperato de libero solidorum ac fluidorum motu sanguinisque & humorum temperie, neque minus a convenientibus secretionibus de excretionibus, dependens. Seholion. Hae definitio sanitatis realis est, quia non tantum ejus formalem rationem, quae in Vigore actionum animi de corporis consistit, sed & veras ejus causas complectitur.
Subiectum sanitatis non modo est corpus, sed & in corpore residens mens, quia corporis sanitate destructa, ob mutuum commercium & Vinculum, mens quoque in suis operationibus impeditur & turbatur. Seholion. Tametsi mens & anima sentiens per se non aegrotent, nihilo minus tamen fit, ut corpore male assecto, sanguinisque te perie male sis habente, illorum operationes quoque laedantur. Est enim mirifica mentis &sanguinis motus conspiratio, adeo, ut unius laesio in alt6rum rerente trani at i quemadmodum in physiol icis id abunde ostensum atque consectum est. Pulchre inc Democritus icribit, vid. I inocrat. Lib. de Natur. Human. p. ab i. augescit intelligentia praesente sanitare. At ubi coi Borιs habitus aegrotat, neque mens ipsa alacritiatem havet ad virtutis meditationem. Morbus enim prasens animum vehementer obstrerat, inteIligentiam ad assectiones tu consensum trahens.
Quia res externae, quibus continuo utimur, ut aer, victus & aliae ex rebus non naturalibus caulae, magnam potentiam in solidorum ac fluidorum temperiem& motus obtinent, hinc animadvertimus, ab in lalubri aere & victu, animam quoque & mentem turbari. Scholion.
Peritii sine enim Hippocrates Lib. de Diata scribit, quod si quis velit sapientiorem animam rcddere, hoc debeat s er diaetam praestare. Nihilque familiarius est, quam quod in morbis acutis , ubi sanguis per vasa corporis celerrime traiicitur, impatientia Sc praecipitantia, imo insania observentur, inque chronicis pallionibus, praesertim in hypochondriaco illo malo, sine cauia tristitia, timiditas de ingens in animo anxietas cia
I. IV. Recte igitur mentis animique vigor, quia sanguinis
motu temperato sustentatur, sanitatis indicium, & contra etiam integritas actionum animi deperdita, labes elatam corporis sanitatem subindicat. Scholion. Quando it que Vires ingenii atque animi minuuntur, vel pervertuntur, certum indicium est, corporis quoque Vim ac robur pati, ut videmus in lenibus, laim guidioribus ta morbo fractis. Neque in morbis, animus cinctior & alacrior factus, fallax redeuntis lanitatis indicium praebui. I. V. sanitas quoque ex vigore actionum corporis, quae
in vitales & naturales dispescuntur, recte utique aesti
Seholion. Actiones vitales, quae vitam immediate sustinent, sunt motus, qui partim in cordis 8c arteriarum Puli, partim in robore fibrarum corporiique agilitare, item in resipirationis actu observantur, de ex horum halai tudine actionum vitalium vigor dijudicatur; actiones Vero naturales ex appetitu, digestione, nutritione, maxime Vero ex excretionibus per alvum, urinam , trant Pi- rationem, aestimantur.
Is itaque sanus ratione corporis dicendus est, qui pulsu gaudet magno, aequabili ac moderato , Riai faciem habet bene coloratam , & calorem per ciniVe sum corpus distu sum obtinet, libere respirat , M qui corpus minus grave, sed agile de ad labores pronatum habet. Deinde , qui bene apiaetit, ingerit, nUllas molestias in abdomine perlentit, & proportionate secum dum ingestiones excernit, placidoque & refici rite somno fruitur. pholion. Is itaque medicus , qui statum hominis sanum eκ- plorare vult, ad omnes has actiones rei picere Earumque vigorem, vel desectum, obiervare debet.
Quum in rerum natura nillil fiat sine sussciente ratione , de effectus viribus caularum teinper rei pondeont, vigor quoque actionum, tam animae, quam corporis, causis adaequatis ut fiat necesse est, quae utique a medico investigandae sunt.
Sicuti sanguinis & humorum continua progressio , a motu cordis Ela fibrarum robore dependens, cdula est Vitae, ita temperatus, liber & aequabilis sanguinis de humorum progressias, proximam sanitatis caulam constituit. . Soholion. Per moderatum sanguinis circuitum eum intelligimuS, qui nec nimis tardus, nec nimis celer, nec nimis Vchemens, aut debilis est , qui optime ex pulsu cognoscitur. Motum vero aequabilem eum appollamus, quo sanguis codum celeritatis gradu per vata sertur. Et liber est, qui ad omties partes libere λ: sine ullo impedimento devolvitur, neque in aliis parii bus auctior, in aliis vero impeditior & tardior est.
Existente sanguinis inotu per universi corporis par- etes moderato, aequabili & libero, animadvcrtimus uni- versi corporis sunctiones recte se habere. In cerebro vigent lenius, ingcnii adest alacritas, animus ad intelligentiam & moderationem assectuum compositus, calor est moderatus, facies vivida, rei piratio bon a, membris inest agilitas,ippetitus integer, neque cibus allianH llius molestiam creat. Praeterea alvus recte respondet, iurina citrinum xolorem refert, ac naturali consilientia i gaudet, cutis, ob reri pirationem bene & ordine succe- ident , mollis atque uda obtervatur, corporis habitus llaudabilis, neque homo a celebrato coitu facile debili- itatur, & denique etiam somnus ac vigilia se moderate ihabent. Perspectis itaque insignibus beneficiis , quae la convenienti sanguinis ac humorum motu in corpus illumanum, ipsamque ejus in sanitatem redundant, rei ordo postulare videtur, ut gcnuinas causas inquiramus, quibus naturalis stinguinis circuitus .glentatur.
in . L. X. Fluida autem regi a solidis, & solida a suidis, motumque solidorum, cordis videlicet Se arteriarum, Oin nisque
152쪽
De sanitatis natura eju1que signis & causis. Ior
nisque generis fibrarum, in earum successiva dilatatione & constrietione consi stere, supra se: is demonstratum est. Εκinde igitur haud in difficili est persi icere, motum sanguinis ordinatum, qui sanitatis praeles est, a moderato cie aequabili motu de pulla cordis atque arteriarum tonoque partium, nec nimis aucto, nec nimis minista, dependere.
I. XI. Motus solidorum non a se ipso, sed ab alia causa,
nimirum fluido tenuitsimo nervorum de influκu 1anguinis arteriosi subtilissimi, proficiscitur. Seholion. Fluida haec mira mobilitate instructa, cordis & arteriarum fibras ad motum impellunt, de solidis partibus debitum tonum foenerant. Atque eam ob caulam necesse est, ut sanguis, de quod ex eo generatur fluidiam nerveum, ritu sit constitutum; hac enim ratione motus ordinati, qui Vitae ac sanitati savcnt, optime perficiuntur.
Ad naturalem sanguinis constitutionem, quae solid rum motus sustentat ac fluidorum pingressum iuvat,
certa quantitas oc conveniens tempuries requiruntur.
Debita quantitas ea est, quae nec copia excedit, nec deficit. Si enim vas brum alvei 1 uperfluis humoribus inundantur, luccumbunt oneri, nec undas vitales per corpus rite circumferre possunt. Sub nimia autem humorum mopia, solidorum virtus hebescit, unde acci- est, ut stulta susticienti in quantitate ad emunctoria de supremum corporis habitum provol Vi nequeant.
Sanguis decente gaudet temperie, quando principia, quibus sanguis componitur, dubita ac jussa proportione
inter se invicem combinata sunt. Sesolion.
In physiologicis satis evictum ac stabilitum est, mguinem eX partibus r. aqueis a. oleo sis inflamma-hilibus temperatis, de 3. terreis tenerioribus esse coalitum , ea tamen proportione, ut ad minimum ircs aqua Partes, ad unam partem solidi, duae vero principii te rei subtilioris, ad unam partem oleosi inflammabilis, referri debeant.
Temperatus itaque de optimae indolis sanguis est, qui nec humido, nec solido abundat, qui nec nimia
crassitie, nec tenuitate laborat, neque nimium olei, neque terrae fovet, adeoque ad motus subeundos nec nimis promtus, nec prorsus iners est. SehoIion. Veteres, qui cognitionem principiorum sanguinem componentium plane non callebant, languinis temperiem , quam sanitatis caulam agnoscebant, in aequali ac t Emperata quatuor humorum de qualitatum mixtione quaerebant. Qua de re fraeclara sunt, quae Hippocrates Lib. III. de Nat. Hum. s. s. de 6. tradit e Homo, in
quiens, eonstat ex sicco, humido, calido ct frigido. his que sanguinem Ο pituitam ct bilem duplicem, flavam
ct nigricantem habet, O sanus maxime es, ubi temperamentum inter se habuerint moderatum, tam facultare, qκam copia,qubi maxime fuerint permixta: agrorat autem, horum si quid minus, aut amplius fuerit, aut separatur in corpore, O non fuerit reliquis omnibus contemperatum. Cons. quoque locus de Prisc. Medie. I.
x . ubi haec exstant: inest in homine O amarum O faia sum, O dulce ct acidum, o alia infinita omnigenas facultates habentia, costiamque μι rob tr. Atque hae quit rid. Hos manni Oper. Tom. I. dem mixta est inter se invicem contemperata, neque coni Pisu. sunt, neque hominem Ddunt. Ubi vero quid horum secretum fuerit, tune or conspicuum es, O hominem laedit.
Si sanguis bene temperatus ac mixtus, inque con-Veniente quantitate constitutus, moderato Sc libero m tu per Omnis generis vasa ac tubulos sertur atque in circulum volvitur, tunc non modo universum corpus a corruptione vindicatur, sed de secretiones fluidi nervorum, lucci nutritii, seminalis, lymphae, item salivae, recte sese habent de sanguis caeterique humores per Omnia emundioria ab omnis generis Brdibus bene depurantur, neque minus omne superfluum & inutile excernitur, praetcrea omnes aetiones, tam animae, quam corporis, partiumque robur ac tonus, ingenii alacritas de vigor, in optimo statu constituta sunt. Scholion.
In physiologicis supra satis clare & solide deductum
est , in sanguinis bene constituti motu ac circulo temperato , materiam, causam S: origiam vitae, sanitatisci omnium aetionum , quae secundum naturam in comsore fiunt, positam bile. Quare etiam veteres, ipsaque scriptura lacra, non sne ratione, vitam & animam in iansiit ne collocarunt. Igitur omnia ea, quae bonum dc temperatum, quantitate minus excudentem, gignunt sanguinem, eumque in moderatiori motu conservant, simitati admodum congrua te vitalibus motibus apta judicari debent.
Sanguis etiam optime tam ratione quantitatis ac tem perivi, quam motus constitutus, continuis mutation bus, propter intestinum calidum motum, qui iplum consuinit inque excrementa convortit, est expositus, quaa e opus est , u in amilli locum semper nova in teria boni sanguinis substituatur.
Certa 8e attenta observatione constat , in homine robusto ac persecte adulto, eandem sere quantitatem ac mensuram carum rerum .ine, quae excernuntur &quae ingeruntur, sive excretiones debere esse aequales
ac proportionatas ingestionibus, si sanitate frui debet
Seholion. Id liquidum de clarum evadit experimento, quo comstat , hominem, utut per septem dies ves quinquaginta libras alimentorum liquidorum ac solidorum in amat, non tamen pondere, si lance examinetur, crescere ;hinc necessario sequitur, ut idem asstariorum pondus rursus e corpore secedere & excerni debeat, quod si non accidit, certe morborum origines ac semina ingeneramur de sanitas periclitatur. XIX. Novam materiam sanguini, qui sons vitae omnisque roboris in sartibus est, partim aer, pari im etiam alimenta subministrant, unde homo alimentis & acris usu desitutus, mox vigorem Sc vitam amittit. Ergo ingestiones Zc egessiones, ratione vitae tuenda , pari ambulant passu.
I. XX. Quum itaqua vita de sanitas non diu salva & illis
hala sine aere de alimentis persistere possint, haec vero mirum in modum varient, magisque, vel minus, sanguini bono ingenerando idonea sint, shquitur, diuturnae vitae ac sanitatis rationem unice esse quaerendam , tam in aeris, quam alimentorum convenienti usu, qu lis est, qui honum sanguinem ingenerat duique motum liberum ac tumperatum tuetur.
153쪽
Anima, tanquam praecipua hominis pars, magnam' etiam potentiam habet motum partium corporis folidarum ipsiusque sanguinis & humorum, indeque dependentes secretiones & excretiones, alterandi, ade que Oeconomiam actionum naturalium turbandi; eam ob causam recte concluditur, in animae quoque habitu, Vitae, sanitatis, morborum ac mortis rationem esse positam.
Sine motu & labore, sine quiete etiam & somno ac vigilia, homo vitam degere non potest ; haec Vero quum diversimode etiam & sanguinis temperiem immutare possint, liquido constat, lanitatis ac Vitae rationem in horum convenienti usu quaerendam esse. Seholion. Patet hinc clarissime, quantae utilitatis ad tuendam vitam ac sanitatem sit conveniens earum rerum usus, quas res non naturales Galenus appellavit, & sunt an, mi conditio, aer, cibus & potus, excreta & retenta, motus & quies, somnus ac vigilia. Quicunque igitur vitam ac sanita in diu salvam & illibatam servare cupit , is ad has res earumque debitum usum, pro conservando sanguinis bene constituti motu, secundum cinjusvis corporis di partium ejus constitutionem de strincturam, probe attendere ac respicere debet.
De ian:nicie conditione motus virales υel con. servante vel destruente. I. I. MAgna inest potentia anima , pro diversis impre
sonibus, proxime & directe, motus vitales ac naturales afficiendi alterandi. Seholi . Quia anima est pars hominis cum corpore intime unita, eaque variarum imprellionum ac motuum c pax est, magnamque & celerem potentiam pollidet, sanissimi etiam hominis sanguinem & motus alterandi, liquido apparet, indagandum csse cum animae statum, qui ad motuum vitalium conservationem multum iaciat.
Firma experientia edocemur, quemlibet animi vehementiorem astedium pulsum ac respirationem mutare , perspirationem Oinnisque generis excretiones perturbare , & appetitum ipsumque virium robur deji
Historiae medicae testes sunt locupletes, hominem , etiam robustum & persecta sanitate fruentem, vel 1olo
Improviso ac vehementi terrore, omnibus viribus ita prorsus privari, ut, nec manum, nec pedem, moVerdipolst. Quin etiam haud raro accidit, ut homo repentino & inopinato terrore perculsus , in summum vitae discrimen adducatur, vitamque cum morie commutare necesse habeat.
Sub terrore partium extremitates coarctatae refrigerantur & contremiscunt, facies foedo pallore disἰoloratur, cessant excretiones per alvum & urinam, subsi-ssunt exhalationes culaneae, inque molliori sexu lunaretributum supprimitur. Cor autem inusitata concutitur palpitatione, de praecordia sui cativa propemodum anxietate strangulantur.
f. V. Frequenti constat observatione, ad concitatiorem animi ab iracundia factam commotionem, pulsum ac respirationem fieri citatiorem, cor cum anxia luctari palpitatione, paries extremas tremere, ac mentem destam suo deturbari, ita, ut interdum brevem quas su-
In diutumum tempus productus animi moeror totius corporis vires frangit, tonum ac robur partium ene vat , ipsiusque ventriculi ac viscerum vigorem destruit, unde est, quod pertinacem animi angorem, vel nimiae , vel deficientes eκcretiones, excipiant.
I. VII. Omnis animi ardor effusumque desiderium, sive in
rem Veneream, sue in aliarum rerum, quae obtineri haud possunt, possessitonem seratur, miris modis compus fatigat ejusque vires obterit atque extenuat.
Tam notum est, 'uam quod notissimum, quantum profundior &. abstrusis rebus infixa cogitatio corporis vires limare, ventriculi robur obtundere somnumque turbare possit. s. IX. Mens itaque tranquilla, composita & ab omnibus perversis desideriis atque aversationibus vacua, integrum corporis statum optime custodit vitaeque conservationi patrocinatur. Atque eam ob rationem unumquemque , cui sanitatis tutela curae cordique est, summa ope eniti decet, ut laudatam hanc animi tranquillitatem conlequatur.
Quaecunque igitur ita comparata sunt, ut mentem in statu pacato & quadam quasi malacia ponant, ea pro viribus tuendis optime militant de sanitati servandae optatiisimum praesidium serunt. I. XI. Verae ac genuinae Virtutes, quarum in censu sunt in rebus adversis cie angusis patientia, animi moderatio, mens praesentibus contenta, intra se ipsam collecta, neque in varias diffusa agitationes, ut & veritatis inquisitio, quoniam ejusmodi sunt, ut mentis pariant tramquillitatem, eamque suavi Voluptate persundant, utique sanitata ac vitae longius proserendae velificantur.
Patet exinde, verae pietatis ac virtutum culturam studiumque veritatis, omnibus ac singulis, qui his adminiaculis utuntur, sanam de longiorem vitam promittere. Gravis autor, Plutarchus, tradit: plures, corpore alioquin infirmo M vacillante, philosophiae praeceptis, vitam sibi fecisse protractiorem. Atque adeo praeclare egisse videntur Platonicae sediae addicti medici, quoa paucis de parabilioribus remediis contenti, moralibus maxime praeceptis sanarent aegros, de difficillimos siemorbos jugularent.
Mente tranquilla existente, nil quicquam turbarum in motibus vitalibus percipitur, omnesque, quae ad sanitatem spectant, excretiones,recte & ordine procedunt. Hinc bene meminit Sanctorius Sest. II. aph. 49. nihil magis liberam reddere perspirationem, quam animum quietum.
I. XIII. Maxime sanitatem juvat, esse animi hilaris & ab aD
sectibus Vacui, eo tempore, quo cibus Vel somnus capitur. Digestio enim & requies corporis ab omni assectu
154쪽
WRVem patiuntur Iacturam, quum tamen somnus Scalimentorum concoctio ea sint naturae beneficia, quibus succi ac vires deperditae rest iurantur de totius corporis ac animi vigor acuitur.
Quum omnes animi commotiones tanta corporis i tegritatem amigendi potentia polleant, utique pravus earum assectus omni studio & circumspectione avertendus est.
Quemadmodum a gravi terrore externae partes sipasmo contradita, sanguinem & humores ab ambitu cor- Poris ad interiora repellunt omnesque excretiones cohi- Dent : hinc nihil magis periculosum est, quam eo tem-Pore frigori corpus exponere, vel frigidum potum ingurgitare. Male etiam & sinistro successu emetica Purgantia, Vel optata exhibentur, quippe quae, motum humorum, qui extrorsum tendere debebat, suffaminant ac retrahunt, Vires adhuc magis infringunt de spasmodicas externarum partium constrictiones adaugent. Seholion. Nihil perniciosus est , quam emetica, purgantia, aut aliud sortius medicamentum prael cribere, si quando graviori animi perturbatione oeconomia motuum vitalium M lecretoriorum in transversutia acta suerit. Ipsi per- speehum habemus, imprudenti ac temeraria ejusmodi medicatione, insanabiles laesiones generi nervoso suisse inductas. Praestat potius tali in casu motum sanguinis ad ambitum corporis allicere, ejusque spirituascentiam blande accendere ac vires dejectas refocillare. Quare commendanda sunt animi & corporis quies, a cibo ac potu abstinentia, modicus vini generosi ulus, cum lapidibus cancrorum & pulvere quodam beZoardicO,aquasiliorum convallium cum vino, balsamum nostrum vitae Cum liquore nostro minerali, mixtura simplex, de praecipue insula calida ex herba melissae, veronicae, salviae Parata; quae omnia hoc in affectu operam locant prae-
In iracundia, ubi sanguis & humores torrentis instar per vasa seruntur, nihil ex alimentorum, vel remedi rum classe quadrat, quod sortiter commovet, aut humores ad ebullitionem jam satis assurgentes magis ac Cendere potest. Hinc ab omni vehementiore purgati me, Vomitione, sudoris prolectione, medicina calidi ri , vino & spirituosis abstinenduin est. Sed potius hic locum inveniunt omnia, quae sedativa de antispataodica virtute splendent; quo pertinent animi & corporis quies, pulvis praecipitans de nitrosus, aquae antepilep-ricae ex floribus concinnatae, clyster emolliens de la-Mans , rhabarbarum cum nitro & lapidibus cancrorum. Seholion.
Vidimus multos inessabilem secisse sanitatis jactu-xam, qui gravi iracundia incensi, infusum herbae th&copiose & ealidissime potarunt; id quod etiam 1 balneo
calidiori administrato observavimus. Horum enim perversus usus dolores artuum ac tremores cum lenta febre
viriumque languore post se reliquit.
Quoniam contumax angor animi omnem naturae
vim hebetat stitamque consumit, ac solidis partibus, inprimis autem ventriculo & intestinis, tonum Iussuratur multumque roboris detrahit, idcirco praeter moralia de salutaria rationis praecepta, ea in usum vocare decet, quae roborandi virtute instructa sunt. Quo in numero habentur vinum genu Osuin, ambrata , balsamica, praesertim balsamum nostruin liquidum, sal volatile cin- nai nomisatum, aer strenus ac puru., somnus de modu-
rata corporis exercitatio. Quae omnia ejusmodi sunt indolis, ut moribundam quasi naturae vim cXcitent eamque suaviter reiiciant.
Quibus assed uum indulgentia quas in consuetudinem abiit, ii plerumque vitium aliquod ac morbosam diathesin in visceribus, aut pinibus fluidis alunt, unde opera adhibenda est, ut opportuna vitae ratione & convenienti medicina, gliscentes hi morbi de intra viscera
lente serpentes, e corpore Ex te inentur. SPholion.
Qui phthis laborant, ad impatientiam & iracundiam valde proni ac proclives sunt. Quibus hypocho
dria male habent, in supervacaneum timorem ac tristitiam propendent, varia sibi somnia di perversas fingunt impressiones, rebus suis diffidunt, delpondent animum, ac tandem abruptis quasi omnibus vi ae blanti- mentis , ad ultimam desperationem adiguntur. Quo incalu moderat illima & strictis legibus contemperata viatae ratio, omni medicamentorum apparatui Palmam praeripit, cujus usus euam per omnia multum valet, ubi morbosae mentis suspicio adest de ametuum intemperantia conspicitur.
I. I. FLuidum aereo - aethereum, mobilissimae, elasticae ,
expansivae indolis, cum et culentis ac potulentis intra corpus illatum, intimum cum luccis vitalibus ac rore nerveo init conni ibium, motusque ac roboris solido runt praecipua caula est. Deinde etiam extorius compori incumbens aer, intemum succorurn elaterem gravitate sua moderatur, & respirationis ope intra pulmones receptus, sanguinis pressionem ex uno ventriculo in alterum egregie adjuvat, quare esus usus ad motus Vitales sustentandos est longe amplissimus. Scholion. Quamvis aer respiratione pulmones subiens cum sanguine in iis contento non misceatur, quod in physologicis lolide deduximus; in omnibus tamen corporis nostri succis, in sanguine, lympha, saliva & bile, cumciisque excrementitus humoribus, praesens est, dc alimentorum ehiculo, quorum pori & intervalla spiris aeris impraegnata sunt, se in corpus insinuat. Imprimis vero aeris in sanguine prauentia curioso experimento, Ope aniliae pneumaticae instituto, ad oculum patet. Quam ob causam multum interest medico uitelligere, qualis sit aeris conditio, quem homines trauriunt, quippe qui semper multas alienas partes sibi admixtas habet, quae simitati motibusque vitalibus noxam praesentem inferre pollunt.
Aer, cujus pabulo homines fruuntur, non unius ejuς demque est indolis, sed ratione gravitatis, clasticitatis, caloris ac frigoris, insigniter dicteri. Diversa quoque eius conditio est contentorum respectu, quae partim exhalationes humidae, partim impuritates salinae caussicae, sulphureae, sementescibiles, imo putredinosae sunt. Sebolion. Res extra omne dubium posita est, morbos, qui e delia tempore multos adoriuntur, dc vel benigniori, vel maligniori genio incedunt, non aliunde, quam ex adulterata aeris constitutione, suam trahere originem. Se-
155쪽
mina enim morbosa, quae intra aerem delitescunt, valde activo instructa principio, corpus subeunt, & graves
. sepe turbas ac violentas commotiones excitant; cujus rei luculentum testimonium edunt miasmata, quae comtagio terpunt, ac sumi carbonum accensorum aliarumque rerum odoratarum, quibus magna nocendi & commovendi vis inest. Atque eam ob rationem medicus exacte sciat oportet , qualis aeris status sanitati faveat, vel adversetur.
Experientia magistra quotidie docemur , aerem purum , serenum ac temperatum sanitati ac Vitae quam maxime esse accommodatum. SehoImn.
Per aerem purum eum intelligimus, qui partibus heterogeneis vacat,ic a Variis adventitiis exhalationibus probe descecatus est; praeterea, qui de subtilillimo ac mo- . bilissimo aetheris fluido, quod primario ejus texturam ingreditur, multum participat. Quo major enim pars substantiae aethereae aeri assiiciata e1t, eo liquidiori 1erenitate fulget, inotuque vivido intestino graves ac pere-
grinas exhalationes a contortio suo arcet. Aer veroici alteratias is est, in quo nec calor, nec frigus, neque humidi as, modum cκcedunt, sed qui blanda ac moderata temperie gaudet.
Purus, serentis ac temperatus aer solidorum motum contractorium oc expansivum sartum ac tectum scrvat, fibriique debitum robur oc convenientem tonum foene rat. Neque enim poros ac tenuit lima valcula nimis constringit, vel lusio plus laxat, neque partium fluidarum compagem solvit, vel attenuat, neque etiam spissum lentorem inducit, ita potius decentem earum mimuram ac temperiem egregie tuetur. Seholion. Quanta enim caloris ac frigoris in corpora solida a
que ac fluida potestas sit, mechanica, physica&chyniica experimenta latis superque testatum faciunt. I. V.
Quum purus ad temperatus aeris habitus sanitati sit amicissimus, causa in propatulo est, quare loca montosa, ediciora, praecipue orientalibus ventis exposita, &habitationes quoque rusticanae, corporis salubritati magnas suppetias serant. Loca enim altiora aurem tenui rem , magisque sincerum de intaminatum alunt, quoniam ibi crebrior ventorum perflatus Omnium eXhalationum impurarum colluviem diffundit ac dii spat.
Tempus vernale, quo temperatior solis aestus aerem calcfacit, salubritate omnibus reliquis anni partibus amtecellit. Seholion. Circa aequinoctium vernale animantibus summum ro-hur constare observatiaus. Hoc enim temporis tractuplices & reliqua omnis sere generis animantia suam produnt tacunditatem, semina & ova deponunt,& pullos excludunt, liquidis limo, ingentis, quo tunc temporis pollent, vigoris , indicio. I. VII.
Neque minus Majus ac September, caeteros menses salubritate superant, quoniam prae aliis singulari tempsrie dotati sunt. Sehollam obvia jam ratio est, quare tardarum passonuin curationes his mensibus optatissino cum successu instituam tur ; dc quare prauurvationis causa susceptae curationes,
adhibito venae sectionis, laxantium, aquarum medicatarum , acidularum ac thctrinarum usu, horum mensium favore felicissime evenianti Ratio etiam in aperto est , cur salivationes & curae mercuriales, in lue veneris an stetis, intra hoc temporis intervallum secundiorem dant operationem, & quare mutationes coeli inque aliena loca sanitatis ergo destinatae peregrinationes, id temporis cum insigni fructu suscipiantur.
Aer temperate frigidus, justo calidiori anteponendus est , quia corporis vires custodit, de intus quasi co clulis detinet. Seholion. Praestat itaque aeri subfrigido, quam nimis calido asisuefieri. Populi septentrionales, aeri frigido assueti, plus virium ac roboris pollident & corpore iunt longe la abutiori, quam qui regiones sub praecalida cassi inclinati ne sitas incolunt. Nimius eniin, qualis his regionibus familiaris est, solis servor, corporis flaccos eκurit & supra modum expandit, auctaque praNer naturam transpiratione, ingentem viribus iacit injuriam. Pervulgatus autem ac pessimi moris error est, cui obnoxiae sunt pleraeque matres. vel etiam mulierculae, quibus infantum cura commissa est, quando nimirum tenellos in continuo calore servant, & omni ex parte circumspiciunt, ne levi aura, vel aere frigidiusculo , afflentur. Unde accidit, ut infantes hac ratione mirum in modum debilitati,quando sub coelo libero versisntur, vel mitiis frigoris accessuin, graviter, M interdum non sine lae sone, serant. Laude hinc digma est veterum Germanorum consuetudo, quibus solenne erat, recens natos
infantes aquae frigidae, vel ipsis fluminibus immergere, non alium in finem, nisi ut corpora tenellorum, primis statim sub annis stigori assueta, constantius robur i
Dispiciendum est, ut eo inprimis tempore, quo cis bos , vel ibimum capimus, aere puro ac temperato seu
Nimirum cum cibis ac potulentis aerem in ventriculum & interiores corporis recessus ipsumque in s anguinem intromittimus. In somno autem, sub quo sangui-riis curtus per pulmones lentiori gradu sertur , eum aerem haurire praestat, qui elastica de expansiva qualitate imbutus est, ut tenuissimas pulmonum Vesiculas, ἀperque eas reti formi contextu serpentes Venarum ramu- . Ios,leniter coarctet & constringat, ne sanguis ac humo- - χres diutius quam par est, ibi commorantes, pulmonum obstructionibus, asthmala, vel etiam polyporum generationi M velificentur. Nihil itaque perniciosius est, quam cubicula vel alia quaevis loca incolere, quae nimis depressa de terrae vicina, vel intra ejus viscera conclusa jacent, de quae variis aquarum stagnationibus opportuna sunt. Neque minus eorum sanitas periclitatur, qui hyemali tempore lub aere praeter modum eκcalefac to, vel sumorum exspirationibus & sumis carbonum accensorum repleto, somno indulgent. Res vero p culi plenissina es, in eo conclavi somno corpus committere , cuius parietes calce viva non ita pridem incruGtati, vel luto recenter obducti sunt. Gravissimae enim inde passiones, ut asthmata & anginosae suffocationes, oriuntur. Uapidus denique de corruptioni proximus aer scorbulo & cachexiae mirum quantum lenocinatur.
Eorum sanitas in praecipitio versatur, qui intensiori hyeme in conclavi degunt, vel etiam somno conquiescunt, ubi carbones accensi sunt. Seholion.
156쪽
De aeris ad sani threm ulu . io s
Dici vix potest, quam periculose accensoriam car-horiiam sumus vitae ac sanitati insidietur. Testem cita-mias experientiam, quae pluribus hilloriis medicis tui,
ni Na , penitus confirmat, multos , alias integre valentes , a solo accensorum carbonum fumo, intra conclavo minus spatiosum concluso, osse jugulatos, vel inoctibus amplecticis , syncopticis , soporosis aut EpM Iepricis pathematibus, correptos. Qua de re legi potest judicium nostrum de noxa carbontim accensioriam. Neque aliud quicquam, nisi nimius carbonum solli- Iliam usiis, in caula est, quare peripneumonia, at lima siccum Se phthilis , morbi & Leodii, di Londini, en- clomii sint. Consulatur etiam Ramaettini Tr. de mombis artificum , ubi haec res dillusius pertractata repe-
Quemadmodum tempora us adr sanitati amicissimus es, ita intempcratus de cXcciiiva quadam qualitatepc scans,inexplicis biles cor tis inlepitati insidias struit.
Aer nimio calore servcns, qualis est circa solstitium aestivum, in sole meridiano, in locis calidioribus, ac
. ventis, maxime australi & orientali, regnantibus, humores corporis immodice attenuat ac raros facit, dumque pororum hiatus latitares reddit, inconspicuas dissatiotius nimis auget. Atque hac ratrone sanguinis parritie ilas lubtiliores, quae virium effectricus ac motuum opilicos tulit, plus jutio eliminat, gelatino: As vero, quae in corporis alimentum cedittat, resolvit, diis at, adeoque magnam in lucit dubili atem. Quare talis aeris flatus, quacunque fieri potes ratione, sugiendus est. Seholion. Quamvis aeris spirae corporis nostri poros inon se Eant, neque intimam cum tanguine ineant idcietatem; matoria tamcn c estis, aetherca, purii sina, in celerrimo motu constituta, caula caloris est , omnes, quamlibet durissimi corporis meatus de vitra, ut in thermo- metris videmus, penetrat, natalioque magis poros co poris animalis transit, ubi liquida eλpandit inque celerrimum motum intestinum rapit, ii qua humidae partes absorbentur, oleolae ac terreae magis acres salinae &volatiles evadunt. Unde in procinctu est ratio, quare
graviores morbi chronici, & passiones hypochondriacis oe arthriticis familiares, per toturn aestatis decursum sileant, & febres quartanae pertinacioris ingenii sponte
ab aegris recedant, calidiores vero regiones non adeo multum scorbutico malo inses entur.
Sub immodico igitur calore, somnus 6c quies co poris , abstinentia a potu spirituoso, qui humores adhuc magis exagitat, moderatio in labore, & in omnibus iis , suae aestum & ebullitionem inducunt, saluberrimo consi lio imperantur. Praeterea etiam potiones moderate frigidae & aliae omniaque humectantia succis c lore adustis egregium solamen asteIunt.
Frigus intensum, quale rigidissima hyenae a ventis orientalibus Se occidentalibus toti flatur, & circa Iolstitium vernale locisque polo uelico adjacentibus iam Iiare est, humores spistat, condentat, Vγros de capita tubulorum constringit, de humores ab ambitu corporis retro ad interiora urget, unde fieri haud aliter potest, quam ut sanitatem multis iisque gravioribus mactet in-Fommodis. . Soholion.
Mi stigidus iis praecipue corporis partibus insessus est, qu e parciori sanguinis a luxu perluuntur, adeoqueste dictis fripidis, netvosis, tendineis, 5bdomini inque
eo comentis inaestinis, ut & capiti ac ccrebro, maxime omnium vero pedibus borumque plantis, inimicus est; quoniam hae partes valde tendinosae ac nerveae sunt, de s nguis Per eas, a coide admodum rumotas, tardiori cui tu provolvitur.
Sub acri ac vehementi stigore hoc imprimis agendum est, ut habitus corporis contra frigoris saevitiain integumentis de luculento soco circumirecte muniatur, ut insus a Sc juscula calidiora, eaque omnia, quae moderatum sanguini calorem inspirant, in frequentem usurri
f. XUI.Αer superflua exundans humiditate corpori universo languorem inducit, humores accumulat, fibras motrices nimis laxat & resolvit, adeoque omnibus, quae pro lanitate lunt, excretionibus, Obicem ponit, eX quo sumina ejus in lalubritas nemini non esse potest puripi
Sub diuturna aeris intemptirie praehumida, qualis a Ventis occidentalibus & coelo immiti ac pluvioso Pr ducitur , maxime consultum ell, medicamentis spiria tuosis, videlicet vino, balsamo liquido de sale volatili
Nicoso, Vel motu corporis, languidiorem sanguitiis circuitum excitare, cuianeas exhalationes adjuvare, dc animi a ciliorum, praesertim intemperatorum, copia, a stinere.
Aur impuris, putridis, contagiosis ac metallicis eX-halaticanibus rescrius , vallis quoque modis corporis la besaelat integritatem. Convenit ergo tunc temporis abstinere a jusunto , quoniam in jejunis vehementior est inspiratio, die aer pitinius ad interiora admittitur- Prastat vero panem butyro illitum, vii insusum calidum Theo, Comee &c. misi utitiis holis assumere.
Tandem vero nulla res sanitati majus cietrimentum essest, quam subita aeris, praesertim calidi in frigidum,& frigidi in calidum, miat alio.
Autumnus, praesertim mensis October ac November, ac Veris principium, non aliam ob caulam tot conferta morborum omina producunt, quam ob repuntinam & stequentiis uin coeli ac tempestatum muta
SPholion. Aeris mutationes nostris tumporibus vix exactilis invectigantur, quam thermometris, barometris de hygr metris, cum cura & ad amui sim elaboratis. Siquidem barometra aeris graVitatum ac levitatem, thei mometra caloris ac frigoris, hygrometra divorsi,s humiditatis Se siccitatis gradus, hauci sallaci indicio nobis manifestant Atque ideo conveniens eorum ullis omnibus ac singulis, qui tuendae limitati invigilant, maxime vero medicis, commendandus est. Nullo autem anni tempore tantas coeli de aeris mutationes, quam autumno, hin, rum instruinenlotum ope animadvcrtimus
I. XXI. Subita actis calidi in frigidum & frigidi in calidum
mutatio, in lolidarian parti una tonum mirifice injuria est , & praecipue salituosas cutis eXcretioncs rc moratur, unde catarrhi, anhritidos, rheumatismi, harmorrhagiae& humorum corruptiones, largo froventu pullulant.
Ouoniam omnis lubita aeris in alium habitum itansi
157쪽
formatio, cum insigni sanitatis nostrae periculo conjuncta est, omni ratione dispiciendum est, ut, ubi corpus nimio lotis aestu lub aestivo tempore incaluit, nocturnum de vespertinum frigus cane & angue pnus fugia
Aer frigido humidus 8e variis vaporibus insectus, in poros corporis nimio calore expansos se altius insinuat, de imprimis in partes nervosas vim suain hostium exierit. Seholion. Pessime profecto sanitati consulunt, qui die serventissimo eκisente, loca frigida de humida temere su eunt, vel noctu ibi obambulant, aut lub aperto aere somno merguntur. Nullibi autem locorum homines magis contra diaeteticam legem hanc impingunt, quam in Italia, ubi plures hoc sanitatis praeceptum floccipe dentes , grau illimas corporis noXas sibi contrahunt.
Deinde sanitatem in gravissimorum morborum aleam Committunt, qui hiemali tempore ex loco frigido, in valde calefactum conclave se recipiunt, quippe quo errore catarrhosas ac pertinaces capiti suo accersunt de- suxiones. Praulat itaque, interposito quodam temporis intervallo, fricus cuin calore commutare.
Corporis integritatem in summum discrimen adducunt , qui membra acriori frigore tacta de quasi ambusta, excestivo calori committunt. Seholion. Tristibus docemur exemplis, membra ab inclementia frigoris hesia, accedente nimis calido aere, quadam quasi corripi sidcratione ac prorsus emori, non lucus ac Vegetabilia, quae hac ratione celerrimam piauedinem subeunt.
Sub statu itaque aeris inaequali & crebra tempestatum mutatione , nihil magis simitati patrocinatur, quam adhibita in cibo ac potu temperantia. Si enim unquam, certe tunc temporis, nimia ciborum repletio atque ebrietas summum corpori intentant periculum. Praeterea eo nitendum est, ut sol meridianus, matutinum ac vespertinum stigus, Sc stagnantium aquarum exhalationes , circa aequinoctia imprimis, quam fieri potest diligentis lime evitentur.
De salubritate ρο infalubritate essul 'ntorum.
I. I. Corporis humani integritas convenienti sanguinis
ac humorum copiae & qualitati, ceu fundamento superstructa est; unde sicile apparet i omnia ea, qua justam humorum temperiem & quantitatem tuentur, sanitati praesidium ferre, quae vero his adversantur, insalubria habenda esse. Seholion. Sanguis enim temperatus ac decenti gaudens quantitate, commodissime in Orbem circumactus de ab om nibus alienis particulis hene depuratus , nutriendis partibus ac viribus Quendis optime intervit verumque vitae thesauruin con1tituit.
I. II. Sanguis temperatus Ze benignissima indole dotatue,
motuque, qua progressivo, qua intestino, qui per in
tegrum vitae curriculum perdurat, non modo contine
ter consumitur, sed Se intemperatam indolem induit, inque impuras de excrementitias sordes degenerat Selolion. Adstipulatur experientia, eorum sanguinem, qui di, turnam inediam perpessi s unt, in excrementa falla aebitiosa, quae per alvum, urinam & sudorem ejiciuntur, conVerti, imo gelatinosum suum ac dulcem habitum prorsus deponere, unde accidit, ut humorum massa ni mis fluxilis de resoluta, partium nutritioni inepta eva- dat. Quae res longe liquidius apparet in selaribus con tinuis Se hectica, quorum morborum indoles ita com parata est, ut breVi etiam tempore praesentes in corpore succos consumant, de temperat illimos humores in effoeta, salsa, ac biliosa excrementa transi nutent. Praris. terea etiam labor ac corporis exercitatio, quoniam sanguinis motum & intestinum Sc progressivum auctio. rem reddunt, exundanti humorum quantitati multum
detrahunt, id quod plethorici non sine insigni sanitatis
Quoniam sanguis jugi motu, qui vitae auctor est, continuo consumitur, inoue inertem dc excrementitiam massiam fatiscit, quae solidas partibus nutriendis, de subtilissiino fluido, quod corpori sensum ac motum praestat, reparando plane inidonea est, penitissime exinde conficitur, si vita ac sanitas perstare debeant, temperatos hos motus sire ulla interinissione esse instaurandos, de novos subinde succos in eorum locum, qui per
excretiones e corpore eliminantur, substituendos.' Scholion.
Obvia igitur est ratio, quare homines perpotua in gustione 6c egessione opus habe. ni. Sanitas enim diu antegra esse haud potest, nisi egessione deporditorum humorum jactura aliorum ingessione resarciatur.
Tam alimenta , quam potulenta, amissos humores restituunt, si convenienti temperie gaudoiat. Adeo que in hunc censum omnia ea referri debent, quae con Venientem cum sanguine naturam de mixtionem ha
I. U. Sanguis Se humores benigni, qui nutritioni in serviunt , temperati sunt de gelatinae instar ex partibus
terreis tenerioribus, aqueis de oleosis mobilioribus, invicem exacte mixtis, constant. Hinc omnia alimenta , quae succum temperatum gelatinosum in snu suo recondunt, generando sanguini maxime accommodata sunt.
Carnes juniorum animantium, eorumque succi &juscula, praelertim bovinae, vitulinae ac vervecinae , c piosam gelatinam fovent, de hanc ob causam inter ea alimenta, quae sanguinem celerrime ingenerant, pri mum locum sibi vindicant. Omne gallinarum de cinlumbarum genus, cum pullis suis, nutritioni quoque est accommodatissimulo, quia gelatinam lubtiliorem, licet parciorem, praebent, quam carnus. Seholion. Notatu digna res est, quod munda animantia, qui hus in sacrificiis olim tesse Mose Israelii a suerunt usi , sint maxime illa, quae salubritate de bona nutritione prae ceteris se commendant, de succum gelatinosum nu tritium 'praebent.
Iustula, ex gelatinosis carnibus pro viribus roborandis
158쪽
De 1alubritate de insalubritate esculentorum. io 7
cta Parata, non sine ratione iis exhibentur, qui per la gas haemorrhagias ac febres nimis ae liuosas ingentem sanguinis jacturam secerunt. Hesiuines ac populi, qui e siriodi gelatinosis alimentis fruuntur, quos inter Galli classem ducunt, & largiores, & crebriores sanguinis missiones molius serre possunt, quam illi, quorum palatum ejusmodi cibis non adeo multum alliaetuiri est.
Chylus proκimam sanguinis materiam constituit, Minnulsionem quasi naturalem refert , quae ex partibus oleosis temperatis , insipidis, aqueis Se mucilaginosis composita est. Quare alimenta, quorum mixtionem partes chyli aemulie ingrediuntur , nutriendis partibus, ac sanguini ingenerando, perquam idoneas. IX.Lae , quod nihil aliud est , quam chylus, omnibus
aliis, respectu nutritionis, antecellit & universale alimentum constituit. Scholion:
Atque eam ob rationem lac non modo insantibus, sed aliis etiam persectioribus animalibus , primum alimcntum suppeditat, ut corpora corum citius adoleΙ-cant & celeriter robur ac maturitatem conlequnntur. Cibus enim solidior & compactioris naturae, qui ventriculo negotium sacellit, tenellis corporibus minus quadrat, quoniam ventriculus ac intestina non tanto robore instructa sunt, quod ad solidorum ciborum, de solationem, expulsionem, nucellario requiratur. Exinde autem nertini non perspicinim evadit, quare nonnulli populorum , imprimis autem Helveti, qui laeunice in deliciis ejusque usum sicquenti: limum habent,
in tantam excrescant corporis proceritatem, ut viκMIlam Europaorum gentem dignitate corporis habeant si aperiorem. Plinius, Tacitus, Iusinus, Caesar, IIustius memorant, solo lacte multos diu vixisse , Se Galenus Lib. V. de Sanit. tuend. cap. I. mentioncm iacit viri, qui ultra centum annos vixit solo lacte nutritus. In Hollandia de locis septentrionalibus, in Frisia quoque, multi solo potu lactis loco cercvisiae contenti sunt. Et Ουidius Lib. IV. Fastor. scribit: L.icte mero veteres usi menior mutir ct herbis,spoute suas 3ttas te ra ferebat. X. sibi admixtum habet, quod ventriculo valde amicum est, vimque lucci sermentelcibilis ac lal; vatis solvenietuacuit atque exaltat. Quemadmodum alatcm non unum idemque frumenti genus est, ex quo punis conficitur; ita alius alii salubritate antecellit. Uptimus & valentillimi alimenti panis ex farina secatina sicca, non adeo candida, sed cui adhuc tenuiores sursures admixti lunt , cum sermento paratur. Teste enim analysi chymica, nigricans, groslior Panis, plus olei, quam canuidus ac de Iuratus, per destillationem elargitur, gratiorem quoque odorem spargit, longeque. magis vires instaurat. Vid. Programma nostrum de Panegrossiori H es alico , Germ. Pompernithel. Qui vero Ex horduo, avena, Dumento Turcico, oryza, vel etiam eκ glandibus aut castaneis paratur, oneri eli ventriculo, nec tanta vires reparandi facultate gaudet.
I. XII. Ova, quoniam delibatissimum gelatinosae ac pellucidae lymphae florem continent, quae proximam uiatriti nis materiam constituit, celerrimam partibus alimoniam praestant. Scholion. ova celerrime nutriunt, si mollia ac recentia suerint, juxta scholam Salamitanam: Si sumas ovum, molle sit atque novum. Vitellus plures unctuosas , pingues silphureas partes fovet, albumen vero humidas habet ac mucilaginosas, seroque sanguinis conformes, ade que si ullus cibus, hic certe , universalis est, de liqu rem imprimis seminalem auget. Convenit autem ma xime , ubi corpus largiori sanguinis profusione, vel kbre Consumtum , celeriorem nutritionem desiderat ;quare etiam Tamtid iis , quibus sanguis h vena millus est, ova lorbilia commendat. Praecipue tamen senibus conducunt, qui bono nutrimento, de quod tacite a vem triculo subigi potest, indigent. Eκ adverso eorum usium in illis improbamus, qui primam regionem bile, vel acidorum humorum colluvie repletam habent; eo quod corpora impura quo magis nutriveris, eo magis laetcris; Sciendum vero, quod recentia exinde cognoscantus, si lumini opposita polluceant, te sorti igne cocta, lac Cum adhuc liquorem cusOdiant.
Caseus de butyrum universale & praestantissimum
Omnia semina temperata, quae succo lactisorini turgent , ad nutrientium classem referri debent.
Hinc sua luce radiat ratio, quare omnis generis menta te semina, ut hordeum, triticum, avena, i cale, sabae, pisa, amygdalae, castaneae, nuces pineae, pistaciae, oryza, amylum, frumentum Saracenicum, Dumentum Turcicum , animantibus alendis quain maκime sint opportuna, de quare sarinae ex frumento paratae inque panem coctae, inter alimenta principem locum obtineant. Et hinc nemini potest esse absconditum , cur homo solo pane de aqua vitam tolerare pollit.
Panis inter reliqua alimenta principem locum tenet, nec facile eo sine lanitatis detrimento carere possumus. Ejus usus omni t pore, aetati omni ac temporamento accommodatus est, ideoque recte universale alimentum vocari potest, neque carnes ci alia, sine pane, lacile asissimi possunt, quippe quae sibi relicta nauteam creant. Seholion.
Panis textura cum sanguinis de succi nutritii indole insignem alit conserinitatem, siquide' partes teinpexatas oleosas de mucilaginosas, lat etiam subtile aciduim.
ejus oleosas, hic vero mucilaginosas ac terrestres paristes continet, facile apparet, haec duo, frauertim sane de aqua accedentibus, pra stantii iiivum de universale prae here nutrimentum, orenique tempori, vitae generi ac temputamento consentaneum. Quo vero recentius est but rum, eo gratius uti magitque limitati conducit. Diuturniori vero tempore foedum die iniucundum raniscorem contrahit. Nimius clus ulus, libras ventriculi relaxando , ejus tonum labefactat de nauteam excitat. Caseus butyro adjunctus etiam Valide nutrit, nota tamen nimis recens, nec nimis vetus csse debet. Ille unimventriculum onerat de alvum iacile obstruit; llic vero acri sapore,& foetido odore imbutus, acrimoniam Seimpuritatem humorum augere solet.
Quemadmodum sanguis de succus nutritius orniteς que corporis partes ex tribus elementis sunt coalitae, nimirum I. sulphureo, oleosis, de inflammabili, II terreo alcatino subtiliori, fixiori tamen, III. in aqueo : hae alimentorum genera & facultates ad tres etiam has classes commodissime referri posΙunt.
159쪽
Seholion. Haec triplicis generis alimenta, probe inter se mixta& lociata, demum succum nutriendo corpori idoneum
Sulphuream partem maxime corpori largiuntur animali . eorumque carnes, praesertim assae; ubi tamen notari meretur, quod animalia sera ac sylvestria, domessicis ac cicutibus, hoc reflectu antecellant.
Animantium carnes plus olei subtilis fovere, quam vegetabilia, vel exinde clarum ac perspicuum uVadit, quoniam tempore aestivo celerrimam subeunt putredinem , & ingentem foetorem spargunt, quod in veget bilibus haud quaquam observatur. Seholion. Vegetabilia in mixtionem suam admittunt acidum, adeoque eorum oleum magis est temperatum, herbis c lidioribus exceptis. Animalia vero a mixtionis tuae comsortio omne acidum proscribunt, omnesque corvin partes destillationis ope oleum subtile ac sal volatile sundunt. Hoc autem oleum intestinuin calidum de sermentativum sanguinis motum praecipue excitat, dc Penetrantissimi festoris originem praebet.
Carnes assae, ex animantibus scris ac Volucribus desumtae, sanguini majorem levioris sulphureae substantiae copiam, prae carnibus elixis & a domesticis animanti bus petitis, elargiuntur. Seholion. Caro serorum animalium de volucrium procul omni dubio levior, subtilior magisque oleosa est,parciori vero mucolle & gelatinosae materiae quantitate gaudet, eam inpriinis ob rationem, quia animalia sylvestria vehementiori morii corpora exercent, vitamque sub coelo libero ac puriori degunt, & cibo sicciori nutriuntur. A cedit , quod ipsa assatione multum humiditatis evap ret, unde Olcosum principium eκ admixtarum partium vinculis evolutum & mediante igne exaltatum , lui juris fit & prae reliquis eminet partibus.
Alimentis, quae humidam partem sanguini Denerant,
ex animantibus pisces,& ex vegetabilibus olera ac temperatae radices , neque minus fructus quidam ex horaeis, accenseri debent.
I. XIX. Pisces destillationi subjecti multum phlegmatis, parum olei, pauxillum vero talis volatilis, praebent. Seholion. Quoniam pisces saltem de exiguo oleo ac sale volatili participant, ideo non tam facile in putredinem ruunt, eamque ob rationem in febribus non tam insignem,
quam carnes, noxam aliarre solent.
Ad tertiam alimentorum classem, quae sXiorern ac terream sanguinis portionem custodiunt, Omnis generis accedunt frumenta, ut sunt panis genera, oryza, pisa, labar, lentes, castaneae, amygdalae, fructus cacao, caseus & reliqua divorsi generis panificia. s. XXI.
Ex dictis nullo negotio confici potest, ea saltem alimenta, quae temperio gaudent Sc proxime ad chyli &sanguinis similitudinem accedunt, nutritioni corporis
. I. XXII. omnia igitur, quae 1 chyli & sanguinis natura Mindole recedunt, vel plane aliena sunt, alendis partibus
Omnia, quibus nimium acidi inest , minus nutrit o ni quadrant, quia lac & sanguis acidi consortium respuunt, quippe quod indolis a sanguine prorius diverse est, & humoribus vitalibus coagulum inducit. Seholion. Haud obscura jam osse potest ratio, quare nimius ac tariorum, fructuuin horaeorum, praesertim qui adhuc crudi nec satis eκcocti sunt, ut & aceti, cerevisiae acescentis, & vinorum, quae acido abundant, usus, sanit em insilniter amistat. f. XXIV. . Nullum sal, cujuscunque etiam generis sit, in sanguinis , chyli & lactis mixtionem admittitur, quare omnia salia, & alimenta nimio sale condita, corporis nutriti
Sanguis & chylus nunquam cum spirituosis ineunt societatem, sed potius ab iis faciunt divortium, unde in proclivi est judicare, quantum detrimentum a copioso eorum usu de sanitas de corporis nutritio patiantur.
Dulcia, mellita & saccharata nullam quoque cum sanguine de chylo convenientiam habent, sed ab eorum textura plane dissident; siquidem eminenti sapore imbuta sunt, quo tamen sanguis, chylus & succus nutritius
destituuntur. Seholion. Quamvis dulcia temperata partium gaudeant miXtura, adeoque nutritioni quodam modo idonea videantur,
quoniam tamen dulce est sal sui generis,quod in aqua lique icit, hinc partium substantiae apponi haud potest, liquidem ab humido praeterlabente flatim solvitur.
Alimenta, tuendae sanitati idonea, non tantum materiam laudabilis succi in se reconditam habere, sed bene etiam 1 ventriculo dissolvi debent. Exinde necessa rio sequitur, ea ciborum Senera, quae ob duram 8c compactiorem texturam dissolutionis negotium facessunt, non adeo sanitati esse congrua.
Carnes animantium aetate provectiorum, insumat salitae, ova indurata, Zc omnis sere generis pisces m ni , neque minus panis groluor secunciarius, ob rigidi rem magiique implicitum, quo gaudznt, partium comtextum, dissiculter a ventriculo expugnari inque succum de sanguinem converti possunt. Seholim. Ejusmodi cibi duriores, ut intricatior eorum nexus disjungatur, multum caloris, copiam semientalis de s livalis lymphae de ventriculi robur desiderant ; adeoques non nisi robuilis corporibus, dc quae motu exercentur, conveniunt. Quam ob rem populi earum regionum , quae versus septentrionem spectant, ut Sueci, Norv v
gi, Lappones, Finni, Uenphali ac Pomerant, ab ejus.
modi ciborum frequentiori usu non facile laeduntur, quippe quorum Ventriculus cum ab ipsa natura, tum etiam consuetudine firmatus , compactiora haec alimenta levi negotio atterere ac conficere potes.
160쪽
De salubritate & insalubritate esculentorum.
Eκ vegetabilibus radices, fructus ac herbae, praesemrim si crudae & ante quam debita coctione emollitae fuerint, assumantur, ventriculo in solvendo laborem exhibent; quoniam fibrosior eorum textura aegre discerpitur.
Alimenta ex vegetabilium regno petita eam quoque ob rationem oneri sunt ventriculo, dum multas flatuleritias producunt, quae primas vias variis turbis ex gitant. Gholion. In hunc censum transcribi debent omnes fructus ho- rara crudiores, pisa, fabae, napi, rapae, bulbi, brasIicae species , allium, cepae, raphani, acetaria ex lactuca va-xiisque herbis parata, pira, poma, pruna, mulsum, mel, mustum & omnia dulcia, quocunque etiam nomine Oniant. Horum enim ea est conditio, ut facillime subeant sermentationem, Vel etiam acorem concipiant, M ob viscosam suam tenacitatem in halituosos vapores
Tenaces ac glutinosae animantium partes, quarum in numero sunt ventriculus, intestina, lienes, renes, rostra, vulvae, aureS, corium, ungulae, diffficilioris quoque sunt solutionis, nec menstruo ventriculi promte
Pinguia difficulter a ventriculo subjugantur; accedente enim acido, quo praesertim vegetabilia scatent, in
coagulum abeunti. - . Scholion.
AIcaIinum liquorem desiderant pinguia, qui implexam eorum compagem dc coagmentationem optime recludit ac disjungit. Quare, ne pinguia ventriculum aDfiigant, suffciens bilis accedat necesse est. Quando onim acidum ventriculi pinguium solutionem aggrediatur , halitus Se ructus stilphurzi ardentes exsurgunt, qui fistulae cibali molestam creant.
Quo viscosores magi ue rancidae ac vetustae sunt pinguedines, eo pejoris sunt indolis. Meliosi se modo habent recentiores & quae facilius solutioni obtempe
Elucet exinde ratio , quare pinguedo bovina , si cibi
cum ipsa coquantur, non aeque noceat, ac Vervecina,
hoedina, suilla & anserina. Patet quoque causa, quare
omnes carnes sumo duratae ac Vetustiores, ob rainc
inem, quem pinguia procedente tempore contrahunt, ut & lardum, quod stuin flavumque colorem duxit, tuendae sanitati neutiquam consentanea haberi debeant.
Ut nutritionis negotium rite expediatur, crustae intestinorum villosae oscula chyli liquorem imbibere & ad sanguinis massain transvehere debent. Quare Omnia, quae cribrosam hanc tunicam obfruunt, vel plus jusso constringunt, non sine aliquo sanitatis dispendio assu
. Seholion. Quoniam effoeta alimentorum massa, a qua chylus jam separatus est, motu intestinorum expansvo de constrictorio, per tubulosum eorum canalem foras ejici de-het, propterea obvium intellectui est, quam ob causainsanitatem ostendant alimenta, quae intestinorum volumen aegre trajiciunt, quae eorum motum suae inant,
tonumque & robur instingunt, salutarem alvἱ excretionem stipprimendo.
ρ. XXXV. Acida, constringentia , mucida, glutinosa, viscosa,
austera, coagulo sacile obnogia, eam imI rimis ob causam sanitatem oppugnant, quia intesinorum tonum l hes iant, & hac ratione imi ediunt. quominus superfluae ciborum foeces per inferiora eliminentur. Seholiou. Hanc insalubritatis notam incurrunt omnes fructus h raei de immaturi, pira, mala cydonia, panica, mespili, fructus acaciae & myrtillorum, panis bis coctus. crusta panis, Panis mucidus, durus ac grossior, vel calide su no extractus, Omnia sarinacea, pultes ex pisis, fabis, lentibus ac milio paratae, placentae ac ranificia non satis subacta ac scrinentata, calcus in nimia quantitate al- simius, lac ovillum, omniaque lacticinia & pinguedines , quae Omnia noXam inserunt insistatorem, vino, vel acidis, vel potionibus frigidis, simul liaintis; ita enim in firmum coagulum densantur, quod intestinorum tu nicis immobiliter infixum, tenuisti morum Vasorum capita spisso lentore incrustat, unde uber flatuum 5e lysmorum p Vcntus est.
Alimentoriim insalubritas vel ex eo aestimari debet, quando ventriculi vim serinentativam oe tolutricem instingunt , dc ita generationi cruditatum favent. Scholion. Fementalis succi aetionem enervant omnia pinguia 'oleosa, praedulcia, mel, mulsum, uvae recentcs, liuetus horaei, ficus virides ; omnia quoque legumina, sarinacea, pultes ex milio factae; neque minus omnia tepida , Olerum radices fibrosae, calcus 6c lac coactum ac se lidatutn;quae omnia Ianitati eo insensiora sunt, quo in jori quantitate jel uno ventri ingCruntur.
Omne acidum omnisque putredo corporis vitali coninservationi valde adversantur, hinc alimenta, quae in vel triculo facile acorem aut putredinem concipiunt, insalubrium numero jure meritoque adscribi debent. Seholion.
Acidum primis viis pariter, ac sanguini hostile & inimicum es , siquidem bilis halsamicam Ec alcatinam indolem destruit, succo citylolo coagulum inducit alvique excretionem moratur. Deinde acidum sanguini assusum cum a i spillitudinem dc coagulum disponit,un de humorum stagnationes viscerumque inseretus traviores proveniunt. Putredo Vero,intra primam regionem
concerta, latius a. 4 intcrior . corporis I enutralia sertiens,
succis, elitni optinae indolis, exitiosam labem astrieat Cibis vero, qui ex diuturniori mora facile in I rimis viis
acescum, annumerari debent omnes fruetus horaei lac mel omneque pistori uin opus , dulcia vari que peneris vina, mustum, multum di panis formentatus. Et qui in celerrimam Iutredinem ruunt, quando diutius in Irimis viis subsistunt , praecipue sunt concs elixae . Nulla enim alimenta facilius, quam carnes, in putredinem inclinant. Quare non sine ratione natura in omnibus morbis acutis dc ubi corpora variis impuritatibus ropleta sunt, sponte a carnium ulu abhorret, cujus insitutum laudabiliter adjuvant medici, qui aegris juscula nutritiva interdicunt. Hujus generis enim alimenta putridini , quae formalem malignitatis causam constituit, mirum quantum velificantur. Unde in peste & morbis populariter grassantibus a carnium esu abstinere consultum est, quo tempore acidula, quae putredini admodum inimica sunt, operam plane insiSncm praestant. Hoc