장음표시 사용
251쪽
restant aegri, sed & cum anrietate & iracundia quadam insaniant, & quodvis liquidum respuant, licet intensissima siti premantur. Qui tarantula, quae araneae majoris est species, in regionibus Italiae calidissimis, mensibus praesertim aestivis, punguntur, insatiabili saltandi libidine, praesertim ad quendam musices concentum, exagitantur. Qui fructibus solani veri sive Itali
belladonnae dictis vescuntur, eos furor corripit, unde etiam solanum furiosum seu maniacum appellatur. Quam in rem legi meretur observatio I 6 I. Miscet Natur. Cur. Decuri 3. anu. I. ubi sex liberi, assumto rob haccarum
solani somniseri, quod loco baccarum ebuli consectum suit, seinno expergefacti adeo in surorem acti suerunt, ut vestimentis abjectis, & selo indusio velati clara die domuncula exirent, & per plateas discursarent gesticu lancio, tripudiando, cachinando, & delira multa tuiti loquendo, tum peragendo. Plures historias vid. in Sim. Pauli suadrip. Bolan. cIas III. p. s I. O Lobel. AAversar. p. IOI. Fabri Dochmmania. Qui semen vel radicem hyoscyami nigri assumserunt, ita dementantur, ut secti videantur daemoniaci. Hyoscyalnus enim maxime phantasiam turbat M latanas ad fraudes, quas intendit, peragendas ut urimum utitur stupefactivis,
uti lamiarum unguenta Oficndunt. De hyoscyamo memorabilis est locus ap. Scribon. Lareum cap. ιSI. dum ait: Θοί amum qui biberunt caput grave v nisique di-
flentum habent, mente abalienantur cum verborum a tercatione, nude etiam nomen herbia trahit altercum r
hris eorum. Ab assumto l):.iine daturae indicae omnium sensuum, tam internorum quam externorum, sacultas
perit, ita ut apertis oculis vel auribus nihil audiant vel
videant, omniumque actarum rerum Obliviscantur. Haud diffinilein noxam inscrt radix cicutae terrestris cocta de comessa; qua de re memorabilem calum tradit Matthiolus tu Comment. Dioscor. Lib. 6. cap. II. ubi vianitor cum uxore comessis cicutae radicibus cubitum ivit, media vero nocte ambo expergefacti, omni penitus ratione annissa huc atque illuc per domum in tenebris vagantes , amentia dc furore commoti caput, faciem &oculos parietibus allidentes misere faciem sibi deturpa- runt. Plura exempla viae v. - . rum lac. cit. cap. q. p. 27. ΣΥ . Ex quibus clarii lime intelligitur, montis humanae lanitatem cito tolli possh, camque maximam partem dependere a inechanismo partium solidarum ac flui-darurn, quo repente immutato, mutatur autem maxime a venenis ) cclerrime perit sensuum ac mentis integritas. Ideo Hippocrates hominis sapientiam a sanguinis conditione & motu rectissime deducit, Se pulchra sunt, quae gravissamus auctor Lib. de Flatib. s. IO. his verbis profert: Opinor, inter omnia, qua in corpore siunt, nihil maeis ad prudentiam conferre, quam simguinem. Hic cum iu constanti habitu persi is, eonfistit etiam prudentia; sanguine autem permutato concidit 1 mul ct prudentia. Nihil vero est, quod sensum ac mei
tis usum tam vehementer interturbet, quam graVES ac violentae partium nervosarum contractiones , quibus
sanguis cum impetu ad caput urgetur, & liberior ejus cursus per cerebri vasa mire distenta intercipitur, unde
est quod hypochondriaci plerumque phantasia corrupta
laborent, ac vanas subinde imagines accipiant, temporisque progressu iacile mania vel melancholia corripiantur. Quod Vero quaedam venena peculiarem insaniae speciem inserant, ut apparet in hydrophobia , id paulo altioris est indaginis, neque ad scopum medicum directe ac necessario pertinet, siquidem curatio horum assectuum sine exploratione modi, quo haec fiunt, aeque
feliciter institui potest. s. XXV.
Venena, praesertim corrosiva, ex minerali regno p
tita , & mortus virulenti rabidorum animalium iphac
losis inflammationibus; narcotica Vero praeter sphace lum alorum distensione necant. Scholion. Digna est notatu observatio, quam tradit Cl. ing rus Dec. 3. Esthem. Obs loq. pag. I a. qui in cadaVere rustici, hydrophobia secundo mense ob acceptum a rabido cane vulnus correpti & cxtincti, in humero & scapula sinistri lateris, ut 8c in reliquo dorso gangraenae lesphaceli indicia observavit: in intestinis autem & 1lo
machi tunicis, praecipue circa utraque ejus orificia maculas rubicundas, ceu totidem inflammat i uncularum signa, thoracis camerain undiquaque sanguine suffusam& ex rubro livescentein, pulmonem inflammatum, interstitia membranosa circulorum asperae arieriae cartilagineorum intensissime rubentia, diaphragma maxime circa costas in fiammatuin, in corde, vasis majoribus &pulmonibus sanguinem concretum & omni tero fluido destitutum invenit. Quod eorum, qui cobalto, arte-nico, cicuta, emeticis & purgantibus acrioribus enectisuerunt, ventriculus & intestina maxime tinflammata, sphacelosa , & maculis nigris obsita inveniantur, ipse usus, innumeris dissectionibus cadaverum QOnfirmatus docet, atque etiam experimenta a G. -Baero Ioe. est.
adducta id satis liquido demonstrant. Est vGro haec internarum partium sphacelatio spatinorum so oles, quibus sanguis intra vasa congestus, irretitus, ac refluere nescius, stasin concipit tandemque in putredinem abit, qua sphaceli natura continetur. Quibus narcotica vitam eripiunt, in illis mirabilis vasorum cerebri a sanguine congrumato facta dissensio observatur. vid. L Iimist. Vae Pracit. p. 223. Ioach. Curaeus Lib. 2. de sensu cap. IT. p. 229. Atque ab hac sanguinis coagulatione ejusque motu per cerebri vasa impedito praecipue sensuum stupor atque insania proficiscuntur.
Omnis morsu animantium tactos curandi ratio in eo Versatur, ut venenum per tralaspirationem ac sudorem
cito e corpore pellatur, & motus spasmodici compel-
SPholion. Quoniam Virulenta materia, quae morsu animantium communicatur, texturae est tenuissimae, ideo ad illam corpore eXpellendam non convenientius datur emunctorium , quam porosa ac tubulosa cutis compages. Unde in proclivi cst judicare, quanta vis & efficacia adnotaam v cnorum avertendam recondita sit in iis r mediis, quae transpirationem n ouent ac sudorem proliciunt. Neque ullum aliud inveniri potest remedium , quod spatium, qui perpetuo a venenis excitantur, de humoreS ad interiora corporis retrovertunt, magis cohibeat , quam blandum ludoriserum, quod motum contrarium inducendo succos vitales ab intemis partibus ad externas propellit. Veteres tantum non omni veneno sibgidam qualitatem tribuerunt, quum liberiorem sanguinis ad partes externas influxum a spasmis cohiberi o,' servarent, qua ratione inducti calida, de inter haec maxime potens vinum veluti universalem antidotum m fice commendabant. Quos etiam sequutus videtur GLsus, quo de morsibus animantium nemo melius scripsi, dum lib. s. cap. aT. necessarium est, inquit, exsorbere potionem meri vini cum pipere, vel quodlibet aliud, quod calori movendo es; nam maxima pars venenorum frigore interimit. Ex quo perspicitur, quam egregie ad expellem
dum venenum conserat solus motus & Exercitatio corporis , qua sudor prolicitur. Et quoniam in tarantismo spasmi cutim constringunt, unde sudor gelidus fluit &corpus refrigeratur, quod etiam in scorpionum morsi-hus observatum fuit, hinc etiam motus & corporis agitatio, quae sudorem provocat, Optimum de frequenti experientia comprobatum in tuantismo est praesdium.' Probel
252쪽
De Venenis eorumque natura, Viribus & modo agendi.
Probe enim animadversum fuit a sagacioribus , non muscam , qua tantopere delectantur orantula icti, genuinum esse tarantismi remedium, sed potius motui, ac siidori, quem movet laitatio, adscribendum esse, quicquid musica praestari fingitur. Caeterum interne acetum ac theriaca in omnibus sere venenorum generibus, solis corrosivis exceptis , discutiendo ac sudorem movendo opem serunt praestantiumram. Quod remedii genus adversus viperarum morsus jam olim commendatum fuit a Celso, quia spissescentem intus humorem discutit &hac ratione sanitatem dat. Praeterea etiam veteribus in more positum fuit, veneno tactos te hydrophobia laborantes balneo immittere, quod Celsus lib. s. cap. 27. his verbis testatur: suidam pos rabiosi canis morsum θω-xintis in balneum mittunt, eumque ibi patiuimur aesudare, dum vires eorporis Munt, vubiere aperto, quo magis ex eo quoque virus distiIlet; deinde multo meracoque vino excipiunt, quod omnibus venenis contrarium es. Lique cum ita per triduum factum es, tutus esse homo a periculo putatur. Eodem loco gravit limus auctor suadet, vinum calidum eum ruta quam plurimum ingerendum ct in calidum balneum mistendum esse eum, qui cicutam bibit. Quod curationis genus apud veteres usu receptum valdopere probamus. Temperatum balneum in omni insania ego magnopere laudo atque commendo, quia hoc partium nervosarum stricturas laxat, poros cutis recludit, & motum languinis, spasinorum vi ad cerebrum retroversum, ad corporis exteriora revocat. Poris autem apertis vinum propinatum sanguinis motum liberiorem reddit & transpirationem juvando omnem venis conccptam virulentam materiam ex intimis sedibus expellit. Caeteroquin ad hydrophobiam ceu solenne ac potens praesidium commendatur immerso in aquam Digidam. Ego autem cum Celso non semper securum, sed valde infidum id esse remedium pino, quia verendum est, ne, ut ait Celsus Lib. s. eap. a . infirmum corpus aqua fria da vexatum vervorum iustentio ab Gmat. Nam si ha
neum Digidum in ejusmodi casibus juvat, illud exinde
contingit, quod terror de vehementior sanguinis ad interiora repulsio in robustis & calidioribus lubjectis motum sanguinis & humorum intensorem cuin calore ac siidore efficiant, quo vis morbi infringitur de venenum eliminatur. Quum vero id non semper oe ubivis eveniat, tunc utique Digus spasmi a veneno excitati vehementiam augens majorem potius noxam assert. Quam ob rem Celsus De. it. sapienter monet, ut, si talis spaLmus incidat, aeger protinus a piscina in oleum vel balneum calidum demittatur. Serpentum ac viperarum , quas nosrae regiones alunt, ictus minime virulentus est, unde frustra ex serpentibus ac Viperis s raebetur medicina, quae etiam sinu eo nounocent. Nam vere scribit Celsius Ioe. cit. Italia frigidioresque reeiones hac parte salubritatem habent, quod mi
Adversus venena corrosiva ac drastica & inflammatoria purgantia oleosis , pinguitas , & lacte copiosius hausto praesentius non datur a ilium. Seholion. Agyrtae & circulatores ad lacum iaciendum, quasi illo in theriaca potentissimum sit adversus omnia Venena praesidi uin , mercurium sutili matum , arsenicum& his similia venena in vulgi conspectu deglutiunt, prius autem stomachum butyro in farciunt, ex quo fit,
ut citra Omne periculum venena per vomitum rejiciant. Plures vero ob causas lac adversus venena corrosiVR certissimum praebet auxilium. Primo enim impedit , quo minus ventriculi tunicae a veneni spiculis nimium lancinentur. Deinde oleolo ac ramolo suo contextu ipsas veneni soluti acies involvit, atque eo causticam ejus vim obtundit. Tum etiam vehiculum finis oppo tunuin con 1lituit, quo venenum vomitu roilit exterminari. Denique vi sua oleola ac demulcente impedit , quo minus fibrae in vehementiores spasmos adigantur. Ante aliquot annos hic loci nobis memorat,ilis casus obtigit, ubi decem juvenes , illustri prolapia
oriundi, jusculum avenaceum, cui arsenicum ultra duas re uncias cum aequali pondere sacchari admixtum erat, assum ierant, ac brevi post summis anxietatibus ac rinsionibus ventris torquebantur, quos omnes propitii Numinis savore adsuti oleo amygdalarum dulcium de lacte liberavimus ; haec vero remedia tanta in quantitate suerunt exhibita, ut singulis viκ decem mentum lactis sus- secerint, quae semper vomitu rejiciebantur imo lain diu a nobis propinata sunt, donec omnis vomendi c natus cessaret. Idem laciis remedium ad noxam venenorum, sinscrtim quae inflammatione necant, ut est
cicuta, praecavendam magnopere commendamus. Datur autem advertus venena Itupefacuva intus assumta non excellentius remediu. n emeticis, mature cum oleo oblatis, quo vomitus eo citius provocetur.
Exteme adversus Venenorum vim convenientissima sunt, quae stricturas partium laxant, emolliunt , poros aperiunt, & virulentae materiat eκitum praebent. Seholion.
αVeteres hunc in finem non sine ratione & essectu animalia viva discissa partibus demorss admoverunt, quod etiam imperat Celsius lib. s. cap. 27. vivum Opo rei gallinaceum pullum per medium Avidere, or protianus ealidum sper vulnus imponere , ut pars interior corpori jungatur. Facit id etiam haedus agnu'ite difrissus, ct ealida ejus earo satim super vulnus imposita. Ita etiam pullos gallinarum Vel eorum podices admovendos suadat Foresus obferv. Hir. Lib. VI. Ne-ue alia profecto ratione juvat viscus , Vel pars quae-am animalis rabidi , quod plagam inflixit, apposita, vel oleum scorpionum tantopere adversus eorum ictus commendatum, quam emolliente ac demulcente virtute. Nam quod ex vipera, scorpione, aut alio animali rabido quidpiam interne vel externe usurpatum speci-sea & vi quadam quasi magnetica omnem veneno effi-e iam subito detrahat, id potius inter sabellas aniles, uuam veras observationes practicas reponendum puto.
id. Humanni Oper. Tom. I. I. I.
ΡRaeter varii generis venena, quae alma rerum n, tura tum ex Vegetabilium, tum mineralium penu producit, dantur adhuc alia corpori humano insensissima& quasi propria, quae partim in eo generantur, partim ab eo in alia disseminantur, de gravissimos ac plerumque lanestos morbos inserunt. Seholion. Uenenorum classis latius patet, quam vulgo puta tur ; Dantur enim quaedam morbi sera, quae incunabu Ia sua priinamque originem trahunt in corpore humano ; quaedam etiam extrinlecus adveniunt , sed modo mirabili in corporis humani succis multiplicantu adeo, ut lanestum morbum aliis communicunt. Quare Oportet quam maxime medicum venenorum morbiserorum indolem, Vires, proprietates , eorumque auxilia paulo accuratius perscrutari.
Venena morbi sera illa nobis dicuntur, quae vel cintrinsecus mediante aere interiora corporis humani su e S eunt s
253쪽
eunt, & gravem periculique plenum, certisque notis distinetum morbum inserunt, & vocari solent miuina ta. Tales morbi sunt ex acutis variae pestilentialium &malignarum febrium species , variolae, morbilli, dysenteria maligna ; ex chronicis lues venerea, lepra &maligna scabies. Vel in ipso corpore generantur , si materia excrementitia jam separata a sanguine repellitur , uti in arthritide, podagra, variolis, purpura, mor
Ea est natura virulenti intasmatis, ut agendo in comporis humani succos , mirifice se propaget atque multiplicet , & tenuis saltem ex eo prodiens Vapor alios etiam sanos homines simili morbo inficiat. Seholiou. Qui ex venenis corrosvis vel etiam narcoticis , ex mineralium vel vegetabilium regno petitis pereunt, ii
vix ullo contagio alios contaminant; alia vero est natura & indoles eorum venenorum , quae eκ animantium , maximeque corporis humani latebris scaturiunt,
quippe horum plura contagio corpora praesertim disposita & vicina , afficiunt.
I. IV. Miasmata , quae simili morbo alios inficiunt , sunt
sementativae & corruptivae indolis. Seholiou. Materia sementativa & corruptiva ea nobis vocatur, quae intestino motu unionem & texturam corporum mixtorum resolvit vel destruit, similemque motum & crasin , in qua materia haec constituta est ,
Duplicis generis sermontativus & intcstinus motus in natura obtervatur : alter, qui Vegetabilium succos,eκ partibus oleosis te acidis mixtos, in spiritum resolvit inflammabilem ; alter qui mixtionem animalem, sive animantium succos, qui ex particulis oleosis, sutatilibus terreis te aqueis, omni acido excluso , commiκti sunt, destruit cum foetore dissolvit , qualis status vocari solet putredo sive corruptio.
Fermenta sive mi asmata morbisera, nostra sententia
non primo & proxime in sanguinem , sed potius in succos lymphaticos subtilioris de sementativae indolis, quales praecipue salivatus sunt, agunt, iisque similem
motum ac texturam imprimunt , adeoque simili cor
Scholion. Duplicem corruptionis speciem in animantium succis admittendam esse ar tramur ; quarum una est, quae inicitamine, liquore admodum sulphureo, consistit ; altera, quae lymphaticos de serosos magis humores affigit. Illa ob copiosum sulphur eminentioris est taetoris ac putredinis ; haec vero magis in vappescentiam quandam ul-ccrolam Sc corruptionem sali sulphuream, plerumque acrem de causticam , degenerat.
A miasmate morbose non primario sanguis in putredinem conjicitur, quia sanguis, quamdiu est in motu progressivo , inque orbem & circulum agitur , nullam contrahit putredinem. Deinde sanguinis sagnantis putrida Se foeda corruptio non tam est contagiose,ut apparet ex iis. qui splaaceto vel cancro eXulcerato corripiuntur. ubi laetidissimae exspirant exhalationes, omnis contagii expertus.
Scholion. 'Videtur putredo, quae cum laetore jungitur , longe crassioris & rudioris esse texturae & indolis, praesertim quum sensus afficiat. Longe vero simplicior de tenuior materia esse debet, quae interiora pororum ingredi, Munionem mixti subvertere potest.
Salivalis latex ad mlasmata virulenta V aere veru ecipienda de propaganda a didum idoneus est.
Sehollam Neque enim primo alia & commodior patet via, qua perniciales, a morbosis corporibus qui prodeunt,halitus in aere velli cum corporis nostri succis communicem tur, quam ipsum os, quod perpetuo salivati humore madet, & quo continenter aerem tanquam horum Vehim tum haurimus. Quod vero vapores etiam tentaissimi imbentissime humido sese apponant, inque eo qQasi figam tur de irretiuntur,res plurimis experimentis compertissima est. Salivae igitur vehiculo maligni illi hinlitus continua deglutitione,praeseriim cibo ac potu sum O,ad Vem triculum & intestina descendunt, de ibi flagmantes va de corruptibiles de sementescibiles succos, qMos salivales latices ex glandulis ventriculi lc intessiriorum te Mulum & ex magna pancreatis glandula defluentes,nee non biliosi in copia affuentes succi, & varii generis ingesta constituunt, in similem sermentativum Ee corrinptivum motum facile convertunt,ut inde ingens corpo ri struatur pernicies. Denique nullus humor est m ilhiverso humano corpore, qui ad sermentationem & ini mam partium , quae corpus constituunt, mixtionem sta
solvendam masis est idoneus, quam l aliva, quae quum admodum spiramosae & mobilis naturae sit sermentum, ideo miasmatibus, quae similis sunt natura , promptissi me obsequitiir, similemque motum facile recipit α eon.
Error est, per cutis spiracula vel vesicularum pulmonalium poros virulentos pestis halitus cum sanguine pro, xime misceri , eumque inde corrumpi. Seholion, Aerem , qui corpus grave & elasticum ost , & continua rei piratione pulmones subit, non pertransire pubmonum vesiculas oc vasa sanguinea,jam superius in tractatione physiologica claris argumentis evincere sustinuimus. Licet vero ponamus, tenuissimae indolis exhala-tiones per poros fulmonum ad sanguinem deserri: quia tamen sanguis in continuo motu atque in traiispiratione est, nulla putredo vel corruptio facile subsistere , n que illae exhalationes diu in eo hospitari possunt. In prima vero regione longe aliter se res habet, ubi stagnam tes & sementescibiles sunt succi , quibus associatummiasma diutius inhaerescit, & pernicialem suum motum
atque indolem communicat, atque adeo jam mora valde auctum de multiplicatum longe potentius, quam sibi relictum, violentiam suam in corpus exercere pinterit.
f. X. Quum morbi contagios magis eκ corruptione lym- ae, quam sanguinis subnascantur hinc ad lymphaticos rectius, quam aci sanguineos referri debent,atque etiam symptomata a corrupta magis lympha , quam sanguine petenda sunt. Soholiou. Si consideramus omnis generis febres, quae mali minris sunt, de quae contagio serpentes maximam fragζmedunt, lenissime illae incedunt sine singulari ardore &dolore, & catarrhiatum naturam plerumque mentiun Iur , ut Peritos ctiam medicos hoc in genere sepius sit
254쪽
, De Venenis corporis humani. 2O3
Iant. Tines, stemutationes, pectoris in sarctus , copio-ta salivae effusiones, raucedines , crebrae alvi dejeeti nes , inflammationes saucium, quae variolis aeque ac morbillis associari solent, pustulae deinde ulcerosae cutis, M ulcera i epius cacoethica a variolis relicta, quae dc viscera Sc artus hostiliter infestare solent, quid aliud des-gnant, quam lymphaticos succos extreme esse corruptos. Ex chronicis scabiem , lepram, elephantiasin , ex fiamma lymphae corruptione nasci, de ex glandularum vitio prodire res indubia a medicis censetur. Luis Venereae mi asima in lympha seminali primo tyrannidem
suam exercet, postea vero universam lymphae massam corripiendo, dolores fixos , tumores , ulcera depalcentia , praesertim in glandulosis locis causatur. In pestile tia quoque lympham magis,quam sanguinem, insectam esse, ex glandularum tumoribus, sub axillis, sub inguine, ex parotidibus , in quibus verae pestis pathognomonica. signa posita sunt, luculenter apparet. Et quia in peste M in malignis vires subito & vehementer prosternuntur statim in principio & antequam putredo sormalis sanguinem destruxerit, hinc recte colligitur, spirituosam & lymphaticam sanguinis de humorum partem,
quae genuinum virium fomentum est , magis esse a Masmate corruptam ac destructam , quam ipsius san guinis sulphureain mixtionem, utut, si invaluerit morbus & mors appropinquet, illud etiam contingat.
Quum contagium subtilioris lymphaticae corrupti diis potius soboles sit, facile patet scelidam putredinem,
in quam post mortem cadavera abeunt, pestem aliosque contagio infestos morbos non tam facile producere.
' Longiori usu & experientia confirmatum est, quod qui peste laborant, iacilius alios inficiant, quam qui
ea Occuliuerunt : In cujus aikrti veritatem insignis i Cus eκ Foreso Lib. VI. obsa8. adducendus e1tiis V ne, inquit, facile alios inficiunt peste eorr pti, sed homines mortui non facile peste iniciunt , quia corpora
mortuorum , qua a Iius non ex irant, nullum venenum Haculantum suis si aliquod confrahatur , potius
at corum p. nunis vel veθibus eontrahitur, in quibus υμrtis diu conservari potuit. Siquid m dis euimus ali- Pando corρora mortua ex ρ θρ multis iamristas stu-duous sine aliquo damno, propterea quod mortuo animali
perit omne venenum ct quia ignorabiamus , eos moralios
ex peste , cauca fuit, ut minus turbaremur. Et quod non , sanguine, sed potius ex corrupta lympha quaestitit ilioris naturae est, ipsa mialmata generentur, vel CX eo apparet, quod ulcerosa materia maxime sit contagiosa , ut in bubonibus pestilentialibus, scabie , lepra ,
lue venerea, dylenteria , & variolis videmus.
Miasmata, quae morbis gravioribus inserendis id nea sunt , veri veneni naturam aemulantur. Seholion. Sunt enim veneni characteres in eo maxime positi, iat primo exigua mole ingentem potentiam actiones s cundum naturam immutandi exerceant, deinde ut celeriter id exequantur; tum ut in nervosas maxime &membranaceas partes vim suam exerant. Haec omnia
Propria quoque sunt miasmatibus, squidem tenuiisimus est ille in peste aliisque malignis affectionibus halitus,
qui robusta & antea sana corpora brevi tempore e medio tollere potest. Tenue eu quoque contagiosorum ametuum , qui longius corpora exercent, ut luis Ven
reae, leprae, & virulenim scabiei principium. Et sicuti
venena maxime Ventriculo & intestinis, velut partibus
valde sensibilibus & nervosis , infesta sunt: ita etiam illae partes in morbis malignis & contagiosis praecipue Frid. Hostmanni iser. Tom. I. , omnium laesae sunt & patiuntur. Maximae enim illae
praecordiorum anxietates corporisque jactationes, ven triciali cum fastidio ciborum subversones, torminosae alvi dejestioncs , vel contumaciores ejus adstrictiones, dolor capitis & lumborum, animi deliquia , conVulsivae artuum tractiones, in xhausia sitis, vigilia, ex trumorum frigus , pulsus contractus , debilis & stequens , russus convulsivae, cardialgiae, funestat ventrioculi de intestinorum inflammationes, quae malignis Mexanthematicis morbis saepe statim in principio in civi solent, non aliam habent originem , quam quod corrupti in primis viis succi nervolas ventriculi de intellinorum membranas de mediantibus hisce universum
neIVorum genus vehementer affigant ec commoveant. In eo vero deterior natura morbi serorum naiasmatum
aliis venenis est , quod sese commiscendo cum luccissurinentescibilibus multiplicent, de vi. ina corpora ii si liter invadant.
Vis multiplicativa venenorum morbi serorum maxime sese exerit in iis corporibus , quae ad serimentati nem corruptivam dispositos habent humores. Scholion. Firma est & veterum & recentiorum sententia squod ad suscipiendam pestem de alios morbos malignos certa corporum dispositio requiratur ; dum scribunt, quod plures inter agros insectos vcr:untur , de res insuctas tractent , a contagio tamen liberi maneant : alii vero etiam temperatissime viventes levi lii-ina occasione peste corris iantur. Ex qLo utique discitur, vim intasmatis virulenti non esse altablutam, sed a corporum dispositione ejus me1lum effectum maxima eX parte dopendere. Jam autem experientia de prehendimus , Omnia corpora, quae pravis, in corruptionem pronis, repleta sunt humoribus, minime esse contagiosis morbis exposita. Et haec est causa , cur mulieres gravidae, infantes de infimae sortis homines, qui misere vivunt, de angustas domos habitant, ncqiae minus milites in castris , cic qui diuturnam i incita sustinuerunt , de continuis vigiliis atque animi comm tionibus corporis robur minuerunt, de qui deliciis dinfluunt , longe Acilius peste aliisque epidumice grassam tibus morbis tententur de dissicilius evadant. Quorsu nvirgines, ex mensi uin retentione laborantes, reserimus. Siquidem horum omnium corpora oc maxime Frimae viae pravis humoribus 1catent.
Unum prae caeteris est , quod humana corpora maxime ad pessis dc aliorum morborum contagium rCcipiendum disponit, idque est timor, quia corpora admodum reddit imbecilla, viresque depauperat, & motus excretorios minuit.
Soholion. Et quanquam in ea non sum sententia, ut possis &aliorum contagios brum asciuum naturam in valido timore constituere velim , quia infantes lactentes &bruta animantia , in quae nullus cadit timor ejusinodi mortas corripiuntur : illud tamen negari nequit, quod ingens mortis formido imbecillitatem , Quae iucundum Cellu in omnibus morbis patet , corporibus ingeneret, ita ut mi asina non modo facilius recipiatur, ted Sc fe-viora symptomata inde producatitur. Animadvertimus enim, pestem plerumque tunc fieri lethalem, quum aggreditur corpora animi timidioris ac desperabundi ;in aliis vero, quibus firmior mens constat, mitius de citra ullum vitae discrimen decurrere. Nam quemadmodum ipse terror , ut supra expotuimus, veneni
vim symptomatuin gravitate saepius superat, di similias Epeque vehementiora inscrt symptomata ita in proclivi est judicaru , terrorem , per se nocentistina:m, si
255쪽
veniat in virulenti miasmatis & morbi contagiosi societatem , summuinque minari periculum. Accedit , quoa qai de pelle memoratu dignissima prodiderunt, constanter de uno ore amrment, sola contagii, quod tam procul abfuit, imaginatione , de metu inde concepto multos iisdem, quae sunt pesti familiaria , sym-Ptomatibus correptos, imo etiam h vita fuisse sublatos.
Ad praecavendos morbos, eosque maXime acutos, qui oriuntur a contagio, nihil est salutarius, quam sugere , quae laedere possunt, loca insecta, neque lalivam deglutire, nec cibum vel potum in locis suspectis assim mere , sed salivalem laticem crebro exspuere, quo fine, quae ejus fluxum movent, commendanda sunt.. Scholion. Quum pestilentiae alioruirque morborum contagi sorum , praesertim acutorum, ut Petcchialium febrium, variolarum, morbillorum , qui validillime contagio insistant, mi asmata ore hausta salivali latici admixta eum eo in ventriculum & primas vias descendant : hinc a peritis imis medicis salutari de praeservatoria lege optime cautum cst, ut, qui propius agunt Sc conversantur cum insectis , nunquam deglutiant salivam , sed eam potius frequenter ore ejiciant, neque, quod majoris momenti est, cibum vel potum tunc assumant , Eo quod miasinate imbuta lativa promptissime hac ratione ad ventriculum deseratur. Convenit vero paulo acriora ore masticare , e. g. radicem impuratoriae, a
gelicae , EeMariae , helenii, ut salivae fluxus cieatur.
Ad arcenda pessimorum morborum miasmata, Se ad illorum vehementiam mitigandam nihil aptius est remediis acidis , e quibus acetum vini ec succus citri praecipue eminent. Seholion. Certa de diuturna experientia confirmatum habemus, poma citri, Vinum Rhmanum,acetum vini, si quis iis dextre usias fuerit, omnibus alexipharmacis, te aliis, quae in auxilium pessis prompta sunt, remodiis palmam praeripere. Atque ob hanc mani sessam rationem, quia1sihil potentius putrcdini de motui ejus intestino resistit, quam acidum, vino Rhenano de aceto vini os de nares probe colluenda esse, vel frustum pomi citrei ore tenendum, ventriculo quoque jejuno , parcius tamen , haec assumenda cise, pcriti illini in peste curanda medici magno cum fructu imperarunt. Frangitur enilii Sc enor-vatur hac ratione immediate & proxime coniugii vis virulenta. Idem remedium eundemque oo utendi modum alii non sine fructu in caeteris malignis de conta-liosis morbis, item in variolis de morbillis adhibuerunt. pectat huc etiam non contemnenda virius phlcgmatis vitrioli, tincturae papaveris rhoeados , de rosarum cum spiritu vitrioli paratae, quae a Waldsthmidio de Archi tris Haltiadis aliquot abhinc lustris maximopere commendata suerunt, eo fine , ut grassantibus his morbis frequentius usurpata vel plane variolas arceant, vel ea parciores de mitiores efiiciant.Nos mixturam simplicein bene praeparatam, ubi maligni morbi grassantur, se curandi de praeservandi fitie caeteris omnibus praeserendam esse arbitramur.
Concepto in Ventriculo de primis viis morbi sero comtagio non certius datur praesidium, quam citissime ci menti emetico illud cum succis ad corruptionem pronis ejicere. Seholion.
Certe emotica caute Se cum prudentia adhibita diu, nam opem serunt, si in tempore & statim in principio pestis de contagiose in morborum usurpentur , quod coria experientia nobis constat. Quam primum enim se quis insectum sentit, quod ex ciborum fastidio, languore , anxietate, ventriculi subversione judicandum est , satim offerri debet emeticum, quo non modo pestilentia, sed de Hungaricus morbus, sebres castrenses, dysenteria maligna ipsa in herba jugulari possunt. Neque enim tantum ipsum illud fermentum, sed de sabur ra vitiosorum humorum , quae pabulum ac somentum
ipsi praebet, felicissime ejicitur. Subjungendum postea
est validum alexipharmacum, quo sudor largiter moveri debet. Εκ emeticis radix ipeca anhae, solutio tartari emetici cum mixtura simplici combinata ; ex sudoris, ris pulvis hezoardicus cum aliquot granis salis volatilis comu cervi, nitro Sc camphora ceu securissima rein ε-dia nobis probantur. Quam secura vero de expedita emetica his in casibus lunt prassidia, si statim inter ini- , tia morbi dextre fuerint adhibita , tantum periculi &damni inserunt, si ad totum genus nervosum Vehementia veneni jam penetraverit, sique, quod pejus est, i flammatio aut sphacelatio Ventriculi immineant, tune
enim certissime mortem accelerant.
Quum colluvies vitiosorum de sermentescibilium prima in regione stabulantium humorum admirandum in modum de pestis de omnium epidemiorum de coni giosorum affectuum vehementiam adaugeat opportunissimum utique tunc est remedium, statim in pfincipio post vel ante conceptum contagium, emetico vel lenio. ri laxante prirnas vias sordibus istis purgare. Seholion. Hujus insignis remedii virtus non anxie invesiganda est. Nam si natasmata vim suam pernicialem maxime exerunt per sermentationem, quae a copia biliosbrum , salivalium aliorumque corruptorum humorum mirifice adjuvatur: facile patet, opportune corruptis hisce succis subtractis vehementiam causae ipsiusque morbi valde mi. nui atque infringi.Sique nihil aliud, certissime tamen id consequimur,ut mitiora,nec graviora succedant sympto- maia. Harum Num sordium expurgatio otiam vel leni ei ico vel benigno laκante instituenda est. Nos pisulas Rusti, rhabarbarina, vel etiam mercurium dulam cum extracto rhabarbat i in sorma electuarii mixtum non satis laudare possumus.Alia enim purgantia,quae veneni quid habent, aut sermentativa fiant, aut sanguinis masiam sertiter commoVent, penitus excludenda esse arbitramur. Patet quoque ex dictis, nec firmius nec praestam
lius in peste de contagiosis morbis promitti polle praesidium, quam a temporantia , inde Diodorus Siculas , dum satalem illam Numidiae pestem describit, diserte
admonet, comin a Victus ratione, frugalitate ac moe deratione affectuum ejusmodi tempore communem luem maxime evitari. Qua etiam ratione Socratem a
cepimus se incolumem praestitisse, cum dirissima lues Graeciam te Atticam imprimis devastaret, temperam tiae numpe legibus se adfringens, cujus etiam beneficio in communi clade superstes perseverabat. Sicut i contra Riverius bene observat, proclivia ad pestem ea corpOra esse, quae copioso abundant sanguine, eundemque habitum eκ intempestivo de lautiore victu sibi contraxe
Quum materia, quae ex ulcere prodit, de corruptiVae 8e krmentescibilis sit indolis , contagio etiam alia corpora infestandi potentia polleat: hinc scabies praesertim humida, gonOrrhina Virulenta, ulcerosum de scelidum eκ uteri xagina sillicidium, dysenteria, cui plerumque ulcera intcslini recti tune a sunt, Se aliae quoque cutis
descedationes atque ulcerosae corruptiones contagiosae na
256쪽
De venenis corporis humani. aos
tucae sunt. Neque pulmonum ulcera a contagio prorsus ivrianunia observantur. Seholion. Ichorosam , quam ulcera sundant, materiam sementatiVO quodam motu agitari,vel ex eo patet,quod assiueim tes eκ vasis luccos simili corruptione ac foetore inficiat, de mirifice luam indolem multiplicandi liabeat aptitudinem. Non itaque mirum, eandem materiam cum corporum aliorum succis mixtam in iis senilem propagare corruptionem. Illud vero observat:one dignissimum est, quod promptissitne fluida similis indolis atque originis
subeant eaque contaminent. Ita ex scabie vel aliis tu culmeis exulcerationibus materia exiens poris ac tubulis subcutaneis te prompte insinuat, ibique eundem morbum procreat. Ulcerosum gonorrhoea: dc luis venereae sementum maxime partes genitales adoritur , de ibi contentos succos lymphaticos de seminales contaminat. Purulentus dysentericorum fluxus effuvia spargit, quae ano excepta, praesertim si quis eidem sellae insideat, intestinorum tunicas petunt, de foetidissimum hunc morbum pariunt. Ex veteri pulmonum ulcere ore luscepti halitus corruptivae labi pulmonibus inserendae aptillimi
Ichorosa ulcerum materia non modo assectiones chr nicas, sed etiam acutas per contagium aliis corporibus
inducit, id quod solenni illo more, Mi in Turcia jam
obtinet, variolas per insitionem excitandi clarum ac perspicum. evadit. Seholion. Non ignotus amplius, opinor, erit iis, qui paulo majori cura in experimentis praeticis vortati lunt , modus in Turcia familiarii limus variolas pro lubitu per insitionem producendi, qui prolixe descriptus est Cera. s. Misc. Nat. Cur. obsiervat. a. dum videlicet die dum decima acu pertunduntur tubcrcula , de pus emanans Vasculo excipitur; postea cutis pueri acu pertunditur ad guttulae sanguinis cmanationem dc 1latim pus variolossem infunditur Sc cum sanguine miscetur. Tunc ad finem plerumque septimi emorescere selent variolae, semper tamen cum levioribus , quam fieri solet, symptomatibus, dum rariores erumpunt pustulae, ncquo calamitosi aliquid lubsequitur, quod experimentum in millenis subjectis intra aliquot annorum spatium securissimum deprehensum fuit. Ex quo discimus, quod non modo sermenti variolos naturam, sed de sermemtatio illa morbifica non tantum saevitiae habeat,s in lympha sanguinis immediate suscitetiar, ac si cum salivali latice de primarum viarum succis , ut communiter fieri solci, miasina illud prius misceatur. Siquidem ser- mentum contagii in exhalationibus consistens , magis 1ubtile ac spirituosum adeoque acutum est. in humore vero purulento communicatum magis iners ac languidum eκissit. Cui accedit, quod pus variolarum in iplam languinis massam insusum,ejus copia obtundatur, ut lo ge mansuetiorem indolem induat.
Omnes , qui ex contagio naicuntur, morbi, praesertim chronici, ut scabies , lues venerea, gonorrhoea Virulenta , ingressa etiam contagii in corpus jam iacto , non commodiori via expurgantur oc quasi prima in herba suilocantur, quam exterius per balnea, ec inte ne per data diaphoretica cc specifica alexi pharmaca. Seholion. Morbos, quos contagium profert, cita ope per ea remedia, quae circulum sanguinis ad habitum corporis promovent, averti posse, de sana dieittat ratio de ipsa experientia confirmat. Neque unim conVenientius, quo
ex intimis sedibus propelli debet tenuistina: Iubilantiae Frid. Hos anm Oper. T M. I.
virus, praeter ipsam cutem datur emunctorium.quae tcmperatis balneis relaxatur dc aperitur, quo postea massi sanguinis de humorum diaphoretico appulsa eo luben tius alienum admixtum dimittat. Certe enim non datur praestantior modus omnis generis venena ex corporibus insectis extrahendi, quam per balnea Sc subsuncta sudorisera modo stati in id in principio fiat, de remedium reiteretur. Novimus hac ratione a gonorrhoea,
lue venerea, a scabie maligna inter initia multos suisse praeservatos. Imo quamvis etiam hi morbi invaluerint: in iis tamen eradicandis purgantia, mercurialia, balneade diaphoretica opem serunt pristantissimain.
Praecipuis, quae Venenorum viribus resistunt, alex, Pharmacis camphoram, sal volatile cornu cervi, nitrum, herbam scordii, radicem pimpinellae, decocta lignorum de mercurium fissiorem diaphoreticum ad pauca grana terreis dc alcatinis commixtum accensenda esse arbitra'
Pesti caeterisque omnibus, qui contagio laedunt,mor bis a corpore arcendis magno praesidio lunt sonticuli sive ulcera arte facta. Seholion. Fonticuli sicuti purgamenta sanguinis de lymphae alienae de noxiae indolis evacuant, atque adeo iis, qUi pertinacibus cephalalgiis, de aliis oculorum eccapitis vitiis VeXantur, non mediocre solatium asserunt: ita eo tempore, quo aer putridis de contagiosis exhalationibus inquinatus est, si sorsan in corpus irrepserint, non essectu carent, nam noxiis de corruptis humoribus per haec loca expulsis minus alimenti intasmati circumfuso vel intus subeunti praebet .Qua in re consentientes habemus peritissimos medicos , quibus maxime accensendus est Fabricius Hilda rus, qui Cent. IV. O .Pῖ. G' 86. pr. dit, se in acutisIima petie Lausannensi, ubi ex cen umaegris vix sedecim evalerunt, beneficio sonticulorum in brachio sinissro de poplite dextro gestorum servatum, de neminem ex iis , qui sonticulos gerebant, peste correptos vel ea occubuisse, praeter unum Vel alterum , summe cacochymicum. Horum Virtutem etiam laudibus extollunt Dei fingius in D. de Pse, caP. 2'. Paraeus Lib. 22. 8e Diemerbrochius , qui scribit . insem fonticulorum utilitatem in pse multoties vidimus. t Hieri Mercuriiais L. de pse Ca . haec memoratu digna adstribit: Possum testari, me innumeros pse exti ectos vidisse necquenqua qui haberet cauterium, Praeter unum tantum, atque ille erat sacerdos. Interrogavi
etiam hac de re multos medicos, qui tesati sunt, nemianem se vidise. Quod vero ad ea loca , ubi antea ulcus fuit, noxius de corruptus humor deseratur ibique exitum quaerat, hoc inter alia evincere videtur ipse Hildanus loc.cit. qui scribit, se ante triginta annos bubonem ruptum in dextro inguine in gravillima peste habuisse, a quo tempore quotiescunque aer aliquis ipsum amaverit, protinus dolorem in eo inguine periensiIe, quod etiam in peste Lausannensi iactum est. Nos vero non tantum in pestilentia, sed de in aliis malignis grulsantibus de contagio insestis morbis summo cum fructu sonticulos gestari observavimus , idque remedii genus in Ximopere commendamus. Nam quod majus potest , id quoque minus praestare posse , rationi Valdu consei
Praeter venena, quae extrinsecus corporibus humanis adveniunt, dantur etiam de nascuntur quaedam in ipse corpore, de haec duplicis sunt generis, vel ruta ea olae vel causticae indolis.
Quemadmodum nulla Ius magis vitae de conserva-
257쪽
tioni corporis insensa est, quam putredo, qua non mo do solidorum structura de fluidorum mixtio , sed ocparitum, quae impetum dc motum faciunt, vis motriκ destruitur : ita sphacelatio , sive putrida Sc laetida partis solidae cujusdam destructio intra corpus producta,
easdem Vires obtinens recte perniciale de mortiferum corporis venenum dici meretur, maxime cum repente serpendo se multiplicet, & putrida contagione vicinas partes opprimat. Scholion. Sphacelatio sive intus corripiat partem nobilem, cinius generis est nervco-membranac ea , sive eAtrinsecus etiam in artubus oriatur, subito necat, nisi mature succurramus, quia Vehementiam serpendo acquirit , de vitales vircs validissime destruit. Quare animadvertitur , ubi putredo invalerit partem solidam, protinus evanescere vires Sc languidum ac citatum fieri pullum , de semiium vel nullum vel laboriosiim reddi, animique tandem deliquia , ac denique brevi tempore mortem accedere ; id quod non modo in cancro exulcerato , qui sphacelotae corruptionis species est, sed fle in sphacelo pedum, intestini recti ex male tractata fistula non semel , sed iteruin observavimus. Et quod tam
subito mors morbo sic dicto nigro correptos opprimat, nulla alia videtur causa , quam quod extrava latus sanguis in colo elus stercoreo quas sermento in foetidissimam putrilaginem conjiciatur, a qua corporis Vires repente pessuin eunt de plane extinguuntur.
Plurimi, qui ex morbo acuto & chronico pereunt, sphaceioso voneno partium solidarum , praesertim ventriculi de intestinoruin , succumbunt. Scholion. Hujus asserti veritatem ipsie dissectiones cadaverum morbis de sun.ctorum satis claram de tessatam laciunt , sed quoniam hac de re susus actuin est in Cap. I. Pariologia generalis , plura hic adjicere supersedeo.
Oritur sphacelus vel a causa interna vel ab eXterna, quae adventilia est de violennc Illa sit , ubi universa sanguinis de ii umorum massa valde impura est de ad putredinem inclinat, tum vel levis lima laevio partis eκ- ternat hanc producit : externa vero est , qua li sumtis venenis , a validillima artuum ligatura, ambustione , contusone, vehcmentia doloris vel irigoris proficiscitur. Scholion. Sanguis quidem, quam diu in motu est progressivo dc per vasa circumfertur , in v cram de perlectum putredinem non delabitur, si vero valde impurus est, de excrementitiis lordibus scatct, uti videmus in cacochymicis de scorbuticis corporibus Se valde imbecillibus subicctis : tunc levi ex causa, si stagnat de subsistit in rarte , non modo ipse corrumpitur, sed de subjectam
ctarnem sumino seniore contaminat.
Quoniam insignis sanguinis ad corruptionem dispositio ad sphacetum producendum Sc ad morbos quoaque malignos de sinestos efficiendos admodum idonea est : providendum utique omni cura erit, ut tum remediis diaeteticis , tum auxiliis pharmaccuticis nut quam non sanguis integer, purus de ab omni corruptiva diallicii immunis conservetur. Scholion. Profecto quaecunque laesiones & quicunque morbi in corpora impura de pravis succis reserta incidunt, ii non parum periculi ac tcrroris habent, eo quod prom-
tissime viscera partesque solidas lanesta sphacelatione corripiant. Igitur semper de ubique princeps , quibus sanitatis de vitae custodia commissa es, cura sit, ut cita ope humoribus depurandis invigilent, quod utique per tempestivas sanguinis missiones, per remedia diaph
retica , per inediam , motum , analoptica le decocta clementer sudorisera obtineri poterit. Neque enim datur opportunior massam omnium humorum depravandi Via, quam per cutem, quae universale emunctorium
est , quo halituosae dc pelsimae indolis sordes e corpore tuto exturbantur. Si enim olim in Anglia pestis intra viginti quatuor horas interficiens, placido de continuo ad viginti quatuor horas exacto sudore cardiacis in lecto provocato, sublata suit, abstinendo siniui ab omnisbmno , quidni etiam sudor prudenter institutus alias corruptiones auferre poterit λ sique summa in lue venerea lymphae de sanguinis corruptio solo sudore prudenter adininistrato subinovetur, utique ex eo clarillia me patet, in sudoriseris maximam corruptionem eκ corporis nostri succis expellendi potentiam sitam esse.
Praeter corruptiva dantur adhuc alterius generis V nena in corpore humano , quae nempe eκ excrementis
pessivae indolis, si ea non evacuantur , sed diutius a sanguine separata excretoriis inhaerent, subnascuntur. Seholion. Ea est naturat humorum excrementitiorum, ut, si intubulis, quibus esterri solant, stagnant, ipsa mora pejorem indolem induant, duni vel putrescunt, vel ace cunt, vel corrosivi evadunt, de valet id maxin o de id excremuntis, quae subtilioris naturae sunt dc per angustos tubulos subculaneos propclli debent nam omne excrementum quo in tenuius, eo malignius issa mora evadit.
Experientia indubia constat, materiam illam aliena indolis, quae in variolis , morbillis, petechiis , purpura rubra de alba de aliis exanthematicis febribus ratatura robore atque interno motu ad habitum corporis protruditur, si retrocedat sive ab extra intro pellatur, iu-nesta de , qualia venena solent, producere symptomata. Scholion. Inde enim summas praecordiorum anXietates , in quietudines, summas virium pros rationes, si renitides, sopores , convulsioncs de subitain mortem fieri celebratissimi auctores copiose fatis ec accurate annota
Neque ignotum est ex chronicis scabiem, lepram, herpetum, ulcera capitis manantia de crustam in insantibus lacteam, guttam rosaceam , pustulas luis ven reae, item erys pelas , podagram, si ex errore vel culpa medentium aut aegrotantium intro vertantur, gravissona, imo sepius funesta symptomata progenerare.. Scholion.
Prostant de hac re copiose observationes in practi- eorum libris, quae evolvi pollunt, has cnim hoc loco contarcinare non instituti nos ri ratio cxigit, de potest . hanc in rem legi. dissertatio nosra de podagra retrae dente in eo us, idem de imprudenti toxicorum adplicatione O m. Lindemanni Disi. de morbo retrogrado.
Si salutares de critici, qui certis diei horis incidunt, sudores, de qui circa declinantes acutas passiones fiunt, vel ex pedibus aut glandulis 1libatilliaribus cum litore
emanant, imprudenter cohibentur, flammam perniciem corpori adserunt.
258쪽
Certa quoque observationum fide constat, ulceribus antiquis diu cum fruetu gestatis , si ea repente conselidata suerint, pessimae notae symptomata inde oborta
Excrementitiae sordes ad sanguinis & lymphae massam in morbis retropulsae naturam venenorum exacte a mulantur de restissime iis annumerari possunt, quia Cneni chara fieriit icas habent notas,dum primo tenuillima de exili mole agunt, deinde vires suas exitiales celerrime excerunt,tum sartes nerve - Temhranaccas ma-Nime invadunt , denique quod oeconomiam universi corporis motuum turbant vel etiam eXtinguunt. Seholion. Non mirum esse debet, quod praeter scholarum m rein venenorum classem aliquanto magis clitendamus, quippe quod jure sacere videmur; plura enim sunt, quae veri veneni notas habent, quae sortiter laedunt ac vitam destruunt de saeviores adhuc essectus Exerunt, quam nota illa & authentica venena, quae tamen neglectui a medicis habentur. Satius itaque duxi, venenorum natu ram, vires & proprietates paulo majori cura explanare, ut eo magis evitentur ea pericula, quae ex imprudenti medicatione subinde nascuntur.
Venena succorum excrementitiorum nervosas &membranaceas partes praecipue adoriuntur, sed producta ab iis symptomata pro diversitate locorum differunt. SPholiou. Materia excrementitia ad cerebrum & nervorum paria delata vertigin , phrenitidem , soporem, apople-λiam, aphoniam, hemicraniam, cWcitatem, item turditatem facile progignit. Si vero eadem materia nervos diaphragmatis invascrit, summae anxietatcs praecordi rum, singultus de asthma spasmodicum Oriuntur. Si nervis pneumonicis & pulmonum membranis nerveis altius insideat, fiunt serina tussis, respiratio summe amxia atque ad suflbcationem usque difficilis. Si cordis nervos impetit, illud tremore & palpitatione corripitur. Si altius se insinuat oesophagi , ventriculi de intestin
nam membranis, cardialgiae , nauseae, inflarmationes somachi, vomitiones cum ciborum fastidio, inflammationes cum ardore circa Icrobiculum cordis, interno &eXtremorum stigore, atrocia tormina, abdominis inflationes de alvi pertinaces constrictiones suscitantur ; induetibus urinariis urinae lupprelliones , in ductibus bi,siariis bilis in sanguinem effusiones, in cute sudorem stia gidum & horripilationes producit. Re itaque probe pe Pensa haec omnia recensita symptomata ejulmodi lumindolis, quae . proprie sic diciis venenis concitari solent.
Cum in quibusdam morbis tam promte & expedite Iethale venenum medici error & culpa ingeneret, si
eAcretiones non rite traelatae suerint, materia foras eκ- cernenda incaute cohibita vel retropulsa : prudentis utique erit medici, omnia ea nosse oc evitare, quae retr
- Scholion. Ex horum numero maxime sunt animi asscetus , Praesertim terror se timor, corporis refrigeratio, interna adctringentia, optata, intempestivae vena lectiones, riora purgantia, nimium rustigerantia atque extema ca- raptaunara , emplastra constringentia , item linimenta mercurialia, quibus omnibus quanta corpori subinde
fruatur pumicies , dici vix potest.
Calidiora quoque Sc quae nimium sanguinem eκagitant , ex benigno humore venenum & moibuin beniagnum in malignum iacile convertere possunt. Seholion. Peccatur in eo toto die a vulgo praebcorum, quod morbos bene moratos pessimos efficiunt de malignos , quod maxime valet in exanthematicis , ut sunt viariolae , morbilli , purpura, quando imperitiores non modo' per hypocaustum de lectu in praecalidum , sed de medicamenta, quae sanguinem accendunt, uti sunt volatilia oleosa regni vegetabilium & animalium , praepostere vi quadam excretionein de ejectionem materiae peccantis per cutis habitum urgent. Clarissime tu statur experientia, imo hinc inde ex observationibus in hanc rem notatis constat, complures hoc modo fuisse interseetos, qui poterant servari, utpote gravissi ina symptomata , nempe anxietates, haemorrhagias enormes, virium cum animi deliquio prostrationes, quin imo destria, convulsiones horum incautum usum lubsequi, plus vice sin pliaci vidimus : cum ex adverto, si blandioribus, temperatis, acrimoniam demulcentibus , S: quae nimium ardorem deprimunt, morbus irae etur , ille placide sita decurrat tempora laudabilis fiat materiae hostilis a sanguine sequestratio ἐκ ad cutim Protrusio.
De venenis in aere contentis epiderariorum moseborum cavss.
Continentur in aere res corpori humano infestissimae , quae parva mole & celeri operatione lumis mam perniciem corpori inserunt M cpidemiorum ac malignorum morborum causa sunt, ut adeo rectisti me
inter Venena etiam locum tueantur.
f. II. in Uti venena potissimum sunt naturae sermentativae , putridae , vel acris causticae volatilis : ita dantur in aere res animantium corporibus insensae , quae vel putredine vel acrimonia caussica delinquentes iis labem aut perniciem inserunt. . Scholion.
Sicuti ad has classes pleraque venenorum genera commodissime reduci possunt et ita etiam deprehendi- .mus, omnia valde insalubria di, quae perniciem mombosam invehere valent, haud dulimili modo operati
Ad res venenatas putridas , corpori humano summe perniciosas , merito referri debent exhalationes ex aquis stagnantibus de corruptis in aerem evectae.
Ea est natura omnium aquarum diutius stagnantium , ut quiete ac solis aestu putrescentes valde noxiaessiuvia in aerum emittant. SehoIion.
Sicuti aqua , si purissima est , diu integra atque ab
omni foetore de putredine intacta manet; ita li partibus alienis, praesertim sulphureis & terreis, reserta est, quas facile eκ terra sulphurea dc pingui imbibit, per quietem, solari aestu accedente, situm ac stetorem contrahit , ut in paludolis locis apparet.
259쪽
Effuvia eκ aquis paludosis de putrescentibus sublata iii acrem morbos pessimi moris malignos de epidemice gratItates inferunt. Seholion. Morbi, qui eκ aquarum inundationibus earumque putredine fiunt & in locis paludolis regnant, sunt m xime epidemii, ut pestis, petechiales febres, variolae &morbilli mali moris, subres intermittentes & purpura. s. VI. -
Pestis & pestilentiales morbi familiarissimi sunt iis locis & iis temporibus, quibus ingentes fiunt fluviorum
Notum est,quod pessis familiarissima si in AEgypto,
de quod incolae hujus regionis cum gravissimis morbis iisque contagiosis conflictentur ; causa vero unice est quaerenda in exundatione Nili,& memorabilia sunt,quae scribit hanc ἰn rem Dapperi in Deβτψt Africa Pag. a T. nunquam pestem in AEgypto oriri, nisi Nilus nimium increscat, & totas regiones inundet I addit hanc rati nem : quod quando Nili aqua stagnat super terram,tota illa paludosa fiat, S: accedentibus ventis Australibus deserventissimo solis astu, putridis exhalationibus aer inquinetur, qui validii simus ad excitandam pestem. Su jicit denique hoc memorabile , quod nunquam pestis
oriatur ex intemperato isu, sed tunc potius extinguatur. Alexandriae autumno plures mali moris febres cum vomitione viridis bilis expidem ice grassantur , ex nulla alia causa, quam ex putridis aquis sub domibus incolarum stagnantibus. Αleκandriae autumnali tempore identidem variolae mali moris contagiosae invadere solunt homines, quae nullam aliam Originem agnoscere solent, quam evaporationem aquae putridae Niloticae. Nam quandocunque ex Nili cornu, quod vocatur Calech , circa hanc civitatem magnae fiunt aquarum eluviones, ct hae I er totuua annum immotae subs sunt, necessario putrescunt de corrumpuntur, praesertim aestate: unde etiam omnes incolae, qui accolunt huic brachio Nili, fugiunt ad alia loca, Conec ex Nilo subsequente anno aliam aquam accipiant, qua de re Da petra Dc.cit. lege mere
Nostris in regionibus fluviorum inundationes se quentillime mali moris morbos epidemicos eosque acu
Leidae quondam morbus contagiosus pestilentialis orichatur, qui magnam hominum stragem edebat, eκ nulla alia causa, quam quod ex brachio Rheni veteri inundationes in hoc disrictu saetae fuerunt, unde aquae restagnaiates putrefactae diram hunc Iuem excitarunt ;vid. Pechlini ob XVII. Glerus in Tract. de Morbis serensibus Deo. III. OV. V. plures epidemios mora hos observavit post Danubii crebras eruptiones & -- tires per plures dies continuos. Notavit Forestus Lib. VI. ae febr. ct morbιs epidemice grassamibus Pax. 16a. quod civitas Delphens s ini alubris sit, quoniam in loco profundiori sina usi, aquas non currentes habet, fossis non amplis, sed anguὶiis , pcr quas ilioventur, instructa, hinc fit , ut aquae stagnent aestivo inprimis tempore , quae sub canalicula putreicunt de emu via, quae a transeuntibus sentiuntur , putrida sunt , adeo ut sere singulis ducem annis praeterlapsis incolae vel peste vel peltilentialibus febribus asticiantur. Montanus refert, prope Famaugustam, Cypri urbem, locum esse , qui aestatis tempore putrescat ac causa existat, quod aer Putroscat, unde febres pestilentes oriantur, infinitique domines si Vaporum coninoonem a paludibus pereant.
Exemplum singulare noxiae inundationis in nostris regionibus exhibuit annus UI 12. nam inundationem fluviorum excepit immanis aestus per seκ dies, postea frigus, rursus per decem dies intensissimus erat aestuasne pluvia. Ii, qui se libero aeri praesertiin noctumo commilerant, febre corripiebantur , cui ingens virium languor, dolor capitis , dorsi, in praecordiis anxietas, crebra vomitio, in non nullis delirium juncta erant, in quibusdam symptomatum vehementia remittebat , in pauci S Intermittebat ; in plurimis erat pectoris oppresso, sed haec lues vix inter quatuor vel sex dies persistebat , & oris efforescentia vel sudore sponte oborto terminabatur. Nulla sere erat Berolini domus, in qua non aliquot aegrotabant, sed paucissimi mortui , nisi eχ alio morbo complicato. Haec febris epidemia totam Marchiam & Ducatum Magdoburgicum, Thmringiam quoque infestabat. Et chronologia nostra Hallensis nos luculenter docet, nunquam sere hic a mialtis retro annis epidemium & pessimum morbum gras
tum fuisse, nisi semper ingens fluvii Salae diluvio de
inundatio praecesserit. Memorabilis etiam est obs Ramae dini, quae extat in Misiceli. Curio L. Dec. r I. A.IX. ubi eκ copiosis pluviis iactae inundationes & stagnationes aquarum produxerunt tertianas & rebelles se-bres , quae indiscriminatim homines , cujutcunque μXus , aetatis, victus rationis, temperamenti & vitae generis suerunt, occuparunt.
Paludosa loca , ubi stagnant Sc putrescunt aquae , valde insalubria sunt & febres perniciosissimas prod
Seholionis Non procul a Berotiti' amoenissima urbs sita est , Charioltenburg dicta, quae propter declivem situm stagnationibus praesertim ex copiosis fluviis aquarum via de obnoxia , inde sit, ut aestivo tempore nemo sere ex incolis immunis 1 febre intermittente tertiana Praeso tim permaneat, cumprimis si aeri frigido nocturno corpus obiicit , & propier stagnationem aquarum ingens est ibi copia culicum, quae homines divexant. Circa nostram urbem Halam est pagus unum milliare distans, qui vocatur Dieshau, in decliviori etiam loco situs &plurimis stagnis de pistinis cinctus ; ibi nullus sere est incola , qui non febre laboret vel laboraverit, quae ita contumax est , ut non modo frequentius recidivet, sed etiam per aliquot annos duret. Est subris naturae erraticae , sed typum tertianae servat, inagitetis vero &qui ex salubri loco huc habitandi causa accedunt, vaLde gravis atque exitialis esse solet. Ita de Cl. Lentiliusi in Disola ad CL Lancisium data adfirmat, quod ad moenia civitatis Stutgardiae olim suerit piscina seu stagnum amplissimum plurium jugerum & eam ob caim iam infamis a multis annis suerit Stutgardia febribus intermittentibus, serme non amplius epidemicis , sedendeiniis , valde rei libus , ac diuturnis, Quae proinde nomen tulerint febrium Smigardianarum. IExsiccato vero hoc stagno ob certum finem & in amoenit simum pratum conrerto, ab eo tempore schres intermittentes adeo rarae sunt .sacta', ut ne semel quidem epidemi rum nomen meruerint', sed sporadicar saltem nunc hunc, nunc illum invaserint, etiam hactenus curatu faciliores.
Apparet inde, subres ab cmuviis illius stagni putridis
ortas suisse, quae flante duro stibiata civitati invecta sum runt, eo quod ventus, allisione ad montes facta , quasi repercussus e fluvia dicta provehere non posset. Nemo vero rectius Sc paulo majori cura hanc materiam aggressus est re pertractavit ipsis Lanei , qui in m aEt.
de noxiis paludum e viis subrium perniciosarum de castrensium , quae Romae in Leonina nuncupata civ tate ex coenoss fossarum aquis ab aviaris initio ad a. Lumnum vagatae iunt, naturam prolixe destribit
260쪽
De venenis in aere Contentis epidemiorum &c.
sum. Tum per aliquot menses magna cum saevitia per hanc urbem variolarum morbus grassabatur. Succede-Propter aquarum stagiaationes anni Valde humidi ος bat aequinoctio vernali petechizans febris maligna conis pluvia , praesertim sub continuo Auitrorum 8δxuν δἰ tagiosa , quae non paucos e medio lustulit. Cujus schris de insalubres sunt. hissoria ex professo a nobis pertractata usi in duabus Scholion. peculiaribus dissertationibus. Simili ratione , ut Miseeelianea Nat. Cur. Dec. r. O . t s. trahunt, anno I 66
Maligni & contagios grassantes morbi eX p humin hieme molli ac pluviosa anteccdente , sub veris initio da anni constitutione plerumque originem su/m MD grassata est in civitate Thoruniensi purpura epidemia cistuntur. Ita Hippocrates Lib. III. FPtiam. scribix maligna, quae per totam aestatem & auiumnum usquae quando Iost diuturnas pluvias ingentem iub0rx in sini in hiemem seviit, plurimos utriusque lexus infantes se pestem, totam civitatem Abaton per altantvm 3 ς interficiens. Anno i 67s. tota aestas erat pluviosa, i jus saevitia nonnullis inhabitantibus pedes ac brachid d* sequens autumnus modo serenus, modo pluviosus, hincciderunt. Idem tellatur Lib.II. Didem. suo temp0rst in tota Silesia & Austria in autumno catarrhus, & co- ex austrinae constitutionis aere in Cranone primum isti tyra eum tussi de inflammatione saucium ita vexavit res & pustulas multas, postea & carbunculo. propultu incolas , ut nulla domus fuerit exemta, ubi non tres lasse. Galenus de temo. Cap. IV. annum plii jus bum, vel quatuor catarrhosi inventi suerunt, & sit qui levadum pessis elle praenunciuin s cribu .BenedictV Θω tyς tantur , alii statim in locuin eorum succcdebant. φααnsi . Cent. i. reseri, quod duo anni fuerint Rustii, Redigerus in Misc. Nat. Cur. Dee.I. anu. 6. Obs 3 rni, stigidi, pluvios cum maxima aquarum illuvier u0 Anno i o . menses Novembr. Decembr. de Januar. de etiam morbi uniformes fuerint per totam sermo IxR 1 c8. sine nive Se omni gelu erant, & di arrhoeae fa liam. Nempe populariter grassabantur febre spuri rniliarissime tunc incidebant. Circa initium veris au- ardentes , peculiares , morbillosae, Varioloiae, Vi m tem pleuritides, febres catarrhales cum purpuraxime plethoricos corripiebant, praesertim si locorum bu' juvenes & maxime sceminas affligebat. Aderat lan- miliorum fuerant incolae & veneri indulsermi, guor virium, somnus paucus, frequentior frigoris cum
e M calore mutatio δέ parotidum tumor ; paucis vcro erans
lethales. Endemii & epidemii, qui certis locis certi sque anno' XII. tum constitutionibus populariter grassari solenx, m0rbi Duplicis generis est illud venenum, quod in aquis plerumque originem & caulam suam debent Va ii stagnantibus putridis per aerem dispergitur inque eo
rim Hritimoris et mram in aere continen- continetur , ex quo morborum gravium , epidemicorum di malignorum origo de causa petenda venit, Scvel putredino-ver inolis vel acris causticae indolis est. halationibus dc inquinamentis, quae in aere continen
Seholion. Egritudines, quae genus humanum frequenter &graviter affligere 1olent, sunt potit simum ex numero grassantium sive epidemiarum , quae certis tantummo do temporibus prodire solent, de in tiarum numero praecipue sunt omnis generis sobres acutae, quibus exanth mata junguntur, item intermitientes, nuc non dolores, fluXiomes , inflammationes , ut sunt variolae, morbilli,
Aquae paludois seminarium sunt foecundum putre adinis verminosae. Seholion. Ubi enim paludes, lacunae M aquae putridae sunt, ibi temper ingens praesertim sub solis aestu variorum ina
sebres tertianae, quartanae, tertianae duplices, ardentes, sectorum copia conspicitur. Non lemel, led aliquoties
pleuritides, ophthaliniae, anginae, catarrhales benignae fc malignae, cryspelaceas, arthritides, diarrhoeae, podagra, rheuinatismi, pleuritides spuriae, dysenteriar, qui morbi eκ aeris vitio rectissime derivandi sunt. Et haec etiam sententia suit Hippocratis, qui Lib. de Nat. Hum.I. I 8. ita scribit . siιando ab uno morbo multi homines eorriapiuntur eodem tempore, causam ad id, quod commvus ejusmodi aquas examinavimus instrumento statico, cal-que deprehendimus levistimas, forsan propter copiosam admixtam aetheream materiam, quae etiam putredinis earum parens est. Deinde semper innumerabiles, minutissimos variae figum & generis vermiculos in iis turbidis conspeximus. Porro ejus miodi aquae vas stanneo infusae ignis calore admoto in innumerabiles resolvun-
mum es, ct quo maxime omnes utimur, referre oportet. tur bullulas, lando vasis adi rescentes, serian proptero autem hoe spiritus O aer, quem inspirando trahimui. viscositatem , in quam calor agit.
t s. I9. addit: suum unus morbus popularis grasatur, manifestum es,diaetam non esst culpabilem, sed, quem trahimus, spiritum in eauca eve, O palam es, eum ipsum
spiritum morbosam aliquam exhalationem habere.
Frequenti de attenta observatione didicimus,eas tem- Inlaeta vermiculorum in aere hospitantium copia& morborum malignorum causa existit, ει eoῖ quoquot sagit. Seholim. In hujus adserti veritate confirmanda adsentientem
porum anni consitutiones esse maxime morbolas Se maxime habemus de antiquitatem & peritii limos mea communes morbos proferre, quando vel nimias 8c diu- dicos. Varro de re rufica Lib. I. CV.XII. caulam laia turnas pluvias aut diluviones vel terrarum inundationes his morbos, insectorum copiae asterit his verbis : -- . repentini & immodici aestus sequuntur ad aliquot dies, Certendum etiam, si qua erunt loca Palustria, O propter M postea eos insueta stigora excipiunt, quae si in tem- easdem causas ct quod arestunt, crestunt animalia qua- pus vernum Vel autumnale incidunt, pejorem effectum dam minuta, quae non posunt oculi consequi, O per aera oerunt. intus in corpora per os ct nares perveniunt atque in ... ciunt di iles morbos. Idem ante Varronem sensiit LGScβριφον er/tius, dum canit 4 obnoxia cuncta Puti ori Corpora shic loci hiemem valde placidam , lenem humidamque junciam militarem viam, quod illa caloribus novium vi- autumno similem , austrinis stipatam ventis, experti lu- rus eructat, O infesis aculeis armata gignit an in alia,
mus , quam excipiebat initium veris immodice aestuo- qua in nos den mis agmini su involant, e quibus saeps