장음표시 사용
161쪽
ipsum tamen de illis corporibus intelligendum est, qua infirmiora sunt, febre decumbunt, vel multas impuritates in humoribus accumulatas habent; unde jam olim recte dictum est ab Hippocrater quod eorpora impura,
quo plus nutriantur, eo magis ladantur. Imprimis vero ad putredinem in corpore producendam inclinant pisces corrupti, & laetore ac putrilagine insectae carnes, Vel etiam ex animantibus depromtae, quae vitiosam quandam labem intra corpus aluerunt.
mo constant, condimenta sunt sequentia, videlicet orn-nia aromata, piper, Zingibur, caryophylli, cinnam mum , cardamomum, nux n.oschata, flores macis, cortices citri, aurantiorum, de ex plantis sale volatili Ue s o turgentibus semen sinapi, herba nasturtii, cochleariae, raphanus rusticanus, radix armoraciae & omnia ceparum , allii ac porri genera, item cuminum, anisum, me thum, thymus, latureja, majorana, basilicum, origanum Creticum, salvia, petroselinum, pastinaca , radix cichorii , herba pimpinellae, piperitis, ranunculus Es lentus, artemisia, solia lauri, myrti, baccae lauri, juniperi , & id genus plura alia.
De alimentis aliorum insalubritatem corrigem
issus. s. I. II hil est, quod insalubrium alimentorum noxam
magis arceat, quam corpus humanum robustum ac Valens, quod calore, motu, tono vivido ae vegeto fibrarum instructum, protinus per debita emunetoria ea expellit, adeo, ut nocere nequeant. s. II. Plura quoque sunt ex alimentorum classe, quae nona eo corpori amicam esculentorum facultatem corrigint, & ne noceant, ossiciunt.
s. III. Inter praestantissima ciborum corrigentia sunt potus cilicii reserendi, insua videlicet thue, cassee, vel aliariam herbarum, quae cum aqua obulliente saeta & p - 1 crtim post digellionem absolutam assumta, insigni vise tute pollentis. IV. Potus aquae calidae, herbis roborantibus conditus, cruditates mucolas, vilcidas, acidas, a digessione in prima regione relictas, & tunicis intestinorum corumque crustae villois inhaerentes , diluit, abstergit, dissolvit,
temperat, ut per alvum facilius descendant, neque intestina ullo modo, vel acrimonia, vel inflatione , laedant. A. U. Potus cassee non modo ob calidam aquam proficuus est, sed & insuper terreo suo, amaricantu, alcatino ole se principio, acido-viscidas sordes, est glandulosa intestinorum crusta eluit acidumque contempurat. Seholion.
Ex his dictis jam facile patet, potum aqVarum calidum & insula theisormia, cum aliis praestantibus her- his iacta, non sine ratione commendari & insgnein quoque fructum ferre, modo non statiin post cibum, vel cum ipso ingerantur. Ingens quoque ab hisce p tibus fructus est exspectandus, dum omnis generis succos reddunt fluidos, omnia emunctoria aperta servant, sanguinis circulum, α hujus beneficio omnes excreti nes, Praesertiin Perspisationem, promovcnt. g. UI.
Ad salubritatem alimentorum, & ne corpus ossendant , multurn faciunt condimenta, quae cum cibis aς sumuntur.
I. VII. Omnia condimenta in tres classes commodissime redigi possunt, nempe ad sal acre & oleosum, magis vel minus volatile, vel ad sal acidum, vel ad sal salsum. l . I. VIII. In eorum numero, quae sale M oleo volatili subtilissi-Haec omnia egregie mucositates incidunt, resolvunt, digessionem promovent, flatus discutiunt & ex cretionis per alvum transpilationem, urinam adiuvant.
Ad acida corrigentia spectant acetum vini, vinum ipsum, succus citri, aurantiorum, agressae , cappares conditae. Seholim. Acida, moderate cibis admixta, appetitum eX I-tant , digestionem & solutionem ciborum, imprimis d. rorum & compactorum, adjuvant de putredini potenter resistunt. g. X.
Ad condimenta salsa spectat sal commune, quod comdimentorum princeps merito salutari debet, sne quo omnis cibus gratiam saporis perdit, nec bene a ventriculo& natura corporis subigitur. Hinc sale sortiter condita , ut haleces, sartellar, olivae sale conditae, cortices citri sale conditi, eodem effectu gaudent. Seholion. Haec salia, quae neutrius sunt generis, partim muc statem distatuendo, digestionem alimentorum secundant, partim etiam irritandi alvum movent, urinam cient & excretiones omnis generis, sne quibus sanitas
non diu subsistere potest, egregie promo sint. s. XI.
Multum quoque interest, ne ciborum qualitas Mquantitas nocumentum asserant, debito ordine eos al-
Non convenit prandii vel jentaculi initium facere adulcibus, a pinguibus, sarinaceis, lacticiniis; quippe haec omnia vim sementalem ventriculi enervant & valde labefactant. g. XIII. . Melius sanitati consulunt, qui prandium a paulo d. rioribus , induratis, salitis & vegetabilibus, oleracess& leguminosis incipiunt, utpote quae recentem adhuc& vegetam sermenti salivalis vim requirunt. Hisce subjungendae sunt carnes & postea farinacea, dulcia ac fructus horaei cum butyro, quae ad expeditiorem ing
storum descensum per alvum multum conserunt.
Coena requirit cibos facilioris solutionis, ne eorum sagnatio in ventriculo ipsum inflet ac lamnus turbetur. Seholion. Praestat itaque in coena assumere juscula & bene nutrientes cibos, ut ova sorbilia, quia nutritio de nocte optime perficitur; abstinere autem oportet ab omnibus durioribus, gravioribus, dulcibus de omnibus inflanti bus, Vel quae luccos corrodenturi actas oc acidos fovent. s. XV.
162쪽
De potulentorum salubri ac insalubri natura. III
A. XU. Cavendum maximopere est, ne dulcia cum acidista potibus sementescibilibus, cerevisa nempe recenti,
Vidimus hac ratione, in corporibus praesertim imbecillioribus, biliosis 8e iracundiae deditis, cholericas
Passiones , ac ventris de colica tormenta atrocia, non
line periculo, eXcitata. g. XUI.
Deterrima res est, in ventriculum acidis cruditati-hus obsessum ingerere laeticinia, caseum copiosum, imo Pultra ex pisis, ex milio, oryza, cum lacte paratos, vel inter haec acida 8c austera vina, aut acetosos fructus, vel acetaria assumere, eo quod hac ratione nocens firmum coagulum producatur, quod aegerrime dissolvitur de ingentes creat molestias. Scholion.
Quantae turbae in primis viis flatulentae & spasi nodicae ab ejusmodi alimentis de lacticiniis, quae ventriculum ab omnibus impuritatibus, praeseriim acidis, liberum desiderant, excitentur, dici vix potest, de quo imbecillius M ad erusinodi amictiones magis proclive corpus of dunt, eo gravior noxa inde est exspeetanda.
Neque minus digessionem offendit, liquores spiri- tuosos , ipsumque spiritum vini, lacticiniis, dulcibus, farinaceis, neque minus duris , mucilaginosis, alimentis , superingerere. Seholion. Pravo & communi more receptum est, juvandae dis gessionis causa, post dura oc compactae substantiae alimenta, spirituosa assia mere; quandoquidem tantum a est, ut haec dissolvendi iacultate polleant, ut potius duras jam ingestorum fibras rigidiores de compactiores emciant, ac pia terea chylo de sanguini coagulum de spissitudinem inducant.
Quamvis multa ex alimentis dentur sanitati incongrua, nihilo minus tamen minus ossiciunt, si parciori manu onerantur Zc cum aliis conjuncta usurpentur. Seholion. Sicuti omne nimium, tam ratione quantitatis, quam qualitatis, naturae maxime est inimicum, ita parum, Iicut intemperatum, minus nocet. Improbamus itaque frequentem dc copiosum insalubrium ciborum usum Potius, quam ut in totum eum, si moderatior fuerit, rejicere velimus, praefertim si corpus fuerit robustius motuque se exerceat dc iis assuetum sit. Semper enim, recte monente Hippocrate, consuetudini aliquid damdum, & consiιeta, uti habet, aph. s . scit. II. multorempore , etiamsi deteriora fuerint, inconsuetis minus
De potulentorum salubri ac infalubri natura.
ineinadmodum sine solidis alimentis, ita etiam
sine liquidis, nec homo , nec caetera animantia,
vitam rucri possunt; quia solidum ac fluidum duo sunt
praecipua Vitalium humorum elementa.
Trid. Hosfmanni Oper. Tom. I. I. II.
Sanguis coquenienti fluiditate destitutus, per minima vascula non ferri, nec circulari potest, hinc ad vitam liquido nequit carere ullus.
Sine humido , nulla nutritio, nulla liquidorum progressio, generatio, secretio, excretio, neque ulla flubditas, aut solidorum unio, vel mixtio, tam in Veg tantium , quam in animantium regno, fieri potest: hinc aqua praecipuam vitalium humorum ipsiusque languinis partem constituit. s. IV. Sanguis humanus, cum cura examinatus , quando e Vena mittitur, tres partes ad minimum liquidi, ad unam partem lolidi elementi, reserendas, continet: hinc facile colligitur, liquidi ulum ad vitam tuendam plus conferre, quam solidi rationem, de potum alimentis solidis praeValere. Seholion. Potus, modo sit congruus Se mixturae animali non adversus, nimia quantitas non facile nocet, quod vero de solidis dici nequit, unde proverbium, plures perire gula , quam potu, enatum est. I. U. Ergo potus aquae, qui antiquissimus, omnium primus de communissimus est, ad vitam dc sanitatem tuc clam coinmodisiimus haberi debet. Soholion. Non modo omne animantium genus , sed & maxima pars hominum, solius aquae potu vitam conservat; dc saltem paucae gentes sunt in plaga septentrionali degentes, quae cereVisiis utuntur.
Aquae potus, omnibus cerevisis & per artem par, iis liquoribus, salubritate antecellit, quia aqua est purior, sinplicior, fluidior, omnes vero reliqui potus multis heterogeneis & solidioribus partibus reserti sunt. Seholion. Cerevisa & vina multis partibus acidis & spiritu sis, item glutinosis, alimentosis, substantificis ac falsis particulis 1aturati sunt liquores, unde partim nutriunt, partim etiam non satis fluidum sanguinem & excretorios tubulos apertos servant, sed viscositate obsimunt de humores spissos emciunt.
Aqua pura ad suiditatem humoribus conciliandam, ad extrahendum ex cibis utilem succum, ad reseram das obstructiones & dii solvendas viscositates, ad evehendas excrementitias latinas h corpore sordes , ad succum nutritium poris partium intime insinuandum, omnibus aliis humidis praestantior est , quia levior, fluidior, subtilior, mobilior de plus solidi solvere, abso here dc recipere potest, quam aliud gravius liquidum, cujus pori multum sunt repleti.
Aquae purissimae, sive calidae, sive frigidae, potae,
digestione peracta, tempore matutino, aut si cubitum ire velimus, sanitati admodum conducunt. Seholion. . Qui sanitati suae consulere de graves , corpore mo hos arcere cupiunt, cerevisis vero de vino aflueti sunt,
iis omni modo usum aquae purae, simplicis, frigidae, vel calidae, cum herbis convenientibus infusae, maximopere commendamus, de quidem frigidam aquam Κ a assiate
163쪽
aestate & calidioribus subjectis. Calida Vero nunquam nocet, scd semper utilis est, siquidem emendat cruditates a digestione in ventriculo & primis viis relictas, a sergit oscula tunicae villosae ac glandulolae, mucositates diluendo aperit, salia excrementitia vero, de biliosam pituitam diluit; tum & sanguinis circulum & omnes
excretiones eximie adjuvat, unde medicina praeservatoria adversus omnes morbos certe in aqua salubri requiescit.
Experientia constat, aquae potatores saniores, longaeviores dc edaciores esse iis, quibus cerevisia in usu est. Soholion. Aquae potatores dentes habere firmiores & nitidius albicantes, certissimae experientiae fide confirmatum est; caric vero magis laborant, facile exeduntur & albedinis gratiam exuunt, in iis, qui crassis, vel etiam dulcibus potibus fruuntur & qui scorbutico malo vexantur, luculento tostiinonio, aquam ab hoc malo praeservare, succos vitales ab excrementitiis & corruptivis partibus vindicando. Neque dubium est , quin scorbutus, populis septentrionalibus adco familiaris atque eiademius, maxima eX parte cerevisiarum potui adscribi de-heat , a quo plane immunes sitiat ii populi, quibus aqua pro potu inservit. Notatu digna exstat observatio in Mist. Nat. Curio . Dec. I. A. III. OV. XV. de sene
X. annorum , Vegeto adhuc, cui integra dentitio in senectute obtigit, neque aliam proferre potuit longae Vi totis causam, quam potum aquarum ex scopulis de sontibus vivis scaturientium, quibus a teneris dele-etatus fuerat. De Andrea I iraquelio JCto reserunt, eum loto aquae potu contentum, tam sanum corpus, C. n fana mente Dabuisse conjunctum, ut quadragintai: i ii, progenerandis, totidemque foetibus ingenii edunt i, suffecerit. Uliis quoque docet, eos, qui aquam bibunt, oculorum aciem diutius conservare, quam qui vino aut cere visis indulgent. y. X.
Aqua, quo purior, quo subtilior & levior est , eo
magis sanitati inservit quo vero magis heterogeneis partibus reserta, quo gravior, eo minus salubris haben
Ratio in procinctu est, ouia quo purior, simplicio & magis sincera est, eo plus continet fluidi, aetherei clementi in interstitiis suis, hinc plus addit virium liquido nervorum & eo magis quoque ad sollitionem partium viscidarum, ad extractionem succi chylos, neque minus ad eluendas te euchendas excrementitias e corpore sordes apta est. Puritas vero & levitas aquarum optime cylindro statico a nobis invento, qui accuratissime ctiam minimam aquae gravitatem indicat, vel admixtione solutionum metallicarum, aut salium alcatinorum, demonstrari potest. Quae heterogeneis partibus, praesertim calcareis resertae, protinus, ab admixto oleo tartari per deliquium, turbidae evadunt, lactescunt & sedimentum deponunt.
Aqua pluvialis, quoniam aqua destillata est, subiblior & levior est omnibus sontanis & fluviatilibus.
Hoc jam sua aetate agnoverunt Hippocrates & GL sis ; sed opus est, ut colligatur non in urbe, sed in rure inque editioribus locis & sub libero & aperto coelo,postea ut conservetur in figulinis, vel vasis vitreis, sedimento prius deposito, maxime in locis frigidioribus.
Ad aquam pluviatilem proxime accedit sontana, hac inferior est fluvialis, gravis & insalubris ex puteo, post- haec ex nive aut glacie, gravior ex lacu, gravillana ex palude.
Optime Cesiis Lib. II. e. i8. de praestantia & notis bonitatis aquae disserit, levis, inquiens, aqua pondere apparet 2 ex his, quae pondere pares fiunt, eo melior
quaeque es, quo celerius O calefit o frigescit, quoque celerius ex ea legumina percoquuntur. Plura dedisserentiis aquarum levi uin a gravibus , subtilium liduris & asperis , salubrium ab inialubribus, vid. in disi. nostra de aqua Medicina universali, nec non tomo M. opusculor. ph co- medicor.
Aqua impurior & salubrior optime coctione, leni ri tamen, vel desiillatione , ut 8c varia rerum admixti ne , corrigitur. Scholiou. Quando diutius aqua decoquitur, particulat omnes subtiliores nimis avolant, crassioribus relictis : nam Mparticulae, quae aquam constituunt, sunt ratione ponderis de subtilitatis disserentes, hinc videmus, longe sapidiorem fieri potum cossce, quando cum aqua paratur, quae non adeo diu percocta suit: destillatione vero paries terrestriores 8c graviores ad fundum del-cendunt, quod liquido apparct, quando in patina sub calore leni aquas ovaporari patimur. Siculi aquam palustrem per lapidem, qui si lirum dicitur, depurant, squidem eκ poris hujus lapidei stiri aqua prodit limpida , terreae vero Ioracs in illo retinentur. Corrigitur vero noXa aquarum additione vini, spiritus vini, suoci citri, vel etiam aceti vini, neque minus Dius tosti, argillae tosae, vel cornu cervi usti. . ς δs. XIV. Nulla aqua insalubrior est, quam quae ex lacu, EX paludibus, vel etiam ex nive, hauritur. Seholion. Stagnantes aquae & solis calori expositae incipiunt pis. trulcere& complura exigua insecta generare, inultumque terrae pinguis, viscidae in se recipiunt, unde non modo foetorum concipiunt, sed de pondere graviores fiunt & multum sedimenti evaporatione relinquunt, isul, qua, quod curiosum est, multas bullulas cuin strepitu emittunt: aqua vero nivalis & glacialis gravior est communi, quia ipsa congclatione textura aquae immu- itatur N particulae aethereae, subtiliores, 1 gravioribus liquidis secessum faciunt, quae postea liquefactione, vel si in locum calidum deserantur, cito avolant γqu re aqua ante conglaciationem ponderata, & post eam
lique iacta, semper paucior & levior evadit. s. XU. Quia liquidum, quo subtilius est, quo purius, quo .
facilius excretoria transit & intima corporis nostri subit, eo salubrius habendum est, hinc cerevisiae praestantiores eae sunt judicandae, quae specifica levitate gaudent, nec adeo crassae, aut lupulo, vel alimentosa sub- stantia saturatae, tum quae facile & ventriculum Momnia emune otia tranteunt & cito per urinam res
Scholion. A salubritate de insalubritate cerevisarum certe mutitorum morborum quibusdam locis familiarium ratio ,& incolarum salubris, vel morbosa dii positio, dcTundet ; unde omnis, qui artem salutarem exerceru Vult, i ad harum naturam attendere debet.
Optimae notae cerevisa est, si non caput gravat, inventriculo non acescit, hypochondria nou ictat, sique cito per urinam excernitur.
164쪽
De potulentorum salubri ac insalubri natura. I 13
Srholion. Sicut vero liare indicia sunt salubris cerevisiae : ita
quando contrarium evenit, malae notae cerevisa jud Canda est.
Bonitas cerevisiarum primo a salubri aqua, secumcto a debita ingredientium coctione, denique a sermentatume multum dependet. Seholion. Quo salubrior aqua sontana est, eo praestantiorem Oxhibet cerevisam , de quo subtilior aqua, eo plus ingredientia extrahit, eoque melius sermentescit; deindecliuturniori coctione cerevisitae salubrem naturam acqui-xunt de nutritiva hordei substantia coctione mitescit de quasi maturatur, de lupulus vaporosum suum grave sulphur ini auras emittit; secinentatione vero crassum a subtili separatur atque extruditur.
Omnis vero ccrevisia crassa, turbida, seculenta, minus sermentata, acida de quae non suffcienter cocta fuit, caput gravat, flatuum cit procrcatrix, obstructiones, stranguriam, amma dc colicam generat.
. XIX. Vina, sive dulcia, sive spirituosa, vel acida, aut temperata fuerint, congruum potum ad nutritionem de a alendas corporis solidas Se fluidas partes, minime constituunt, siquidem eorum mixtio ac crasis a natura sim guinis plane aliena est. . s. XX. Vina itaque merito inter medicamenta, sue alimenta INEdi amentosa, quibus & concoctio ciborum, de cretio alienorum, nec non virium de caloris restitutio, egregie adjuvatur, reserenda sunt. Seholion.' Prosecto vinum inter nobiliores medicinas principem locum tenere meretur, siquidem viκ ulla.in rerum n, tura medicina, quae tanta virtute instructa est, acido, spirituoso, temperato, vires ventriculi de universi corporis restaurandi de circulum sanguinis promovendi, quam praessantis limae notae vinum, moderate ac prudentur usurpatum: unde etiam non sne ratione a divo P.tu-D , modicus vini usus, ad infirmum ventriculum rob
Vinum acido-spirituosum motus vitales systoles &diastoles in univetio corpore resuscitat, hinc sanguinis circulum de calorem auget; unde ejus usus iis proficuus .st , qui virium resuscitatione opus habent, naturae de- Lilioris , frigidae de luimidae sunt, ac multa alimenta cruda de humida assumserunt, vitaeque ledentariae indulgent de vires variis ex causis amiserunt.
Usus vero vini, praesertim immoderatior, minus convenit iis, qui multum caloris habent, ut insantili, juvenili aetati de qui calidioris temperaturae sunt, corpus mo-tia eXErcent, tempore aestivo de qui agilioris sunt animi pulsumque celerem habent. Seholion. Sicuti enim natura, sive sanus ac ordinatus corporis nostri status, gaudet temperato sanguinis motu: ita creber & immoderatus vim usus, intemperiem caloris de motus introducendo, ad labefactandam sanitatem paratissimus est.
Juvat egregie bonum Vinum moderate sumtum comccinionem dc perspirationem crudorum alimentorum.
Scholion. Quare assiimiis fructibus horaeis & variis piscium generibus, etiam marinis, oleraceis atque inflantibus, non inconvenienter vinum admiscetur de superbibitur.
Praestantissimum Se saluberrimum vinum judicatur, quod nec nimis spirituosiam, nec acidum est, sed temperatum , quod non gravat caput, aut in ventriculo ira-gnat, vel acescit, sed cito excretoria per urinam de per spirationem transit. Seholiou. Dulcia vina augent sanguinem de plethoram facile ingenerant; spirituosa nuruum commovent humores ;acida ac nimis tartarea facile acescunt atque stagnant in ventriculo; quae vero vaporoso sulphure scatent, capiti imprimis molesta sunt de nervos debilitant, unde ad multos de graves morbos usus eorum frequentior disponit.
Quia igitur vinum magis vicem medicamenti, quam alimenti gerit, parciori semper manu praebendurn est, de sicuti conveniens ejus usus optimae medicinae loco habendus est, ita etiam vini invius nocet ac sanitatem offendit. Seholion. Experientia suffragatur, quod, qui vitio largius imdulgent de prima statim aetate bibunt, minus longaevi sint,uti contra aquae potus de vini abstinentia multas gemtes macrobios reddunt.
Vinum cum aqua pura temperatum ac dilutum, quale erat omne Graecorum vinum , sanitati magis conducibile est, quam Vinum purum. Seholion.
Laudandus veterum in eo mos est, quod pro diversitate naturarum, anni temporum atquc aetatum, valde curiosi ac circumspecti crant in temperando vino cum
aqua, adeo, ut interdum duas paries aquae, uni parti vini admilcerent, interdum vero plus, vel etiam minus vini adderent. Egregia hinc sunt, quae habet Tachius char N. anim. O minerat p. 99. dum ait: dilutum aqua merum, ut antiquis praeferri coepit; se dolendum, hodierno seculo ad ipsiιm in mortalium detrimentiam
evilescere evisse; quum sic nocituri spiritus frangantur faeculentiaeque terr fres rectius ad uret heres, in diante IImpha, deducantur, nec tam cito coalutationi spiritus vini pareat, s D temperatus. Cavendum
tamen est, ne vinis nix aut glacius admisceatur, prae-strtim tempore aestivo , quia ventriculi 3c intestinorum motus peristesticus hac ratione sicile laeditur, de morbis tam acutis, quam chronicis gignendis, occasio prae-
Εκ spirituosis, Hungaricum omnibus palmam praeripit, iisque commendandum est, quibus cibi facile inventriculo acescunt de qui morbis chronicis obnoxii
Largior vini boni usus quibusdam corporibus medicinam praebet, excretiones per alvum, urinam de transipirationem augendo. Seholion. Vina Mosellana de Rhenana temperatiora illud corpori praestant beneficium, ut largiori etiam manu suminis, alvum sollicitent, urinam cieant ac transpirationem moveant: hinc in corporibus humidioris naturae de ubi crudorum humorum copia est, quandoque prosunt, tan-
165쪽
tum abest, ut noceant, moderatione tamen & cautione semper opus est.
Moderatus spiritus vini usus, praesertim si cum sacch, in dilutus fuit, in desectu vini, ad calorem resuscitam dum, in corporibus humidioribus, amitti potest.
De moderatione in victu optima sanitatis conservatrice. d. I. NUllum praesentius ad vitam producendam tueniamque sanitatem datur praesidium, quam mode- maius de conveniens cujuicunque corporis naturae victus. Seholion omne enim moderatum conservationi corporis nostri est convenientissimum, sicuti omne nimium naturae est inimicum. Sub moderato de aequabili cordis & arteri rum motu ac systole, Viget lanitas , quae etiam conVenientem & modera cana mensi ram, quae nec excedat, nec ecficiat, sans utinis do humorum postulat. Haec Vero icta perantia in victia maxime comparatur. Sapienter hinc Hippocrates Lib. de Mo=b. y. io. Si homo, in .Lit, parum edit, o parum bibit, in nullum mombum incidit. Et lib. VI. Epidem. sanitatis studium est , non satiari cibis ct impigrum ad laborenet ese. λο- tum hinc clegans proverbium : modicus cibus, modicus medicus. Antiquioris arvi philosophi, quos litter Pluto& Socrates eminent, simplici ac tenui victu contenuerunt. Othagoras suam philosophandi rationem a 1b-hrietatis studio exorsus est. Et Plato in Charmide prae clare dicit, temperantiam vitae cusodem esse; qui etiam in Gorgia praecipit, ut, qui vitam beate & salva sanitate traducere velit, hanc imprimis virtutem Exerceat.
Vid. etiam Sorrea Epist. XCl. ubi gravit limos di plures morbos, a luxuria Orios, enumerat. Caeter a Comarius Venetus, qui tonui semper dueta usus , vitam ad centum ac viginti annos perduxit, inligni etiam est documento, quantum simplex & circumcisus victus, invita proroganda efficere possit.
Quemadmodum adhibita in victu moderatio vitae ac sanitati quam maxime patrocinatur: ita nimia ciborum repletio, Se vitae, & simitati, multis modis adversa est. Seholion. Optime o us Lib. l. cap. I I. ait, ubi ad cibum ventum est, nunquam tuta es nimia satietas. Cujus in sententiam conspirat Hippocrates Sect. II. Aphor. IV. Neque, inquiens, aliud quicquam bonum es, quod natura modum excedit. Nimia nimirum ciborum copia, nec bene a ventriculo concoqui, neque in succum laudabilem converti potest. Neque etiam chylus, ex nimia ciborum abundantia extractus, probe a sanguine subigitur, di hinc perspirationi parum idoneus est. Quemadmodum autem perpetuo inter movens Sc mobile justa debet esse proportio, quo conveniens motus perficiatur, adeo, ut laesa hac proportione, motus ipse etiam male se habeat; ita haec proportio perturbatur, quando succi mobiles virtuti cordis ac fibrarum motrici nimis , quam par est , resistunt.
Exundans succorum copia non modo ventriculi &intestinorum tunicas & parietes, sed N cordis arteriarumque fibras motricus, 1upra modum distendit eariumque elaterem ac vim contractivam labefactat; unde tardior humorum progressiis proficiscitur. I. IV. Tardiori iacto succorum in corpore progressit, ea, quae excerni debebant, remanent, de succi nimium accumulantur, hinc cruditates ac stagnationes fiunt, &hac ratione muliorum morborum origo stabilitur. Scholion. Peritissime dictum est ab Hippocrate SM. I. aph. V. cibum praeter naturam copiose ingestum morbuin facere, atque a medicis, abdomen insaturabile, non inepte perniciosa lentina omniumque lain an imi, quam corporis vitiorum sons appellatur. Hinc etiam illud apud Germanos in proverbii consuetudinom venit: se der Meyras mehr aufeibe, ali dias stri verd,
una das sita viele tu Tode gestassen. Quam ' ob rematadem aureum est monitum, quod Syracis es proponit cap. XXXVII. v. 32. seq. Ne esto in saturabilis omnιbus deliciis, neque projectus esu bd esicas. Num multis cibis adhaeret morbus , is' infitiabilis voracitas maxrme accedit ad choleram. Voraritate insaturabili multi sunt mortui. Idem cap. XXXI. v. 22. ita satur et laboriose vigilia ct cholera torminaque ad u=u viro infaturabiti. Cibi, licet stat saluberrimi, nimia assumti in quantitate , magis si usitatem affigunt, quam intcmperati, quando parciori modo assumunti LGlolion. Observamus, a nimia repletione, & ingenii, & co poris, alacritatem pessundari, contra vem lassitudincio, torsorem , pigritiam ac somnolentiam, sub rariori prae sertim labore ac motu, corpus occupare. Omne Enim quod n.odum excedit, naturae est inimicum, sive vit, lem fulguinis circuitum laedit, quia nimia succorum resissentia tonum ac imoturn satirarum infringit, quem intemperatum quoddam, parcius assumtarm , non adeo labefactare potest.
Nulla quantitas in se & absolute spectata , sed certa
saltem ratione ac rei lectu, mala, vel noria vocari potest. Hinc etiam alnacns alimentorum & succorum c pia, non ex se motienda est, sed eκ viribus motricibus, quibus corpora ac partes solidae instructae sunt. Seholion. Proportio quantitatis innoxiae, sussicientis ac pera ciosae, in singulis individuis, exactiori habito ad illa respectu, investigari debet. Quod enim in nonnullis extra modum est Ec sanitatem oppugnat, id aliis valde est congruum & nullam omnino simitati inseri injuriam. Hinc apprime ad veritatem sunt, quae tradidit Hippocrates lib. de vet. med. c. I S. ForIet, scribens, modum aliquem conjectare. Motam autem, neque pomdus , neque numerum aliquem ad quem referas, cognosces. Certitudinem enim exactam, nou reperio aliam ,
Vires corporum, quo magis fractae ac debilitatae sunt, eo magis patent incommodis, quae 1 nimia ciborum quantitate proficiscuntur; quo vero firmatiores magisque robustae sunt, eo nianor n a ab abundante ciborum quantitate extime1cenda est.
Scholion. Omnibus igitur, qui imbecillioris naturae sunt, qui
corpus causarium tral unt, vel etiam cA morbo, aut alia
quadam causa vires depressas habent , tenuis ac parcior victus
166쪽
De moderatione in victu optima sanitatis conservatrice. Dis
victus omni ratione commendandus est, ne morbum exalcerent, vel in deteriorem incidant, aut quoque recidivam patiantur.
Nimiae & nocentis ci rum copiae plerumque comes est vehemens eos ingerendi aviditas, ita, ut intra laeve tempus ingenti ciborum cumulo se ingurgitent. e . Scholion.
Hac effreni edendi cupiditate & intemperantia praecipue laborant, qui modo eκ morbo conValuerunt, qui diutius inedia vel fame pressi fuerunt, ut militos ex castris redeuntes, vel qui multum acidi primis in viis sunt, ut hypochondriaci, quartanarii, melancholici &maximam quoque partem pueri, qui vermibus inse- stantur. Multum sibi etiam hac in re vindicat sola,1ed prava consuetudo. His vero omnibus, praesertim ob naturae debilitatem, nimia ciborum latietas perquam noxia est, morborum lanationem, ex quibus laborant, haud parum impediens, ipsas remediorum vires infrin- gendo & hebetando ; quare, nisi haec tollatur voracitas, nulla prorsus spes morborum sanationi relicta est.
Edendi aviditas hoc imprimis vitium sibi conjunctum habet, ut cibi debita masticatione non satis comminuantur, sed subito demittantur in ventriculum, tibi solutum humori ginrico mirum quantum refragantur. Seholion Ut alimenta massicationis ope decenter permolantur , utique ad secundandam concoctionem magnopere necessarium est; tunc enim saliva, ceu genuinum me smum im cosmicum , copiosius cibis admiscetur, qui activo hoc liquore imbuti, citius a ventriculo conficiuntur. Alias vero crudi, nec dissoluti, intra primas vias diutius, quam par est, subsistunt, unde cruditates , inflationes ac tensiones ventriculi, neque misnus lammi perturbationes proveniunt.. I. X. Ciboriam varietas nimiae aviditati apprime multum lenocinarur & ad majorem satietatem invitat, eamque ob causam omni sudio ac ratione vitanda est.. Scholion.
Recte scribit Sanctorius in Libr. de em. ae rit.'
phor. s ν. tria mala eveniunt ob ciborum varietatem rmnium Momeditur, minus concoquitur 9 minus per Dirat.
I. XI. Quo crudiores & compactioris texturae cibi sunt, eo insignior inde noxa emergit, quia non solum nimia eorum distensio robur ventriculi destruit, sed etiam eorum succus ad sanguinem delatus, non nisi dissiculter
Seholion. Cibi dissicilioris concoctionis sunt cames animantium aetate provectiorum, durae, exsiccatae, sumo duratae , Panis cibarius grossor, pilces marini, caro suilla, anguillarum, pinguia , sarinacea, legumina , acetaria, vina austera, OVa indurata & id genus plura.
Citiorum aviditas, seu festinata duriorum ciborum deglutitio , praecipue ab iis aliena esse debet, in quibus vites affectae sunt; quo minor enim est vis corporis, eo minus cibus digeritur, subigit & transpiratione
depuratur, undo cruditate. morborumque origines petendae siunt. Scholion. Quotidiana, sed tristis loquitur experientia, plurimum damni hac ratione pati imbecilliores, quorum innumero sunt puerperae omnesque valetudinarii, & quini O ex morbo convaluerunt, aut nimiam sanguinis
jaeturam perpessi sunt, ut & milites ex castris reduces saeti ; quae subjecta graves & insanabiles inde morbos
Tantum ingerendum, quantum absumtum est, tantum excernendum, quantum concoctum. Seholion.
In sano homine & qui perlectum staturae augmentum consequutus est, tantum ejicitur, quantum adsumtum fuit, hinc natura non ante novis alimentis oneranda est, quam debita excretio ptaecessciit. Quantitas autem evacuatae materiae, partim ex ipso ejus pondere, partim ex corporis agilitate, cognOlcitur.
Scite dicit Sanctorius Lib. II. aph. 37. Si sciveris
quotidie, qσantum cibi tibi conveniat, scies vitam diu-iistae conservare. Seholion. Hoc levi negotio indagari potest , quando non ante novus corpori cibus ingeritur, quam priora alimenta probe concocta de foras eliminata suerint; cujus rei perspicua indicia praebent somnus quietus, seces alvaees lusae, corporis animique agilitas , levitas 5c ventriculus nullo amictus incommodo. Si vero contrarium eveniat, tunc certus quis esse potest de ciborum cruditate ac impendente morbo, nisi mature succurratur.
Praestat alimenta, cujusvis naturae ratione quantitatis ac temperici accommodata, partitis vicibus, quam semel de simul, de die assumere.
Quemadmodum omni menstruo, cum re solvenda, justa temper intercedere debet proportio; ita facile exinde conficitur, quod ciborum quantitas, simul & semel ingesta, non tam exacte dissolvatur, quam sit partitis vicibus assumitur. Siquidem copia salivalis ac sermentalis succi & calor ventriculi digestorius, tantae alimentorum quantitati solvendat, neutiquam sussiciunt. Optime hinc Sanctorius loc. cit. aph. 3T. loquitur: magis homo gravatur ob oelo libris ciborum, si et in Ae ingestorum, quam a decem, tribus vicibus una die a sumtis. Conducit itaque non semel de die, sed potius bis, in meridie nimirum ac vespera, cibum capere ; insanaes vero & imbecilliores, parum saltem
unica vice, ted eo frequentius, edcre Oportet, ne Ventriculo obruto, vires prosternantur. Nostris temporibus, communi quidem, sed minus laudabili consuetudine receptum est , semel tantum de die , sed plenius& ad superfluam satietatem usque, cibum capere, quae tamen consuetudo magis ad commodiorem rerum civilium adminifrationem , quam ad sanitatis tutelam proficua est. Illud vero hoc loco tenendum, quod coena parcior , & cibis tacillimae concoctionis ac boni nutrimenti instructa esse debeat. Calor enim de nocte, ob deficientem sanguinis re corporis motum, paulo est moderatio perspiratio quidem aequabilis, sed tardior, nutritio vero nocturno tempore commodillime peragitur. Quam ob rationem accisa ciborum quantitas, & alimenta, quae ventriculo iacilius obsequuntur, coenae quam maXime sunt accommodata. Expeditius autem a ventriculo digeruntur pisciculi, pulli, aviculae, justula, vegetabilia cocta , Ianis simi gimus. Cames vero induratae, an-
167쪽
guillae, pisces marini, extremae animantium partes, omnia pinguia, caseus, butyrum, castaneat, imprimis vero acetaria de flatulenta, minus coenae inserviunt, adeoque eorum usus tunc temporis ex toto circumcidendus est.
Quo major ciborum copia ante praecedentium concoctionem ingeritur, eo major colligitur cruditatum congeries de salutaris perspiratio sufflaminatur. Soholion. Cibus in ventriculo non satis percoctus ibique stagnans, non modo eum flatu implet ac distendit maximasque ossicit anxietates, sed dc morborum, praesertim subrium, segetem ac materiam praebet. Quare scite dictum est a veteribus, vitium primae concoctionis, non corrigi in secunda, vel tertia. Et quia insonsilis perspiratio tertiae concoctionis excretionum constituit, hinc prima cessante concoctione, de ventriculo repleto , perspiratio laeditur. Nulla vero secundum S cIs-rium major psis es valetudinis, quam cibo nori co- Eo, alium cibum ingerere. s. XVII Prae lata sunt, quae Sanctorius Lib. I. aph. tradit : qui comedit, inquiens, magis , quam oportet, aliatur minus, quam oportet. Scholion.
Conveniens corporis nutritio a succo alibili temperato pol ficitur, qualcm indolem induit, quando perspirationis beneficio, ab omnibus sordibus excrementitiis probe est depuratus. Quia velo nimia ciborum copia, perspirationi Naecipue insensa est, hinc etiam succus alibilis impurus de nutriendis sartibus parum idoneus
Quemadmodum nimia rei letio multa corpori humano incommoda inducit: ita etiam inedia non semper tuta, sed saepius cum quadam noXa conjuncta est. Seholion Quicquid enim a temperio recedit, illud naturae adversatur; amica vero ipsi est mediocritas & moder tio, quae virium custos ac optima lanitatis conservatri κest, sicuti omnis intemperies, in excessu, vel desectu peccans, sanitatis pestis ac pernicies habenda est.
Nimia fames, sive inedia, hominum vires insigniter prosternit dc non nunquam in summum vitae discrimen adducit, cuius rei indubia experientia locuples testis est.
Scholionis Hippocrates de Vet. Med. ρ. a s. satis acute tradit, famem magnam potentiam habere in naturiam cord
xis , ipsum sanandi, debilitanae ct occidendi. Nimirum corporis nostri vires partim a subtiliori de puriori acris pabulo, partim a crassioribus alimentis suam trahunt originem, adeoque earum ellentiam materia quaedam subtilis constituit, quae cito collabitur, de mediante perspiratione continuo in auras avolat. Hinc ea perpetua aeris inspiratione de alimentotum usu quotidie r sarciatur necesse est , quod si negligitur, homo ingeniem virium jacturam facit, tandemque brevi tempore exacto, prorsus enecatur. Atque adeo Vel hoc unico argumento, insulsia eorum opinio destruitur, qui omnes Vires ac motus corporis a principio quodam im-1nateriali dependere statuunt, quum tamen in confesso sit, motus ac Vires pro lubitu aere dc alimentis imminui Sc augeri, vel etiam destrui posse de conservari.
f. XX. Corporibus succi plenis de humida carne tumentibus,
vel quae multas cruditates intra primam regionem s vent , omnium mavime absinentia imperanda est. Soholim. Laude dignum est es tum Hippoeratis Libr. de vet. Mediciv. g. I F. fames magnam poteru iam habet sanandi homines. Uujus sententiae calculum adjicit Celsus Libr. H. cap. I 6. nulla res, inquiens , magis adjuvat laborantem , quam tempesιυa abstinentia. Abstinentiae autem nonnulla genera sunt: est, ubi homo nihil assumit, vel saltem eae igua de parciori ciborum quantitate fruitur: est etiam, ubi coenam intermittit , aut ad minimum stinet in hebdomade jejunium
Sicuti tempestive adhibita absinentia in repletis vires oppressas erigit ac resuscitat; ita diutius producta, in macilentis de infirmioribus eas detrahit.
Firmo talo sat Celsi judicium, quod Lib. Ε . cap.
16. proponit his verbis: Si fames sanis corporibus inutilis es, quanto inutilior erit infirmis, nedum agris. Et eam ob rationem Hippocrates Sest. II. aph. I 6. laborantibus famem interdicit.
Inedia gelatinosam sanguinis ac lymphae substantiam
resolvit humorumque quantitati detrahit, viro extenuat, de sanguinis imminuta quantitate, perspirati nem reddit languidiorem.
ssotion. ' . Minor sanguinis quantitas ad emunctoriorum tubulos non satis pertingere, neque eos apertos servare P test, hinc evenit, ut concidant dc excrementis exitum eX cute intercludant, unde acrior 3c impurus humor in venis colligitur. Quantam vero noxam ac debilitatem fames astorat, insigni documento sunt milites, qui bolio nutrimento in castris fuerunt destituti, vel di turnam famem si istinuerunt. Hi enim ex levissima su indei caula, V. g. a Vulnere , non adeo per se pericul so, moriuntur, vel etiam, si copia ciborum fractum ventriculi robur sellicitant, subres malignas sibi contrahunt.
. Uti in diuturnum tempus producta inedia perspirationem remoratur:. ita corpore decenter rursus nutrito, copiosius perspirationis excrementa prodeunt ac vires
magis magisque reficiuntur. . . . ' ..
Seholion. Accedens novus ad sanguinem succus humores ad tu-hulos cutis cxcretorios protrudit, unde interceptae ibique sagnantes acres excrementorum reliquiae eliduntur.
Cavendum est, ne fracto inedia corpori, copia ciborum , qui difficilioris solutionis sunt, aut valentiismum ac plenum nutrimentum praebent, ingeratur, quoniam vires corporis 8c alimenta assumta justa semper inter se proportione ac mensura conspirare debent. Scholion.
Hippocrates Lib. I. apb. T. jubet: per inediam d bitisatos sensim reficere, non vi. Et Lib. de Asenem. 8. inquit: magna res es quantitas, solerti rario enatione adaptata. . .e g. XXV.
Qui ex quacunque causa aliquam sbi contraxerunt debilitatem, eos pauca saltem alimenta de quae facit. solvuntur de perspirationi idonea sunt, assumere Oportet
168쪽
De excretionibus ad Vitae ac Ianitatis tutelam necessariis. Ti
Nocent quam maxime infirmioribus ac diuturnam inediam pasIis intemperata, salsa, acria, spirituosa, cruda ac dura, temperata vero eos egregie juvant. Seholion. Haec enim ita comparata sunt, ut factam humorum jacturam non resarciant,sed potius eorum intendant acrimoniam; cibi vero, quibus temperies inest, id os viresque deperditas longe facilius restaurant.
Quemadmodum nimia ciborum repletio ac fames se nitatem affligunt, ita & nimia potus copia ejusque desectus corporis integritati insidias struunt. Seholion. Omnia enim , quae mediocritatis terminos egrodiuntur , secundum verissimam Coi sententiam, naturae exosa sunt, adeoque omnium animis, qui sanitatem salvam volunt , semper observari debet aurea haec regula: In omnibus moderatio O mediocritas. Sanguis enim, ut vitae ae nutritioni idoneus sit, certam, qua solidi, qua fluidi, mensuram desulerat, quae si turbatur, vel plano invertitur, benigna etiam ac naturae amica ejus indoles pessum eat necesse est.
Vitalis humorum circuitus reroue minimorum Uasorum alveolos progresso, quae continuas secretioncs &excretiones sibi conjunctas habet, plus liquidi quam solidi postulat, quare nimia liquidorum inopia incredibile quantum in talem laedit. Seholion. Tres strine partes liquidi ad unam solidi partem reserendas sanguini inesse, jam supra cκquisitioribus rati ciniis stabilitum est. Atque hinc sacile colligitur, quod adservam lain hanc fluidi ac solidi proportionem, major
potus, Quam ciborum copia assuin i dc beat. Ubi enim contraritam accidit, sapguini spissus ac tenax lentor inducitur 1 ii nore'ue tardius in orbem circumeunt, de hac ratione obstruelionibus, magnorum morborum pro creatrici s, occasio subministratur.
Plurem hominiun, praesertim tamen sceminas, suffcientis potus Penuria, in gravidi uuas subinde aegritudines Proetaipitat. Scholion. Verbis exprimi vix potest, quantum detrimenti asserat potus parcior, hominibus praesertim otio ac vitae s dentariae addictis, quos inter sceminae classem ducunt. Quanta enim morborum seges inde non propullulat λAlvus contrahitur, tardius procedit transpiratio de a dominis viscera humorum tenacitate insarciuntur, unde menstrui fluxus suppressiones, ac spasticae diuturnae, quas hypochondriacas vocant, palliones , Omniaque, quae a scorbulo proficisci dicuntur, mala, & interdum etiam synochae, putridae ac sunestae subres, satis larga messe WOVeniunt.
F. XXX. Etsi ad tuendam honi sanguinis indolem major liquidi quam solidi quantitas requiratur; est tamen, ubi etiam mediocritatis leges transcendi possunt, existente. imprimis potu incongruo. Seholion. Congruum potum consituunt aqua pura ac Iauda bilis, omnosque potus temperati, quorum usus, s inara modum est, non facile aliquod corpori incomm dum assere. Incongrui potus nobis audiunt cerevisa crassa, vinum ac spiritus viri, a quorum coi iosb ex iis quenti usu,nunquam non insignis noxa exspectanda est.
De excretionibus ad vitae ac sanitatis tutelam necesariis. f. I.
Tolius vitae ac sanitatis sundamentum perpetuis in gestionibus & egellionibus super metum est, ac
tota machinae humanae 1tructura organica eum in finem ita est comparata, ut ex ingessis, praevia solutione, b ni ac laudabiles succi ad languinein redundent, Sc omnia superflua & inutilia e corpore eliminentur. Seholion. Vitalem corporis nostri conservationem, omnesque actiones animales, motu sanguinis onmiumque fuid rum perfici, jam lupra Iolidis rationibus adsit uetum est. Quum autem motui progressivo calor quas perpetuus comes adjunctus sit, qui sanguini inseri mutationem, dum humores dulces, pingues ac gelatinoses intensoriagitatione resolvit, qui exinde a naturali sua tempti edeflectunt, inque salsas , sulphureas, mucides eu a compore plane alienas sordes degenerant; eam ob rationem necesse est, ut humores tempcrie exuti per divorta en uim eloria e corpore ejiciantur , quoium in locum novi ac recentes succi,corpori ac nutritioni apprime utiles,lurro gari debent. Ad oculum exinde patet, summa inges tionum cia excreti uiri utilitas.
Eadem materiae quantitas, quae ingessa fuit, e corpore jam plene ac persecte adulto rursus excerni debet A. III. Homo omni ex parte sanus & corpus labore exemcens ultra viginti tape libras ex potulentis & esculentis quotidie alium it, quuin tamen ejus corpori nulla fiat ponderis accelsio. Penitus ergo manifestum est, ingestorum & egestorum quantitatem exacti illine inter se
invicem convenire. Seholion. Totius medicinae cardo maxime in eo Vertitur, ut medicus ad ingestorum de egestorum rationem prudenter respiciat. Prout enim mutuae ingestiones & egesti nes in corpore celebrantur, ita ctiam sat, vel cadit laniatas; siquidem ab incongrua ingenione & inconvenienticXcrctione, moibi maxima ex parie suam trahunt Originem. Ipsa qu que natura in morbi riam amolitioue excretion uin i unc sicio utitur, quippe cujus motus adau ti eo potissimum collineant, ut excrementitiae sordes, quae ir tribum accendunt, ex ambitu corporis exturbem tur. Quare medicum, apud quem valetudinis de tuendae & restaurandae cura cxcubat, illud imprimis agere
Oportet, ut cxcru ortos naturae conatus rimetiar, COL
que, si rei neces illas erigat, decenti opera adjuvet & ad nem salutarem sapienter dirigat. Qua in re qui susti- cienter exercitatus est, ille veri medici ossicio summa cum laude perfungitur. f. IV.
Quemadmodum corpus humanum ex quatuor poti L. smum elementis mixtum cst, terrea nimirum, aquea,
salina & pingui, seu oleosa parie : ita etiam produela ex his excrementa, ad quatuor imprimis classes reduci posisunt.
169쪽
Inutiles ac superflui humores per alvum, urinam , perspirationem, sudorem, sputum dc mucum narium,
Alvus sordes praecipue crassiores, viscidas, terrestres ac mucidas e corpore excludit: urina serum superfluum,
Cum salino ac sulphureo principio, rudiori & crassi ri, evehit: transpiratio fluidum tenue, de subtile sal ac
sulphur eliminat; mucus vero narium paries viscosas, terra & aqua mixtas, ab utilium humorum consonio abalienat.
Per alvum non modo ciborum faeces & scoriar, sed& bilis, quae satis copiose ad intestina affuit, paries terreae dc crassiores, una cum muco, quem intellinorum
glandulae largius plorant, ejiciuntur.
Alvi purgamenta ex viscida & selidiori materia constant , hinc in procinctu est ratio, quare diuturniori retentione auctoque corporis calore, duritiem induantis. IX. Nimia alvi retentio magnam humoribus conciliat impuritatem, dum sordes excrementitiae, vel mora in pejorem indolem ruunt, vel etiam per intestinorum poros ac tubulos ad sanguinem revortuntur. Quam ob rati nem omn, modo laborandum est, ut alvus sanitatis tuendae causa quotidie semel, vel repetita vice, suum faciat officium. s. X.
Ex physiologicis perspectum est, bilem alvinar excretionis elle stirnulum; idcirco biliosus humor, vel deficiens, vel male constitutus, augeri, vel cinendari de
Seholion. Optime hoc praestat auctior motus corporis, qui humidi superfluum absumit, tenacitatem hun: rum attenuat, iplamque bilem egregie corrigit. Pertinent huc etiam cibi aromatibus 8c sale conditi, omniaque amara , quae bilis enicaciam insigniter acuunt. g. XI. Labascente de segniori secto motu intestinorum peri-
saltico, alvinarum secum exclusio retardatur.
Seholion. Motum ventriculi & intestinorum peris alticum, alimentorum reliquias, per intestinatem tubum ad anum usque devolvere, jam alio loco demonstratum est. Fractum vero intestinorum motum excitant medicamenta
maxime salina, ut sal Glauberianum, nitrum, arcanum duplicatum & tartarus vitriolatus. Ex laxantibus embnent pilulae, quas aloe in refracta dosi ingreditur de qua ad Becberi exemplum consectae sunt. Ex alimentis autem huc spectant omnes cibi acres, salsi ac dulces, qui paulo majori in copia assumti, alvum egregie ducunt,
eamque nunquam non laxiorem servant.
Humida alvum insigniter sundunt, & alvinarum fa,cum descensum magnopere adjuvant,ideo lassiciens potus quantitas, ad digerendam alvum, praecipue commendanda est.
Qui alvi beneficium quotidie experiri volunt, eos a parciori potu, a cibis duris, adstringcntibus, acidis, vis, cidis, moerore, nimiaque voracitate de frequentiori spiritus vini usu , abstinere decet.
g. XIV. . Ut nimia alvi durities plurimum sanitati adversatur; ita nimia ejus laxitas, seu crebrior dejectio neutiquam
pro sanitate est. Seholion. Qui alvum fluκam ac citatiorem habent, eos omnia stimulantia evitare oportet, quorum in numero sunt cibi nimium saliti, acres , sementescibiles, dulces, aromatibus large conditi & pingues, quibus etiam eκ a fi ctibus ira adjungenda est. Sub nimia vero alvi laxitate , ad diluendam acrimoniam, potius absorbentia ac d luentia, sique deperditus intestinorum tonus in causa est,
temperata battanica conveniunt.
g. XU. Urinae fluxus succos seroses salino-sulphureos δ corpore subducit.
Urina, quae sub integro corporis statu redditur, non nimis tenuis, alba, aut copiosa, nec nimis parca Sc 1ὰturato colore tincta esse debet. Optimum vero sanitatis vigorum ea indicat, quae vini Rhenani colorem refert. Seholictu. Urina, quae tam ratione coloris de quantitatis, quam consistentiae, a naturali satu deflectit, sanguinis ac humorum de motum Se temperiem depravatam designat. Nimis enim aquosa ac tenuis, calorem cum Ventriculi, tum totius corporis, deprelsum patefacit. Nimis vero crassa, colorata ac sedim entum deponens, caloris aucti humidique deficientis index est. Hinc nitrosa, humectantia ac diluentia, admodum accommodata sunt, ab omnibus vero spirituosis de calidioribus abstinendum est. Quando urina non bene redditur , tunc morbi ex sero salso, acri propullulantes, ut catarrhi, rheumatismi, calculi, tumores cum cachexia, exspectandi sunt. Hinc semper omni cura providendum, ut liberior satisque copiola fiat urinae profusio. Urinam vero majorem in modum movent cercvisiae tenues, infusa calida, cx ali-muntis radix asparagi, fraga, mesa persica, petroselinum, pastinaca, ranunculi, cepae; fruetus cynosbati, haccae
juniperi, seinen antii, sceniculi, lac ejusque serum, semina quatuor stigida majora, Sc id genus alia.
Transpiratio maxime omnium impuras de eXcrementitias sordes e corpore evehit, serum tenue halituosum salino-sulphureum per culaneos poros elidendo. Seholion. Hoc enim intra corpus retentum, sacile putridas humoribus inducit corruptiones, de febres mali moris accendit, vel etiam teri salsi decubitus, rheumatismos, diarrhoeas, catarrhales febres cutisque exulcerationes excitat. Optime prosecto annotavit Sanctorius, peri' pirationem omnibus reliquis excretionibus, quibus hin manum corpus perfungitur, antecellere; siquidem eas non modo eXcrementorum pondere, inprimis in calidioribus regionibus superat, sed corpus etiam ab iis BDdibus immune reddit, quae intus resetur, multas grave injurias sanitati machinantur.
Curandum est, ut perspiratio, omnium excretionum praecipua, rite semper succedat, ne halituolae sordes,quae expelli debent, interceptae, aliorsum, cum insigni lani tatis dii pendio, divertantur. Seholion. Perspirationem inhibent ac retro vertunt extem
frigus, subita aeris ac tempestatum mutatio, cibi acidi ac dissiculter
170쪽
De excretionibus ad vitae a C sanitatis tutelam necessariis. x I9
dissiculter solubiles inque copia assumti, inquies animi& nimia alvi evacuatio. g. XIX.
Transpirationi favent aer purus, serenus ac siccus, tibi solubiles ac molles, moderatus motus, ex affectii bus laetitia mentisque tranquillitas, somnus, septem Velino horis finitus & qui corpore contra extemum ac rem stragulis probe munito capitur. Juvant quoque, potus levior ac tenuis, infusa herbarum cum aqua calida , panis bene sementatus & tactiones. g. XX.
Quemadmodum a partibus sanitatis semper fiat mediocritas : ita etiam insensibilis haec cutis excretio maynopere sanitati conducit, si moderate se habet. Nimia enim perspiratio, universo corpori vires detrahit; depressior autem, humoribus inducit putredinem. SPholion. Praeclara sunt, quae Hippocrates Sin. VII. aph. 66.c 6 . ita prodit: qualia fuit, uuae per urinam ct alvum exeunt, O quα per carnes abeunt, spe lare oportet: nam si pauca, parvus morbus est, s multa , magnus , s valde multa, jam erit pernicioseum. Et Lib. de Insomn. ν. tr. scribit: sanitatem hominis designat ct compus se recte habere, omnes circuitus o excretiones Oseeretiones salvas ct integras esse. A. XXI. Non inutiles tantum ac id perflui humores e corporei amoveri debent, sed utiles etiam de laudabilos succi,
si eorum adest redundantia, magna cum opportunitate ecoIUOre exterminantur. Seminis ipsu que sanguinis tam per ureri, quam ani venas rejectio , lanitati maximum sepe alumentum aflert.
Frequenti experientia cognitum habemus, nimiami senrinis retentionem corpori inertiain ac torporum i ducere , ta molestis 1,pe nervorum afluctibus primam dare origi Hem.
g. XXIII. Seminalis liquor delibatissimus, quas stos sanguinis ac liquidi nervorum est , hinc diligenter circums juciendum, ne immoderata ejus excretio sanitatem offendat. Soholion. Seminis ejectio sanum ac vegetum corpus desiderat, quia viros cxhaurit & corpus necessario robore destam dat. Quare rogatus othagoras, quando celcbrandus esset concubitus λ sapienter respondit: tunc, quando te
ipse vis infirmior feri; teste Laertio in Vit. thag. Eamque ob rationem imbecillioribus, pueris de qui pro-ς vectioris aetatis sunt, vel non ita pridem cum morbo ingratiam redierunt, veneris usus siluberrimo consilio dis-ς 1uadetur. Neque sanitati suae consulunt, qui post graves animi labores, agitationes ac vigilias, vcneri indul-' gent, quippe qua ratione ingentem corpori debilitatem' contrahunt. Quum autem veneris exercitium non nisi vegeto M valentissimo corpori conveniat, hinc ejus usus ventriculo imprimis depleto, facta perspiratione, post somnum quietum, halneum, cibi facile solubilis hen que nutrientis assumtionem, & , quod caput rei est, tempore potissimum venaali, sanitati quam IT axime opportunus est. Haec omnia enim ulinodi sunt, utarnisi sum robur instaurent, & pristinuin corpori vigorem ret stituant, adeoque veneris exercitio egregie vclificentur. t Qui denique veneri frequentius litare volet, eum vitare oportet omnes crapulas, inediam, labores, studiorum intemperantiam, Venae sectiones, vigilias, purgationes& omnia, quae vires ullo modo stangere , aut ues erei Possunt. g. XXIV.
Veneris exercitium, ex Ces sententia, non inutile est , quod corporis neque languor, nec dolor sequitur, sed quod corpus excitat viresque non opprimit. Cavendum tamen est, ne venerem cibus, vel labor cum
vigilia, satim excipiat. s. XXV.
Ut moderatio in tuenda lanitate per omnia plurimum valet, ita ejusdem quoque ratio in convenienti veneris usu habenda est. Scholion. Unumquemque vires suas metiri decet, ut quid valeant , quidve ferre recusent, perspectum habere possit: pro harum enim conditione moderatio instituenda est.
Nam qui robustus est omnique ex parte valet, ille sine ullo sanitatis dispendio veneri indulgere potest, quae tamen aliuin, minori robore instructum, insigniter dobilitat.
Providens natura maxime in eo occupata est, ut omne nimium, quod sanitati ins .iatur, e corpore proscribat. Atque hinc nocentem materiam non modo ordinariis motibus aggreditur, sed di novas saepe M insolitas affectat vias, quibus, vel qualitate, vel abundantia , sibi inolestos humores e corpore protrudere dc amoliri possit. g. XXVII.
Homo ut plurimum majorem , quam pro sanitate, alimentorum costam ingerit, eamque ob causiun si1- perfluos laepe humores in venis alit; hinc natura ad commune protelandum exitium sese accingit, dc extraordinarios producit motus, quibus insurgens, omne superfluum de quicquid noxam minatur, E corporis diversorio profligat & excutit.
In sequiori se , intra mensis spatium superfluus collectus languis, per uteri ejusque vaginae venas insigni cym sanitatis emolumento evacuatur; siquidem ab hac evacuatione turbata, vel penitus oppressa, multorum morborum, graviumque symptomatum , quibulbum mollior sexus subinde considiatur, origo derivanda eu. Glolion. Quoniam haec sanguinis rejectio sceminino generi non minus familiaris, quam salutaris est, hinc nullo in do prohibenda, vel perturbanda, sed siuin ino potius sudio servanda est. Si enim hoc genitale proquvium m dum excedit, moderandum ac coercendum est, s3n plane deficit, arie proritari inque orclinem redigi debet.
Sanitas muliebris sexus ab hac evacuatione maXime dependet; idcirco foeminas eam vi vcndi rationem colere & amplecti decet, quae promovendae huic excretioni
Scholion. Ut salutatis hic fluxus sanguinis rite & ordine proc dat, caveant sibi foemi rue ab omni graviori animi co motione, ira, terrore, moestitia diutuma; fugiant etiamfiigoris injurias frigidasque potioncs, de ex alimentis, cibos acidos, duros,ssatulentos ec qui ventriculo solventi negotium exhibent. Juvat vero quam maxime potia aquarum calidarum, quibus herbae insulae fuerunt, sanguini fluiditatem conciliare, cibis mollioribus uti, cor
pus moderate movere, semperque animum eo advert
re , ut salutaris perspiratio salva de integra continetur. g. XXX. Nobilior sexus solenni quoque excretioni obnoxiusta ν