장음표시 사용
171쪽
est, qua sanguis, ex liberestori victu ac motus intermi sone, plenius & redundanter in corpore collectus, per venas luemorrhoidales, statis quibuidam temporibus, imprimis autem vere M autumno, salutarem prorsus in finem foras cjicitur. Seholion. Haemorrhoidalem fluxum plerumque patiuntur plethorici, qui exinde haud exiguum levamen sentiunt; quam ob causam quoque salutaris laec sanguinis prosu-so a Gcrmanis latis lillendida appellatione, Hegisldene Ader , insignita est. Adeoque provideri oportet, ne utilissima haec languinis depletio ulla ratione intercupiatur.
Sanguinis, quamlibet sinceri ac laudabilis, per anivenas rejectionem, ingens corpori afferre emolumentum, vel cx eo I .iruin ac peripicuum Evadit, quia homines,
salutari hoc fluxu turbato, Vel penitus suppresso, gra- villimis subinde ramonibus corripiuntur. Scialiou. Oriuntur inde chronicae & periculi plenae aegritudianes , hydropes, at .hri .ata, apoplexia, aphonia, tormina Ventris, ex plura cjus generis incommoda, quaesblei nos languinis evacuationes lut pressiis Hesio pede inse
Natora alias quoque exquirit vias, quibus se nimia sanguinis abundantia exoneret; siquidem in puerili ac juvenili aetate, ut plurimum languinis per nares profu
Sanguinis per nares fluxiones teneriori aetati familiares sunt, ac saepe salutaris criseos vicem sustinent, quae etiam interdum ad provectiorem aetatem usque continuantur. Hinc liquidii sime apparet ratio, quam ejus modi languinis profusiones, niti homines in apertum sinitatis ac vitae discrimen addiicere velimus, nunquam sufflaminari aut plane intercipi debeant.
meque vero solum providentia naturae accidit, ut superabundans languinis sinceri copia e corpore proscribatur, sed eadein quoque tales adornat motus, quibus superfluam serosi humoris quantitatem sanguini Uetrahit. Seholio I.
Non raro evenit, ut homines exundante sero repleti, per aliquot dies alvum fluxam Didoque molliorcm ὐκ- Periantur, quae tamen copiosae dejectiones eorum sanitati admodum Opportunae ac fructuosae sunt. Hinc neutiquarn ratione destituitur Celsi hac de re iudicium, quod Lib. II. cap. q. hunc in modum proponit: una diem
re alvum , quin o pluribus, saepe pro valetudine est, modo alis febris, O intra sepimum diem conquiescat.
s. XXXIV. Quandoque etiam seri salsi superfluum largius per
urinam ejicitur. Sebosiou. Notatu digna sunt, quae hac de re tradit Sanctorius P. r. aph. 6ς. 66. corpora, inquiens, sana ct moderatisinno victiι utentia, Antulis mensibus fiunt ponderosiora , ita , ut ad aetas libras pondus crestat. Redeunt altim v ad consuetum pondus circa finem mensis ad ii far mulierum, facta eris per urinam paulo cost 'osi ren3 π turbidiorem , pra cedente capitis gravidi ate, vel corporis I μι dine, quae paula copios. ori urina s parma , priniuiμ sedantur.
Est etiam solennis salsi seri evacuatio, quam natura vernali & autumnali maXime tems Ore, per nares asperamque arteriam in catarrhis, coryza ac tussi instituit. Seholiou.
Praecedentibus enim corporis gravitate, horrore ticalore, quasi febrilem in modum aucto, ingens scri copia , saepe per aliquot dies, cum insigni sanitatis alleu, mento , ejicitur.
In quibusdam natura certo noctis, Vel anni tempore , copiosum sudorem amat effundere; quae tamen e Dcuatio nullam post se relinquit lassitudinem , sed potius viros mirifice erigit.
Ad salutares naturae excretiones referri debent crusa infantum lactea, tinea capitis, scabies, purpura, in sceminis fluor albus , quibus se natura ab humoribus excrementitiis, salsis, acribus & corruptis vindicat. Scholion. Recensitae excretiones in se neutiquam insalutares appellandae sunt, dum corpus a pravis humoribus liberant. Hinc nemini non potest esse perspicuum , quam graves ii committant errores, qui lias evacuationes eX- ternis confringentibus cohibere moliuntur. Siquidem materia, a qua omnis mali origo defluit, retro in corpus verta, longe graviores symptomatum exacerbati nos producit.
De motu optimo sanitatis praesidio.
I. I. Nihil est, quod utilissimam superflui & nocentis limi di perspirationem tam egregie j et, quam
motus corporisque exercitatio, qua tuendae lanitatis vix praesentius datur auxilium. Seholiou. Ad sanitatis conservationem maximum momentum habCnt excretiones, quarum princeps est insensibilis perspiratio , id quod in sit perioribus fule deductuin est. Quum vero intensibilis perspiratio, secundum Sanctorii
calculum, plus intra diem evacuet, quam reliquae excretiones OInnes e corpore evehunt, hinc magnam ejus vim esse, cum in tuunda sanitate, tum in morbis arcendis, recte colligitur.
I. ΙΙ. Perspiratio a sanguinis circulo dependet, quare quae
illum vel celerem reddunt, vel tardiorem, ea salutarem 1 ihanc evacuationem vel augent, vel minuunt. Seholion.
Tubuli subcutanei excrementum halituosum sals sulphureum a sanguine segregant, idque per cutis mea tus 1 corpore divellunt. Quo major itaque sanguinis ad culaneum hoc colatorium affluxus est, eo major quoque eopia halituosi seri vitalibus succis detrahitur. Quo lai guidior vero sanguinis appulsus est, co minus etiam so cernendae materiae suppeditatur.
Sub motu musculares pantium fibrae stringuntur, uinde accidit, ut fluida majori nisu impulia, citatiori cursuPer
172쪽
De motu optimo sanitatis praesidio. Istr
per Vasa progrediantur. Quo frequentior ergo & c piosior sanguinis est per vasa ad cor affluxus, eo major fit hujus expansio, quo major ejus expansio, eo validior contractio 1hblequitur , quare dum sanguis sanguinem trudit, universa humorum inassa vehementiori cursu Per vasorum alveos devolvitur. Seholion.
Quum diastolem excipiat systole, & haec illam vice
versa subsequatur, causa in aprico est, quare una saltem corporis parte Vehementius commota, circulus sanguinis in universo corpore intensior fiat id hoc calore per fundatur, ipsaque perspiratio promptius succedat.
Motus ac labor, quo sanguinis in orbem progressum vehementius intendit, eo magis transpirationi velificatur eamque depressam excitat. Soholion. Motum ae laborem sanguinis circuitum accelerare, inter alia testatur calor, qui eo plus increicit, quo rapidius sanguis per vasa sertur. Iam vero tam notum est, quam quod notissimum, calorem amotu sanguinis, cum progrenivo , tum intestino, auctiori proficisci. Testes sunt febres, quibus ob celeriorem sanguinis circulum, quem pulsuum celeritas indicat, admodum intensiis calor adjunctus est. Praeterea quotidiana experientia nos docet, Bigoris hyberni nevitiam vix sensum imprimere
corporibus, quae laborioso motu eXercentur.
Motus, quia sanguinis circulum auctiorem reddit, eum non ininio attenuat, multasque serdes ex humoribus detergit, sed vacillantem quoque appetitum excitat, vires collapsas erigit, & tam animo, quam corpori, vigorem conciliat. Seholion. . Per ipsam experientiam satis mani sessi sunt insignes effectus, qui ex motu in corpus redundant. Neque vero eximii l ii enectus aliunde, quam ab auctiori languinis & humorum circuitu proficiscuntur. Motus enim humores non modo tenues ac fluidos reddit, sed eos quoque in ventriculum ac digestionis ossicinam impellit , inque omnes musculos ac fibras motrices copia majori insinciat; hinc appetitus acuitur & robur corporis
insigne aragmentum capit, id quod a si ciente boni sanguinis influxu maxime dependere, in physiologicis jam satis superque demonstratum est. s. VI.
Aucta transpiratio corporis groitati multum detrahit, quia magna humorum quantitas distatur. Seholion. Praeclare Sanctorius Lib. de Motu θ suiete f.9. exerritio , inquit, eo ora leviora sunt; omnes enim partes, praecipue musculi ect ligamenta, motu ab excremeruis purgantur , perspirabιle ad exhalationem praeparatur, ct spiritus tenuiores fiunt. g. VII.
Non datur praesentius ad tuendam sanitatem morbosque avertendos motu de exercitatione corporis remedium Seholion.
Homines laboribus dediti 1 multis gravibus ac chr nicis passionibus, calculo, podagra , arthritide, quari na, malo hypochondriaco, cacheκia, scorbulo, hydr pe plerumque immunes degunt. Nihil masis enim sanitati adversatur, quam diuturna quies ac vita sedentaniae H manni Oper. Tom. I. ria cum humidi desectu; cui si quis se totum tradit, facillime ejusmodi morbis corripitur, qui ab humorum
copia aeque, ac impuritate, eorumque stagnatione, timsuctu de obstructione in visceribus suam originem trahunt quorum tamen omnium praeservatio quam in xime in motu quaerenda est. Motus enim exundanistem humorum copiam consumit, cosque ab excrenete titiis sordibus probe depurat. Deinde fluiditatem i:umoribus conciliando eosque sortius per vasa impellendo, tenuissimorum tubulorum alveolos aperios servat, quibus occlusis , conserta morborum agmina prod ucumtur. Denique etiam subtilitatem ac spumescentiam L moribus scenerat de lolidorum robur instaurat, unde
universa corporis narura a motu roboratur.
Motus aliorum remediorum viribus, in custodienda sinitate morbisque profligandis, longultae antecellit. Scholion. Motus sane universalem medicinam conssiluit, neque eo excellentius datur in rerum natura remedium, a quotam eximia prorsus beneficia in corpus humanum redundent ; siquidem omnes propemodum evacuationes, citra ullam virium jactura in , mirifice promovet. Quod intelligens Galenus Com. XI. s. 3. exercitatis , ait, sumplet purgationem vitio Aorum humorum, qui in corporis
profundo sunt : Cui tuffragari videtur siepe laudatus
Sanctorius. qui De. cit. sic prodidit: Si homines ex meitio ac labore uterentur, carere posent multis med ciro medicamentis. Atque hinc Verulamius Lib. I fiet
de Augment. Scient. cap. t. monet, vix aliquam iit morbum inclinationem inveniri, quae non exercitat oue
quadam propria corrigi possit. Dicente enim Aυ em na Lib. I. F. E. N. cap. I. posent homines , si debito
tempore exercitio ac labore uteremur, omnibus mediacis earere ct medicamenetis. Quam ob causam iacminem tenere dchet admiratio, quare motus ipliim qu que animum inicere possit. Quum enim motus in universo corpore insigniter salubres producat effectus, fieri non potest, quin ipse quoque animus ob intimam, qua corpori conjunctus est, consociationem , aliquid mutationis inde sentiat. Hinc satis recte Platinus Lib. de tuend. Valetuae pag. Iqs. scribit: Stomachus motu , in quo calor mes, ad appetitum excitatur, O mens ad coenitionem rerum occultarum O mirabilium celorior se acutior redditur. Mirum quoque es, inqu tPlinius epis. 6. Lib. I. quam animus agitatione O motu corporis excitetur. Et Seneca de Tranquillitate Lib. I. pag. 6. amrmat, quod eorum animus, qui in aperto aere ambulant, sese attollat.
Variae sunt motus species, quarum quaelibet peculiarem in corpus humanum vim habet, eique tam em lumentum , quam noxam inserre potest. Hinc messicus omnium earum vires ac proprietates probe re spectas habeat necesse est.
Ad motus species reserri debent deambulatio in plano, ambulatio maxime per acclivia, curtus, equitatio, roborum lusus, palastra, navigatio, pilae parvae lutus, altatio , vectura, gestatio, venatio, Peregrinatio, te mo , clamor & motus, qui manuum agitatione per gitur.
Omnium levissima species est deambulatio in plano. Seholion. Haec etiam post cibum sumtum leniter instituta, nullam omnino noxam Mitat, Sc literatis maxime proficua L est.
173쪽
est. Eadem multum debet esse commendata in stomachi vitiis, quoniam corpus ab omnibus cruditatibus de alvi obstructionibus vindicat. Praeterea hoc etiam pro stat deambulatio, ut animus inde acuatur simul seseque attollat. Vissi Verulam. Lib. IV. de A mens. Scient.
s. XII. Cursus, pilae parvae lusus ac saltatio, vehementiori
motu peraguntur, atque hinc maXime nocent corporibus, quorum venae sanguine crasso dc copiolo turgent. Seholion.
Copiosus enim & crassiis singuis, cum impetu im-Pulsus, vascula quam facillime aperit, velut stasin ibi concipiat, emcit. Quam ob rem caveant sibi ab hae Corporis exercitatione omnes cholerici ac sanguine pi ni , macilenti inque iram proclives, qui peetus angustum habent, & foeminae, quae uterum serunt. Exinde enim graves inflammationes, sanguinis profusiones Se ortus proficisci, satis compertum est.
Equitatio maxime chronicis malis dicata est, adeoque omnium maxime quadrat hypochondriacis de quivis cra copiosis & crvisis humoribus insucta habent. Seholion. Equitatio, in leniorem gradariam, & graviorem, seu - succussantem, re erito distinguenda est. Illa huic salubritate anter Oncnda est; nihilo minus tamen Eu hyp chondriacis convenit succussatio , quoniam maximus inaretus ventrem imprimis inferiorem serit, unde non inodo mesenterii & intestinatium glandularum Obstru tiones relerantur, sed S. humores in vii ccrum tubulis hinc inde stagnantes dileutiuntur. Praeterea quoque equitatio ventriculi de intestinorum calorem accendit,& sanguini pristinum vigorem restituit
Gradaria equitatio, quia aequali nisu omnes partes tangit, citra ullum Viriiam decremcntum ac lailitudinem, univcrso corpori proficua est, peripitationem im-l rimis aequaliter promovcndo, unde vultus vivido co- ore suffunditur, animus noVa quasi alacritate exsurgit, ipseque etiam appetitus acuitur.
Equitationi postponendae omnino sunt aliorum remediorum vires, quae in dii positione phthisica, hectica, scorbutica & cachectica, alias utramque paginam socere putantur
Seholion. Hoc bdenhamus aliique ex recentioribus frequentis experientiae fide & solidis rationibus penitus confirmarunt. Neque enim Erubescunt asserere, recensitis in passionibus, equitationem omnibus aliis remediis esse superiorem. Auxiliatur imprimis imbecilles, nec ita prideme morbo expeditos, qui ob insignem virium jacturam , corpus exercendi facultate destituun; ur. Commode huc referri potest locus apud Oribasu in Lib. IV. cap. aq. qui ita habet: Duitatio maris , quam omnes reliquae exercitationes , Fus ρωservat, somachum confirmat, O sensuum organa purgat eaque reddit acutiora.
Vectura hypochondriacis singulariter accommodata est, & corpus praecipue a tardis pallionibus vindicat; eκ- pedit etiam iis, quibus intractum corporis robur vehementiorum motum interdicit
Vectura viscerum compagum molliter concutit, &hac ratione humorum decubitusvi stagnationem, quae
vasis venae portae Admodum familiares sunt, resolvit ac dissipat.
Peregrinatio ad omnium salubritatem pertinet, quia non modo cum continuo motu, sed frequentiori etiam aeris insalubris in salubriorem mutatione conjuncta est, quae tuendae sanitati & corpori a plur,bus morbis defendendo egregie velificantur. Gholion. Veteribus pro tuenda valetudine maximo in pretio erant peregrinationes, quas suscipiebant in loca juVandae sanitati opportuna, temperata nimirum M I Tontosa, ubi aer purior magisque sincerus spirabat. Perspectissimum enim ipsis erat, peregrinationem non modo sangui s juvare circuitum, sed usuram quoque piari ει intaminati aeris, deperditum solidorum robur laterem mirum in modum resaurare, quarii in rem. Plura CGm mentati sumus in peculiari disertatione de percerinati nibus sanitatis causa instituendis. Ratio, quae peregrinationes tuendae sanitatis causa sulcipiendas luaoCt, Praecipua haec est, quia animus alias gravioribus ciaris intentus, paululum tunc temporis relaxatur, dunaque frequens nOVarum rerum varietas oculos palcit M animuin
ad sui contemplationem blande invitat, mons Eliam tranquillior evadit, omnelque ex eo sollicitudines eχωlant. Quantum versanimi tranquillitas sanitati praemdium serat, iam supra dilucidius declaratum cs.
Sermo, seu clarae vocas exercitium, peculiarem quo que motus 1pecieIn constituit. Scholion. Vetores intensiorem vocis exercitationem iis, qui ob membrorum, praecipue Verot pedum, dcbilitatem, a motu ac labore prohibebantur, mirifice commendabant. Uocis enim contentio sanguinis iter ει cursum per viii versum corpus accelerat, oe hac ratione, Ere calorem , ex peripiratiosiem, augeto Continuata enim pCr tem pus aliquod clarae' vo iis prolatio respirationem intendit, unde sanguinis itus ac reditus, majori iacto per pulmo nes impulsit, cX uno Ventriculo in alterum, & hoc πο- do per univcrsi corporis compagem, celerius AsblVitur. Sanguinem vero in iis, qui vocis exercitio utuntur, ce terius per vasa devolvi, icsimonio osse posthini conci natores, qui dum hyeme h shiggestu magna vocis & I terum contentione sermones faciunt, calore & rubore perfunduntur, audientibus interea prae vehementi stigore trementibus.
vocis exercitatio praecipue in usii esse debet literatis& qui ex ventriculi debilitate laborantisholion. Qui studiis vacant, iis nulla motionum species accommodatior est, quam deambulatio Ec clarae vocis pronum ciatio, quae stomachi vitiis, quibus terii Musarum cultores plerumque obnoxii sunt, adversa, neque ab instituenda meditatione aliena est. Vocis autem excrcitationem ventriculi integritati praesidio esse veteres unanimi sententia confirmant. Hippocrates Lib. III. de Diaeta s. a 3. ita suam hac de re lententi iam exponit οῦ vocis exercitatio a corna valde commoda est. Et Lib. de ii omniis s. 3. vocis exercitio repletres blatur, jubet. Celsus Lib. I. cap. VIII. claram vocem in stomachi vitiis magnopere laudat. Instar on .niuna vero est gravis autor, Plutarchiis , Cui Oper. Com. II. pag. t 3c. ita
disserit: Usus sermonis voce pronunciati quotidianus mi rum dictu quam utile sit genus exercitationis non ad famnitatem duntaxat, sedeta ad vires, non quidem athlet,
174쪽
cas eas, aut qua earnes augeant , sed quia principibus corporis membris, penes qua vitae potissimum facultas est,
naturale robur verumque vigorem ingemerat.
Sermonis usus stomachi vitiis expedit, quia majorem sanguinis ad ventriculi parietes influxum, adeoque secretionem salivalis succi, praestat uberiorem. Deinde, quia iterum iterumque repetita diapliragmatis comm tione, abdominis Vilcera leniter conquassantur, evenit utique, ut crebrior vocis exercitatio stagnantes intra viscurum diverticula humores, qui acidis cruditatibus semitem praebent, egregie discutiat. Seholictu. Pulchre Aetius Sermon. III. cap. V. scribit: Nox egregie convenit stomacho labor an ibus er acidum eructantibus. Siquidem cruditates acidae & hypochondriacae, ex acida colluvie intra ventriculum collecta minima ex pase
Quemadmodum moderata vocis exercitatio apprime fructuosa est sanitati, ita nimia vocis intensio & sine ulla intermissione continuata, capiti praeserum insessa
est, quia sanguinis impetum ad illud urget.
Scholion. Quare Aretaeus Lib. I. Curat. Chronici cap. II. monet, ne temere quis gravibus vocibus utatur, quia acutae voces eapitis distensiones, temporum palpitationem, cerebripit ariones, oculorum inflammationes auriumque tinnitum esciunt, mediocris vero ejus usius capiti modest. Et Aetius Ioe. et . tradit: capitis affectionibus incommodis iam es vociferatio. Montanus Lib. I. O 2. eandem semrentiam fovet, vox es, inquiens, multum inicax ad caput replenia in er omnes partes superiores. Vidimus multos aurium tinnitum, turditatem & harmoplysii sibi ita contraxisse.
Caveant sibi a nimia vociferatione omnes plethorici, sanguinei , de quibus ebulliens sanguis magno impetu ad caput vibratur. Sebolion. Hoc cognitu est facillimum ex iacie rubicunda, tumida, veli menti temporum pulsu, capitis dolore de sanguinis pCr nares profusione. Tales enim perquam facile in caecitatem, surditatem, aut apoplexiam, facta Vasis cujusdam ruptione, incidunt.
In lenissimis corporis commotionibus locum quoque sibi vindicat gestatio, quae vel in nave, vel lectica insit.
. XXV. Ad motus speciem, quae perspirationi promovenda plurimum velificatur, frictio quoque reserenda est; hcujus secquenti usu, senes maxime de languentos, non spernendum sanitatis praesidium exspectare postunt. g. XXVI. Frictio poros cutis patulos & apertos reddit, auctoque calore, majorem sanguinis influxum allicit, & sanguineim attenuando, ejus curtum accelerat, qua ratione
juvandae perspirationi commodissime inlicuit. g. XXVII. Frictio valde amica est ventriculo, cujus languenti digestioni egregie succurrit.
Hinc Cessus Lib.IV, cap. 6. ct I I. prolixe suadet, ut seictiones brachiorum & crurum, ad emendandas stomachi affectiones, ter, Vel quater de die, celebrentur. Huc monuimi Oper. Tom. I.
Frictio enim majorem sanguinis affuxum, h quo vis solutionis maxime dependet, ad digestionis octicinam in
Frictiones instituendae sunt molles ac prolixiores, ita,
ut per universam cutim blandus calor provocutur.
. A. XXIX. Gestatio, omnium exercitationum inollissima, imprimis imbecillibus quadrat, & quibus ob dejectum viriuin robur se ipsos movere non licet; adeoque in longis Ela jam inclinatis morbis convenientissima est. A. XXX.
Quemadmodum motus species dantur vehementiores, temperatae ac leniores ; ita medici prudentis est, pro resum & corporum diversitate, decentem eorum usum vel suadere, vel dissuadere. Seholion. Robusta corpora ac duro victui assueta graves ac laboriosos motus citra ullum incommodum serre possunt, quibus tamen imbecilliores majorem sibi debilitatem contrahunt. Hinc potius clementiores cxercitationum species, nimirum ambulatio, vectio & vocis usus, illis imperari debent. Admodum vero imbecilles in gestationibus & Ectionibus acquiescant, necesse est.
Moderatam corporis exercitationem natura maxime
amat, immoderatior vero ipsi mirum quantum exola est. Seholion. Sicut praestantissimum quodvis remedium magis no-άumento, quam emolumento est , nisi conveniens ejus usus cum prudentia, debito ordine ac regimine, instia tuatur: ita & hoc de motu tenendum est, qui pro diverso usu, & noxam, & praesidium, sanitati afferre potest. Constat euim experientia, homines pariter ac animantia , nimio motu defatigari viresque amittere.
s. XXXII. Quaerenda est cuivis homini moderata & aequabilis
corporis motio, quae liberum & aequabilem sanguinis ci cultum juvet, quae vires alat, neutiquam vero destruat. S lolion. Quum homo ab homine ratione temperamenti, artatum, virium, habitus corporis, anni temporum, victus de climatis, insigniter differat, hinc motus cujusvis naturae& constitutioni conveniens investigandus & imperamdus est.
Quia magna motus vis est & emcacia in superflua humorum quantitate consumenda omnibusque juvandis excretionibus, ideo circumspiciendum est, ut ingestorum mensurae motuum quantitas eXacie respondeat. Seholion.
Consentit nobiscum Hippocrates, qui Lib. Didem. 6. scite hac de re ita judicat: sui comedit, sanus ese non potes, nisi laboret. Et Lib. i. de Diata I. r. comtrarias , inquit, inter se vires habent cibi ac labores. Verum inter se mixti, conserum ad canitatem a labores enim ea, qua infunt, consumere siolent, cibi autem crpotus ea, quα evacuata siunt, explent. Quare qui mensuram ac proportionem laborum ad ciborum multitudinem, pro diversa corporum, respectu staturae, aetatis, anni temporum ac stus regionum constitutione, scite& sagaciter applicare poterit, ille profecto sibi grat Iandum habet , quod summum de exquisiti.limum L a tuendar
175쪽
tuendae sanitatis praesidium invenerit. Caput totius rei hoc est: qui mullis laboribus perfungitur, eum plus c medere, & qui plus comedit, eum frequentiori motu corpus exercere Dporici. Qui vero parcius laboribus vacant, iis liberalior ciborum usus circumcidendus est. Videtur huc collineare monitum scripturae sacrae, qua significanter & cxplanate praecipit, ut homines, qui non laborant, nec edere debeant. Quod praeceptum neutiquam ratione destituitur; labor enim magnam humorum copiam absorbet, quorum jactura iacilius per cibos resarcitur, quam si multum adhuc evacuandum in cor-- Pore relictum est. γ
Corpora, quo masis succis turgent & humiditate repleta sunt, eo majori & constantiori motu perfungi debent. Quo autem macilentiora sunt & velociorum sanguinis cursum obtinent, eo parcioribus exercitiis ac laboribus Vacare oportet.
Scholion. Foeminae, humida temperie ut plurimum praeditae, longe saniorem minusque valetudinariam vitam degunt, si paulo liberaliori motu corpus ventilant, quam si vitam colunt sedentariam. Constat etiam frequenti Observatione, gravidas, quae frequentiori, sed moderato
motu, colpus circumagunt, faciliori utero uti laetumque edere robustiorem, quam, quae continuo otio indulgent. Motus enim ea consuinit recr menta, quae in otiosis a cumulata, impuros humores & matri, de insanti, ingenerant. Praeterea Etiam nutrices, quae motu ac labore
corpus subigunt, longe salubrius lac insanti rimpinant, quam quae continuo sellae & cunis aflixae luerent. I. XXXV. . Quemadmodum humidis de spongiosis carnis cqrporibus summum commodum asteri moderata inercitatio, ita haec siccioribus & macilentis non adeo opportuna est.
Scholion. Aristoteles Lib. III. de Partib. Animal. pinguibus ac obesis vehementem suadet cxercitationem, ut prospera sanitate fruantur. Et Hippocrates coFulcmis itinera v Iociora imperat. Contra vero Lib. de Diaei. Omni ratione suada, ut graciles, iter facturi, lentis passibus incedant. Hinc idem auctor sapienter ait Lib. a. Epidem. Calidis naturis refrigeratio, aqua ct quies conveniunt; O minuendus es iis labor ac cibus, quos ob laborem L. thsalsiis: ubi vero fames, laborandum non es.
Quia motus perspirationem imprimis sartam ac tectam servat, hinc digestione peracta commodissime insiluitur, ut excrementum tertiae sic dictae concoctionis foras eliminetur. Scholion Tempora, quae motui celebrando Avent, sunt matutinum ac circa vesperam, & quod cibum proxime antecedit. Egregie Sanctorius Lib. cit. vh.Ta. exercitium,
scribit, post septimam usque ad duodecimam. horam ab ag jumto cibo, magis resolvis insensebiliter hora spis io ,
quam tribus temporibus alterius spatii. Chylus enim 1anguini associatus multis recrementitiis sordibus scatet, per motum lc exercitationem difflandis. Alio autem tempore, vel parum in corpore residuum est perspirationis ope evehendum, vel, si maturius motus instituatur, nihil quicquam adhuc ad culmeos tubulos appulsum cst, quod per exlcriorem habitum exhalare polst.
Motus ante ciborum assumtionem mmima cum utilitate insitu uri tunc temporis enim non modo unive
sum corpus superstuum onus deposui ed & stoirachalis liquor ab Omnibus invectitiis siordibus probe descecatus eli, hinc edendi cupiditas ordinario a motu accenditur. Seholion. Hac ratione inducti Hippocrates & Galenus omne
que saniores medici, uno ore pronunciam, corporis exercitationem semper ante cibum esse celebrandam.
Sicut corporis agitatio, ante cibum instituta, sinitati egregie patrocinatur; ita, quae fuimum Cibum statim subsequitur, cum summa pemicie conjuncta est.
Uehementior motus alimenta maturius, quam par est ex ventriculo praecipitat, unde debita eorum solutio im peditur. Deinde etiam multa obtervatione Constat, equitatione, vel vectione a prandio instituta, cibos ac d denum ac ventriculum regurgitare, ubi flatus & ructus procreant, & stomacho, praesertim in iis, quibus hvm.chondria inale habent, angustiam & ardorem inducunt,inaxime fit ab assumtis in prandio pinossibus.acidis ipsoque vino.
Intonsior corporis exercitatio alvi dejectionem nun- quain praecedere dubet, quia motus ad corporis ambitum succos pellit de intestina exsiccat.
Scholion. Causi jam in propatulo est, quare Iabor ac motus iis conVeniant, qui alvum justo fluxior .habent. γ I. XL. . 'In motu ratio certi ordinis hahenda est, primo enim . clle debet lentior, postea vero sensim accelerari potest. 'Scholion. Quemadmodum omnis lithita mutatio intuta , quod vero sensim & per gradus peragitur, omnis periculi eκ-pers csi; ha etiam a )iuturna quiete sortior in1lituta comporis commotio, sanitati nocumentum assen. Sanguiseni in crassor & copiolus, vehementi agitatione impulsus, pcr minimos tubulos dissicilius vibratur, dumque restagnat,vel ad vicina vasa regurgitat,dolores vasorumqtie tensiones, cum Insigni corporis languore coniunctae,
Motum sui3 aere sereno ac temperato celebrare oportet, qualis duabus horis post solis ortum de ante eius occasum observatur; aer vero calidus, vel nimis frigidus, salubri corporis exercitationi neutiquam accommodari
. Scholiou. Et si serenus ac temperatus aer per se optimum Vitae pabulum & sanitatis praesidium constituat: cumulus tamen ejus utilitati accedit, quando conveniens motus tins adjungitur. Hinc dispiciendum, ut sub omni corporis
motu, quaelibet auris intempuries fugiatur. Nimirum, immoderate calidus aer cum sortiori motu sanguinem accendit, perspirationem plus justo auget, ει hac ratione corpori debilitatem inducit. Cavere itaque oportet, .monente HipFoι rate, a sole meridiano, tempore pra sertim aestivo, mane autem ac Vesperi institutae corporis commotiones egregie faciunt ad sanitatem. N que corpus, dum sortiori motu exagitatur, aeri nimis frigido committendum est, ne cessitate motu, Bigus ra- resectos & expansos corporis poros ac tubulos subiens,& solidis, & fluidis, perniciem asserat. Quamobrem
Hippocrates Lib. III. de Alta s. io. dissuadet motus mane & vesperi, frigido coelo existente, neque minus corporis damnat exercitia, quae circa flumina, stagna, aut mura, peraguntur. Frigus enim non tam in ipso
176쪽
motu, quam post illum pertimescendum est, quando nempe corpus diutius in eo detinetur. Fortis autem motus hieme, quam aestate conducibilior est. Unde praeclare Hippoerates Lib. de Sal. Diat. I. II. scribit: sui
exercitio utuntur, hieme currere deben , aestate vero parum, currere autem minime, sed multum deambulare, secundtim umitum ac frigus.
Motui gradatim aucto tamdiu indulsendum est, donec sudor per uniVersum corpus proliciatur, partesque extremae sanguine & calore turgeant.
Μotu exacto & sudore largius proquente, corpus intemperato aere linteis abstergendum, dc peripiratio omni modo promovenda est. Seholion. Nunquam frigidior aer intra corpus motu calefactum admittendus est, nisi graves inflammationes, rheumati simos, aut febres, corpori arcellere Velimus. Longe autem perniciosior est frigida potio corpori calefacto imgesta, quia haec facillime in poros venarum calore dilatatos sese insinuat, ubi humoribus coagulum inducendo, libero sanguinis circulo obicem ponit; unde non sine periculo graves inflammationes Ec viscerum obstru tiones enascuntur. Idcirco semper praestat potum magis calidum, quam frigidum assumere, de corpus paulo dii lius in lecto detinere, ut salutaris perspiratio promOVEM
Fortiorem motum non statim cibus excipiat, sed per horae dimidium exspectare praestat, utque dum moduncta corporis turbatio paulum sedata suetit. SMolion. Succus enim ciborum ante debitam solutionem cor poris porcis subit, iplaque digestio, viribus motu exhaustis & fracto ventriculi robore, inligne detrimentum capit. g. XLV. Qui vehetnentiori motu sortiter se satigarunt, iis cibus h umidus de succulentus egregie convenit.
Optime Celsus Lib. r. cap. III. I. 28. praecipit: Omnibus fatigatis aptum est cibum sitimere eoque humido uti,
maximeqMe ea, quα urinam movenI, O vinum aqua dia
Iulum. Illud quoque nosse oportet, quod ex laborestienti frigida potio noxiosissiana sit, atque etiam itinere fatigatis inutilis.
Constans intemeratae sanitatis conservatio non tantum debitis excretionibus opus habet, verum etiarn quibusdam in corpore retentis si sinetur. Εκ alimentis enim ingestis ac bene digestis quaedam intra corpus retineri dolient, quibus vires de succi, motu ec calore deperditi, reparentur.
Ut motus corporis excretiones, de omnium maximo utilissimam perspirationem , insigniter juvat, de ad inertes emetosque humores h corpore evehendos neccl-sario requiritur : ita, dc quies, de semnus, pro finitate Frid. Hosta mi Oper. Tom. I. egregie militant; dum utiles & naturae am cos succos cola ligunt de intra corpus retinent, abluintasque fluidas Iase
Seholion. Motus, labor diuturnus ac vigiliae non modo vires motrices contumunt multumque humidi dii spant, sed ipsa quoque motus litarumenta, palles nempe must lolis, atterunt ac debilitant; hinc quies, seu motus quaedam interanissio, laboribus ac vigiliis interpolanda est, qua utiles de concocti humores retineantur, de tam solidae, quam fluidae corporis nos ri partes, a quibus virium origo derivanda, novum lubinde alimentum ac vigorem recipiant. Hinc nemini non perspicua esse potest lumma quietis ac seinni necestitas.
Quies multum facit ad corporis nutritionem, quia gelatinosos humores colligit de condensat, nimiamque
Seholion. Artificium saginandi animalia maximam partem in eo consistit, ut angustiori loco inclusa, ab omni motu prohibeantur.
Quies maxime accommodata est corpor bus imbecillis , cholericis, macilentis de qui interno aestu vehementius agitantur, vel febre decumbunt. Seholion. In quibus celerior est motricium fibrarum contrac tio , de languis citatius per vasa sertur, iis utique quies longe utilior est motu, qui internum cal Osem exaugetae uimulat.
Quies, vel saltem lenior deambulatio, quae assur tum cibum statim subsequitur, ventriculo alimentis re pleto valde amica ac necessaria est. Fortior enim motus cibum crudum adhuc, nec satis percoctum, cum insigni sinitatis detrimento, eκ digestionis officina prae cipitat.
Quia quies nimiae corporis lassitudini allevamento est , judice Hippocrate feci. II. aphor. hinc quo major ac diutumior praecessit motus, eo longior etiam quies eum excipiat necesse est; atque adeo labori cum quiete justa semper intercedere debet proportio. Scholion. Quod tamen non hunc in modum accipiendum est , quasi motus de quies tempus aequale sibi vindicent; sed potius illud intellectum velim, quod pro eo, ac viresamillae sunt, per quietem sufficiens earum fieri debeat
Quemadmodum moderata quies magnopere sanitati inseruit: ita motum superans pernicios sima est.
I. VIII. Quiete longiori corporibus magna fit ponderis a
cessio, tum quia excrementorum, quae mediante motu e corpore dimantur, exclusonem diuturna quies suffaminat; tum quia succi ex cibo ac potu copiosiori, quiete parum probe digeruntur Se in vasis nimium com
Seholion. Hippocrat. Lib. I. de Diaei. sic hac de te tradit et otium humeelat s debilitas, labor vero siccat ac robo rat. Motu enim disjantur humores, unde nervosarum parrium fit tensio. Uttar otiolae de sedentariae addictas mulieres iacile in passiones hystericas de hypochon-
177쪽
driacas incidere quotidie animadvertimus; juvenes vero ac viri, qui otio litant & vitam quietam colunt, plerumque hypochondriorum vitio laborant, & subinde scabie & fcorbulo corripiuntur; cujus rei imprimis i sies sunt sartores omnesque opifices, qui sellularias ase
s. IX. Ut motus perspirationi favet, & sanguinis cursum
accelerat eumque tenuem ac fluidum reddit: ita diutuma quies, sanguini crassitiem inducendo, viscerum obstructiones , sanguinis impuritatem humorumque stagnationes progenerat, & hac ratione ad grlives lepertinaces morbos disponit. Seholion. Non praetereunda sunt verba Fonferae, quae Lib. de ruenae Sanit. pag. T. profert: ex nimio, inquiens, otio suffocatis, apoplexia. Podagra, colica, calaulas renum
nocitur, praesertim, si cum crapula ac libidiue ipsi indu
Sessio corpus hypochondriaco malo praeparat, & illud imi ventris pallionibus obnoxium reddit.
Seholiou. Sub sessione incurvatum corpus talem angulum es- format, qui ventrem premit, & intestinorum flexuras in angustiam compellit, atque hinc flatus sursum versus ventriculum retruduntur. Deinde etiam corporis imcurvatio vasa mesenterii, quae ad venam portae decu
runt , comprimit, & hoc modo liberum sanguinis progressum intercludit. Exinde vero humorum stagnationes ac viscerum insuctus suos natales trahunt. Quare etiam PIautus hypochondriacis ambulationem his verbis commendat: ambula, hoc lienosis prodes.s. XI.
Neque di urna statio pro sanitate est , sed potius
nunquam non fugienda. Seholion.
Statio haec non modo sessione deterior est, sed majorem quoque corpori perniciem asserta Corpore enim perpet idiculariter crecto, sanguis quidem ac reliqui hin mores facillime ad inferiores partes descendunt, sed eorum ascensus mirum quantum retardatur, nisi membrorum nisus & actio, qualis ambulationi adjunctus est, progredienti sanguini luppetias serat. s. XII.
Statio musculorum aequilibrio, hoc est, a quali eorum tensione peragitur, cui tota corporis moles ad perpendiculum incumbit. Quantum vero hoc viribus detrahat,
dici vix potest, maximeque perniciosa haec statio in si diis literarum tractandis fugienda est, quia spiritus dupliciter impenduntur, dum & menti in sormandis ideis,& corpori in tono musculorum servando, Vacare debent. Consultius itaque est eo tempore , quo meditationibus indulgemus, leniorem ambulationem instituere , ut in
mutua musculorum actione. aequilibrium conservetur.
Non tantum quies corporis, verum etiam Emnus, jacturam humorum motu deperditorum resarcit, de corpori novum robur scenerat. Seholion. Animadvertimus a somno reparari vires, corpora fieri agiliora & ad lubeundos labores magis idonea, animum quoque ad praestandas actiones suas inde reddi M criorem, es uniVersum corpus omnem deponere lassitudinem, unde somnus optimum virium pabulum summo jure appellari debet. Quam insigniter enim vires moriabo collapsae per somnum reficiantur; optime perspectum habent , qui gravioribus acutis morbis affiguntur. Quanto maretrius enim somni beneficio perfrui possunt,
eo celerius vires ac sanitatem recuperant.
Vires, omnium motuum in corpore effectrices, vix ab
alia causa, quam a sanguinis partibus fluidissimis & se dictis spirituosis, suam originem trahunt, & continuo motu, vigilia sensuumque exercitio diffantur, hinc somnus, qui nihil aliud est, quam quies corporis, sensuumque, tam intemorum, quam enemorum, Cessatio, accedat necesse est, qui spirituosas ac subtiles particulas colligat & intra corpus detineat, ut exinde vires increme tum capiant & corpus cum animo ad suas praestandas functiones rursus fiat idoneum. g. XU. Somnus non modo vires, quas partes humorum spisi mota largiuntur, reparat, sed & nutritionem, seu albbilium paritum appositionem, plurimum adjuVat. - Scholiou. Vigiliae continuo motu ac calore succum nutrientem attenuant, eumque seras ejiciunt, ut solidarum poris insinuari nequeat. In lbinno autem placidior est sanguinis motus, nutritius succus colligitiir, & intime partium poris se associat; unde tam animantia, quam homines, vigiliis emaciari, somno vero roborari & pinguescere videmus. Hinc pulchre Hippocrates Epidem. Sin.q. u. bor, ait, articulis o carnibus cibus es, Domnus visceribus. Solida enim augentur ac roborantur exercitationibus, sub somno autem melior fit alimentorum coctio,'dehinc viscera nutriuntur.
Si somnus deperditum nutrientem succum partesque spirituosas absuintas restaurat, in proclivi est judicare ,
quare longiori somno opus habeant, qui corpus Veli mentiori motu ac laboro, & animum assiduis & pr fundis cogitationibus satigarunt, quam qui otium, tam corporis, quam animi, per diem coluerunt. Scholion. Iis praecipue somnus egregie succurrit, qui diuturna cogitatione & fixis meditationibus animi & corporis robur limarunt, ne animi & corporis vires aliquod ex inde capiant detrimentum.
Sufficientis somni signum praebent corpus agile, posdere imminutum, mens alacris, neque ulterior in lbmnum propensio. - s. XVIII.
Quum vires somno imprimis reficiantur, ideo quantum demitur somno, tantum viribus ac digestioni decedit , & quia ad literarum studia rite colenda non pauci requiruntur spiritus, ideo male agunt & pessime de sanitate sua merentur, qui studia in seram noctem printrahunt , vel noctes plane insomnes ducunt, seque tam egregio beneficio mira improbitate defraudant.
Observamus, somnum, qui ante mediam noctem capitur, plus incrementi viribus addere, quam qui eam subsequitur. Seholion. Ratio haec esse videtur, quia homines tunc tempori profundiori somno merguntur, dum spirituosae alimen torum partes EX Ventriculo ad massam sanguinis & humorum accedunt, quae ibi sub leniori somno copiosus collectae, tubulos cerebri Iubeunt, inque ejus corticali mere vasculosa parte postea secernuntur.
178쪽
g. XX. Non omnis somnus, sed quietus saltem, vires reficit.
Scholion. Sapienter monet Plato Iib. VII. de LL. qui vitae aesapientiae curam rerit, plurimo tempore vigilat, iasorum providens ct observans, ut somnum tantum capiat, qua tum ad sanitatem pertinet, ad cujus conservationem non
multo somno opus es, si modo recte fuerit consitutus. g. XXI.
Somnus quietus is dicitur, in quo non sicile excitamur , sed potius continenter per consuetum tempus conquieici naus, Se qui ciborum, Zc concoctionem, de perspirationem, juvat ac vires reparatis. XXII. Somnus inquietus est, qui interruptus de turbulentis insomniis plenus est, quemadmodum eum definit Sauctorius sest. I i. aph. s. dc qui nec vires reficit, nec ρογspirationem juvat, sed potius impedit. g. XXIII.
Somnum placidum ac tranquillum reddit temper fior sanguinis per cerebrum cimus; quam ob rem Omnia, quae nervosas partes irritam dc sanguinis per cerebrum iter accelerant, semnum variis modis interturbare solent. Seholion. Omnes vero cibi acres , sale, aromatibus, allio, sinapi de id genus aliis conditi, vel duriores ac flatulenti, neque minus solus calidi ac spirituosi, circa somni tempus assurim, variis turbis lomnum exagitant. quia V En uiculo cum capite summus intercussit consensus de com1piratio. In Miribus, ob celeriorem sanguinis per c rebrum cursum, paucus. vel plane nullias, aut valde turbulentus, i nus est. Quare quicquid ita core paratum est, ut ventriculi membranas, vel acrimonia, vel gra- itate quadam, sollic are ac sii inulare pollit, illud etiam molestum cerebri membranis inducit sensum de 1bmnuin quietum arcet.
Insigni a ex somno in corpus nostrum beneficia redum dant , qtata somnus ciborum concoctioni egregie pa
Scholion. Quia alimenta non subito extra ventriculum propcllit, de qiaoniam succi sermentales, qui in prima regione eκ glandularum scatebris large promanant, plurubus spirituosis particulis abundant, de majori aetivitate instructi sunt, hinc alimentorum nexum melius dissociare de laudabilem chylum evolvere possunt. Qui vem triculum copia ciborum repletum habrias, eri diutius somno indulgere oportet , nisi multMe 2ollectis cruditatibus incommoda sbi c0ntrahe selint. Hin e- ne dietum est a Celso Lib. III. cap. I. qui bene concoxit, ima ne tuto siurgem, qrei parum, quiescere debet, os ma-lne surgendi necessitas fueris mane redormire, qui no,.
concoxit, ex toto requiescere, ac neque labori se, ne que exercitationi, neque negotis credere.
Somnus, ad absolutam concoctionem perdurans, optimum viribus sementum praebet. Seholion. Observatione constat, eos, qui Ventriculum copi soli citio ac potu resertum, Vel caput crapula gravatum habent, a longiori quiete de continentia in lecto longe melius Vire. roripere, quam si nimis cito e lecto
Somnus placidus non tantum conficiendis in ventruculo alimentis velificatur, sed etiam perspirationem magnopere juvat. Scholion. Sanctorius sessi. IV. aph. a. memoriae prodidit, dormientem magis perspirare, quam vigilantem. Et aphor. I. De. cit. Jmnus, inquit, placidus adeo fovet pervisationem , ut septem horis quinquaginta uncia cotii perspiarabilis in robusto homine exhalent. Perspiratio melius in somno, quam in vigilia succedit, quia habitus comporis sub somno magis relaxatus est, cutis tubuli ac meatus ab aequabili calore inagis patuli atque aperti sunt, de sanguis placidiori cursu ad emunctorium cuintis devolvitur. Quae omnia hujus excretionis negotium mirifice auxiliantur.
g. XXVII. Quamvis in vigilia sanguis celeriori gradu ad cutis
superficiem seratur, tamen quando strictiores sunt pori ac tubuli, major saltem copia tenuis ac perspirabilis suri exhalat; sub semno vero ampliatis poris, piniculae sudoris ac transpirationis crastiores dimantur. Duplex enim datur materia perspirabilis, una tenuior, altera crassior, particulis pinguioribus ac viscidis gaudens , quarum vestista in indusiis conspiciuntur, de haec etiam pediculis, quibus pueri Vexantur, nutrimentum praebet.
Quum perspiratio ab Liuia conciristione melius se cedat, Ze majorem sanitati serat utilitatem , Qterii cura dispiciendum est, ne salutaris liaec excretio matutinis tempore ullo modo cohibeatur. Seholion.
Patet jam ratio, quare matutinis horis sedorisera, diaphoretica de quae perliurationi ulterius praesidio sunt, inter quae principem locum tenent infusa calida, insigni
in euphoria propinentur, quia tunc temporis ipla materia ad exitum praeparata est.
Somnus cogitationum ac sensuum quies est, ideo eo tempore, quo semnus capitur, omnes curae de prosum dae meditationes animo exulare debent.
s. XXX. Causam semni, qui nihil aliud, quam sensuum, de
internorum, oc extemorum cesIatio est, languidior
fluidi nervet in partes, quae sensuum domicilia sunt ,
influxus constituit. Seholion. Parcior rotis nervet in cerebrum ac sensoria influxus, partim a tubulorum, ex quibus cerebri compages comtexta est, tono dejecio, partim 1 nimia arteriolarum, quae cerebrum perreptant, distensione, suam originem trahit. Spirituum vero animalium, seu succi nervet, in cerebro secretio unice a sanguinis motu per caput dependet. Facto igitur tardiori languinis per tubulosam cerebri substantiam progressu, ejus quoque separatio retardatur. Nimia vero arteriolarum cerebri expansio de bitam carum contractionem prohibet, unde languis lentius vasa trajicit. Q9are secundum Hipp. essatum I. I. . de Aleci. quae somnum conciliant, ea 1anguinis qui
tem procurant. Caeterum caulae sonuit de arteriolarum
expansionis, in physiologica tractatione perquisitius jam investigatae sunt. I. MXI. Si spirituosae partes parcius in Pinno secernuntur de magis in sanguine remanent, facillima intellectu ratio est, quare nutritio corporis de alimentorum conci Elio Praecipue sub semno vigeant, dc quare univcria san-
179쪽
cuinis & humorum massa, partibus spirituosis aucta, solidorum tono majus robur inspiret & universo corpori vires suppeditet.
Somno inprimis accommodatum est tempus noctu num, ob atmosphaeram frigidam de humidam, quae Omnes corporis fibras a tensiori tono remittit, de cel riorem sanguinis progressum remoratur.
Somnus capiendus est in aere sereno, temperato, non nimis calido, nec nimis frigido, multo minus vappido, praehumido, aut Variis Vaporibus reserto. Seholion. Aer, quem sub somno haurimus, eam ob causam optime debet esse constitutus, quia vires sub somno couligendae sunt. Harum vero elementum ac pabulum sunt particulae sanguinis tenuiores ac spirituosiae, quae maxime ex aere sereno ac puro in corpus nostrum invehuntur. Laudamus hinc cubicula ampla de perspirabilia, in quibus vero aer arcte conclutus, vel fornacibus c Iesactus est, ea vehementer improbamus.
s. XXXIV. Optimus in somno decubitus fit in lateribus, capite
paulo elatiori de corporis trunco inflexo cruribusque alia quantum contractis. Scholion.
Declivior decubitus sanguinis eX capite regressium quodammodo impedit, quia is per Venas jugulares desicendere debet, quod elatiori capite commodius peragitur. Hinc capite nimis demisso ac depresso, prosundiores somni cum insomniis fiunt, de universo corpori torpor inducitur. Eadem ratione, si quis facie prona, velut in mensa, in somnum delabitur, ob difficiliorem sanguinis regressum, gravitatem capiti de ingenio stupiditatem accersit. Praeterea etiam crebrior ejusmodi decubitus graves interdum ophthalmias parit.
Neque pro sanitate est supinus decubitus, quia vasadorto instrata valde incalescunt, pretiisque musculis thoracem elevantibus, difficilior fit respiratio. Scholion. Plethoricos omni cura sugere oportet supinum decu-hitum, sicile enim incubo premuntur, cujus causa a sanguinis in pulmonibus stagnatione deducenda est, vel etiam in calculum, uterinas sanguinis profusiones de pollutiones nocturnas incidunt.
Ventriculo cibis repleto, praestat prius lateri dextro incumbere, eo quod chylus prointius sic ad intestina descendere potest, te hac etiam ratione prae cavetur, ne hepatis ponderosum viscus Ventriculo incumbens , graviter cum comprimat.
Somnum statim 1 coena capere nunquam conducit, sed potius una vel altera hora exspectanda est. Deinde de hoc tenendum, quod parcus ac mollior cibus suavi rem somnum efficiat.
Somnus meridianus ex toto insalubris est, quia capiti& universo generi nervose debilitatem inducit, idque torpidum de catarrhis obnoxium redditi Seholion. Quandocunque ventre repleto obdormimus, chylus
sanguinis vehiculo ad cerebrum delatus, non modo C pia, sed partium etiam elasticitate, ejus vasa nimis eά- pandit, eorumque tonum solvendo, ingeritem hum rum stagnationem parit, qui ubi, in tubulosam & inseriorem cerebri substantiam descendunt, capitis to rem ac gravitatem ibi excitant.
Res cum majori noxa conjuncta est, quando sub meridiano somno corpore supino decumbitur, ita Enim hinmores longe facilius stagnationem subeunt, qiaar oti V ria incommoda, capiti imprimis valde hostilis atque imsensa est.
In terris calidioribus, somnus meridianus sanitatem non tam iacile ostendit. Sehollam Quia vires & succos, qui diurno solis servore nimium difflantur, colligit Ze intra corpus detinet. C, vendum tamen est, ne supino corpore, sed Capite ere. cto, decubitus fiat. Neque meridianus somnias adeo nocivus est iis, qui noctes inquietas & in1omnes agunt, de ab immoderatiori aestu languent, vel corpos variis modis delassarunt; neque iis interdicendus est, qui gracilioris corporis habitus, vel aetatis provectioris sunt.
Quemadmodum nulla regula tam firma est, quae non suas patiatur exceptiones: ita etiam somnus meridianus, in quibusdam casibus certaque sub conditione, tuto ab mitti potest. Non est inutilis, ubi vires custodiendae, ubi benignum humidum in corpore retinendum, vel cerebri partiumque humectatione opus est , qua praecipue senes indigent.
Ut moderatus somnus magnam corpori utilitatem promittit; ita modum excedens noxam insignem assen. Scholiou. Immoderatus somnus non modo capiti gravitatem ac torporem, sed omnibus etiam corporis partibus langu rem inducit, de tam animo, quam corpori, agilitatem detrahit, quia sufficientem fluidi subtilissitni in nervos de partes selidas, quae motuum opifices sunt, influxum nimis remoratur. Inde vero sanguis de humores suam a Drunt fluiditatem, eorumque 1pirituascentia depressa corpus tardis passionibus opportunum facit. Causa in m derati somni, ad ingentem vasorum cerebri de durae matris debilitatem, seu atoniam, reserenda est, qua evenit, ut sanguis nimium ibi congcstus, Ientius procedat, hum, dumque demittat, quod postea in tubulos cerebri delabutur. Omnia vaporola, optata de quae copiosas exhalationes sulphureas exspirant, somnum immoderatum gignunt , quia elaterum ac tonum membranarum Se vas rum cerebri majori, quam par est, expansione, multum debilitant, unde nimia fit sanguinis congestio, atque hin dum 1 sanguine tardius progrediente secessionem s ciens , Poros ac tubulos cerebri occupat, hinc immod, cum somnum arte paratum plerumque stupor, anima lium iunctionum segnities, de somnolentia cum capitis gravitate, subsequuntur.
Qui adolescunt Se primam adhuc aetatem agunt, semper suavius dormiunt, quam qui provectioris aetatis sum homines de qui ad perfectum corporis augmentum jam
Seholion. In puerili & adolescente aetate, mollior cerebri vas rumque textura est, ex quibus succus nutritius roscidus exsudat,
180쪽
De diaeta robustorum Se imbecillium.
exsudat. Senes vero siccioris texturae sunt, vasa obtinent dii ora, hinc nimia pororum angustia non nisi pa cam nutritii succi in tubulola cerebri substantia secreti nem admittit. Qui bene valent ac parum dormiunt, maκimo sunt cholerici; hos autem, si simitatis rationem habere velint, a vino dc potibus spirituosis, neque minus re cibis acribus, salitis de aromaticis, abstinere oportet. Natura nulli rei magis, quam Ibi ino ac vigiliis cum iis temporibus assuescit, quare contuitum est, omnibus modis lomnum diurnum declinare, utpote qui noctes imAmnes reddit.
I. XLIV. Notatu dignum est, somnum eo fieri impeditiorem , quo diutumiores vigiliae praecesserint. Seholion. Experiuntur hoc illi, qui integras noctes vigiles ducere.coguntur. Diuturnae enim vigiliae benignos humores consiimunt, acres vero calidas particulas in sanguine cumulant, quae cerebri fibrillas continenter sollicitant, sicque somnum arcent.
Ut immoderatus somnus sanitati adversatur, ita etiam pro luctiores vigiliae, corporis de animi vigorem ac vires hauriunt.
Seholion. Squueni Se humidum roscidum, Ze liquidum ner-veum, sub allidua vigilia in vehemcntcm motum abripitur, dc magna etiam ex parte consumitur. A nimiis vigiliis concoctio perturbatur, corpus macie contabescit, facies scedo pallore discoloratur. oculi recedunt Acconcavi fiunt, ipseque vultus austerum ac tristem habi- nun induit. Hinc Hippocrat. Lib. de Diau. in Acut. υ gilia, perhibet, nimia post cibos noxia, quum cibum collia quescere non sinat. Et eod. Libr. vehemens, inquis, vigilia potusleuossite, tum crudos, tum incoctiores, reddit. s. XLV I. 'Diuturnas vigilias sequitur plerumque maxima partium intermarum debilitas, unde si agnationes humorum in capite,poriculi plenae inflammationes ac ueIuia oriun
Seholion. Pe omne observationis est, quod soritorem spasinum, seu intensorem partium tonum, ut plurimum magna relaxatio lae flacciditas excipiat.
Qui per noctumam quietem anxiis ac terrificis insomniis agitantur, in iis sanguinis ac humorum circuitus per caput de Pectus male procedit; siquidem in ejusinodi subjectis graviores sanguinis flagitationes dictis in partibus obtervantur.
Scholion. Quare somnia anxia ac turbulcnta , secundum Hippocratem , praetematuralem corporis statum morbosque impendent: denunciant, quibus convenienti diaeta derecto remEdiorum usu obviam eundum est.
De diaeta robustorum re imbecillium.
OUemadmodum nihil in se & sua natura, seu instanecessitate, salutare, vel noxium est, sed uterque, tam salubritatis, quam insalubritatis effectus, ex viribus
agendi de ex relatione ad coi pus humanum facta, demum resultat: ita etiam rerum non naturalium sal brium de insalubrium virtus de emcacia, ex corporum
diversitate , in quibus sese varie exierunt, dum salubris& insalubris eorum effectus variis modis, vel impeditur , Vel adjuvatur , nunquam non aestimari debet. ρ. II. Perpcram agunt praesides valetudinis , qui singulis unam eandemque vivendi rationem praescribunt, de quod uni conseri, illud aliis quoque commodum ess judicant omnibus.
Seholion. Magistra enim experientia quotidie cdoccmur , non omnia omnibus csse accommodata , de quod unus citra ullam noxam serre potest, hoc altori in suininam cedere pernaciem. Ipsum quoque tempus, in rerum salubritate determinanda, plurimum valet, quaedam enim ce tis temporibus tuto & citra ullius offensae metum ingeruntur, quae alio tempore assumta, sanitati haud leve detrimentum asserre solent.
Diversi salutares& noxii alimentorum essectus maximam partem a corporum differentia deduci debent, liquidem, ut recte monet Hippocrates , naturu a natura, corpus 1 corpore differt. Sebosiou. Haec naturarum disserentia fit tam ratione aetatis,t peramenti, habitus corporis, consuetudinis & connatae
dispositionis, quam praecipue ratione roboris ac imbecillitatis.M. IU. Quemadmodum in universum inter vires, ratione ρο- tentiae Sc debilitatis, ingens intercedit distrinaeia: ita etiam robustorum de imbecillium corporum humanorum varia ac dispar conditio est ; quare semper ad corporum diversiaicin resipiciendum, quippe quae in medicina, tam. therapeutica, quam diaetetica, multuin momenti habet. g. U. Homo robustus is est, qui insigni robore ac potentia motuum instructus est. pholiou. Id est,qui magna seculiate pollet non tantum in ede dis motibus voluntari s verum etiam in adiicinibus Vitalibus de animalibus: sive. ut res dilucidius appareat, qui multuin ponderis escuare magnosque animi de corporis labores sustinere potiest. de qui bene ac copiose ingerit atque egerit, nec facile gravem a vigiliis variisque, licet minus congruis alimentis, laesionem patitur. A. VI. Qui corpore robustus, is etiam animo sortis & ingenio alacris est, nec facile morbis de assectibus animi fit obnoxius, nec facile a rebus externis laeditur.
Ut quaelibet vis motrix pinim ab instrumento, Quo motus exercentur, partim ab activitate de energia moventis dependet: ita etiam robur corporis livmani, partim a rhusculorum duritie de magnitudine, partim etiam a copioso boni sanguinis de liquidi nervorum in has partes influxu, proficiscitur.
Robur itaque corporis ex vasorum amplitudine de capacitate, nervorum cressitie de musculorum soliditate, cognolcitur. Seholion.