장음표시 사용
221쪽
mo valde debilitatis, Acile stagnant, easque ad concitandas spasticas constrictiones exstimulant. Multo autem facilius paroxysmi regenerantur in partibus valde debilitatis , si materia febrilis adhuc praetens sit, inque abdominis visceribus adhuc resideat. Idem nostrum judicium est de causis , quare febres aliique morbi
facilem patiantur recidivam. Nisi enim partes a mO ho staeias ac debilitatas convenienti medicina roboremus , atque earum tonum instauremus de materiam , quae in vitio est, evacuemus, quid mirum es, si de novo priores morbi repullulascant. Ex dictis aperta jam erit ratio, quare cortex chinae de alia tubadstringentia de robarantia febrilibus paroxysmis de id genus1passicis pathematibus avertendis sint utique praesidia emcacillima.
In juvenili de virili aetate , item in corporibus Vegetioribus de agilioris indolis sanguis de humores impetum magis faciunt versus superiora : in lenibus vero infirmis de thgnioris naturae hominibus versus inferiora. Seholion. Ita observamus profusones sanguinis per nares , per pulmones in haemoptys, familiares admodum esse juVenibus, adeo, ut etiam ardentes subres in iis laepius per narium haemorrhagiam lolvantur. Et quia eκ sanguinis impetu ad pectus iacile phthisis gignitur, patet
jam sacile ratio, quare nulla aetas phthisico malo tam obnoxia sit, quam juvenilis. Ratio vero, quare in hac aetatu verius superiora magnus humorum fiat impetus, dubio omni procul in fibrarum robore, nimia tensione, Clatere, quaerenda ei it: in senibus vero de infirmis humores intagis versus inferiora tendunt, quoniam nimia est loli doruin laxitas de flacciditas atque fibrarum robur diminutum, hinc remittit etiam ille vividus humorum veritas iuperiora impetus, sed magis vitiosi humores descendunt ad inferiora inque vilceribus stagnantes chronicas passiones, scorbutum, cachexiam, hydropem , nephritidem, colicam, fluxus haemorrhoidales de ex his varia resultantia incommoda producunt. Accedit 6c illud, quod in juvenili aetate temper alvus sit adstrictior, in lenibus vero mollior Sc laxior. Quin etiam horum libere hinc inde diffuere liquidum
nerveum de juxta naturae ordinem robur ac motum partibus pra si ire pollit. Sunt vero assectus antini ce
tis naturis de corporibus magis vel minus insensi de cum iii juvenili aetate magno impetu agitantur humores, non mirum est iracundiam juvenibus maxime esse noxiam , dum inde in cnormes haemorrhagias narium, haemoptyles, phthi ius, pleuritides, subres ardentes, cephalalgias de deliria facile incidunt. Et quia in provectiori anate ibit da laxitate naturali laborant, sacile intelligitur, moestitiain de citras, terrorem quoque lenibus esse insensit simos affectus, quibus graves ChrOnicae passi.,nes, & ipsa etiam mors promte admodum suscitantur. Est enim mirifica trismae vis tonum ventriculi de intestinorum labe saetandi de desiniendi, ut alimentorum digestio, secretio de excretio mille modis
Fluida de solida ex repetitis actibus & consuetudine talem acquirunt naturam ac dispositionem ut iacillime eoidem modus repetant. Seholion. Haec lex naturae univertatis est & hinc probe custodienda, eo quod plurimorum phaenomenorum explicationi inserviat. Plures sunt morbi, seu potius motus morbosi, quibus fluida ex uno loco in alterum cuin impetu transferuntur, qui certo anni, aut me s tempore revertuntur suamque tragoediam ludunt. Qui semel vel iterum colico dolore correpti sunt, ii iacile
rurius in eundem incidunt. Et quibus circa tempora aequinoctialia haemorrhoides fluere consuescunt, illi eodem tempore revertente spasinos haemorrhoidales in lumbis, dorso, osse lacro ac infimo ventre experiuntur. Si qui certo anni tempore venae sectioni aut lcarificationi adluescunt, recurrente eo tempore, gravitatem de pressionem in iis locis patiuntur, sique has evacu tiones omiterint, saepe fit, ut inde in morbos incurrant. Qui nimiis exercitationibus & laboribus corpora assuefecerunt, si intempestivae be diuturnae quieti pomea indulgent, facile aegrotant de maxime in articulorum dolores incidunt de contra, s quis ex multa quiete, ut verba sunt Hippocratis Lib. de victu aeittor. I. I
ad ampliorem laborem derepmue perveniat, multo magis Ledetur, quam si ex multo cibo ad vastorum vacuationem transmutatur ct si ex multo lasore derepente ad otium S nitiem exciwrit. Oportet tamen o his eo pus qui cere. Ovortet it m iliis et murem a ciborum copia qi isseere. Sin minus ct dolorem in corpore induerect totius eo oris gravitatem. Et idem auctor I. tDvis Ioctus praeter morem moliis dolorem inducit, item que praeter cousiuetudinem durus. Qui dormire consum
verunt hyemali tempore in conclavi minus calefacto, ii laeduntur, si somnum capiunt in hypocaustis tepefactis. Qui adlueicunt determinata diei hora cibum adsumere vel etiam expergisci, ii eadem hora revertente ad cia horum appetentiam coguntur vel evigilant. Quibus in usu est certa noctis hora mingere, eadem singulis noetibus ad mingendum excitabuntur. Sic plura circa hanc rem valde utilia tra lidit Hippocrates de veteri medicina i9. item de victu acutorum II. 16.
Motus omnes de singuli, qui lanctiones corporis animati turbant, in se dic sua natura noxii atque perniciosi sunt, nihilo minus salutarem saepius essectuin relinquunt de causas morborum jugulando corpori rin
Seholion. Quemadmodum omnis ordo tam in moralibus quam in phγsicis oc quodcunque cum illo recto ordine comvenit, in te cie sua natura bonum ac salutare est, ita etiam, quod huic ordini repugnat de contrariatur, in te de sua natura malum es. Sicuti itaque motus, qui vitae de limitati praesunt, temperati, proportionati & in aequilibrio conlisientes absolute salutates de profices censendi sunt, ita necessario inde insertur, omnes eos motus eAtra proportionem Sc aequilibrium constitutos, qui vitiunt de laedunt actiones, tua natura te suis viribus cile perniciales. Ecquis est, qui motus circulares humorum retardatos, depressos, eXcretiones suppressas de ex his pendentes sanguinis de seri stagnationes, vis.' cerum insarctus , obfructiones, corruptiones, quibus
maAime natura moIborum chronicorum continetur,
dicere velit salutares. Neque de motibus intensioribus de spasmodicis abloluta salubritas, quae corpori utili sit illudque 1 corrui tione de morte vindicet, praedicari potest : perquam enim notum est, spalmos ejus naturae ac indolis esse, ut excretiones sistant , emunctorium cutis, quo utilissima perspiratio continenter fit, confringant atque humorum motum ab ambitu corporis de extremis partibus ad interna dc iplum cor retrove tant, cum tamen motus illi, qui sanitati de vitae patrocinantur , excretorii, debeant esse liberi de a centro
ad perii heriam corporis ferri. Et quod spasmorum
natura vitae e divinetro adVersetur vel ex eo colligendum est, quia sub spasimis de per spalmos symptom
ta, quae mortem inserunt, producuntur.
f. XXXVII. Non spasmi, sed qui spatinos saepius subsequunmr,
intensiores sanguinis per vata motus a validiori & c
teriori cordia de arteriarum 1γ tu luscitati de qui ab
222쪽
De morborum & motuum morbosorum cauus. I l
interioribus ad eκteriora deversunt & sebriles dicuntur, salutarem saepenumero estedium praestant, dum corpora a causis morbosiis & earum pravis effectibus liberant. Seholion. Neque etiam febris, utut ejus effectus saepe salutaris sit, in se de sua natura adeoque ablolute dc nullo res pectu habito salutaris motus vel conatus naturae in bonum finem institutus dici potest, quia vires consumendo laepe, praesertim in morbis chronicis, stagnationes humorum de viscerum corruptiones ac putredines deteriores reddit, hinc fit, ut febris phthisi aut hydropivet cachegiae de scorbulo superveniens vel senilibus de infirinioribus corporibus accedens plerumque, imo sere semper mortem inserat; salutaris itaque effectus sequitur, si spasni ejus sunt naturae, ut causam, a qua pro-Veniunt, nempe sanguinem stagnantem, evacuent &celerrime febriles motus identidem stases & stagnati nes pernitiosas discutiant, Se sanguinem, qui copia &spisutudine laborat, resolvant.
Periti itaque.& prudentis est medici, motuum, qui
fiunt in morbis, naturam Sc effectus probe cognoscere,& in salutarem finem convenienti auxilio conVertere. Scholion. Profecto in eo therapiar cardo versatur, ut medicus valde pernitiales morbi feros motus discernat ab iis, qui salutarem possunt praestare corpori effectum ; illos enim praecisis tanquatri radicibus compescere , hos Vero a te , qua fieri potest, exquisitillima secundare & adjuvare debet. Neque vero seliciter hoc negotium conficem Poterit, nisi naturae leges de emetus, item dive sitimas motuum morbosorum, 1 quibus sustentantur, caulas & corporum assii elorum naturam probe dc accurate intelligat di haec omnia invicem probe discemat. Et qui omnia haec bene norit, is nostra sententia optimus erit censendus medicus.
De morborum o motuum morbosorum causis. I. I. O Uum turbatio functionum corporis vivi & sania molibas, qui secundum leges naturae fiunt, VALde immutatis proveniat; nulla autem corpori mutatio λne causa, quae hanc inserat, induci pollit, necessario sequitiar, ut motus in corpore insigniter mutati ab adaequatis di quoad proportionem accommodatis causis proficistantur. Scholion.
Quoniam Variae, eaeque graves admodum tur Hiini smotuum secundum naturam incidunt, quae etiam V. xiis modis corpus humanum excruciant, facile valet non unam eandemque, sed valde diversas ratione primetrii & Virtutis agendi .ine causas, quae hos motus e
f. II. Plena & exquista causarum morbi cognitio Medico
statu suinme est necessaria. Seholion. In accurata causarum morbi perspicientia medentis Iabor maxime Versatur atque absolvitur. Nam si quis causas morbi, quo coreus afficitur, juxta effatum Hippocratis , Lib. de Flatibus s. I. probe cognoverit, valde potens es ea asserre, qua corpori commodem, nimirum
contraria morborum natura perspecta. Quam sente tiam divus seneκ magis planam ac per picuam facit Lib. de Natura human. s. a . curationem, inquiens, instituere oportet, ut eausae morbi nos o poniamus, sic enim
solvitur utique id, quod morbum in corpore fecit. Pertianet huc illud Ces : eausae in sigatio, ejusque primo dia i r oceasio in asseclionis ct remediorum cognitionem deducunt amplisimam. Sique origines & principia ex quibus pravae corporis adsectiones proveniunt, plene atque exaete peripectae sunt, longe facilior praecavendi
morbos erit ratio , ex parva enim occasione saepe ingens nascitur morbus. Neque vero quicquam praeclarius a medico desiderari potest, quam ut corpora humana a morbis & praematura morte defendat.
Causa motuum morboserum minus recte in princi- pio omnes corporis motus dirigente ponitur. SehoIion.
Si hoc principio fluidum illud nobilissimum in fam
guine & nervis contentum atque eκ puriori de delibatissima aeris de alimentorum lubstantia oriundum, s-gnificatur, non plane repudianda est haec asscrtio. Quod Enim motus secundum naturam ciscit, id immutatum eosdem turbare ac pervertere potust. At enim vero sirro tali principio ens quoddam materiae expers agnoscitur, quod sensu interno , intentione ac sapicntia instruinctum motus ad certos fines in morbis dii igat, id neutiquam admittere possumus. Clatior enim ac dis inditot prius hujusinodi principii, quod motus ad vitam peribnentes tam in statu sano, quam adflicto dirigat, tameκistentiae probatio, quam explicatio a nobis desider
s. IV. Causae ex Metaphys corum scholis in physicam & pM
thologicam corporis humani doctrinam minime trans ferri debent. Scholion. Metaphysici causarum suarum classes maxime secum dum actiones humanas instruxerunt, quo referri videntur causa efficiens, principalis, impulsiva, moralis, physica,
instrumentalis, formalis, objectiva, finalis jubjecti va & id
genus plures. Ut itaque genuinus harum distinctionum valor dc ulus, qui ab instituto nostro non alienus via detur, appareat, ponamus, hominem esse, qui immisnentem domus ruinam praecavere atque avertere velit. Causa igitur emciens hic ponenda erit in domino, qui hanc impendentcm domus ruinam praesentit, intelligit,& omnia ad hanc avertendam conquirit praesidia. Ca iam materialem & subjectivam constituet res, quae rui nam minatur ; objectiva consistet in hujus abolitione ι rinalis erit modus hanc amovendi; instrumentalis comtinebitur instrumentis huic scopo accommodatis: causa denique finalis dicenda erit praeservatio a damno. Hanc concatenatam causarum seriem nonnulli ex recentiorisbus transferunt ad oeconomiam corporis humani, quod causa morbi ruinae & corruptioni facit obnoxium. Remigitur hunc sere in modum explicant: dicunt nimirum, hoc periculum corruptionis esse omni modo I corpora RVeriendum, atque ad hoc concurrere omnium prima animam humanam , quae praevideat atque intelligat imminentem corporis sui interitum, omniaque media ad hunc amoliendum dirigat, adeoque causam esse mor serum motuum efficientem ; pro causa autem male riali seu subjectiva habendam esse materiam illam perinniciosam , quae corporis destructionem moliatur ; cauiniam objectivain esse ejus ex corpore eliminationem, sormalem motus secretorios & excretorios , instrumenta lem vias & partes solidas, finalem denique cori oris ab omni interitu ac putredine conservationem. Haec ut que animae methodus, in conservatione corporis, quem
223쪽
admodum est simplicissima: ita etiam a tironibus , quibus simplicia, facilia, de quae ingenium non adeo
fatigant, maxime arrident, avidissime de coeco animi impetu arripitur. At enim vero , quum haec nimis generalia sint, atque ejusmodi principium, scientia, intentione, de potentia motus tam vitales quam naturales dirigendi instructam, frustra supponatur, quippe
cujus eκistentia nondum solido quondam ratiocinio prohata est; causas has metaphysicas, quae potius mentis, quam corporis operationibus explicandis inserviunt , jure meritoque rejicimus , easque in physicam corporis humani scientiam neutiquam recipiendas esse existim muI : praesertim cum cjusmodi admissis omnis vera ratio de demonstratio in inedicina, quae mmime in vera causarum, quae corpus in functionibus luis mutant, inquisitione vertatur, uno ictu prae scindatur.
Quemadmodum lanctiones ac motus, qui ad machinae corruptibilis conservationem tendunt, a causis mere mechanicis, i. e. rerum corporearum facultatibus Earuinque mutua actione ac reactionc dependent; ita ab eodem sonte causas, quae machinam corporis nostri pervertunt, vel plane destruunt, derivandas esse arbi
Causia morbifica iecte definita est a Galeno Lib. de
Symm6m. it. Dis rent. quod sit illa, quae suapte natura, propriisque ac insi s viribus ad morbi generationem confert sive proxime sive rem te. Seholion. Nam quemadmodum alimentis aeque ac elementis& venenis poculiaris inest vis ac facultas operandi in corpus humanum, ejus motus diversmodo mutando: ita nullum est dubium, quin causae, morborum opifices, proprias atque insitas vires ac facultates habeant, corp iris nostri par: cs solidas ac fluidas multifariam in motu luci turbandi de alterandi. Patet id maxime ex diversis 1 haenomenis atque essectibus, qui in morborum generatione conspiciuntur.
Venenorum vehemens illa operatio, qua celerrime pervertunt ac destruunt machinae nos rar vitales de coim servatorias mous, causarum aliarum nocentium & mombidarum indolem, p incipium de modum operandi perquam pulchre declarat.
Quod venetaonum diversa genera sint & cuivis peculiaris potentia agendi in coi pus pernicialis insit, ex
eorum esseria diversissimo, quem exercent, satis clarum ac perspicuum est. Ita mercuriale venenum peculiari ratione agit in fauces ea inque glandulas, eas constringendo dc exulcerando. Arsenici virus atrocibus tormentis, Vomitionibus enormibus, convulsionibus , Bd sphaculatione tunicarum intestinatiuin necat. Sernen da urar insaniam parit hyoscyamus stuporem inseri , de adeo conturbat phantasiam, ut daemones despectra homines sibi imaginentur. Opium senanote tiam ac torporem inen i inscrt; purgantia acriora necant inflammatione intestinorum ; morsus canis rabidi funestarii ab omni liqui lo horrescentiam affert. Uen num ictus tacimtulae mirabiles enectus producit; nam ictu earum laesi musicis instrumentis delectantur, eorumque seno ad gesticulationem, choreas & tripudia adiguntur. Ictus scorpionis subito de frigidiismo sudore totum corpus persandit. Lithargyrium improvide se copiose haustuiri colicam convulsVam cum pertin cillima alvi adstrictione produc t. Et quodvis etiam venenum peculiari ac specifica sua antidoto oppugnatur. Quo clarius intelligitur, diversorum, quos venena excitant, pernicialium Effectuum causam nullo modo, ut nonnullorum sert hypothesis, in principio corporis nos i agente ac dirigcnte rius morus, ted in ipsus veneni peculiari crasi , qua ViolenIer totam motuum vutalium rempublicam evertit, quaerendam elle. Pari
ratione pluri inae morborum causae Veneni naturam in
dolen .que aemulantur, & divcrsis cilictibus peculiarem suam texturam de ex hac dependentem activitatem.&motum produnt. Ita nullum dubium est, quin variolae, morbilli, purpura rubra, alba, esstrae, rubeolae, maculae potechiales ic arbuticae a peculiari caulae indole de schemate froficiscantur, eo quod diversi limus horum morborum sit milius ; symptomatam etiam dicurandi diversa ratio ; item quod unus alteri succedat. Ita non novum in Praxi est, Variolas supervenire mombillis , his variolas oc utrilque tandem suxpuram acce. dere, purpuram rubram sὰqui albam, vEl albam rvibrae supervcnire.
Causae morborum virulentae non omnibus, sed cenis ac determinatis cor foris partibus, in quas suam exesecent violentiam, insensis sunt. Seholion.
Miasma pestilentiale, quod corpora inscit humana,
cetera animantia non offendit; contagium, quod boum Fregem lumina virulentia adoritur, equis de aliis Bessus innoxium est, de contra. Contagium scabiosi non alias partes inscit, quam subcutaneas, de similes ibi exul- , cerationes producit. Virus impurioris coitus maxime
glandulas petit inguinales & faucium ossibus firmiter insidet, inque iacie pustulas attollit, quod non facile in ulla morbida, etiam maxima impuritate lymphae, quae in scabie, scorbulo de lepra ess, visitur. Maioria, quae scorbutum ingenerat, peculiari ratione gingivali carni, quam laxam, putridam Sc sanguinolentam resilit, infossa est. Ex oculis in ophthalmia pror Nanam tia effluvia non pluhisia inducunt, sed oculos inflam. mant. Contra halitus contagiosi phthisicorum pulmoni
non oculis nocciat. Materia morbillorum effectrix ne vis pneumonicis insidias struit, ac saepius vehementis. mam tul sim proritat. Variolaruna autem materia habitum corporis externum aggreditur , summamque cutim exulcurat. Serum acre , quod arthritidem parit, tantummodo articulorum membranas invadit, ia ex una articulatione in alteram gralsatur, sque ad viscera interna retropellitur, ventriculi Ec intemnorum membranas petit, easque ad vehementes spasinos de convulsiones sollicitat. Eκ quibus adductis clarissime apparet, morborum causas materiales non esse passivas, scd ad actiones de Π otiones praetc rnaturatus inducendas valde potentes de qualuis peculiari plane elemento, indole modoque operandi esse instructas.
Quae morbos inserunt causae, motusque secundum naturam turbant, non unice primario, directe de eliscienter motus in corpore perversos eXcitant. Seholion. Enim vero venena, vel exitioste morbidae materiae motus istos spasi nodicos convulsones sebriles in nervorirum de vasorum systemate minime suscitant ita prosesus, ut causa horum unice illis sit adscribenda, sed jam
tum in motu existunt & constitutae sunt partes corporis nostri, in quas agunt morbificae causae, ut proinde motus isti naturales tantummodo a morbidis rebus immintentur , perVerse augeantur aut minuantur.
Igitur motus morbosi parti in motuum , qui jam v, sent In Partibus secundum naturam, Parthn cRusarum
224쪽
De morborum & motuum morbosorum causis. 17 3
morbidarum quae partes motrices infestant, producta
His cognitis non longius repetenda erit ratio, curres insestissimae, ut venena, vel tetrae in aere exhalationes, tempore, quo epidemiae affectiones grassantur,
non in singulis similia, sed subinde plane diversit sympi
mala inserant, ita prorsus, ut v. g. Variolae in nonnullis valde benigne, in aliis acerbissime procedant. Sieut enim idem pharmacum pluribus oblatum diversas edit operationes, ita etiam eadem morbi causa, pro diversa comporum conditione effectus exerit, longe multumque disicrepantes. Nam secundum vulgatum canonem causae non tantum ratione activitatis, sed etiam receptivitatis operantur, sive , quod idem est , causarum vires perpetuo se habent relative, i. e. ab aliis praetentibus rebus multi sariam modificantur. Prudentis igitur est medici , non modo respicere ad causarum morbidarum vires, sed etiam pens habere corporum laborantium naturam , habitum, vires ac temperamentum. Ita demum
rectum de morbi diagnos, prognosi di curandi meth do enascitur judicium.
In generandis morbis non una, sed plures concurrunt causae, quarum seriem & ordinem utique scire oportet Uedentem. Sehesion.
In cunctis rebus, quae a natura fiunt, infinitus sero caularum progredim observatur. Ut res illustretur exemplo, annonae sectus causa eslo caloris foecundantis desectio, hujus causa erit coelum continuo tu bidum ac pluviosum, quod a continuo ventorum ex occidente & septentrione flatu ortum fuit. Qui diuturniores venti dubio omni procul aliam causam & forsan peculiares ex terra exhalationes, aut siderum positiones habent Neque etiam haec ipsa suis , quibus oriuntur, causis erunt destituta. Et haec concatenata causarum s
ries prope in infinitum extendi poterit. Simili ratione innumerabilis erit causarum morbificarum productio, dum semper causa producit essectum, qui postea causa fit alterius essectus, sic porro. Quemadmodum Vero satis est, si physicus cautas tantum proximas sterilitatis
temporiam novit, ita etiam sufficit, quando medicus e rum rEriam , quae praetcr naturam fiunt in corpore, causas proκimas, & antecedentes, & quae era regunt, co-gia erit.
Causae continentes proximae formales morborum gl-cuntur , quae immediate & proxima ratione animati corporis fiuictiones vitiant ac perturbant, ita, ut hisce positis corporis amictiones praesto sint, & remotis, illae tollantur : S: hae sunt maximo motus solidorum de fluidoriuri PerVersi, inaequales, ordinis expertes.
Causas proximas materiales, quas nonnulli essiciem tes per CXcellentiam Vocant, morborum nosse etiam oportet medicum ; & hae sunt illae quae turbatos istos motus sua natura excitant: hisce vero causis quia antecedunt aliae tam internae quam extemae, factum est, ut illae ἐροχην antecedentes, Graece υ-- , hae ve-rci externae sive προ-ου nisu ic occasionales a veteri
bus citcstae suerint. yholion. Medicam hanc causarum doctrinam illustriorem reddonatis CXemplo. Saevissimorum, quibus hystericae
excruciantiar, pathematum continens Ee proxima causa formalis erit Vehementia spatinorum, quibus genus nervorum impetitur. Essiciens materialis erit copiosi,
spissi M impuri sanguinii in nervosis partibus congestio.
Causae antecedentes erunt vel internae Vel eXternae: cxillarum genere picthora ex mcnsum suppressione, M generis nervosi imbecillitas accusandae erunt. Quod
vero attinet remotiores causas exicrnas, ex rubus naturalibus corporis nimia sensibilitas, vasoruin cxilitas, terror, vita motus expers, inordinata diaeta, liquidorum usus parcior, quae ad genesin harum causarum occasionem praebent, adducendae erunt.
Plurimum refert, caularum morbi sicarum ordines in morborum de medendi scientia non confundi. Seholion. Si medicus in demonstrando & sanando consderatuae prudenter agere velit, opus utique est, ut ordines& iaccessiones causarum non invicem confundat, quod facit, si causas antecedentes loco proximarum & cm- cientium habet. Quod vitium maxime in recentiorum temporum pathologia solenne est, ubi ad acidum , vel ad humorum acrimoniam , aut ad ple- thoram causi 1 emciens vel proxima morborum resertur. Et quum medentes maκitne occupati sisse debeant in removendis causis proximis , perperam utique curas suas instituunt, dum toti in eo sunt, ut humorum acrimoniam vel acorem extinguant, aut plethoram minuant, quum potius primo Omnium causae proxirnae, V. g. vehementia spasmorum & quae hanc emciunt, sanguinis stas es vel si agnationes convenienti medicina removendae ellent. Mensium vel haemorrhoidum stuppressio est saepius causa antecedons cachectici vel etiam hediici status, ubi viscera depravata, obstructa & com rupta sunt, atque vires cum honis succis exhausae. Si quis itaque tali in negotio ad menses vel haemorrhoides proliciendas curationis rationem dirigore velit, hic certe mirum a scopo aberrabit & secundo successu frustrabitur. Si vero ad praecavendos hos morbos has causas antecedentes animadvertit, pro voto rem suam utique perficiet.
Causae, quae motus morbosos proxime essiciunt, duplicis sunt generis : vel enim celetrime agunt, Vel paulo tardius suam operationem perficiunt. Illae rursus duplicis sunt ordinis, nimirum vel immateriales aut m teriales. Prioris generis sunt animi motus, posterioris , rcs, quae dicuntur toto tuo genere insessae, videlicet
Scholioni Animi commotiones, quae secundum scholas Veterum iriter causas morborum remotiores perperam rese runtur ; cum potius emcientes fiat celerrimae activitatis, immateriales dicuntur, quia in corpore sanissimo absente omni, quae in vitio sit, materia selidorum S: fluidorum motus cum vehementia ac celeritate perVertunt, ut in gravi terrore vel ira apparet. Protinua enim concepta in animo iracundiae idea cor palpitare, arteriae valde pulsare, & humores cum impetu ad caput serri incipiunt. Α subito terrore protinus frigent Minhorrescunt extrema, tubuli subcutanei constringuntur, Venae antea plenae detumescunt, de in I raecordiis, a congesto ibi sanguine, oritur anxietas. Et profecto ea est motuum animi vis, ut omnium aliarum causarum , quin etiam venenorum vehementiam ac celeri tatem in operando longilsimo exuperent, quia in instanti agunt, quum venena spatium possulent; quibus etiam statim in principio adhuc utiliter medicina opponi potest, quod tamen in animi pathematibus non valet. Inter causas igitur, quae morbos progignunt, primum jure meritoque ordinem animi pathemata tuumtur, in secundo autem venena ponenda sunt.
Res venenatae, seu toti animantium naturae suis riri, bus
225쪽
bus insessae, in exili admodum mole ingentes in corpo ribus vivis motuum perversiones suscitant. Seholion. Venenorum natura & clallis latius patet, quam quidem vulgo existimatur, namque epidemiae grassari &acerbe amigere solent passiones , a virulentis minime rebus, quae tenuissimae & valde corrosivae aut sermentescibilis indolis sunt, Ze eκ tetris exhalationibus invucem in aere mixtis oriuntur. Et prout earum & crasis di vis de natura frubinde multum dissere, ita etiam fit, ut uno tempore haec vul illa corpora aut temperamenta , item has vel illas partes saevissime adoriantur. Ad venenorum autem classum quoque pertinent subtilioris indolis sertis , quae in sanis aeque ac aegrotis ad Partes extremas , salutari consilio amandantur. Hae ibi diutius haerentes le intro repullae, veri veneni vires saepissime aemulantur, ut Videmus in transpiratione prohibita, variolis, morbillis, scabie, purpura, e spe- late & doloribus arthriticis cum violentia, repulsis, &sonticulis & ulceribus intempestive consolidatis.
cos : in intestinorum tunicis atrocissima torm na, inventriculo acerbissimas cardialgias: in meatu auditoricitavam otalgiam: in dentium ligamentis gravillimamodontalgiam: in musculonim membranis rheumaticos dolores suscitat. Idem serum extravasatum variorum exanthematum, macularum, pustularum & ulccrationum causa fit. In glandulosis locis lymphae stases, d fluxiones & catarrheses febres ingignunt.
Stagnationes sanguinis convulsionum & spasinorum tacundae genitrices sunt, quae vel ex copia vel ux inopia humorinn, secundum Hippocratis aph. 39. Se l. n.
Seloliou. Ad tutelam secundae valetudinis proportio humorum in Vasis, quae nec excedat, nec nimium deficiat, semper necessaria est, alias statim proportio & aequilibrium motuum laeditur: nam ex nimia copia, aeque ac ex inopia, si est supra modum , oriuntur stagnationes, quae in locis valde nervosis naturam promte ac eX pedite ad spasmos sollicitant. Et quamvis in infirmioribus &elanguidis nimia humorum & sanguinis copia stagnans
Dantur quoque motuum morbosorum cauis male Uriae vitiosae malori mole infestae, & hae potissimum Viscerum & partium tonum plane resolvat ,& morbos sunt sanguinis ceterorumque humorum in vasis, vel chronicos potissimum accersat, tamen in vegetioribus, sensibilioris texturae & juvenilis aetatis hominibus fibras potius ad validissimas de spasticas constrictiones armat,
quibus efficitur , ut magi,ae in sanguinis circuitu inmqualitates de insensae ad alia loca humorum translati nes 8c congestiones fiant..xtra ea, stases aut sagnationes.
Quamdiu fluida, intemperie copiaque delinquentia, non quiescunt, sed motu circulari jugiter agitantur, tam diu morbis procreandis inidonea sunt. Simul ac vero motus fiunt expertia vel vasorum alveis elabum tur, vel in iis firmam stasin concipiunt, vel valde tarde progrediuntur, corpus ostendunt, & morbos fa
Sololion. Ita plethorici vel etiam intemperantissime viventes sepius sine ullo incommodo spiritum trahunt; si natura est in perpetuo motu circulatorio & excretorio o cupata. At ubi a terrore vel vento septentrionali si bito oborto libera sistitur perspiratio, statim ingens morborum leges progerminat, quia humores, qui antea in
motu erant Sc cxcernebantur, jam deficiente excretione consistentes 'partes praeter naturam assciunt.
I. XIX. Stases & sanguinis & humorum plus habent periculi , & acutiores sunt, quam horum congestiones de stagnationes. In stasibus humores omni motu carent, vasis minimis firmiter impacti, in stagnationibus vero non ex toto quiescunt, sed ob copiam & insarctum lentiores tantummodo cursus faciunt, & ejusinodi stagnationes potius passionum chronicarum Sc motuum moris bosorum transitorioruin procreatrices sunt.
I. XX. I Stases sunt vel sanguinis, vel seri impuri acrioris rillae inflammationes, hae dolores spasticasque contractiones potissimum pariunt, utraeque labrilium motuum tacundae niatrices sunt. Seholion.
Prout gravior vel levior sanguinis statis est, & pa res tangis vel minus sensiles sunt, ita diversae naturae& eisectus prodeunt morbi. Sanguinis stasis in locis valde nervosis plurimum habet periculi, qualis est inmeningibus atque in ventriculo & intestinorum canalibus, item in membranis quae pulmonales vesiculas constituunt. Serum impurius membranas capitis &cerebri lancinans hemicranias, cephalalgias, convulsi nes PMit; in me ranas articulorum dolores aruariti-
Stagnans sanguis ex mensium fluxu suppreta aut vi cohibito graves maxime ad alia loca parit congessiones, acerbillimis symptomatibus stipatas.
Nemo expressius & rectius ipso Hippocrate valde insensas sanguinis congestioncs ad alia loca, si mensis
suerint obstructi in mulieribus, nobis delineatas reluquit. Ejulinodi clarilsinus locus extat Libr. de virgi num morbis f. 6. qui hic est: sanῖuis non habens ex ut ro Uyluxum prae militudine res his ad cor vel adseptum traii versum: vel tu tibias O pedem descendens torporem in eis. Et Libr. I. de morbis mulierum hae prodito a mensibus suppres is dolor eorripiet ventris partem infra umbilicum , nunc inguina, nunc lumbos ct coxendicum 'ad siedem juncturam, nune collum; aliquando' vero Irraneutatio fortis accidet O callo ante oculos observabitur O vertino , utpote purgatione sturdum vem gente ac adscendente. Praetcr ea plurimis in locis ut Lib. I. de morbis mulierum s. 6.8. IT. diserte explanat, quam graves passiones oriantur, si menses ad caput, ad praecordia, ad stomachum, ad hepar & ad ventrem allapsi fuerint, quae loca alias fusiori explicatione persequemur. Neque in praxi obscurum est, quemadmodum menses vchementia V. g. a gravi terrore repressi sanguinis ex pulmonum, eκ Ventriculi vasis eκ renibus profusiones, in capite conVulsoncs, vcr-' tigines, vocis privationes, in praecordiis strangulatio nes suffocatorias de ingentes angustas efficiant.
Neque minus sanguinis haernorrhoidalis in pleniori& nervoso intestino , quod colon Vocatur, stagnatio, graves congestionsis ad alia loca dc affectiones aerum
Seholion. NAn indignum annotatione est, quod in hanc rem prodidit Celsus Lib. I. Cap. XVIII. cum sanguis peris haemorrhoides exitum non habeat inclinata ad praeco is dia materia subitis & gravissimis morbis correpti sunt.
226쪽
De morborum & motuum morbosorum causis. 37s
Et quemadmodum fluentes haemorrhoides, tesse exin perientia, & secundum Hippocratem Lib. VI. epidem. SEII. III. I. 6q. a peripneumonia , pleuritide, ab 'taceribus, a lepra & juxta aph. a. Dct. n. melancholia, a nephritide, item a siderato morbo vid. Coa- . . cas Praenotiones Sedi. III. num. SI R. liberant: ita nihil dubii est, quin cohibitus hic fluXus eosdem mor- hos proserat. Neque egregius locus Coae. versι s9. praetereundus est, ubi scribit: is ex harmorrhoide parum D apparente Vertigines obortae parvam ac modicam si-
is derationem significant: lolvit venae scinio &quicquid ,, hoc modo apparuerit, mali aliquid significat. Item . ,, .nteeeae versι sanguinis fluxiones statis temporibus
se contingentes, si sanguinem non effuderint, coinitia. D les myrbi mortem inducunt. Maraianus, excellens Hipis Pocratis commentator in illa loca haec adjicit: multit D do sanguinis retenta ista vosum genus invadit de si s ,, Perna petat aut apoplecticus affectus aut convulsivus D producitur, hic quidem, si acrimonia plus laedere ainis tus sit, si vero corpulentia, eo calu apoplecticus assec is tus expectandiu crit potius: item , si haemorrhois apis pareat ua sede id languinis plenitudincm testatur, quamn s lol vere per fluxum natura non potest, in caput trans- ω lata vertiginus fiunt; sunt de adhuc alia eaque valde
atrumnosa particinata spasinodica convulsiva, dolores cardialgiti, cum si mina anxietate, conatuque vomendi
juncti, convulsiva M spasmodica tormina, quae para-nta relinquunt, quibus illi infestantur harmorrhoidani, ubi consueta sanguinis per sedum proIusio violentia quadam cohibita fuit. 6. XXIV.
' Sanguinis stagnationes in plethoricis ob consuetas
ejus excretiori es supplessas obortae, viscerum tonum lolvendo, subinde graves εο diuturnas palliones inferunt.. Scholion. Propullulat inde maxime in imo ventre cachexia , hydrops, Calculus, morbus niger Himocratis, icterus niger& scomulus mille maloruin opifex, yalde enim impurus a stippressis excretionibus nascitur sanguis, qui graves M spontaineas lassitudines, difficilem spirationem,' pectoris angustiam , corporis extenuationem, luridum faciei colorem, varii coloris maculas, artuum dolores,
gingivas laetidas de putridas in scorbuticis maxime suς
I. XXV. . Sicut sanguinis nimia copia; ita etiam ejus magna inopia & periculosas stagnationes de graves spatinos de
parit Lm resblutiones cflicit.' Scholisu. Neque enim tantum proportionem excedens sanguinis
plenitudo, sed de humorum inopia perniciales stagnati
nes , spasmorum&chronicarum passCnum procreatrices,
producit. Nihil enim familiarius usu evenit, quam ut amis- so vel nimium exhausto per morbos vitali nectare gratissimi de qui difficilem admodum curationem habent, alii stiper Veniant. Observavimus non semel, sed saepius atque iterum, ab enormi sanguinis profusione corpora valde obnoxia fuisse motionibus sipassicis, adeo, ut vel refrigeratione Vel terrore accedente in summas angustas, an Aietates, animi deliquia, cordis palpitationes Ze tremores delapsi fuerint: quin imo in exhaustis corporibus a gravi animi affectu aut refrigeratione pra postera auta validiori medicina , aut ab acidorum perverib abusuarumnosiam hypochondriacum, quod nonnisi spasin dieum est malum, siepius subortum annotavi. A largiore sanguinis missione molliora corpora, septentri ricili si ido coelo paulo diutius exposta, in catarrhalestheumaticas afectiones promte incidunt. Neque indigna consideratione res est, quod si ex vena animalis apomta ingens sanguinis copia effundatur, statim convulso-nex s.cedant, ita ut quo major fiat effusio, intensiores
etiam oriantur convulsones, quae circa mortem evadunt
Vehementissimae. Quorum ratio haec veri valde similis videtur: ubi nimirum ingens copia sanguinis en unditur,non
sufficiens ejus ad cordis musculum fit adstums, unde ejus dilatatio sive diastole minuitur, qualis vero diastole, talis etiam est systole sve contractio cordis: proindo haec debilior reddita sanguinem in vasis praesertim capillaribus constitutum non satis valide propellcre Se in circulum agere potest, hinc in partibus membranosis& nervosis capitis de medullae spinalis stagnans eas ad convulsiones sollicitat. Tandein adjungenda de haec erit
ratio: motus ille conti actorius, in nervosis de membra-noss partibus qui viget, de a liquidi nervet influxu sit- sentatur, a resistentia sanguinis , qui vass vehitur, in aequilibrio detinetur, quod plane tollitur sanguine emisse , unde motus contractionis in illis partibus increscit. Ad motus enim temperatos, qui sanitati patrocinantur, utique proportio sanguinis de humorum, qui nimiae contractioni fibrarum , quam fluidum nerveum emcit, resistant perquam necestaria est & contra etiam, ne
nimia fibrarum expanso a sanguine fiat, opus est ut susscienti fluidi nerves influxu fibrae persundantur, quiab stoles de dias oles exactum stat aequilibrium. Hoc nil posito , jam ratio haud difficulter reddi poterit, cur
praesente aut convulsione aut spasmo aut in horrore se-brili , in corporibus non piethoricis lectio venae immane quantum syasmodica Pathemata intendat, ut in eκ- tremo vitae Iericulo aegri videantur constituti.
Et sanguinis, de seri de aliorum humorum excrementitioi um stagnationes, morbolas quoque faciunt adflictiones.. Scholion. Seri ει crementum sal in sulphureum, ubi non satis per subculari eum cribriun vel Iaer urinarias vias expurgatur, intus remanet de in partibus glandulosis de ne vosis stagnans eas lancinat, arrodit de morbos salinos producit; cujus generis iunt dolores artuum, rheuna 'tisini, coryzae, gravedines, tus es, fluκiones salsae, acres ex oculis, diarctoeae, dolores abdominis ab cro- sone intesiinorum & ventriculi, varii generis exulcerationes. Atque etiam febriles spasmos ab excren en-titia transpirationis materia intcrcepta in locis iacrvosis de membrano sis nasci, non sine ratione statvcndum cst. Quo magis mirari subit, esse nosris temporibus nonnullos , qui ab uno extremo in alterum dela , plane inani conatu, contra omnem sere pathologiam salsam
Serum viscidum & copiosum , in habitu poroso de
caruoso stagnans, iacit tumores cedematosos; in caviatates effusum comprimendo laedit, de ad corruptionem disponit interiores partes ; in glandulis collectum e rum tumores de dolores insignes efficit.
Cruditates acidae biliota a prava digestione & alvo
suppressa suborice & in canali alimentario diutius detentae, ingentes dolores, inflationes, & ob consensum cum genere nervoso saevissimos spasmos emciunt.
Prosecto sedes pIurimorum morborum ex alvo suppressa est , quoniam complures varii generis de indolis
sordes in intestinorum canale confluunt, quae non e purgatae pejor m naturam , Ob diuturniorem moram de ob novam cum aliis mixtionem, induunt, unde so- mites & minerat febrium maxime intermittentium ,
satulentiarum, Dasmorum, qui praecipue hypocho; driacos de hystericas exercere solchi, fiunt, illuc anxie-' . tates,
227쪽
atcs, itide dolores, etiam in remotis partibus, ut in capite, producuntur. I. XXIX. . Humores acidi, corrosivi cum hile permixti viridem tu valde corrosivam indolem nanciscuntur, atque in ventriculo dc duodeno stabulantes graves afficti nes interunt. Soholion.
Sicuri in nulla corporis parte sibi magis relicta & conspicua est acrimonia acida, quam in ventriculo, italiaec ipsa nimium ingravescens, quod praesertim fit in senibus, hypochondriacis, melancholicis , quartanariis& vitae sedentariae addictis vina acida bibentibus multas calamitates, ventriculi rosiones cum ardoris de anxietatis sensit, eructationes acidas, vomitiones de insignes debilitates, peetorisque angustias , dolores lancia natorios circa praecordia invehit ; quin imo inde cholericae de dysentericae assectiones, de diuturni rosivi cum inflatione dolores intestinorum, ab erosione producun
Solennes illae & universales morboriam causae, stases& 1lagnationes, ubi vel natura vel arte motibus discusseriis eia excretoriis removcntur, sanum & 1alvum evadit corpus : Si vero hoc non fit, in pertinaces Obstructiones, indurationes, corruptiones, extravasationes, sph culationes funestas transcunt.
.' . Scholion. Universa therapia, quam vel natura Vel ars suis motibus adversus morbos suscipit, praecipue in eo posita est, Di caulie illae functionum corporis turbativae, quae potissimae sunt sanguinis vel puri vel impuri aut humorvia excrementitiorum insensi: simae stases Sc stagi ditiones , removeantur '. quod sit si humores subsistentes vel in
ordinem & motum redigantur, vel per congrua emui eloria corpore expellantur. Quod si vero ncque ilatura neque ars id ossicere poterit, causae' hae, quo longius in corpore resident, eo perniciosiorem induunt indolem, adeo ut, elusa omni curatione , in extremam perniciem di mortem corpora deducant.
Providendum hoc praecipue est, ne causarum mor-hidarum producta , in corporibus dissectis conspicua, Pro ipsis morborum causis habeamus & venditemus. Seholion.
Habent utique dissectiones morbis defunctorum comporum in condenda aetiologia magis mortis, quam mo horum multum utilitatis atque usus: nam mortis, quae
est destructio plenaria motuum vitalium , causas Olynino reddunt pcrspicuas de sensibus mani sessas. Perperam Vero hae caulae mortis cum morborum proximis
vel ab imperitis vel ab astutis medicis vii go confundi solent, cum hi ignaris adstantibus tales clId morborum cautas, quae nulla arte vinci potuissent, promte imponunt, ut eo melius curationes suas saepe satis frivolas excusare possint: nihilo tamen minus ex frequentioribus inspectionibus cadaverum illud in pathologicum usum trahere possumus, quod Videamus, qualus effectus graves imo sunestos morborum causae sibi relictae & non sublatae post se trahant.
Cum nulla causa in rebus contingentibus . se ipsa existat, sed ab aliis causis praeincipientibus f istentetur: necesse est, ut insensitisimae illae status tu stagnationes ab aliis producantur, quae antecedentes secundum lcilolas vocari Iolent.
Antecedentes flagnationum ἐκ stasum cauta sunt, maxime sanguinis & excrementitiorum humorum talennes de consuetae secundum naturam excretiones supin' pressae. .
Seholion. Quamdiu humores ratione quantitatis & temperatu rae in convenienti proportione eu aequilibrio consistunt, tamdiu machina placidis & proportionatis, qui pro vita & sanitate militant, gaudet motibus : simul ac vero excretioines illae solennes vitium capiunt atque adeo se guis vel humores excrementitii nimium in corpore a cumulantur , statim hinc inde exitiosae humorum fiunt stagi citiones, motus progressivi expertes, di sic morborum fit genesis. .
Eκcretiones summe salutifera vel a nimia sanguinis& succorum copia, vel ab eorum degeneri de quae eκ- cretoriis motibus resistat indole, vel a partium solid rum depresse robore dependet. Sehohon. . Depressio roboris in solidis partibus plurimum sane ad languidiores excretioncs, & generationem tum plet horae, tum cacochymiae confert, unde quotidiana praxis edocet, senes infirmos, viribus fractos, propter imgentes sanguinis profusiones aut perpellas antea mo hos , illis maxime esse obnoxios. Recti lime enim Cinsus scribit: infirmitas omnibus morbis patet. Quo magis elucet, quantum salutis praesidii ab omnibus iis, quae Vires conservant, quae robur & tonum deperstum Iustituunt, cujus generis maxime sunt ballὰruica medicameuta bene temperata & mixta, in aVertendis morbis ςxpectandum sit. r
Neque universi corporis, neque solidarum partium infrinitas, neque humorum de sanguinis nimia ex δε- perantia, neque excretionum suppressio, a se ipsa fit, sed ab aliisv progignitur causis, quas scholae remotas , procarannicas, occasionales, primordiales vocare
Causarum remotiorum , quae disponunt partes fiuia das atque ac solidas ad motus vitiosos, classes plures sunt; vel enim partes .selidas earuinque tonum & r bur atque essicaciam motus, vel fluidarum copiam aut mixtionem Ela dispositionem ad motum respiciunt, desunt vel naturales i vel non naturales, vel praeternat
Ex naturalibus & quae maxime internam selidarum habitudinem & dispositionem admotus assiciunt, sunt aetas, temperamentum, sexus, dispositio haereditaria liparentibus, consuetudo, habitus corporis; eκ praetematuralibus dispositio prava partium ilidarum 1 morbis vel scrversi medicatione relicta ; ex non naturalibus
diuturnus moeror, cura ac angor animi, de aliae animi perturbationes.
Vitia partium fluidarum morbis ingenerandis id nea, maxime aer & ingusta tam solida, quam liquida, motus quoque, quies corporis, somnus ti vigilia disponunt & modificant.
Seholion. A Galeno sex res sue causae dictae non naturales , quae remote morbos ingunerant, numerantur. Sed quia asse his animi vel einentiores, praesertim terror N ira, quae celerrime agunt, neque minus salutares sanguinis de aliarum sordium excretiones cohibitae de luppressae intir caulas morborum propinquiores ci antecementes reserenda:
228쪽
De causarum morbi sicarum sede & operatione. I 7
1ελteridae sunt, hinc & ordinis & doctrinae causa has mentitiorum humorum paries nervosae vehementer amipsas ex rerum non naturalium numero, quae Valde ciuntur, dc ad spasticas stricturas sollicitantur summa remotae sunt, eXcludendas esse arbitramur. sublequente earum imbecillitate.
Cognitio causarum remotiorum , quae corpora dinponendo ad morbos agunt, non vacat in pathologia desterapia singulari usu ac fructu. Scholion. Nam remotiores causae, quae eκ rerum se dictarum naturalium, non naturalium & praeternaturalium classe petendae sunt, antecedentes 8e proximas causas demum progignunt, & constituunt. Multum itaque reseri scire, qualis Victus, loci, aerisque conditio, qualis coeli status, quale vitae genus, qualis animi dispositio, qualis aetas ad hunc vel illum morbum ingenerandum conspirent. Ab istis enim unde π. orbi veniunt ic nascuntur, ab illis quoque eorum principia cauisque di cendae sunt: unde disclinus, ad morborum praeservationem multum conserre, si harum rerum ulum &praecepta diae tetica non habeamus neglectui, sed accinratius illa Oblememus.
Cum ingens & innumerabilis vero eorum, quae corpus humanum intestant, idque morbis obnoxium reddunt, sit copia; mirum est, homines non frequentius
. Scholion. Etenim & anni tempora & varia tempestatum genera & quaevis aetatis partes suos peculiares edunt de proferunt morbos. Deinde corpora diversi sexus, diversi temteramenti de liabitus de dispositionis a parentibus acceptat suos peculiares de pro I rios fovent mombos. multum quoque juvat nosse, gracilia, an obesa , infirma, an robusta sint corpora, utrum perversae vita de victus rationes, an noxiae Sc insalubres esculentorum& potulentorum adsumtorum sint facultates. Haec enim omnia ad morbos ingenerandos esse aptis lima, nemini sicile ignotum est. At vero inter tot rerum infestarum , qta arum injuria corpus nos rum impetitur, discrimina , rarius honines graviori quodam morbo divexari mirandum est.
s. XLII. Quamvis plures sint res insalubres de ingenerandis
morbis artis liniae, tamen non lcmpcr tanta sotcntia pollent, Ut motus naturales universat nachinae turbare valeant: cujus generis sunt perniciales stases de stagnationes humorum cum magna imbecillitatu vel universi generis nervosi Vel certarum tantum paritum junctae. Ad harum VCro causarum, quae proximae merito dicendae fiant, Productionem, non una remotior causa sed plures conspirare ει consentire debent, & quoniam id rarius continxit , rariora etiam ex causis remotis vitia de morbi exi guntis Scholion. Meretur haec adsertio exemplo it Iustrari. Morbus ille familiarissimus, qui affectio hypochondriaca nominatur , est convulsiva dc spasmocuca paritum nervos rum praecipue ventriculi oc intestinorum amictio : haec
ut prodiaCatur, non una, sed plures concurrere debent causae. Neque enim 1 ola a motu abstinentia, neque acidorum ac refrigerantium abusus, neque animi modiror, neqUU Valarum exilitas, neque pharmacorum, quae
stomachum laedunt, copia, huic gravi malo ingenerando sigillatim sussiciunt. Si vero inter haec plura con currunt , tota natura debilitatur, excretiones necessariae sumaminantur, Ventriculi robur & digestio perit, limgens saburra vitiosorum humorum primis in viis congeritur , adeoque dc stagnatione sanguinis & exta Frid. Ho amni Oper. Tom. I.
Rariores quoque inter homines oriuntur morbi, quia
mechanismus corporis nostri ad eorum causas avertendas eximie concurrit. Sehohon.
Tam sapienti constructa est corporis humani machuna artificio, ut in continuo motu de solidae de fluidae ejus partes exissant, cuius beneficio languinis de hum rum insent illima quies oc sitas continuo praecaVetur , neque minus luperflui, enoeri, inque corruptionem pr ni humores continenter per congrua sua emunctoria ejiciuntur. Praetervatoriam itaque medicinam h henignillimo corporis nostri architecto in ejus structura Semechanisino positam soleritor quisque medicorum animadvertit, quam medicinam natum intemam, de praeservandi ac curandi methodum, si prudens medicus recte intelligit, de sequi & imitari, eamque adjuvarescit, is certe non perfunctorie, sed rectissime ossicio luci iungitur. Cum itaque perpetuo corpori nostro adsis
stat medicina, quae in humorum circulatione Se rerum inutilium excretione consistit, non facile morbi nascuntur, nis violentae admodum causae, ut venenum vel stigidus potus calefacto corpori immissus, aut vehementissima animi commotio hunc motuum praeservat riorum ordinem valide subvertant de interturbent.
De causarum morbisticarum sede ct operatione. f. L
Corpus humanum quando a causs exitialibus, quae
. rroribus ejus naturalibus & proportionatis inve tendis aptae sunt, adficitur, non ut mere passivum, sed ut activum reagens de resstens considerandum est, quae vivida corporis reactio in vera pathologia dc th
rapia stabilienda scitu valde est necessaria.. Scholion. Nunquam enim causae elisun morbosiae vires suas everunt secun turn suam activitatem, sed secundum receintivitatem cie dispositionem corporis partium, quatenus haec illarum activitati ii agis vel minus resistit. Et prosecto consideratio cit relatio illa virium,quae causis mombificis insunt, ad dispositionem oc motum partium fluidarum de solidarum corporis animati cognitu valde dinficilis , dissicultatem etiam in judicando parit, ut saepe plus conjectura, quam firmior pradictio locum habeat. Ab hac diversitate corporum reagentium sit, ut idem dosi pharmacum valide vel leniter alvum vel vomitummo cat, cc materia noxia in quibusdam coiporibus nihil quicquam moveat vel perturbet, in aliis vero ingentes turbas faciat.
Ut causa morbi sat activa , id est, ut motus naturales porturbandi vi polleat, certa ejus quantitas, siva ad agendum emcacia, de in corpore ad hanc recipiemdam apta proportio requiritur. . Scholion. Debet enim in morbis generandis de producendis conlpirans consertius de seculiaris quaedam inter causain emcientem dc excipientem eine proporitonem, sine quibus de natura dc effectu causarum morbisicarum rite Se
τα λίγον nillil quicquam statui unquam poterit. Hoeu funda
229쪽
sundamentum, hic cardo morborum nascendorum est , neque aliunde, quam hinc omnis diagnoseos, prognoscos de therapias ratio est comparanda. Res vero 1ic se habet: omnes causae corporcae vires & potentiam suam in alia corpora non nisi motu, qui immutatio st tus in corpore mobili est, exserere solent. Jam vero in omni corpore est resissentia & nullus fit motus, nisi potentia activa movens & vires alterius corporis resistentis superet. Si igitur causa morbi pernicialis vim & potentiam suam nocendi, de motus naturales turbandi in corpus nostrum exercre velit opus est, ut tanta ejus stpotentia , quanta requiritur ad modum naturalem partium corporis nostri immutandum 8e destruendum, alias nihil efficiet, ex quo iacile intelligendum est, quare ex gua veneni portio V. g. unicum granum arsenici albi vel mercurii sublimati non perimendi habeat potentiam , praesertim in robustioribus, & cur exigua purgantis vel emctici quantitas firmiores nihil moveat, imbecilliores
Corpora igitur, quo imbecilliora sunt, eo gravius a causa leviori nocente assciuntur. Seholiou.
Verissima sunt, quae Celsius prodidit Lib. I. p. III.
infirmitatem omnibus morbis maxime ese obnoxiam. In infirmorum vero numero maxime sunt ii, qui per nimias sanguinis profusiones, per diuturnos morbos, per famem, per allidum vigiliam, per nimiam Venerem, per gravem animi moerorem & fatigationem vires, quae optime corpora praeservant, & quae porciatiis rerum
DOXiarum resistunt, exhauserunt. Eiusinodi imbecillia corpora promtillime contagio assiciuntur, inque passiones epidemias incidunt, vel ab alia graviori causa facile laeduntur: ita non semel, sed sepius observavimus,
a validiori suinto purgante, vel a velicinentiori terrore foeminas a puerperio, vel ab abortu valde cruento exhaustas in sbiaticum assectum illum spasmodicum , qui
hypochondriaco-hystericus nominatur & maxime omnibus imbecillis corporibus infestus est, incidiIse. f. IV.
Causa eo potentior ad nocendum est, quo subtili ris indolis & majoris molis existit. Scholion.
Uti ut mechanicis celeritas cum massa comparata constituit impetum : ira quae celerrime agit materia su tilis nocens, mole accedente, maximam in agendo p tentiam producit. Omnis veneni materiae morbidae virulentae ea est natura de indoles, ut ob summam partium aut sulphurearum aut salinarum, causticarum tenuitatem celerrimae operationis sit, uti in cicuta, na-
pcllo, helleboro albo, arienico, sibio emetico apparet, de sicut subtilissima, quae aere vehuntur , morborummiasinata id tectantur. Per se igitur liquet, vim nocendi eo osse vehementiorem, quo major materiae virulentae est moles.
A. V. 'Omnes morbis inserendis aptae causae agunt vel in
paries solidas vel in fluidas subtiliores sive in spirituosas
g. VI. Quae in partes tenui stimas sive spirituosas agunt camsat omnium pessimae sunt, quia vires & robur corporis, a quibus vita pendet, destruunt. Nihil vero magis partes corporis nostri impetum iacientes destruit, idque adversum est , quam putredo.
Conflans est observatio, quod plurimum terroris &periculi habeant illi morbi, qui putredinem intus alunt,
cujus generis sunt omnes malignae febres, Ubi sanguis in inicitana crassa est illis ater fit de in sceridissimam abit putredinem, quae brevi tempore perimit. Qui sphacelo, qui exulcerato cancro pereunt, ob putredinem, quae
celerrime subtilillimas sanguinis paries inficit & vires
adimit, extinguuntur. Narcotica, ut hyoscyamus, opium, si ramonium, solanum cito necant, quia ob sulphur graveolens, de vaporolum, quo fluidas cerebri de ne vorum partes inficiunt & contaminant, vires serim piunt de motus vitales sistunt. Ingens etiam cst potentia odorum in partes, quae motum & impetum in corpore nostro iaciunt, quod apparet in odoramentis fragrantioribus, quae naribus lilbjecta in omnibus sere, qui nervorum & cerebri imbecillitate laborant, vehementes motuum turbationes in genere nervorum afficiunt.
s. VII. Celerrime in sanguinem & partes fluidas agunt ac Lda, austera, actu frigida & valde hiri tuosa, de quia incialiando & coagulando liberum sanguinis, maxime
per exigua vasa circuitum des: ruuint, ad morborum chronicorum generationem plurimum conserunt. Seholion.
Nihil frequentius in praxi medica occurrit, quam quod hominus eκ frigido potu aegrotent, inque acutas& chronicas pallioncs incidant, praesertim si ex laborestidanti & calefacto corpori offeratur. . Nihil quoquestoquentius observatur, quam quod ab acidorum stulti praesertim feminae de vitae sedentariae addictae pessime lese habeant inque mensium suppressones & ipasim dicas allectiones incurrant. Denique nihil samiliarius est, quam quod homines ex potu spiritus vini largiori,
praelatim matutino tempore & vacuo ventriculo hausto in insanabiles viscerum corruptelas incurrant. Pos remo: haec tria, acida, frigida & spirituosa ad obstrinctiones & concretiones polyposas, quae Inagnortunmorborum somites & crebriores causae sunt, producendas omnium aptillima sunt.
Agunt quam maxime nocentes & morbi sicae causae incas partes solidas, quae motibus praesunt, cujus ge
neris sunt nervoso - membranaceae & musculolae, in quibus maxime motus morbosi de praeternaturales ce
Seholion. Etenim partes, quae motus secundum naturam Ordinatos & proportionatos efficiunt, fluidorum circulum regunt, motusque secretorios & excretorios gubernant& sanitatem essormant, sunt utique etiam motuum morbosorum opportunum subjectum atque instrumen
Firma & perpetua naturae lex est, quod omnes mo ius de lanctiones in univerto corpore tranquille & pikcide peragantur, si partes, quae motibus praesunt, qua les sunt nervo - musculosae, nullam a causa quad violenta patiantur injuriam. Quotiescunque vero illae paulo Vehementius agitantur vel ostenduntur, protinus insignis turbatio motuum & lanetionum animi ac cor poris sublequitur. Scholion. Naturalis enim tonus, robur & constitutio partium, quae motus obeunt, quam maxime sanitatis negotium re omnium iunctionum liberum exercitium dispensa: Quare firmum ac statum nobis est, quod in omnibu
fere morbis, maxime motibus morbosis laeso nervolarum partium occurrat a causis morbiscis de nocentibus
inducta, adeo, ut quo major sit cauta imputus & vio' lentia
230쪽
De causarum morbi sicarum sede & operatione. 179
hiuia in morbo, eo violentior laesio , spalmus vel in tuum reislutio sequatur. Et quamvis intellectu non capere possimus omnium causarum morbificarum agendi modum, sussic it tamen ad scopum medicum, cflectus nosse, eosque mechanica ratione produci.
Agunt violentae dc perniciales causae maxime mechanice in fibras eorporis nostri motrices, eas Vel nimium distendendo aut comprimendo, constringendo aut iri itando, pungendo, arrodendo, discindendo, quas actiones mox sequitur mutatio fibrarum in motu tuo
Scholion. Insensissima autem nervoso - musculosis partibus sunt omnis generis venena, animi commotiones, humores
Valde acres, caustici, acidi, stases quoque de stagnationes humorum in vass de extra vasa contingentes.
Denique frigidum eκcessivum valde inimicum est nervos s partibus, quod etiam adfirmat Hippocrates Sect. V. aph. 18. item de hiιmidorum usu s. q. his verbis et frigidum inimicum ossibus, dentibus, nervis, cerebro, doryali
Recte igitur 'plurimorum morborum sedem partes nervosis Sc membranaceae, motu de sensu instructae
Morbi capitis, ut epilopsa, variae insaniae species,
sensuum abolitiones, dolores de aficctus soporosi, membranis, quae cerebrum de sentoria investiunt, firmiter insident. Conuulsivae motiones, quorsum etiam vio-Ientae tusses, asthmata spasmodica, singultus, cordis tremores de palpitationes atroces, vomitiones de abomtiones frequentes pertinent, nervosis partibus potissimum in harrent: ceviores ventris rosiones, dolores colici, iliaci, cardialici de qui dentes, artus, juncturas,& vias urinarias malo habent, nervosis etiam partibus
infixi sunt, nihilque dubii est, quin saeva illa, quae hypochondriacos de hystericas immaniter exercent, spa-slica symptomata in partihus nervosis de maxilne inventriculi ac intestinorum tunicis, inque mesenterii flexibus M iis nervis, qui ad pulmones, diaphragma ecpraecordia abeunt, sedem infructam habeant. 1 ebriales motias, de qui eos praecedunt, spasmos ad nervorum partiumque nervolarum pathemata reserendos esse, nostra est sententia, quam insta fusius pertequemur. Enormes illas sanguinis per menses, haemorrhoides, pulmon S aut nares, vel ventriculi venas, perruptiones identidem non sine spasmo de adflictione generis nervosi unquam ficti, cotilsimum est.
I, ulla in universo corpore pars tam fertiles morborum fomites & materias fovet, quam canalis ille ner-vps membranaceus, qui ventriculi de intestinorum
Seholion. Longus ille canalis, qui alimentorum praeparationi& egenioni praeest, morbis ac mineris morbosis solen-ncm quasi Oiscinam praebet. Congeruntur ibi dive sssimae indolis , de subinde valde aliena alimenta: comfluunt quoque ex univcrso corpore ibi succi excreme
titii valde activae de sermentescibilis indolis, ut sunt lympha salivalis, mucus ipsaque bilis. Aliis excretoriis occlusis dc constrictis cutis tubulis sordes tenuissimae, indolis ad has vias depelli, ibique deponi conlues,cunt. Si sanguis per venas meserticas difficilius regreditur Se transmeat per hepar, uti fit in hypochondri cis, inchoeticis, senibus, stagnatione impurus evadit, de seculentias per glandulas in intestinorum cavitatem Frid. Hos anni Oper. Tom. I.
insundit. Praeter haec nulla pars corporis est, ubi ob tot plicas, valvulas, flexuras de anfractus tam prom- te, tam facile, de tam diu humores collecti haerent, morantur ipsaque mora pessimam naturam induunt, quam prima in regione, de praecipue in ventriculo, in duodeno, Se in coli flexuris. Accedit de illud , quod ipse aer pessimis subinde inquinamentis imbutus cum ipss alimentis ad has vias immediate delatus ad se mentationes peregrinas, ad satulentias concitandas sit omnium aptissimus. Ecquis igitur non perspicit, primam hanc regionem ob varii de pessimi saepe generis partium combinationes, sermentationes de diutinas moras amplissimam esse, imo instructissimam causa rum & materiarum morbidarum ossicinam. Ex quo porro intelligitur, quam prudenter ii medici agant,
qui in omni morborum curatione ante omnia ad statum primarum viarum montem advertunt dc prospiciunt, ut per congrua evacuantia, emetica, laxantia, clyseres, vel etiam per temperantia, ablbrbentia, comrigentia de salia detersiva de id genus alia inorbosi so- mites ibi contenti sive pellimorum humorum conserta
Plurimorum itaque morborum domicilium in ve triculo de primis viis collocandum est. Soholion. Omnis sere generis tam malignae, quam benignae febres maxime omnium vero intermittentes , de ex his quotidianae, tertianae, simplices de duplices, biliosae, cholericae 6c quae lentarum nomine veniunt, somitem& mineram suam in duodeni flexura positam habent. Pestilentiae morbus, de qui Hungaricus dicitur, & in lignae febres castrenses, item quae Dpidemice ex aeris inquinamentis infestant, plerumque causam suam prima in regione fovent, Se in hac operationem pernici tum primum exserunt. Plurimi affectuum periodicorum , quo in numero maxime habemus pathemata d lorifica de spasmodica, quae remotas maxime Partes excrcent, a colluvie res limorum succorum prima in regione collueta utplurimum propullulant. Cardialgiae, sumITae circa praecordia anxietates, di arrhoeae', dyse teriae, colericae pastiones , convu'sva insantum tormina a materia corrosiva, acida, biliosa, ventriculi de intestinorum tunicis firmiter insidente incunabula sua tr hunt. Continuae eructationes acidorum staccorum, anxietates confrie oriar de in stationes sub costis nothis in sinistro latere dolorificae cum alvo constrictiori, quae continenter sic dietos hypochondriacos exercent, viκ aliud quicquam designant, quam hujus morbi aflectam sedem esse in ventriculo ac Irimis viis quaerendam. Qui caput peisme habent gravissimi assectus, ut melancholia, mania, epiles sa, acerbissini dolores, convulsiones, vertigines etiam, frequentissime ex male aD sectis primis viis oriuntur, adeo, ut vitioserum humorum saburra per alvum vel vomitum expurca' a protinus mitiorem naturam induarit. Dolores arthritici,
podagrici ibi etiam causam suam delitescentem saeptis- me habent, hinc fit, ut si st tim in principio clementi
medicina sordes per alvum educantur, lenissine hi astectus incedant. Sed prolixius haec omnia fersecuti sumus in Dissuri. quae agit de duodeno plurimorum mom
Quia morbi Ze motus morbosi in membranis nervo-λ- musculoss maxime resident, de causae morbi sera exitiales in has primario agunt facile patet, pro disserenti harum partium textura de ad motus anomalos dispositione multum discrepare effectus laesionum. Scholion. Constanti notavimus experientia, quod coryora, quae