장음표시 사용
181쪽
Seholion. Siquidem omne corporis robur, secundum originem suam , a dispositione parentum, quoad partes solidas, quoad fluidas vero a decenti in rebus non naturalibus regimine, derivandum est. Inter robustos homines tam meramus plebejos, duris laboribus assuetos & qui si plici de crasso vietu utuntur, ratione aetatis juvenes ac Viros, ratione temperamenti sanguineo- cholericos, respectu habitus corporis, qui non adeo pingues aut spongiosae texturae sunt, sed ossa solidiora, nervos strictiores, firmos etendines & vasa capaciora obtinent. Quoad nationes &climata hunc in censum reserendi Vesiphali, Pomerant ac Brunsvicenses. Imbecillioris naturae sunt, qui fibras teneriores & exquisitori sensu praeditas, vel ad subeum pilis monet, cavendum es robustis, ut ne insectidos heterogeneos motus idoneas obtinent, qui iacile valetudine adversa st fidia consum.intur , hoc est, ne animi affectibus exagitantur, oc quorum vata angusti ires detrimentum capiant, quae efficacissimviri in prora non sussiciente boni ac spirituosi sanguinis quantitate figandis morbis medicinam constituunt. . aeri instructa sunt; praeterea, qui tcndines ac nervos exiguos A. XIV. α laxiores, dentesque pauciores habent, N. a laboribus, Imbecillis, quibus Celsus vinumerat literarum cupiutam animi, quam corporis , facile fatigantur. dos, qui illumis nocturnisque ingenii laboribus corpo in imbecillibus facile in acorem vertuntur. EAPedit etiam ventos fugere septentrionales, animi tranquillitatem colere & omnia, quae modum excedunt, es imtemperie insensa sunt, cum cura a se amoliri. vid. GLsus Lib. I. cap. II.
Quum homo robustus & omni ex parte valens non sicile a quodam excessu laesionem sentiat, ideo secum dum G um Lib. r. cap. i. stra se tam fricte obligare debet lexibus duetraicis, sed varium vitae genus habere omnibusque adsuescere oportet. Scholion.
Praeclare tamen laudatus auctor in fine s. IXImbecilliores non tantum facile a rebus externis laeduntur ela levi data occasione in motbuin incidunt, erum etiam morbo quodam correpti, in malis sunt, animum habent mobilem ac vel satilem, nec vitam adeo longe protrahere Pollunt. Scholiou.
Imbecillium numero assici ibi dcbunt insantes, senes, vitae urbanae ac otiosae dediti, continuis studiis Se meditationibus addicti, ex sexu sceminae, natione Suevi ac Miti. iei. Deinde etiam horum in societatem veniunt ii, ris rosur frangunt ac spiritus dilli pant, eam vivenditationem inire convenit, quae impiiniis concoctiynςm ac perspirationein juvet viresque resarciat. . ., Scholion. . Quare eos, qui Musarum sacris operantUr, eo tempore, quo cibus capitur, ab omni cura ac incclitanone Vacare Norici. Tempus vero exercendis ingenii laboribus maxime accommodatum est matutinum , dc quod peractam concoctionem subsequitur. Quam in rein plura notatu digna commentati sumus in tractari nostro: de studiis per regulas dimetieas facilitandis θqci gravi morbo, nimiis vigiliis, longiori fame ac in prolonganda lιteratorum veta, nec non in parte IX. . r C o diu teticorum Germanico idiomate prosiani irum, di qui itisne ultima. Literarum etiam cultores teneriori victu uti oportet, qui subusus & suxiles succos corpori ingcnerat. Caveant velo sta a flatulentis ,
leguminosis, pisis, fabis, cerevisis crassioribus de vi secturioris notae, . quae caput gravant, sensus obtundunt Ela lumen ingenii obtenebrant. Cercvisitae enim ac Vina, quo tenuiora sunt, eo magis literatorum sanitati velisi cantur. Et quoniam debita alimentorum concoctio mILbro ac nervis favet, &. spirituum animalium uteri
rein frox mxum suppeditat; hinc Meraium studiosis sus-ficiens lx ivnas quam maxime commendatus csse debet. Quantum entini inno decedit, tantum quoque viribus ad pertractanda studia necessat iis detrahitur. Deinde iis, qui litici arum studiis Ic cc mdcrarimi, diligenter circumjiciendum cs, ne nimia studiorum. intere purie &luxuria corpus enervent, & variorum morborum injuriis obnoxium reddant. Praestat potius laborum inter-dia , aut largiori sanguinis prolusione, ut de diuturno moerore, mu)ta Venae fcctione, aut crebriori purgantium
Diu, insignem virium jacturam l assi sunt. Deinde huc
pertinunt puerperae ac siseminae mensium stu u laborantes. Imbecillos, vel a solo suaveolentium odore, te inale habent, ab exigua dosi alicujus emetici, vel purgantis, copiosas patiuntur excretioncs, oc a cibo, seu flatulento, seu acido, vel etiam levi saltem aeris frigidiusculi as, satu, noxam sibi contrahunt. s. X. Quia corporis imbecillitas ἐκ nimia ad morbosos motus recipiendos aptitudo, a benignorum succorum inopia maxima ex parte proficiscitur, ideo medicum, qui debite corpus firmare, idque adversus externarum rerum injurias sortiter munire intendit, omnem curam in eo de- fisere oportet, ut blandioribus succis vata ac nervos repleat,inertes Vero ac superfluos humores corpori detrahat.
Scholion. - Ex his perspectis levi negotio conficitur, imbecilles, valla suaVi otio disi ungore, di quandoque gaudia curis
qui omnibus morbis patent quemcunque excellum interponure, ut mens ad funeliones suas rite perficien- graviter serunt, longe tutius ac iacilius integram reci- das excitatior fiat. Nihil quoque magis sanitatem OL pere posse sanitatem, si moderatam vivendi rationem sendit, quam perpetua sest io, litorarum amantibus . sibi imperent, quam si in medicina validiori, ex phase miliari uima, qua sibi solennem illum asscctum hypomacopoliis petita, salutem quaerant.' chondriacum alvique adstrictionem accersunt. s. XI. M. XV. Neininem magis decet vitam ad sanitatis leges exacte Magnam quoque in diaeteticis considerationem me- componere, quam imbecilles, quia a levi saltem erro- rentur corpora obela multisque humoribus repleta, &re in diaeta commisso graviter offenduntur , E insigni graciliora, seu habitus macilonti. sunt documento, quantam Vim ac potentiam rerum na- ρ. XVI. turalium, dc usus, & abusus, in corpus habeat. Obesi & Vel sero, vel sanguine repleti, quam ma-s. XII. . xime in morbos proni ac proclives sunt, di tam ab inpImbecilles animum eo advertere debent, ut concinnio mi turbationibus, quam externis rebus, ut frigore, ca ac peripi ratio , quanta inaxima fieri potest circumspectione, in flatu integro conserventur. Scholion. Ad juvandam concoctionem, oportet imbecillos, pau-
Io largius somno indulgere, ante cibum corpus, non quidem vehementi, lud moderata eκercitatione, ventilare, nec adeo multum assumere. Circumcidendalore, graVes patiuntur laesiones, Eia morbo quodam cor rupti , aegre conVate1cunt. e.
Obesis ac repletis commendanda imprimis sunt ea, quae extenuant de luperfluos humores corpori subtrahunt Seholion. Facium huc aqua calida, acidulae, thermae, vigiliηripsis sunt acida, dura, flatulenta, salsa ac dulcia, qvie omnis vehemens exercitatio, acida, salsa, cibus sessi. de
182쪽
De diversa ratione temperamentorum, aetatum &C. 13r
de die sumtus, leves vomitiones ac purgationes, qua non nimis validis remediis excitantur, alias enim in
larem Litati perniciem afferre solent.
Gracilioribus & macilentis quadrant ea, quae succos uiuitios & vires conservant & intus detinent. , Quare modica exercitatio, frequentior quies, cubile molle, animi securitas, copiosior cibus, quanto nimirum lvendo ventriculus par est, somnus plenus, balnea a prandio, assumta inter cibos ac potus dulcia ,stigus di plura alia , quae benignos humores pariunt eosque intra corpus detinent, macilentis egregie conveniunt. Omnis vero vomitus ac purgatio gracilibusta imbecill. mirum quantum infesta est.
ο Dantur corpora, quae alvum justo, vel duriorem, vel fluidiorem subinde experiuntur, & his etiam pec hare in diaeta regimen praecipiendum cst.. - i Scholion. Qui Hvi adstrictioris sunt, eos cibis uti oportet, qui alvum fundunt, & vinis praesertim dulcibus, salsis de oleosis. Quae si parum proficiunt, ut Celsus 1 uasor est , aloen sumant; a frequenti tamen purgantium usu sed h. Minendum est. Qui alvum nimis fluxam habent, eos Hlidiori exercitatione corpus siccare decet. His quoque accommodata est san es cum parciori cibo &erigua potio , magis etiam trigidae, quam calidae usus iis imperari debet.
i sanguinis motusque microcosmicos de iuncti , , tam naturales, quam vitales ta animales, perii-
Seholion. Firma eAperientia exploratum habemus, pro dive si sanguini S circulo, ejusque in partes solidas influxu, dixerso etiam modo se habere robur corporis, ipsamque digestionem ci .m secretionibus cie excrctionibus mirum quatatum variare, imo animi quoque inclinationes ac moTes, cum ingenii facultatibus , disparilem nancisci conditionem. Quare haec omnia a diveribsanguinis circuitu, velut ab origine sua, I rofluere, CX-tra omnem dubitationis alea postum est.
In cholerico sic dicio temperamento, fibrae sunt te neriorcs valdeque tensae, nec non Vasa angustiora , per quae validior Vis motrix vehementi impetu vitales undas jaculatiar. Seholion. Hinc est, quod etiam in animo praecipitantia, inque caeteris Comoris suinionibus quaedam velocitas observetur. Et quia sanguis in hoc temperamento celerius per vasa vibratur, hinc major exsurgit calor dc partes sulphureae eXaltantur.
Hoc praediti temperamento caveant sibi ab omnibus iis, quae Corporis calorem accendunt & sanguinem rapidiori molia Oxagitant. Ea potius in usum seligere conducit, quae igneum quasi hunc motum paululum restringunt, e que quandam temperiem conciliant, utpote quae optima sanitatis est conservatrix. Seholion. Quam ob rem cholericis neutiquam accommodata sunt vehemens ac longior corporis exercitatio, motus laboriosus , cibi aromatici, calidi, pingues, potus spiritu pleni, vinum praesertim generosum, lpiritus vini , cerevisae inebriantes, servidior solis aesus, omnis immoderata animi commotio , medicamenta Validiora , purgantia, ludorisera, volatilia, nimis diuturnae vigiliae de
quaecunque ita comparata sunt, ut stilphuream humorum intemperiem cumulent, eorumque incendium augeant. Periculum quoque cholcricis intentant omnia excelsive frigida, tam aer frigidus, quam potio Fgida , quippe quae riusnodi lunt, ut sanguinem, per se si illum
ac debita orbum humiditate, in tena talimum gluten cogant, unde graves cholericorum inflammationes ac se-bres ut plurimum proficiscuntur. At vero cholericorum sanitati piaesidium promittunt insula calida, potus copioliori aqua diluti, aqua decocta, vinum cum aqua miX- tum , omnes cibi humectantes, temperatus hypocaustici lecti calor, & conclave spatiosum. Denique per omnia mediocritatem colant, sique alvum adstrictam experiuntur, non purgantibus validis, sed linativis, v.g. pali lis, manna, rhabarbaro, tamarindis & aloe, solvenda est.
IlI temperamento melancholito, ob fibrarum duritiem ac densitatem, sanguis lente & cunctanter per vasa devolvitur, unde humores crassitiem induunt, oi es que, tam animi, quam corporis actiones, quadam cum dissicultate mercentur. Quare no iamento iunt omnia, quae humoribus spitium tentorem inducunt & impeditiorem eorum circui. um magis magiique suffaminant. Seholion. Melancholicos, quia sanguinem spissum ac minus mobilem in venis alunt, abstinere Oporiet a victu crasto, acido, cibis ac piscibus compactioris textura , leguminibus, cerevisis grollioribus ac spirituosis, quae nimium commovent. Neque iis adeo opportunus est aer, tam frigidus, quam calidus, quia uterque necessariam humoribus fluiditatem detrahit. Exulare etiam ab eorum animis debent omnes affectus, quibus vehementia inest, ut ira ac terror, utpote qui spissum sanguinem in tenuissimoruin vasorum angustias sortius impellendo, graviter plerumque eorum sanitatem affigunt. Contra ea melancholicis conveniunt motus de corporis exercitatio, non simul ac serret, sed successive aucta, potus largior cie humectans, vinum generosum moderate sumtum, venae lectio & cibi aromatibus moderate conditi. Expedit liis quoque non multum satiari cibis, impigrum eiic ad labores, peregrinationes sub aere temperate calido ac sereno in1tituere, eaque magni habere ac lectari, quae animum varia delectatione reficiunt.
In temperamento phlegmatico serum abundat, valdeque tardus ac languidus est humorum circuitus, &omnes, cum animi, tum corporis actiones, pigritiem ac torporem sbi adjunctuin habent. Juvat itaque sanguini tardius progredienti stimulum & calcar addere, Vires ac partium robur firmare & humidam frigidamque humorum intemperiem ad sicciorem flatum
Seholion. Quia sanguis in hoc temperamento tarde iter Quin absolvit, hinc phlegmaticis egregie quadrant carnes allae, tale & aromatibus conditae, cere visae non addo tenues & vina, quae spiritu turgent. Eosdem diligenter Vacare Oportet corporis eκercistitioni, quae superabundans humidum egregie discutit. Abstineant vero neces.se est a fructibus horaeis & crudis vegetabilibus, ab aere vappido ac humido, qualis in locis angultis de depressioribus, ut plurimum tempore autumnali, observatur. Neque minus animo exesse jubeant omnem angorem ac incestitiam, ea studiole sequendo, quae animo vigorem & agilitatem conciliant.
I. VI. Sanguinei vocantur, quibus habitus corporis spongi
183쪽
sus est & laxe cohaeret, qui venas copiosas, sed exiles & Vire. paritumque texturam respectu, longis invicem di- angustas obtinent, per quarum alveos sanguis placido stare interVallis. Qui enim ex sanis ac robustis paren-α secundo 'Dine decurrit. Quum itaque hic status tib prognati sunt, ut sunt homines plebeii, russici, o corporis ad copiosum sanguinem progenerandum ma i- rarii, ii non facile a noxia quadam re laesionem sentiunt, me sit idoneus, hine sanguineos se ab eorum usu retrahe- nec adeo frequenter morbosis a me ionibus tentantur. re decet, quae superfluam sanguinis copiam accumulant. Qui vero insantes sati sunt 1 parentibus imbecillioritim, Seholion. in adolescencia, vel senectute constitutis, valetudi δμHis praecipue conducunt sobrietas, temperantia ac Vel intemperantiae de ebrietati litantibus, ii longe magis durius quodammodo vivendi genus. Temperent sbi a morborum injuriis patent & levissimam quoque laesu, dulcibus, spirituosis, vino, spiritu vini, nimio carnium nem aegre serunt. Deinde infames etiam ratione habitus esu, cerevistis multum nutrientibus, carne suilla ac som- corporis discrepant. Quibus enim caro spongiosa est Mno diuturno. Apprime multum iis prodest motus non adeo sortis, sed moderatus, inque aere temperato eos versari oportet, quia & nimis calidus ,.& nimis frigidus , ipsorum sanitati calamitatem inferre solet. Conserunt potus tenues, infusa herbarum & aqua calida sanguinisque missiones. Et quia sanguineorum natura ad
mature in pinguedinem exuberat, qui tener res nervos ac tendines habent, ii facilius morbis obnoxii, nec adeo vivaces sunt. Qui vero carnem habent coinpaetiorem, nervos solidiores, tentasque membranas ac tendines obtinent, eorum 1anitas meliori nititur fimiamento. Denique & illud hoc loco animadvertendum criticas sanguinis excretiones valde inclinat, hinc dispi- est, quod infans unus prae altero magis expositus sit ἀ seetibus spasmodicis ac convulsivis, & obsὀrvando a nobis notatum est, infantes ab iis parentibus p creato , qui assectibus animi fraena laxant, & lauto ac delicato vitae generi indulgent, quo in numero divites, magnates de aulici sunt, vitam non adeo longo protrahere, o maxime iis morbis infestari, qui ex nervorum debilitate suam trahunt originem. Atque his lenillinia diaeta de leveriori lege circumscripta vitae ratio accommodari debet.
Nihil est, quod lactentis infantis sanitati magis asVertetur , quam nimia lactis repletio.. . nullam Quemadmodum omnis repletio naturae exosa in , ME O maZime digestionem laedat; na eadem multo magis intur ac ditarente corporum habitudine, diversa quoque tam imbecillo subjecto pertim cicenda est. Quare 1wm- vivetidi ratio instituenda est. ma nutricum consuetudo invaluit, duarinfantibus, quan s. VIII. do male habent, Sol vagitus edunt, subinde mammas Sicut in condendis lcgibus, ad quas diaetae ratio coni- praebent, dc invitis propemodum obtrudunt, quo nihil. ponenda est, ornium maxime attendi debent virium aliud eisiciunt, quam ut ventriculum nimio lacte obru- robur de imbecillitas; ita, quum sub omni aetate vires endo, cruditatibus.dus cum uim addant ac vim morbi quoque diverso modo se habeant, non nisi indagatis cu- eXaiperent. lngesta enim a ventriculo reale digesta imijuslibet aetatis natura ac viribus, accommodae vitae le- tra Primam regionem stagnant, acescunt & corrula
Scholion. Insantes, pueri ipsique senes imbecillioribus accensendi sunt; robustiorum Vcro numero juvenes ac viri conciendum , ne ullo modo cohibeantur.
Quemadmodum non una est corporum, tam quoad solidas, quam fluidas partes, in omnibus aetatibus ha-hitudo ac dispositio, . ita nec eadem vivendi ratio omni aetati accommodata est. Soholion. Sub certis aetatibus, quibus curriculum Vitae humanae absolvitur, corpora increscunt, ad statum ac vigorem perveniunt, tandeirique amisso robore, ingens patium tur decrementum. Sub omni vero aetate diversa machinae nostrae conditio est, quoniam Sc fluida ratione temperiei ce quantitatis, de solida respeetu aptitudinis ad notum, magnam subeunt mutationem. Pro varia igi. puntur. Hinc ingeniose dictum est ab Hippocrat nutrices dum Iactant infantes, saepe ratam nactant. s. X. l
Tenerioribus propinandum est lac tenue ac siuidum; tinentur. His igitur diversus vitae cultus imperari debet. nam crassum, butyrosum & cascosum graviter tenellos s. IX. a siligit, quia a ventriculo non satis vinci atque expelli Insantes, ob insignem fibrarum teneritudinem & sen- -potest. Scholion.sbilitatem, a quacunque re noxia, facile ouenduntur Re ma imae utilitatis est, lactis, quod nutrices inmotblique obnoxii fiunt, quare circumspeetiori diaeta sentibu pr bent, examen instituere, & explorare, cu- eos tractare Oportet. j sit consistentiae , dc qua in proportione partes serosas, - . - Scholion. Caizolas ac butyrotas contineat. Optime autem hoc in-1iosis ille dicitur , cui nondum sandi iacultas est; dagari potest evaporatione, deinde instrumento quodam puer , qui nondum ad pubertatem pervenit. Infantes au- statico, quo cerevisiae & aquae librari solent ; tum agmtem gravissimis nervosi generis auectionibus patent, id sione spiritus Vini rectificatissimi, qua proponio solidi ad quod vehementes spasmi, convulsiones, tormina, epilep- sui dum cognosci potest; denique etiam butyrosam Ia
tiae, pavores, sebres ac dolores testantur. Apparet hoc etiam exinde, quia, si lac sugunt nutricis, gravi animi affectu exagitatae, maxima plerumque incommoda, ipsamque interdum epilepsiam, patiuntur. Praeterea eorum teneritudo inde perspicua evadit, quum a lacte matris, iis substantiam investigare licet, quando lac per vigintiquatuor horas in tepido loco reponitur.
Pessimae conditionis lac crassum ac pingue est ; m lioris notae, quod non adeo spissiim, nec adeo tenue ac quae pridie purgans assumsit, alvum frequenter dejiciant, s. Tum, sed dulce & liquidum, & quod a sana ac vegeta& ab omni graviori errore in diaeta 1 matre commisso, nutrice landitur. se male habeant, e. g. si s ritum vini assumserit, si cum Scholion. viro celebraverit concubitum, si comederit acida , aut Nimia lactis crassities commodissime emendaK p satulenta, sique Egus ad mammas libere admissum test, si nutrix ante cibum moderato labore corpus exeris fuerit. s. X. ceat, si infusa ex seminibus sceniculi, misi, cymini, cum Quemadmodum insantes, ratione firmitatis ac tene- aqua calida parata, mane jejuno ventriculo sumat, si ritudinis, a se invicem plurimum dissident, ita etiam di- nimia ciborum copia ipsi circumcidatur. verΙa eo in diaeta & tractatio instituenda est, nec unum XIV. idemque lac omnibus ac singulis propinari debet. Consultum est primis mensibus offorre insanti lac te s. Schouou. Due procedente vero tempore di circa exitum anni paulo Animadvertimus enim, infantilia corpora, habito ad crassiui non nocet,quod insantes recens editi aegre serunt. Sehohom
184쪽
De diversa ratione aetatum diaeta.
Seholion. ut sunt rhaharbarina cum absementibus mixta , vel Lae erassum vasa adhuc tenuissima obstruit, de glan- mannata cum rhabarbari intracto maritata. Quin dulas meserat cas villosque Be ostia vasorum lacteo- quam vero semper eo laborandum sit, ut crassa ac viorum spissa ae tenaci amurca oblinit & insucit. Pran cita lactis recrementa quotidie per alvum eliminentur, rea lac copiosum de spissum difficilius motu peristestico curam tamen adhibere decet, ut integer Sc salvus venia per trietestinorum ainactus trajicitur, hinc in acorem triculi atque intestinorum tonus custodiatur. Hoc enim titistit inque corruptivum liquamen degenerat, unde infracto, vel peihius destructo, alvus nunquam suum molesti inflationes, tormina, spalmi, dolorosae alvi de- rite praestat ossicium, unde isequentissima infantilium
N et O C morborum origo derivanda est. Ualidiora enim purgantia hoc habent, ut una vice Britter quidem alvum ducant, postea vero, latib ac destructo intestinorum t no , alvi obstructiones efficiant, quae in infantibus ste cundissimae morborum sunt genitrices. Saepe hoc a nobis non citra dolorem, etiam in istaribus de conlpicuis dignitate subjectis, animadversum atque praedictum est, quod etiam sinisser de luctuosus eventus confirmavit , quamvis medicorum quorundam ignorantia candide Plemque matres in eo delinquere selent, quod insam prolatam hanc veritatem multis modis sugillaverit. Suotes eo tempore, quo adhuc lac ex mammis hauriunt, tragatur autem nostrae sententiae solidum Ferrarii judi- pulmentis ex farina, ovis & lacte paratis insarciant,quod cium, quod Libr. de Art. Med. Infant. ita proponit: limenti genus ob multam viscositatem non potest non Infantes ob virium imbecillitatem medicamenta valde esse noxium. Quare insantibus accommodatiora sunt alterantia tolerare non posunt. Eadem optatorum est ra-
ea , quae ex medulla panis similaginei , aqua Sc bu- tio, quae infantum ingenio inlata sunt, de corpus adjectiones, vigiliae, epilepsiae & pavores in somno com
Lactis usus infantibus ultra annum concedendus est, ita enim majus robur partiumque firmitatem cons quiantur. Si autem lactatio sex vel octo mensibus ci cumscribitur, tunc sensim cibo tenuiori de facillimae concoctionis assuefaciendi 1iant. Seholion. tyro parantur. Faciunt quoque ad infantum sanitatem infusa v. g. ex radice glycyrrhietae, herbis veronicae de
scordii concinnata, quibus adjungi potest decoctum homdei conicibus citri insusum, cujus usus etiam nutricibus pro lacte depurando suaderi debet.
Maximopere cavendum est , ne insantibus, si denm morbos P parant.
Insantes ac pueros lapius, sed parum semper, assumere Oportet, quod, quo temperauus est, eo magis landis paribus accommodatum. Seholion Fulcitur haec lex diaetetica auctoritate Hippocratis ,
fione molesta perfunguntur, vel alio quodam morbo la- qui Lor. de Pueror. Nutrim. ita satur sui cressime, horam, copiosum lac offeratur, quia facillime corruin plurimum habent calidi innati, plurimoque gent nutriationem ex stagnatione subit, morbumque exulcerat. menso, alias corpus absumitur. Insantum enim ac pue- Scholion. rorum corpora, ut procedente artate majus iubinde ca- Sub omni enim graviori dolore , universa nervorum piant incrementum, copiose indigent succo nutritio,qui compages, ob singularem, qui nervosis Pinibus com- eorum pinibus sensim apponi debet. Quum autem munis est, consensum , afficitur; siquidem dolor nervo- tenellus eorum venter copioso cibo concoquendo plane sis partes violento spasmo confringit, unde ventriculi impar sit, hinc infantibus parum cibi, sed eo stequentius& intestinorum tonus motusque perissaltacus, una cum digestione te excretionibus, mirifice perturbatur de faecum per alvum excretio impeditur.
Quo tenerior aetas est, eo longior somnus ipsi convenit. Qino magis vero aetas increscit, eo magis semna quippiana paulatim detrahendum.
p bere decet, de quo magis alimentum temperie ga det , eo etiam magis nutriendis partibus est idoneum.
Quaecunque temperiem excedunt, ea insantes ac pueri in universo rerum non naturalium usu evitent necessu est. Seholion.
Vinum, spiritus vini, omniaque acida, insantibus ac Cutarct oportet, ut infantes temper alvum habeant Ia- pueris instar Veneni nocent, quia non solum nutritionixiorem, eainque stequenter deponant. Simul ac enim R ori o Ialvi officium desideratur, morbum certissime imminere judicandiam est. Scholion. Quernadmodum in omni, ita etiam in infantili aet te , alvina elicretio rite procedens, convenientissimum sanititis indicium constituit, utpote quae de nervosi g neris integritate, a qua salvus intestinorum peristatticus motus dependet, liquidissime testatur. Alvus vero adstrictior semper extimescenda est, quia labefactatum nervosarum partium robur, adeoque corporis ad reciapiendos morbos aptitudinem , designat. Caeterum praeciare annotavit Hippocrates de Demib. f. s. infantes fa de partium ausinento resistunt, sed etiam cerebro a nervis inimica sunt ac sepius cerebri iunctiones penu
Ad conservandam tenellorum sanitatem plurimum confert a ualis de moderata transpiratio. Quare insantes sub temperato regimine Se calore in lecto de conclais vi detineri, de ab omni intensiori stigore probe muniri debent. Si secus fit, facillime in tormina ventris resingultum incidunt. 'Seholion.
i a Bene Hippocrates Lib. de Aliment. f. n. quἱerobe, niores esse, quibus alvus valde lubrica es, O bene conco- inquit, perspirant, debiliores, sed saniores sunt, O a momquunt ; morbosos autem, quibus modice fuit, O qui vo- bis facile reconvaleseunt.sui male pers rant,pri quam
Facessum, nec tamen coimenienter nuxriuntur. aegrotent, fortiores sum, ubi aucem aegrorarunt, di ilius s. XIX. a morbis reconvalescunt. Est autem transpiratio eam Nihil magis ventriculi de intestinorum tonum in in- imprimis ob rationem infantibus necessaria, quia muliniantibus destruit, quam medicamenta Purgantia paulo to egent nutrimento, cujus maxima pars rursus o corinvalidiora. . pore ejicienda est. Quo melius autem succedit haec c Scholion. tanea excretio, eo sincerius de salutarius nutrimentum
Hujus generis sunt ex gialappa de stammonio par, evadit. ta, ut de metallica, aurum fulminans de mercurius des- I. XXIII. eis, quae diutius intestinorum plicis inhaerendo, mem- Lactentium infantum sanitas maxime dependet k lain hinnotos eorum parietes erodunt, facta imprimis acrium ctis natura, de nutricis sana, vel debili corporis const, humorum accessione. Magis quadrant leniora laxantia, tutione.
185쪽
Seholion. Quum enim insans a nutrice suam accipiat alimoniam, fieri non potes, quin, lacte deterioris notae, vel penitus depravato, maximum patiatur incommodum. Atque hinc evenire solet, ut insans, nutrice gravi ira, vel terrore correpta, sicillime in epilepticas amictiones incidat. Quo in casia consultum est mammas se uenter emulgere , & sedulo caVere, ne intra viginti quatuor horas infanti lac praebeatur. Quare infanti bene morata nutrix adjungenda Ust, semperque curare oportet , ut lac unius naturae tenellis propitietur. Maximo autem infantis sanitati accommodata est nutria, qua
mediocris aetatis, semel saltem lactavit, & jam bis partu defuncta , nunquam vero abortum passa est. Deinde& haec ad dotes bonae nutricis referri debent , si Ia dabili cibo nutritur , si multum liquidi, sed valde tenuis , assuinit, si ab omnibus acidis , spirituosis, inque putredinem pronis, ut & acrioribus purgantibus , a sinet, diurnum a cibo somnum fugit & a venere pro sus abhorret, & quae inferiores corporis partes binis vicibus de die exercet, neque lac adeo crastum ac superfluum in mammis alit, quippe quod furunculos , multasque aegritudines intra primam regionem proge-
Maximopere cavendum est , ne tenerum infantum corpus multis ac validioribus medicamentis eXagitetur,& benigniora potius in usum Vocanda sunt, quae non intestinorum tonum laedunt ac transpirationem sartam tectainque se antisholictu. Insantibus nunquam validiora remedia offerri de-hent, sique rei necessitas tale quid exigat, illud tutius nutrici eκhibetur. Constat enim stequenti observati ne, exhibito nutrici quodam purgante & laxativo, insantis alvum fieri molliorem.
Pueros , quoniam nutritione & auctione opus habent , multum quoque, sed parum simul, & quod partibus alendis idoneum est, assumere Oportet, maxim que necessarium est , ut corpus moderato motu eXe ceant , inque perpetua perspiratione serVent, hac enim ratione cgregie adolescunt. Seholion. Qua fieri potest citcumspectione pueri arceantur ab usu dulcium, lactis de casei, utpote quae Vermium generationi favent, & humoribus corruptionem inducunt. Aliena quoque esse debet puerilis artas a vino , potibus spirituosis & nimia corporis exercitatione , ne humores plus justo accendantur, & corpus intempestive exsiccatum , decenti.augmento defraudetur. Qui autem literaruin studiis animum consecrarunt , eos alimenta crassioris texturae de flatulenta, ut sabas, pisa, milium, farinacea, & cerevisas inebriantes, diligenter evitare oportet. Haec enim non tantum corporis robur enerVant, verum etiam ingenii vim deprimunt, ejusque
Recte scribit Cessus , juvenum minus, qua aspumant, O quomodo curentur, interes. SohoIion. Juvenili artati magnus vigor inest & ingens partium solidarum robur , quare juvenes, dum aetatis suae patrocinium habent, non tam facile laeduntur, nec adeo stricto diaeteticis legibus se obligare debent.
In juvenili ac virili aetate semper colenda est modi critas , dc ita edendum, ut animi re corporis vires reficiantur, neutiquam vero opprimantur.
Circa victiim illud maxime cavendum est, ne ad sanguinem, nimis calidis ac spirituos s & sortiori motu Oxagitatum, stigidua potus , vel aer admittatur, ita enim magna pars juventutis sunestis inflammationibus
correpta praemature extinguitur.
Iuvenes ac viri, quantum fieri potest, abstineant i calidioribus & sanguinem commoventibus , fugiant quoque sortiora purgantia , nec nimis immodice animi asseetibus indulgeant. Venae sectio autem, si necessitaturgeat, hac in aetate non improbanda est. Seholion. Non possumus nobis temperare , quin huc plane iblustrern locum eκ Baglivo transscramus, qui hac de re ita sentit: In juvenibus humores ut prurimum faciunt-petum superiora vergus, in senibus vero versus, inferi, ra. Pendet id, s licet opinari, ex Iaxirate γά- dorum ct Midorum in senibus , conetra vero ex nimiavi, tensione ae elatere eorundem in juvenibus. me de causa ait I uretus in Coae. fol. 66. ct 69. febres arden- res in juvenibus solvuntur per haemorrhagiam narium, in solibus per d enteriam ; sed ut hae certo observens rin praxi, scut revera observari debent, jubente se M.turae lege, animus omni cura solvendus es , ut libere biminis di ero posivi spiritus ct irradiare partes stauta,
juxta nassurae ordinem; nam animo euris, diis O milualiis e ausis vitae civilis agitato turbatoque, liquidorum omnium cursus milie modis turbantur agitanturque,
e uni hine indis furibunde, qua fluere non debem. Via pluribus Baglis. Oper. pag. 3 so. I. XXX. Pro valetudine est , a prima juventute duris Iabothus & victui duro corpus assuefacere, & aere magis stigido , quam nimis inlido , uti.
Senum diaeta ad examen paulo curatius revocanda est, utpote qui jure ac merito imbecillis accenseri de
Quo majus enim decrementum vires patiuntur, eo magis corpus emeritarum rerum injuriis opportunum est.
Senili aetati maxime commendari debet mediocritas , temperantia in victu ac potu animique tranquilis litas ; omne enim nimium senum naturae quam marime est inimicum. Seholion. Quare a provectiori aetate aliena sint nimia ciborum repletio, stequens vini, praesertim acidi ac tartarei, usus , alimenta intemperata, falsa, acida, dura & quaecunque difficilius a ventriculo subiguntur. s
Nihil aeque senum valetudinem affigit, quam crebrior acidorum usus & frigoris Vehementia.
Sesoston. In decliviori aetate sanguis lentiori gradu per vasa 'sertur , & omnes, quae alias sanitati praesidio sunt, e cretiones languent, unde humores spissitudinem imduunt & ad subeundam stagnationem inclinant. Quum itaque frigus & acida humores debita privent fluxit, lato ipsumque calorem deprimant, in procinctu est rutio, quare stigus & acida senum valetudini magnopere adversentur, inque morbis , quibus haec aetas patet, progenerandis plurimum valeant. Alimenta in senum ventriculo facile acescunt, eamque ob rationem lacticinia & caseus huic aetati insignes molestias creant.
Senibus maxime conveniunt ea, quae ventricula promte obsequuntur, praesertim in coena, ut quietiori somno fruantur, qui devexae aetati maximum semper solatium affert.
Victus quo propius ad simplicitatem ac temperiem accedit, eo magis tuendae lenum valetudini veliscatur.
Nunquam senibus a vitae generis, cui tam ratione
186쪽
De diversa ratione aetatum diaeta. 331
motus, quam victus, iam inde a multo tempore assueti sunt, sine gravi causa recedendum est.
Senibus maxime conducibilis est moderata transpiratio , hinc lauoranduin , ut illa semper rite luccedat. Seholiou. Tr spirationem egregie juvat motus , sive exercitatio corporis, sub aere temperato instituta,& vinum sorte ac generosum, quod non modo transpirationem movet, sed Ze universo corpori vigorem ac robur conciliat , unde vinum haud illepide lac senum appellatur. Faciunt quoque huc insula herbarum aromaticarum, ut salviae, melissae , corticum citri & cinnamomi. Val. de autem senibus nocent vina vaporosa ac sulphurea, vel quae principio acido de adfringente pollent, quoniam alvum obstipant & decentem urinae fluxum intercipiunt.
Venae sectio aetate affectis magnam promittit utilitatem , quae praecipue tunc locum habet, si vires suppetunt, si appetitus est integer & universum corpus adhuc quodarn vigore in struetum est. Scholion. Magna pars senum quam longissime vitam posset extendere , nisi sanguinis depletionem neglectui haberet. Sanguinis enim abundantia , in quam haec aetas , Obvitam sedentariam & victum paulo liberaliorem, proclivis est, multos jugulare solet, sictuidem scorbutum, viscerum insuctus, marasmum, assuetus seporosbs , &praecipue apoplexiam, corpori inducit. Quo de argumento plura legi possiunt in Dissert. no r. de Venas
ctione magno ad vitam longam remedio.
Senes, quos vires corpus exercendi destituunt, sti-Gombus curare debent, ut sanguinis circuitus promo
Senes a nimio carnium esu absinere oportet, vegetabilia autem cochione mollita, ut passulae , pruna , poma, magis eorum sanitati accommodata sunt. Seholion. Carnes nimiam sanguinis abundantiam corpori in-Πnerant , quae lenibus, utpote a corporis exercitatione
alienis , iosensissima est , re praecipuam morborum , quibus series affiguntur, causam constituit. Longe melius serium valetudini inserviunt legumina molliora, olera & pisces, quia parum saltem nutritii succi continent. Placet autem hoc loco peculiarem observati nem inserctre, quam Baglivus in operib. pag. 388. scriptam reliquit, & ita habet: Animadvertes in praxi,alia quos aegros fluxionibus ct diuturnis morbis obnoxios empore qua agesimali convalesicere ; paschate iterum ab esu earnium languesicere. Observabis etiam qitosdam morbos ab obsioleto su caulium , leguminum , olerum, pistium, aliorumque ciborum hujusmodi evanescere, cibis soro boni succi exacerbari ct crescere.
Sonibus quam maxime nocent purgantia , & graviores animi commotiones, quo magis enim corpus debile M imbecillum est, eo majorem a qualibet intemperie lanionem sentit.
Diversis anni temporibus diversum quoque Vitae regimen accommodandum cst , quoniam aeris status immutatus magnam animantium corporibus inducit mu
Hyemali tempore , ob auctam aeris elasticitatem, fibras Imajori robore infructae, & ad motus exercendos, juvandamque ciborum concoctionem pronatiores sunt, quarC tunc temporis Victum paulo duriorem &crassioretra longe melius, quam alio quovis anni tempore , ferre possumus.
Frid. Hosmanni Oper. Tom. I. s. XLIV.
Quum transpiratio per hyemem , tubulis culmeis frigido aere admodum constrictis , quodammodo cohibeatur , hinc brumali tempore Vinum meracius &cerevisia esticacior egregie conVeniunt. Expedit quoque jusculis & infusis calidis frequenter uti, de limpercurain adhibere, ut perspiratio aliumtoruin quantitati
Pessima consuetudo est , quae praesertim apud Gemmanos invaluit, sub acriori frigore conclavia, imprimis humiliora, nimis calefacere , ita proruus, ut servem tillimo calore homines quasi torreantur. Quum enim brevi post ad levandum ardorem corpus frigido aericommittant , catarrholas defluxiones , coryzas & capitis dubilitatem , sibi accersunt, quae procedente tempore periculosas neriorum affectiones, inducere solent.
Vere aliquantum cibo detrahendum & potui adjiciendum est, quo temporis tractu veneri etiam tutist,
Pessime sanitati consulunt, qui sub ipso veris initio statim vestes hybemas deponunt, & levi saltem inc
dum amictu, qualis temporc aestivo in usu est. Seholion. Verno tempore magna est coeli varietas , & perpetua caloris ac stigoris vicissitudo. Si itaque calida aeris constitutio in frigidam tempestatem subito transmut tur, frigus poris calore apertis sese insinuat, eosque Constringit, unde culaneae exhalationes, quarum emitti tempore vernali admodum salutaris est, cum insigni sanitatis detrimento intra corpus retinentur.
Prohibita transpiratio vix ullo tempore magis, quam Veritali extimescenda est , quia corpus ad graviilunas amictiones praeparat. Sebollam Testes hujus rei sunt complures morbi & febres ,
praesertim exanthematicae, quae plerumque verirali tempore incidunt, nec aliunde, quam ab intercepta transpiratione, suam trahunt originem. Per hyemem enim plures ac superflui succi copia ciborum in corpore accumulantur , quos natura ceu alienos & super acaneos,sae a lub vernali anni statu majori, tam in lolidis, quam fluidis partibus, expansione , soras ejicere laborat. Qua
re nulla anni pars magis, quam verna, praeterVansis a morborum intuitu corporibus accommodata est. At que hinc etiam ratio perspicua evadit, quare consuetudine receptum sit, vernali tempore venae sectiones instituere, de languinem lenioribus laxativis & instas depurare; siquidem hic coeli status ejusinodi praenervativis curationibus cum fructu suscipiendis egregie patrocinatur. Diligenter itaque dispiciendum , ne salutaris perspiratio , quae corporis universi sordes expuringat , Per Vernum tempus ullo modo intercipiatur.
Nullus est anni status aut conditio , quae plures producat morbos, quam tempus vernum & autumnale. Jam quum summum sanitatis praesidium in libera tranLpiratione sit collocatum , laborare oportet, ut illa scimper rite succedat. Seholim. Quare tunc temporis corpus adversus frigoris incIe mentiam probe munire decet, & quia aer multis, naturae inimicis eκhalationibus resertus est, surrimo studio cavendum , ne sub initium veris, vel exitum autumni , nimirum mense Martio ac Novcmbri, ut de temporumatutino ac Vespertino, corpus liberiori auri expo
In autumno eadem , quae in vere observanda sunt, quia eadem est coeli intemperies de subita tempestatum M a mutatior
187쪽
mutatio, qua salutaris perspiratio facile supprimitur.
Et quoniam in hanc anni partem aequinoctiale tempus incidit, ideo imminentibus morbis praetervativa cur tione obviam eundum cst.
Estate magis pro sanitate sunt vegetabilia & poti nes dilutae , abstinendum vero a victu duro & craisiori, vino, vel spiritu vini, intempessivo & nimio uiu i haci , qui tamen Vere & autumno admitti potest. Uenus autem secundum cibi monitum aestate fugienda est.
De diaeta sexui convenienti. I. I. Corpora diversi sexus diversam quoque diaetam Ze
Foeininae viris sunt imbecilliores , hinc diaeta peculiari opus habent. Ωἷoliou. Foeminae laxiori corporis habitu, & maximam partem vitae otiosae & voluptatibus addictae lunt, parum bibunt, corpus habent exquisite sentiens , ad spasmos& convulsivos motus proclive & sanguini redundanter colligendo valde opportunum. Praeterea etiam ce tis ac statis temporibus solennem sansuinis per uteri venas profusonem patiuntur. Ex quibus conficitur, sexui potius sceminino, quam virili, de peculiari vivendi ratione osse prospiciendum.
Mollior sexus, teste experientia, ut plurimum pessume habet, turbato, vel male procedente languinis eκ utero profluvio ; viget vero ejus sanitas menstruali hoc fluxu rite constituto. Seholion. Quapropter medicum omnem curam in eo collocare oportet, ut uterina haec sanguinis excretio debita semper in quantitate, tempore oc ordine respondeat, nunquam Vero perversa diaeta & neglecto vitae regimine tu hetur , Vel plane cohibeatur. Menstruam vero sanguinis cjectionem nihil aeque perveriit, ac stigoris , -- Pendente mensium fluxu , liberior ad ventrem & inseriores paries admissio. Multum quoque in violanda hac sanguinis excretione valent graviores animi commotiones , praesertim terroris vehementia, cujus tanta
Vis est, ut 1 aepius ipsuin praesentem fluxum sistere &cohibere soleat. Neque tunc temporis expedit, gravioribus curis inhaerere, vel animum pravis desideriis exagitare, sed potius animi tranquillitas omni studio colenda & observanda est. Tempore quo mentes fluunt, abstinere oportet ab omnibus acidis, flatu lentis, victu dum, crasso & nimium refrigerante, laeticiniis de visi sis. Evitari quoque debent panis calidus butyro illutus , stigida potio, cerevisia seeculenta dc Omnia, quae adstringendi facultate gaudent.
Instante mensum fluκu, sanguinis circulum ac motum liberum omni modo promovere consultum est. Seholion. Liberiorem sanguinis fluxum egregie efficiunt infusa herbarum temperate balsamicarum , ut sunt herba melissae , Veronicae , flores cheiri, anthos, cortices cinnamomi, citri recentes, loco infusi herbae thee mane sumta. ENPedit etiam alvum semper habere paulo laxiorem , unde si illa diutius adstricta suerit, clyster emolliens in tundendus , vel dosis pitularum balsamicarum exhibenda est. Multum quoque juvant moderata corporis exercitatio di aeris temperate calidi utura , semperque curandum, ut sedes & inferiores partes a m-gore probe defendantiar. I. V . . Singularis etiam vitae ratio praecipienda est sceminis, quae uteriam serunt, ne vel ipsa mater , Vul quod intus gerit, aliquid capiat detrimenti. Scholion. Insans enim utero conclusiis quasi partem corporis materni constituit.
Qualis est matris sanitas , qualis animi , humorum motuumque conditio, talis quoque status insantis est. Quo vegetior ergo mater est, eo vegetior quoque foetus observatur , Ke quicquid matri nocumentiam assert, illud multo magis imbecilli foetus sanitatem pervertit. Quare summa exigit necessitas, ut foeminae antE omnia sub impraegnationis statu summain corporis sui curam gerant, Vitamque degant ad sanitatis leges quam mari.
Foeminas in diaeta amplecti decet maxime ea, qua sanguinem bonum ac temperatum corpori ingenerant, quae humoribus conciliant fluiditatem , bc 1uperfluas excrementitias partes a vitalium succorum contortio arcent. Fugere autem oportet Omnia intemperata , quae humores vehementer in motum cient, quae eos impuros reddunt, vel nimis copiosum sanguinem luppeditant Seholion. Quemadmodum omne intemperatum sanitati & n. turae corporis nostri noxam minatur, ita hoc multo magis praegnantibus insidias struit. Quare a foeminis e lare debent graviores animi aflectus, frigias immodicum, removeantur immoderatior aestus , Dimia ciborum repletio, vehemens corporis motus, somnus diutu
nus, alimenta disiicilis solutionis & mali succi, omni que validiora emetica , purgantia , & quaecunque ob
suam activitatem humores in vehementem motum conjiciunt. Majorem vero gravidarum sanitati utilitatem pollicentur omnia temperata, quae benignoS N laudabiles succos corpori largiuntur , ventriculo Titu obtemperant excretoria cito trajiciunt.
s. VIII. Quum sanguinis fluxus in gravidis cessans in statum
PIethoricinii eas conjiciat, hinc nihil magis confert ad tuendam matris sanitatem spemque uteri servandam , quam dubito tempore instit uia venae sectio , quae in nonnullis mense statim secundo , in plurimis vero tertio celebranda , pro rei necelsitate, leptimo, vel octavo r putenda est shohou. Nimia sanguinis redundantia eam ob rationem corpori in gravidis detrahenda est , quoniam sibi relicta &matrem & infantem in gravillimas afflictiones praecipitat. Quia vero una scemina prae altera copiosiorem sanguinem in venis alit, ea propter huic deplendo neutiquam sufficit unica vice adminiurata venae sectio , ita potius in quibusdam subjectis aliquoties, nimirum ter, vel quater, sanguis e vena mittendus est. Hac enim ruintione tristis abortio, aliaque, quae gravidas invadunt, incommoda, egregie avertunriar.
. . I' IX. . Plethora , gravidis quam maxime familiaris, ut plinrimum cacochymiam progenerare solet; idcirco medicum , cui matris, de infantis, salus commisIa ell, aliam adhibere oportet, ut perniciosa haec succorum depravatio decenti auxilio a corpore arceatur. Scholion. Commodam hac in re operam locant leniora evacuan
tia , quae collectam in primis viis impurorum succorum colluviem blande educunt; quod consilium suo quoquo confirmat suifragio divus sienex stet. V. aphor. 2 .gna ues, inquiens, purgabis si materia turgeat quadri mestres ν
188쪽
De consuetudinis in tuenda valetudine efficacia. x3
restres, O usque ad septimum mensem , sed has minus.
Η dic scopo conveniunt medicamenta ballamica, quae clementer evacuant, simulque ventriculum & intestina, cum universo genere nervosis, roborant. Faciunt huc pitulae Becheri te rhabarbarinae, neque minus pallulaeti barbarinae, adlee o pauxillo cinnamomi. f. X. Gravidis maxime infesta sunt sortiora purgantia , quia validiori lpasmo intestinorum membranas di nor-Volas corporis partes contorquendo, uterum ad elidei dum foetum sellicitant, vel etiam ventriculi tonum ac robur destruunt.
Ad removendam impuritatem succorum egregiam quoque opem serunt ea, quae perlpirationem reddunt liberiorem. Scholio I. Quare gravidis frequenti in usu esse debent pulveres beaoardici fixi, elixit stomachate, infusa herbarum calida , moderata corporis exercitatio & vinum generOsum , sed parce & convenienter ut pandum.
Primis inensibus gravidas non adeo edaces esse Opor tet , inque toto ingravidationis statu temperantia maximopere commendanda est. Scholiou. Nimia enim repletio multas producit cruditates, quae benignorum succorum generationem impediunt. Unde frequenti nobis constat observatione , nimiam ciborum latietatem debitae infantis nutritioni esse impedimento. Et videmus, obelas mulieres frequenter insantes edere imbecilles ac macilentos, quum e contra pin gues ac rotati a macilenta matre saepissime procreentur.
Μaxime omnium gravidae sibi temperare debent ab animi commotionibus , praetenim terrore, & perVerssimp*ssionibus , quae insantis sanitati magnopere adver tantur, ciecentemque ejus consormationem turbant atque impodiunt. Seholion. Testatur experientia , pervertam matris imaginationem inulta infantibus dehonestainenta corporis impri-Tac , ita, ut saepius manifesta earum rerum vestigia conspiciantur, quarum imagines diuturna contemplatiO- ne animo altius a matre infixae suerunt, id quod maxime ultimis mensibus evenire solet.
De consuetudinis in tuenda υaletudine e acta. . I. I.
OUemadmodum in omnibus rebus, quae animum& corpus humanum afficiunt, magna vis est consuetudinis 3 ita etiam illa in tuenda sanitate & rerum non naturalium usu, plurimum valet, eamque ob rationem, medicis diligenter attendenda est.
Consuetudo nihil aliud est, quam certa partium corporis , quae motibus praesunt, ad certos motus edendos, ob secqiacns & repetitum praecedens exercitium, dilpOstio, qua, vel syonte, vel levi saltem data occasione, iterum similes motus producUntur. Seholion. Quid sit consuetudo, cujus tanta in animo de corpore nostro alterando est efficacia, huc usque nondum latis Em uisite exploratum atque perspectum est. Nos in ea lumus sententia, consuetudinis naturam certa partium , tam lolidarum, quam fluidarum, ad motus quosdam rePetendos, aptitudine, contineri. Quare omnes corporis nostri partes obnoxiae thnt consuetudini, & eius efficaciae promte Obediunt.
Quotidiana experientia docemur, diutius consuetamniculter mutari, & consuetudinem alteram quasi naturam constituere.
Seholion. Per corporis enim naturam nihil aliud intelligitur, quam peculiaris solidarum & fluidarum paritum , ad certos motus de sunctiones praestandas, dispositio. Quum itaque a saepe repetitis aliis motibus , per externas caulas introductis, insita & naturalis deleatur dispositio, de prorsus alia inducatur, priori contraria, hinc talis alio rum motuum assuefactio haud inconcinne altera natura appellari potest.
Consuetudo efficit, ut motus non solum in certis partibus , sed fixis & 1latis quoque temporibus , cerioque gradu, iterentur. SPholion. Si quis aliquoties certo tempore cibum assumsit, aut somnum cepit, vel ex eo expergefactus est, aut alvum deposuit, statim his actionibus assuescit natura, & e, dem hora accedente, harum rerum desiderium redit. Quanquam autem difficile sit atque arduum , genuinam& mechanicam hujus rei dare explicationem ; intelle tus tamen humani imbecillitas , quae ad interiorem harum actionum , praecipue quoad modum, cognitionem adipirare haud potest, ipsius rei exissentiae nihil derogat. Neque Vero accurata harum rerum eXplicatione nos destitutos, a claris de manifestis causis temere transire decet , ad tale principium, quod omnem pene conceptum exsul crat. Neque eam ob causam confugiendum ad principium , fibris corporis nostri motricibus insitum , quod occulta quadam sentiendi & externas res percipiendi facultate polleat. I. U. Natura ob frequentem usum rebus in se insalubribus di corpori minus proficuis tandem tacillime allueicit.
Seholion. Qui prima vice tabaci sumum haurire tentant, gra viter ut plurimum ab eo ostenduntur, quem tamen prυ- cedente tempore commodissime serunt, tandemque ita ipsi assuescunt, ut frequentiori ejus usu penitus delectentur. Eodem modo comparata lunt narcotica, quae quanquam rarius assumta corpori torporem dc sensibus stupiditatem inferre loleant, diuturna tamen assuetudine non amplius nocumento iunt. Luculentum hujus rei testimonium Periae exhibent, qui prima in pueritia saltem pauxillum opii assumunt, cujus tamen quantitatem sensim ita augent, ut tandem ingentem ejus copiam , sine ullo incommodo , devorare possint; quod quidem eo faciunt consilio, ut ad coitum celebrandum sint prolabriores. Ipse novi quendam haemo Ptyicum, qui ob crebriorem optatorum usum ita iis assuetaehus est , ut postea extracto opii ad drachmae dimidium, sine ulla noxa, aut gravi symptomate, uti potuerit. Neque ignotum est, certorum locorum incolas aeri vappido atque humido ita polIe alIuefieri , ut sanain ac diuturnam vitam ibi degere possint, quum tamen haec coedi insalubritas aliorum qui ejusmodi loca petunt, sanitatem protinus insigniter affigat. Illud vero hoc loco neutiquam prae termittendum est, consuetudinem alimentorum etiam , quae naturae admodum inimica lunt, insalubritatem ita quasi mitigare & contemperare posse, ut eorum nocendi facultas multum vel penitus hebetetur. Res pervulgata est de peismo Polonorum more, qui spiritum vini fortissimum ad aliquot menturas quotidie hauriunt,quod si quis alius insuetus tentaret, nullum dubium est, quin ingens lauitatis , aut vitae periculum , sit aditurus.
Amat natura etiam medicamcntis saepius usurpatis ita
189쪽
assuescere , ut eorum medendi essicacia tandem plane
Seselion. Quam ob rem vere dictum est ab Arisotela: natura pharmacis Hsueta, eorum vires contemnit. Atque hinc valde consultum fore arbitramur, si medici in diuturnis morbis medicamenta permutant. genus fugere , quo popuIus utitur, interdtim in remictu esse, interdum se ab eo retrahere, modo plus justo , mo do non amplius alumere.
Noxam , quae ab affectibus animi extimescenda est, etiam conluetudo amolitur, siquidein iracundia, quae quasi in consuetudinem cossit, nullam prorsus sanitati injuriam inserae s olet.
I. VIII. Nihil magis sanitati insidias struit, quam subita re
SPholion. Sapienter Celsus Lib. I. cap. 3. scribit. Neque ex δε- Iubri loco ingravem, neque ex gravi in salubrem transitus , satis tutus es, neque ex multa fame nimia satieras, neque ex nimia satietate fames, idonea es, per
clitaturque ct qui semel, O qui bis , de die cibum incontineture contra consuetudinem risiumis; neque ex urimio labore subita intermisio fine gravi noxa es. D ,
quum quis aliquid mutare volet, paulatim debet assu facere. Atque hinc cst, quod in regionibus septentri natibus educari, ubi in regiones calidiores veniunt, imsuetum calorem primo moleste serant, & raro a morbis immunes sint, quod etiam vice versa valet. N que minus frequenter accidit, ut si quis relicta patria in aliam regionem , ubi alia vivendi ratio & insueti aeris usura Est, magnas ut plurimum ab hac mutatione molestias sentiat, quae tamen longiori consuetudine inulto fiunt mitiores. Deinde etiam obseri ando nobis cognitum est, insantes lactentes , qui diutius intra parietes domesticos detenti, postea subito in liberiorem aurem procedunt, graves pati laesiones ', quarum omnium vix alia causa est , quam lubita de improvisa r
I. IX. Laude digna sunt verba Hippocratis , quae siect. II.
Vb. so. ita proponit ' Ex multo tempore constueta iu-
consiuetis molestare non solent, es sint deteriora. Et aph. 49. assura , inquit, debites ferre possunt ea , quae
inclyιetis robustis molestam creant. Seholiou. Qui urbano de concluso aeri multum assuefactus est , facile a puro , libero & aperto aure, qualis maxime ruralis est, perturbatur , de plerumque lassitudinem corporis sentit, vel quandam capitis gravitatem. Qui diu ceruuisias amaras potarunt, dulces possea surre nequeunt. Quam ob rem etiam aegris in iis rebus, quihus diu assueti sunt, & a quarum usu non adeo gravis noxa extimescenda est, interdum gratificari oportet. vid.
Domus ad Hippocr. seni. IV. aph. 6. s. X. Si quis aliquid mutare volet, etiamsi pomicioseinst, paulatim hanc mutationem instituere debet; quod enim paulatim ac succesive Iis, illud tuto P. Vid. Hipp. sest. II. aph. IO. I. XI.
Homo perfecte sanus ac robustus nullis rebus nimium ac longius assuescere debet. Seholion.
Optimum hac de re Ces praeceptum est, quod Lib.Leap. I. hunc in modum tradit: Sanus homo, qui O bene malet, o sua spontis est, varium habere debet vita genus , mo in rure esse, modo in urbe, modo in agro , navigare, venari, quiescere interdum ,sed frequenter se exercere. Prodes eιiam halneo uti, interdum aquis friagidis , modo ungi, modo id ipsum negligere, nullum cibi
De remediis ad sanitatem tuendam morbosiue
I. I. Homo sanus & persecte incolumis, quantum fieri
potest, nec medico, nec pharmacopoeis utatur, sectpotius , juxta Moluani consilium , & medicos, & medicamenta sugere debet, si lanitatem suam salvam εα
Seholio I. Intelligendum hoc ipsum est de corporibus tam robustis , quam imbecillioribus. Illa eκ vasorum capacit te , camis soliditate, nervorumque & ossum firmitate &insigni externarum rerum injuriis resistendi potentia , cognoscuntur. Hujusmodi corpora non adeo facile amorhorum insultu expugnantur, diutius perennant, Msacilius amissam sanitatem recipiunt, si modo illud in omni vitae genere observent, ut temperantiae & medi critatis cultum magni habeant. Atque hujus indolia corpora non adeo rigidis legibus diaeteticis, nec magna remediorum multitudine, aut varietate , indigent. Imbecilliores etiam & debiles ac morbis obnoκios, ut in hypochondriacis videmus , a copia & varietate medicamentorum laedi, quotidiana eκperientia edocemur. Quare merito his in suis curationibus, e rcitatissimus in arte nostra vir, Montanus , sit adet, ut, si valere V lint , medicos & medicamenta fugiant.
Cui corporis sui integritas curae cordique est , eum abssinere oportet a sortioribus purgantibus, quippe quae infestae admodum 8e virulentae indolis sunt, ac non m do somachi, sed Se universi corporis Vises stangunt, nullique aetati conveniunt. Seholiou. Asclepiades, teste Celso , in Praefatione Lib. V. p. 23 I. usum purgantium mamma ex parre sussulit, quia omnia sere stomachia laedunt de mali lucci sunt. Huic ip1e Celsitis adstipulatur, icribens: optima medicina est, uo;i uti media elua. Qua in re t equi Videtur Hippocratem, quisGI II. aph. l 3.qui bene, inquit, corpus habori, hoc purgars perietilosum est. Et aphor. 6. sana, ait, habentes corPora , dum purgatvibus fatigantur, cito solvuntur. Merito igitur Campegius de cribrat. medicam. venenosa de maledicta vocat purgantia. Et apprime ad veritatem de validis pharmacis longo usu edoctus Crato sentit: qui r Ham , inquiens, victus rasionem tenere volunt, tu optiamum medicinam procribere supervacaneum es; nam omnia prius ad valetudinem rectam mendam tmon sunt, quam corpu medicameruis laboriose commovem
Pessimo more receptum est , corpus replere, de omnia pro lubitu ingerere, postea vero a medicis ovac antia sollicitare, de rursus nimiae corporis repletioni indulgere.
Si quis ex usu rerum non naturalium male se habeat, ita , ut imminentem morbum cxtimescat, abstinentia , motu & quiete, tam animi, quam Corporis, matcria superflua de morbum committens , macuanda est , antequam medicorum auxilium expos atur.
190쪽
Quia nimia ex cibo ac potu repletio plethorae & ca- cochymiae, foecundissimis morborum procreatricibus, plurimiam favet, necesse est , ut medicus promovendis superfla i sanguinis ic humorum evacuationibus invigilet , quas inter Verue sectio primum locum tenet, depraesentaneum a ilium constituit. Sanguinis ex Vςna emissio penitus quidem e medicina exulare posset, si superfluam sanguinis & humorum copiam abstinentia , motu & exercitatione corporis imminuere qumeremus. Quum vero pauci sint ,
qui id consilii amplectuntur, ideo ipsa necessitas nos ad hoc remedii genus compellit, qua de re plura legi possunt in Dissert. nosti. de magno vena se tionis ad
vitam sanam ct longam praesidio. f. VI.
Uenae sectio vere & autumno , praesertim circa tempus aequinoctiale, convenientissima est , summumque corporis a variis assiletionibus defendendi praesidium constituit. i Scholion.
Optime Hippoerates sedi. VI. apb. ε' ait: suibus
venae sectio, auι medicamemum conducit, his vere venam secare, aut medicamentum purgans exhibere tremvenit. Hinc quae Vere & autumno prae servationis causa instituuntur curationes , ut antiqui limae , ita neutiquarti contemnendae sunt. Venae lectici enim nimiam sanguinis quantitatem , quae Vere maxime molesta & periculi non expera, purgationes vero seri vitiosi copiam corpori detrahunt.
Quia morbi contumaces & chronici partim eκ in gestorum de digestionis vitio, partim quoque ab excrς tionum defactu suam originem ducunt, ideo medicum peram darE oportet, ut, si praeservationis ossicio rite
perfungi velit, exigente rei necessitate, non modo co ctionem alimentorum , sed eorum quoque excretiones di maxime transpirationem, remediis adjuvet.. Scholion.
Quare omnia, quae chyli sicationi favent, hoc est , stylum blandum, dulcem & spirituolum gignunt, &quae acesceratiam, chylificationi admodum insensam , in primis viis removent, optima, & tutissima ad vitam di sanitatem tuendam remedia haberi debent. Spectant autem huc Omnia balsamica, roborantia, medicamenta stomachica, ex balsamicis, aromaticis de roborantibus parata, ut oessentia corticum aurantiorum, sal volatile oleosum v lvii, nostrum sic dictum balsamum vitae , essentia amhrae, elix triuin somachale Michaelis, elixi rnostrum balsamicum in notis ad Poterium descriptum. Pertinent huc quoque amara, quorum maxima in pro movendo chylificationis negotio virtus est, dum acorem obtundunt, Viscidum abstergunt de alvinas excretiones insigniter adjuvant, si nimirum cum recensiis ballatriis combinentur. In horum numero sunt essentiae amarae, absinthii, trifolii fibrini, radicis gentianae, cem taurii minoris, cardui benedicti. Faciunt huc denique aleatina , praeiertim fixiora terrea , acidum absorbentia,& eκ animali regno tutissima, ut lapides cancrorum ac testae ovortam, quae terra subtiliori gaudent, de ob imsignem usum ViX satis depraedicari possunt.
origo morborum , quos medicus amoliri intendit , potissimum a segnioribus & 'interceptis excretionibus deducenda est, atque hinc medico incumbit curare, ut alvus quotidie suum prastet ossicium.
Seholion. Ex iis, quae alvi excretionem sine noxa & destructione motus peristestici promovent , maXime commendanda sunt salina, quae omni virulentia carent, &praecipue stimulando oraerantur. Eminent ex illis sal Ebshamense, Sudlicense, a nobis detectum talm ejus sonte in Bohemia , arcanum duplicatum , sal sentium Egranoruin , tartarus tartarisatus & vitriolatus. Omnibus tamen palmam dubiam facit aloe, rite praeparata, & secundum imitationem Becheri cum ballamicis miXta, quod in pilulis Hermannianis , Statilianis nostris observatum est.
Quum perspiratio libera omnes reliquas excretiones superet, & summum sit sanitatis praesidium , idcirco
medicum semper eo respicere oportet, ut huic excretioni male procedenti convenienti auxilio succurrat. Seholion. Perspirationem egregie & sine ullo incommodo mO-vent insula herbarum nostratium, temperate balsamicarum, imo roborantium, ex aqua calida , ut sunt v ronicae, hetonicae, salviae, melill e , meiathae, basilici, saturosae, item seminis sceniculi, anis stellati, cinnamomi , corticum citri, aurantiorum recentium, nec non insulum herbae thee, decoctum canee, moderatius uturpatum, quae calidistime , Vel in calefacto conclavi, vel melius in lecto, inane hausta, sanguinis 8c humorum motum juvant, fluiditatem succis conciliant, viscidos humores dissolvunt, & salia peregrina & excrementitia, facta culaneorum tubulorum dilatatione, elimiis nant. Ubi vero sortior cuticulos excretio provocanda
est, conveniens dosis spiritus Bitssit, balsami vitae, vel spiritus eboris balsamici, commendatis infusis addi potest. I. X. . Quandocunque chronicae passiones corpori diutius in .sederint, vel causae morbificae praesentes graVem mor hum minentur, tum ad hunc averiendum & chronicas passiones leniendas , ducens usus sontium salubrium Scmineralium esse debet quam commendatissimus. Seholion.
Fontes salubres sunt vel calidi, vel frigidi, quorum illi thermae, hi acidulae appellari solent. Utrique eadem sere ingredientia, videlicet spiritum sulphureum
volatilem , sal fixum alcatinum , vel neutrum , & volatile vitriolum custodiunt, inque decenti copia & con venienti regimine hausti, universum corpus pervadunt,& ad ipsius minima vasa ac tubulos pcnetrant, Ob- structiones recludunt, stagnantes humores ditatuunt& in motum cient, omniaque emunctoria simulant, adeoque urinam, alvi recrementa, liadorem, salivam, omnesque supcrfluos humores , sine ulla virium, vel appetitua dejectione , potenter educunt. Quare non datur in rerum natura inque artis chymicae inventis re medium , quod in sanitate tuenda, & morbis vel antevertendis , vel tollendis, sontibus sic dictis salubribus aequiparari posssit. Siquidem horum virtus amplissima& plane excellens omnium saniorum medicorum consensu & diuturna experientia , per tot seculorum de cursum, in omnibus individuis cunctisque in regionibus satis superque comprobata est. Mineralia enim Mi-VO & potenti principio gaudent, & quae ex salium classe
tutissima remedia constituunt. Deinde etiam iptum aquae elementum ita est comparatum, ut Omnibus aliis medicamentis virtute antecellat, id quod susus explicavimus in Dissert. nostr. de aqua medicina uniUersali. Et ipsa quoque natura, quae velut optima medicinae magistra sedulo imitanda est , medicos peritos docet, salia subtiliora alcatina fixa de neutra, ut& vitriolaceatenuiora, omnium, quae ex chymicis in ulti sunt , adtollendos