장음표시 사용
311쪽
naribus sunt, dirigitur. Maligna in ariolis, morbillis,
Purpura materia ex summa cute repressa nervosas imius partes occupat, nec tam facile artificio quodam revocatur. Constricti, qui hilem vehunt, ductus ira
vel alia ex causa moκ ejus motum ad lymphae & sanguinis massam converiunt. Hos omnes motus inversos atque excretionibus adversos in ordinem & versus eκ-teriora reducere non tam facile de expeditum est. N que res incidentibus Se vehementioribus commOVent,
hus, sed potius blandis demulcentibus, relaκantibus , antispasmodicis de leniter moventibus tractanda eritis. XV.
Illos etiam de diffriles de longos morbos, qui immodicas humorum de sanguinis profusiones sequuntur, a depressis de imbecillibus excretionibus originem suam
Post effrenes sanguinis vel humorum profusones ,
quacunque ex causa ortas, non modo virium substantiam exhauriri, sed de paulo post longos de periculosos
morbos, cacheriam, hydropem, tabem , hecticam inutia sumere, Dequenti cognitum est experientia. Neque tamen illae nimiae inanitiones proximae horum morborum caulae statuendae sunt, sed quia supra modum consumtae sunt vires atque humores exinaniti, ideo fit, ut quae cibo de potu adsumuntur , nec recte subigi, su- Perari, nec rursus dici possint, sed intus remaneant,
sagnent, corrumpantur, de sertiles sic morborum causas praebeant: nam a nimium exhausto sanguine concidunt vires, quae solida regunt, concidunt quoque Scclauduntur vata minima in secretoriis de excretoriis, quae secundum naturam ab humorum copia aperta se vari debebant.
Quum diminutae excretiones verae de adaequata morborum causae sint, nullus hinc vel sponte a natura
vel arte sanatur morbus , nisi illis restitutis. Seholion. Illustre hujus rei documentum praebent omnis geri ris febres , quae nec ex toto desinunt, nec intermittunt aut mitescunt, nis praegressis vel per alvum vel pers
dorem evacuationibus, quibus etiam circa convenientia tempora , quae critica vocari solent, accedentibus,
sebris declinat vel finitur. Nam hae ipsae in integrum restitutae spasmum, qui in febre universum vaserum de
membranarum genus occupat, de vehementer motus
secundum naturam concitat, jam resolutum de morbum victum denuntiant. Accedit de hoc, quod ob meatus jam apertos Se ob sanguinis circulum ad incretoria restitutum omnes sordes , etiam sub ipsa motu morboso Contractae , cum certa spe secundae valetudinis selieissime removeantur. Utilis vero hac in re est illa obse
vatio, quod macilentiores, si febre inflammatoria laborant, magis per sudorem , repleti vero de qui spongios sunt eorporis habitus, in febribus putridis plus per
alvinas dejectiones cris saeta ad sanitatem perducantur. Ex quo salutare illud monitum fluit, medicum n
turre ductum in hoc etiam sequi, minime vero eum Praevertere de per ertere debere. Qui vero ex chronicis graviter decumbunt, si ex plethora orti sunt, mem- sum Se haemorrhoidum fluxu vel ex toto liberantur, vel mitiorem morbum experiuntur; si vero ingens im-Puritas , quae a vitio de deficientia excretionum originem trahit, morbum seri chronicum , tum nee specifica alterantia, nec depurantia hic usum quendam conserunt et sed omne medentis consilium eo dirigi debet, ut meatus aperiantur de excretiones per alvum, pertranspirationem, per hepatis ductus biliarios per renum urinosos, in ordinem redigantur. Ita cnim ex sangui-
ne impuro, interposito quodam tempore, moκ purus de
Quum totus valetudinis secundae status in salvis eκ- cretionibus, de adversae in earum desectu consistat, neque aliter aegrotans ad sanitatem perducatur , nisi per
evacuationes in integrum restitutas, cuivis facile apparere arbitror , illa remediorum genera, quae aptam excretioni materiam morbidam reddunt, quae meatus ocisclusos aperiunt 8c motus humorum ad excretoria dia sunt, omne in medendo serre punctum. Seholion.
Quibus praecognitis jam apparet ratio , quare inter
tot remediorum classes palmam serant ea, quae Vacu
tioni serviunt, quo in numero sunt venarum sectiones, cucurbitulae, hirudines , atque etiam quae vomitum cient, alvum solvunt, urinam movent, salivae fluκum augent Ze perspirationem ac sudorem promovent. Quo pertinent etiam balnea, membrorum fricationes, itemo ala alia corporis exercitia, vox clara , labor, ambin latio, vectura, equitatio, item sames, abstinentia, quae Omnia ejus sunt facultatis , ut materiam demant , feminuant. Hujus generis etiam sunt liberalior potio de usus thermarum, acidularum de sontium aliorum sal
brium, purae aquae frigidae Vel calidae, herbae cuidam infusae, eκ lignis decoctae, potus seri lactis. Nam e
rum omnium operatio nulla alia est, quam ut crassos humores dissolvant, obstructos meatus reserent, emunctoria stimulent, de motus deficientes eκcretorios r
stituant. Equidem anodyna Se sedativa , item ad n- gentia videntur vacuationibus adversa, sed tamen, nisi ab eorum usu damnum velimus expectare , illa ipsa etiam excretiones adjuvare debent. Nam illa, dum spasmos Be dolores demulcent Ze stant, clausos me tus aperiunt de hac ratione sudorem non raro restitiaiant Et quia roborantia Ze subadstringentia tonum Be minium partibus Se fibris nimium re1olutis de laxatis reddere solent, hinc eorum usus aperitivus, de qui excretioni velificatur, etiam manisestus est ; nam in genere hic velim notari, nec optata , nec alia, quae dolorem levant Ze somnum inserunt, nec adstringentia unquam salutarem effectum praestare, nisi a prudentia medicaeorum usus ad submovendas obstructiones Ze prom vendas excretiones dirigatur. Sique spes esset inveniet, di talem medicinam, quae omnibus morbis de ore tendis Ze sanandis cum effectu accommodata sit, ejus certe operatio ita deberet esse comparata, ut pulsum roborando liberum sanguinis circulum, sublatis ubique spasmis, sine acri calore promoveret, adeoque de Omnium saluberrimam transpirationem de alias eκcreti nes augeret ac restitueret. Et quoniam huc usque tala quid in nullo tantopere jactato de pretiose venditato remedio vidi vel reperi, motum corporis Sc aquam puram tamdiu pro medicina universali habeo de commemdo , dum melior de efficacior, quae hos effectus prinstet, inveniatur.
De perniciali earum rerum, quae excretiones
cohibent, indole atque esse ris. I. L
inum exemtiones , quae fiunt, per cutem, alvum ,
urinam de per uteri aut aes venas , diminutae velentes graves de varii generis morbos certissime procreent eaedemque restitutae eos finiant ac profligent, quid evidentius est, quam quod omnia ea, quae constri tivae sunt indolis, quae excretorios tubulos occludunt, quae
312쪽
De perniciali earum rerum, quae e XCretiones &C. 26r
mue ex cemenda retinent, inter humanae naturae insensissima numeranda sint.
Non sunt unius ejusdemque indolis, quae saluberrimas illas excretiones, quibus noxia & corruptibilia corpore excluduntur, cohibent vel penitus sistunt. Alia enim ad alimentorum, alia ad medicamentorum clas sein pertinent, aliaque sunt interna, alia externa, quaedam valentioris quaedam mitioris naturae; nonnulla etiam ad res naturales & praeternaturales spectant: quaedam alvum adstringunt, quaedam transpirationem reprimunt: rursus quaedam excretiones sanguinis impediunt aliasque fluxiones cohibent.
Ad alimenta, quae alvum adfringunt, reserenda sunt omnia dura, macra, austera, acida, aspera, tosta & in eadem came asta potius, quam elixa, panis bis coctus, tostus, spirae, pulticulae ex oryza, milio, ex piss, dura ova de Omnia opera pilloria, caseus, castaneae, nuces, amygdalae, mala cotonea, pira immatura, fructus ac ciae , m spili, ribes, berberes, acetum, vina rubra &altringentia, item paucior cibus, corporis quies &aquilonia acris constulitio.
Inter medicamenta, quae alvum & omnis generis eX- cretiones cohibunt, eminent omnia eX alumine, marte,
plumbo de vitriolo parata, inque primis tinctura hae- . malitis, s ulphuris vitrioli, liquor martialis eκ capite mose tuo florum salis aminoniaci cum haematite consectus, omnes terrae sigillatae, boli, terrea marina; ex Vegeta bilium sinulta radix tormentillae, histortae, plantaginis, quinquefolii, Ortex chinae, fraxini, granatorum, terra sic dicta catechu: quo pertinent etiam omnia, quae dinlares levant,semnum inserunt de quae papaver aut opium ingreditur.
I. U. Eκ iis, quae omnium saluberrimam perspirationem cohibent & materiam morbi ficam, salutari saepe & critico motu ad summam cutem effulam, reprimunt, sunt Praeter externum frigus, sive humidum, terror & lini menta ex sulphure, ex mercurio vel satuminis parata ,
item balnea frigida, adstringentia, & linimenta pinguia, oleosa di emplastra adstringentia; quo pertinent etiam
Onanes spasmi & dolores acerbiores, neque minus purgatio per alvum, per vomitum sortior nilniaeque sanguinis missiones, id habent incommodi, ut modo materiam a corporis habitu ad interiora revocent ac divertant , modo etiam spasticis stricturis meatus subcut meos occludant.
Seholion. Omnium dolorum, quacunque in parte corporis con-s stant, indoles tam perniciosa est, ut de alvum de suminam cutem & vias urinarias constringant, ut parcius.& urina & alvus & sudor fluant, idque videmus non modo in dolore capitis, intestinorum, Ventriculi, dentium, sed etiam in eo, qui in ano ex harmorrhoidibus caecis fit, vel ex ealculo in urctheribus haerente oritur. Quam noxium & inconsultum est tali in casti commoventia & stimulantia adhibere, tam proficuum est, quae tinnum conciliant di dolores levant, in usum vocare. Nam eorum usu in subinde mox & ludoris de urinae fluκias sequitur, & alvus mollior evadit. Deinde validiores, quae fiunt per vomitum, aut per salivationem, pCr purgationem, Vel per copiosum ex pectore
sputum, vacuationes & alvum comprimunt,& cutis corticem constringendo transpiratum valde imminuunt pa
umquod vel nimiis excretionibus plerumque sint spasmi Frid. Hosmanni Oper. Tom. I. iuncti, partim etiam, quod materia aliorsum diverta
Sanguinis nimias effusiones atque ejus per artem sactas emissiones 3e transpirationem & alias utilistimas. excretiones diminuere M imbecilles reddere observa
. Scholion. Cujus rei rationem non difficile est invenire;nam subolata nimia sanguinis mole demitur vis robur solidarum paritum, demitur etiam is humor,qui extremos illos excretorios cutis tubulos apertos servare & transpirati nem juvare debebat. Igitur quam perniciosum sit,valida sanguinis de humorum vacuationes, ubi jam transpiratio languida est, moliri, de quemadmodum longi mombi per eas & foveantur de procreentur, haud latis dici potest. I. VIII. . , Diuturna corpo is quies & cessatio motuum, somnus longior, ingens cura, angor, mentisque agitatio sunt quoque ex his, quae robur & vigorem solidis auferendo& transpirationem & alias excretiones, etiam illas criticas , solennes sanguinis minuunt atque retardant. Quare non mirum est, hisce diu adfligentibus S: pravas de longas aegritudines cooAri.
Positive adstringentia, quae eminentioris sunt virtutis , de austero ac fixiori elemento agunt, naturae humanae inimicissima sunt; quin imo veneni cujusdam naturam in eo aemulantur, quod gravissuNam noxam Valetudini inserunt. Seholion. Εκ anatomicis & mechanicis comportum est, Ina- cliinam nostri corporis mere esse hydraulicam, & eκ innumeris tubulis majoribus atque minoribus constructam, per quos jugi & non interrupto motu varii generis humores perfluere, influere, refluere & effluere debent : in quo motu progressivo scuti citae & sanitatis conservatio praecipue posita est; ita ab hoc impedito, intercepto vel dcficiente de morborum & mortis Origo
I. X. Nihil tam valide quida corporis nostri inspissat, coagulat & hostili crispatura ac contractione liberam solidorum expansonem & syssolen impedit, & tonum ac motum peristallicum intestinorum destruit, quam sorte adstringens, iteratis vicibus datum.
Mirabile est, sorte adstringens adsumtum mox &celerrime in dissitas etiam partes operari, easque constringendo nimias excietiones cohibere. Ita vidimus, in haemoptys, vol immodico mensum profluvio, ab usu tincturae sulphuris vitrioli vql haematitis brevi post sanguinis eruptionem conquievisse. I holion. Hujus sngularis effectus atque phaenomeni rat o ita
mihi explicanda videtur. Animadvertimus, a dato veneno, vel sortiori cmetico, aut purgante, vel mercuriali medicina univcrsima mox membranarum & nerv rum genus in consensum trahi, & stricturis affici, eam ob rationem, quo iam omnes fibrae & membranae, quibus vasorum compages constat, sunt elasticae, id est, a vi externa facile constringuntur & explicantur. Nam in omnibus corporibus elasticis id est perpetuum, ut, si qua eorum pars aut contractior fiat, ceterae satim omnes, etiam in extremo loco positae, in illum satum declinent, id quod experimento chordae vel lanis clarum fit. Si itaque tunicae intestinorum partem quandam Z vehemen-
313쪽
uehementius contrahi contingit, non mirum est, totum membranarum systema inde assici, quia propter contiguitatem & propagationem smileinque naturam plane inter se consentiunt. Iam vero quis non videt,
jdem fieri posse ab adstringentibus λ Nam haec quoque est causa, quod ad vitain adstringentium, V. g. martialium, cito pullus immutetur, isque antea languidus durior & sortior evadat; squidem ipsos etiam arteriosos tubos ex membranis nerveis & musculosis com satos esse, ad quas vis medicamenti activa ex intestinis derivatur, ex anatomicis cognitum est.
Si qua alia remedia noκam humano corpori inferre possunt, atque ideo summa cum cautione usurpari debent, certe sunt ea, quae adstrictivam iacultatem habent, utpote tapius per inopportunam Vasorum confrictionem inaequalitatem sanguinis circuitus, ut verbis
vitamur Hippocratis Libr. de flatib. efiiciunt, ut in alia loca parcior, in alia justo copiosior sanguis seratur, eκ quo uases & stagnationes, in partibus imbecillioribus
productae, graves & multas inducunt aegritudines. Seholion.
cerum & intestinorum laesum fuisse, ut in 'imbecillioribus & repletis servissmum illud & chronicum hypochondriacum malum suam inde originem traxerit. Vel etiam febres lentas, mesenterim , aut decubitu iacto ad viscera abdominis cachexiam, tumorem pedum ce dematosum, ad thoracem pleuritides, ad caput apo plexias, ophthalmias, ad articulos arthritides inde coortas obiervatum suit.
Majori adhuc periculo dysentericus fluxus adstri
gentibus sistitur; acris enim & maligna materia intus retenta pejora mala procreat, ut sunt cardialgia, si gultus, summa anxietas & inquietudo, vel funesta imtestinorum inflammatio, vel etiam cruentae in albam Mincruentam, quae prioris est naturae, conVersio. Placuit mihi maxime ex veteribus eximium de adfringentibus monitum Aetii quod Libr. XVI. Cap. 66. AAmradvers. ita proponit: Co unis error O muliercularum ct barbitonsorum, quin ct indoctorum medicorum omnino es fugiendus adhibentium. -υringentia,
quae nullo tempore vel oce Ione unquam in usum venire
possiunt. Adstrictis enim locis aut nobiliora membra invadunt molosa excrementa, aut retenta in malum habitum aut bisopem laborantes ducunt.
Omnis generis adstringentia, sive in classe medicamentorum , sive alimentorum sint, ventriculi & intestinorum partibus nervosis motuque gaudentibus facile vim & noxam inserunt, nec sine periculo in alvi nimiis prostasionibus aut vomitionibus dantur, quia nimium stringendo liberum illum motum peristallicum , a quo alvina excretio & plurima alia circa digestionis hegotium bona pendent, facile intercipiunt. Seholion. Scholion. Certe nihil magis est pestiferum, quam adversus d shnteriam statim mentibus pugnare; corrigere potius causticam materiam temperantibus & delinientibus convenit eamque sive statim inter initia per vomitum, sive etiam per laκantia leniora educere iisque balsamica de
roborantia externe pariter & interne interponere. 7, M.
profusiones compescendi ratio est, quam validioribus constringeatibus uti, eo quod gravissima mesa musequam non sere insequantur.
Nihil familiarius est, quam ab alimentis austeris &acidis, item duris & siccioribus, secundum Hippocratem Libr. II. de diata copiosus datis, alvum tensam& duram per aliquot dies reddi, idque multo magis fit, si diuturnior est aquilonia aeris constitutio & corpus nimio labore exercetur, qui siccat alvumque sistit. Curato quoque alvi profluvio medicamentis nimium ad-s ingentibus, ita saepe adstringuntur & siccantur intestina, ut aeger ad duos aut tres dies nequeat excern
re, quae Holierii Comment . in apb. m. Sest. II. observatio est; compressa vero diutius alvo intesina potius sursum, quam deor tum moventur, regurgitant flatus, ad
ventriculum inque metus solvuntur, id quod etiam jamdudum ab Hippocrate notatum fuit, qui Libr. ALoc. in Homine β. SO. resis ante , inquit, alvo propter vehementem stabilitatem eorpus insumescit, ct Libr. defatibus : OUructo inferiori ventre in universum corpus salus discurrum.
Nulli vero parti tam incommoda est alvus constricta, quam capiti, quod semper exinde male habet mo hique ibi consistentes ingravescunt; sicut contra ab alvo
liquida, vel si obstrue a fuerit, per clysterem subducta moκ superiores paries, ut scribit Celsus L. IV. C. III.
g. XU. Per multiplicem in certo habemus experientiam , alvisuxu tomere adfringentibus suppressb, ita tonum vis-Neque hujus rei causam in obscuro positam esse illi intelligunt, qui sciunt, haemorrhagias ab intemarum partium spasmis 8c inde facto languinis ad partes m lori appulsu nunquam non proficisci. Quum vero adstringentia spasmos non sistant, sed potius mirifice amgeant, ex eo sequitur, ut vel ipta eruptiones sanguinis augeantur, quod non semel, sed siepius iterumque O servavimus, vel sanguis ad alias de insolitas vias cum impetu seratur, ubi si non exitum habet, gravia m litur mala. ' b. I. XIX. Mensium qums repente adstringentibus cohibitus i gentes re suffocatorias quasi angustias, itemque cordis palpitationes parere, vel etiam in capite dolores immanes & hemicranias, in artubus convulsiones de dissem sones movere solet. Converso vero ad ambitum corporis sanguine erysipelata , rheumatismi, arthritides, tumores Oriuntur; quaedam inde totalem mensium surpressionem & sterilitatem, vel etiam hydropem ut sibi contrahunt.
I. XX.Lochiorum immoderata profusio repente cohibita
pestifera est, squidem quam facile inflammationem nuturo & sebrem acutam movet, vel coarctatis nimium uterinis vasis varices ibi fiunt, in quibus concretiones polyposae, quas sceminae molas dicunt, nascuntur, Vel intercepto sanguinis per uteri vasa circulo stortiones, vel continua singuinis stillicidia, vel inorditantae me sum effusiones proVeniunt.
Nullus fluxus tam cito de tam periculose ab adstringentibus & optatis reprimitur, quam qui per ani Venas fieri sblet; confrictis enim intestinalibus inque erimis coli, ceu plenioris & majoribus vasis turgidi, tunicis ac vasis sanguis se convenit & regurgitat ad reliqua intestina, ubi subsistens immanes dolores, stasmos diconvulsivas stricturas efficit, quas plura mala insequun tiar, saepe etiam lethalia, praesertim , si ad caput nimia sanguinis fiat congestio Se fass. Vidimus enim hac
ratione & deliria & lethales convulsiones secutas. In ventriculo ejus insationes, vel etiam spasmos, prieco . diorum
314쪽
De perniciali earum rerum, quae eXcretioneS &e.
l er salivatos sontes, vel per intesinales glandulas, csubculaneos riibulos, vel per omnia haec excretaria dUrum anxietates, vomitiones, singultus de extremonum frigora parit. Adliaec longa etiam vitia in quibund atri producit; insarctis enim sanguine abdominis vil-coribus ad cachexiam, ad hydropem, aci lentas de me- sentoricas febres via panditur expeditissima. SAOlion. Quam iacile & expeditum est, & mensium Sc hae - morrhoidum fluxum sistere , tam arduum de dissicile erit, eundem revocare inque ordinem redigere; de quidem cam ob rationem, quia constrictis extremis vasis de pari ibus, per quas fluxio fit,& vasbrum de nervosarum partium motus flatiin inveriitur de verius interiora de suputiora declinatur, qui motus a natura alienissimus si diu durat, quasi in habitum abit de aegerrime emendatur. Hinc fluit ratio, cur mala illa ip a1- modica a retento vel intempestivo cohibito mensium& haemorrhoidum fluxu tam pertinacia ac sere in lanabilia sint, nisi mox inter initia convenientibus remediis
I. XXII. AEque pestifer est adstringentium usius, s ruptis pulmoniam vias cruor copiosi time uisunditur ; nam repentina constrictione sanguis congestus t pirandi auget disti Chiltatem, vasoruin minimorum pulmonalium o ctructiones, indurationes, in maioribus vero polyposas con Cretiones prouidnit, ut deinde sicile recumat hinmoptusis, vel phthisis de hectica febris eκ pulmonum corruptela cnalcantur. Consuetae narium haemorrhagiae, si repente variis artificiis cohibeantur, in adultis iacile in dolores capitis gravativos, vertiginem, auditus dissicultatem, vel etiam in apoplexiam abeunt; in junioribus inde pectoris opprelliones , haemoptylis, dissicilis respiratio vel etiam phthisis sequuntur.
Neoue cruenta vomitio hanc pcrversam medendi
mul, quod praestat, materia malignae impuritatis exa
In aliis seri impuri vitiis ad summam cutem partesque cxternas delati, quae inter eminent crysipelata, a thritides, achores vel tinere capitis, gutta rolacea, scabies, purpura de variae pustularum lc macularum species, nihil inconsultius est, quam corruptam matUriam , quae exitum per transpirationem assectat, variis lini mentis cκ mercurio, sulphure, vel etiam balneis constringentibus & intro sumtis purgantibus , aut intempestivis sanguinis missionibus reprimere, siquidem tubulisculaneis hoc modo constrictis saevissima subinde mala
Sciation. Prout enim materia maligna, & quae veneni vim induit, alia atque alia petit loca membranoM-nervea, varia oriuntur mala ; quandoquidem in capite non raro inde hemicraniae, guttae serenae, vertigines, epilupsae, phrenitides , in saucibus anginae , in pectore abhinata de pleuritides, in ventriculo cardialgicae anxietates& inflammationes, vomitus, singultus, in intcstinis atrocia tormina, alvi sirictuiae, in universo corpore febres lentae vel etiam acutae generantur.
Erysipelata vel etiam arti riticos dolores male tractatos per saturnina exterius applicata, de medicamenta intro Ibinta, quae impetiun sanguinis . cute divertunt, ut sunt purgantia, praesertim in impuris corporibus, in lethalem sphaculum degenerasso, plurimis experimentis cognitum habemus.
Quum itaque in plurimis morbis instringentium Se interne datorum de Extrinsecus adplicatorum abi: scis litthodo fluxionum, si immodicae fuerint, curam aggredi ; quod fit, si spasmi idoneis remediis coerceantur ,
materia irritans temperetur, de impetus mo uum ad alias vias opportune divertatur.
zm 6buν, cardi .hletis synAptis animique μ- mλκ mus & P mi CNAEMS , mici iuxta o-ees atrocibus circa hyp hondria spiariis. Miur ab ira pror in abstinere, sed potius rati mali in I. XXIV.
Quam pernicioste sunt sanguinis repentinae comprcssonos, tam noxium quoque eit, si impurioris teri No-suvium intempestive coerceatur. Hujus rei eXems lumdat fluor albus, quo suppresso nihil frequentius accidit , quam ut conversa ad habitum corporis corrupta matcria purpura chronica diu & pertinaciter affigens Enalcatur, quae utiam exqu sitissimis remediis non facile cedit, nili hic fluxus rosciscitetur. Fiunt quoque a suore albo vi quadain cohibito ventris intumescentiae, lumborum dolores lentaeque subres cum aituum torpore de ingenti corporis lassitudine.
Pejoris indolis est virulenta ex impuro coitu gonor- rhoea, si inconsulte adliringentibus tractetur. Repulsa enim ad vasa ivmphatica corrupta materia anilis ser-
De morborum maxime epidi toruin origine ea aeris υitio ct tran piratione impessita. I. I. F Xperientia certa & indubia consat, nihil in f
- rum nisura esse, quod, praeter adfectus animi de venena, tam subitam mutationem motibus & suticti
menti totam lymphae massam inquinat eamque ita cor- adeo, ut etiam animi vigor eX inde varie assiciatur. iunipit, ut tenax, viicida dc acrii causiiς- ςV-d-x3 qu shblsiis. Dcistea in parte vel illandulosa, vel in lumina cute, aut membranis stagnans atroces dolores, noctu maxime ur- Aer teste Hippocrate, libr. de fatous f. q. 2 6. ma 'e, in suc: otistulas, in aliis partibus pravas exul- ximi r est in omnibus, quae corpora accidunt, ta vitie ct orationes. in plandulis inguinalibus bubones, inque morborum autor ct domιhus. Nam malor in hoc est vis liniverso corpo e ingentem languorem de lassitudinem ad immutandum & lolidorum lc suidorum statum, M t quam in ullo alio: hinc acris mutationes varia sequun-Pro ς- ' ns, Ah. tur Π Orbi
. a. s. II. Iane Disversae lymphae corri ptionem non licet inra
so lo radicitus tollere, sed validioribus Zc saepe mer- Videmus sub c aelo sereno, puro & temperato, voti Hibus ovus est bene praeparatis, ut glandularum de ti satibus orientalibus, Vel iis cum meridionalibus aut ei initim notueωfibrotarum fortiori strictura totus lym- septentrionalibus junctis, item si vere temperatues & ae oliaticu; latex in validiorem motum abripiatur, de vel quali. aeresi, Insigne robur de corpora dc animo acte-
315쪽
dore, hominemque ad aditiones corporis de ingenii prinstandas tunc longe esse alacriorem, saniorem de ad procreandam sobolem etiam aptiorem. Contra aere exis ' ente nubilo, turbido, pluvioso de regnantibus diu ventis humidis & levibus, quales sunt, qui ex occidentali plaga Veniunt, non modo corpus in languorem & pigritiam incidere, sed & ingenium hebetari, animumque tristitia sine caula saepius infestari, de appetentiam
Corpora de robustiora Se alacriora fieri , somnum etiam de ciborum appetentiam melius se habere, hominemque invalidum de aegrotantem citius sub aere sereno, puro, frigidiusculo sique argentum vivum in baro-
metro altiora petit, convalescere, quin imo Sc morborum curationes de medicamentorum operationes tunc silicius cedere, notavimus. Hisce contrarias vires hab re coelum turbidum, nebulosuin, pluvium, de tibi me curius in descensu est attenta experientia etiam compertum est. Scholion.
Ego saepius apud aegrotantes observavi, ubi morbus in declinatione suit, eos non potuisse placidum somnum, appotcntiam de vigorem in antino de corpore recuperare sub argenti vivi humiliori statu in barometro; cum primum vero loca altiora petiit mercurius, mox languor decellit, de vires increscere coeperunt.
Quatuor illis anni temporibus variisque aeris constitui'onibus, neque minus locis, prout ca varium situmlaabent ventisque exposita sunt, quasdam samiliares EcProtrias quasi esse aegritudines, non dubitandum est. Seholion. Nemo eκ Voleribus reditus Se dignius hanc utilissimam materiam ipso HIPPOCRATE perlecutus est,qui non modo in Se t. III. aphor. morbos, qui per certa annitzmpora de tempestatum aerisque de ventorum mu tationes n. sci solent, proponit, sed de ex temporum constitutione praesentes de futuros morbos cognOlcendOS dc dijudicandos exponit.
I. U. Diit Ieκ statuendus est aer, ad vitam & sanitatem incolumem oc integram servandam necessarius: unus nem- ρο est internus, qui in succis corporis, imo in universo corpore continetur; alter est externus, qui corpora ambit, iisque circumiasus est. Ille elatere suo dc expansiva Viri ut e maxime in solida dc fluida agit, hic vero gravitate & pressura magis nimiam clatcrii interni expansionum impedit atque in aequilibrio servati
In omnibus animantium succis, in sanguine, Iympha, lacte, bile, in civis, urina, multum aeris colat netur, qui etiam beneficio antliae extrahi de variis PE perimentis demonstrari potest. Ab hoc inclutis sanguis& humores intra vala non lucus ac liquidum in the mometro se expandunt majusque spatium acquirunt, a frigore vero condensantur, inque arctiuS se conserunt.
I. VII. Cum aeris fluidum alimentis liquidis & solidis intime mixtum sit, inque ipsa aqua magna ejus abundantia detur, non dubitandum amplius est, quomodo aer ad liinguinem intra corpus venire pollit. Seholion. Non modo cκ aqua, sed de cimnibus liquidis aerope aninae ex rellitur in forma bullularum , de tantam vim habet, ut mercurium etiam in alto tenere possit
quidni etiam in ipsum chylum & sanguinem aer transeat λ Conspeximus saepius corporibus dissectis maiora
vasa sanguine vacua de aere repleta. Porro quod tanta Vaporum copia E corpore vivo quotidie exhalet, id certe expansivae de calidae aerearum parium in languine existentium expansioni adscribendum videtur. Ne
que hoc ignotum fuit ipsi HippocRATI qui Libr.de Furibus I. 9. ita disserit: ciborum inrisione necesse es cti multum sipiritum ingredi: omnia enim, qua eduntur o bibuntur, Jpiritus in corpus inferum, id quod manifestim
est per eructationes erumpente aere incluso. Plurimum. itaque resuri cibum sumere sub liquido, puro Sc serenoeaere, qualis enim aer externus , talis cum cibo de ρο- tu irrepit in corpus & miscetur ejus succis. Perquam curiosa est observatio, pro mutatione aeris & vcnt rum vinum in doliis multum claritate differre : quidni etiam languinem se caetera corporis liquida ab aere eκ- terno in crasi sua mutationem stibi re posse arbitremur.
Utut respiratione aer ipse per vesiculas pulmonales non admisceatur sanguini, tamen non modo per inlpirationem, sed etiam per poros universi corporis materiam ejus calidam aetheream ad languinem transire, nuhil dubii esse arbitror, eo quod a calore aeris cres it c lor corporis, & quia calor aeris per i plos thermometri porcas liquorem expandit; multo magis id fiet in animantium corporibus, quae non tam compacta sunt de dura, quam Vitra.
Agit aer 8e aether duplici modo : nam primo qui subtilis limis succis immixtus est, expansiva sua vi robur maxime, tonum te constrictionem fibris elassicis praestat ; qui vero in crassioribus fluidis Sc sanguine est, V
sorum expansionem adjuvat. Et calidus quoque eX- pansuus aer vitales succos intime miscet, agitat, nEC non transpirationem promovet. Qui vero ambit, gravitate sua internum aerem quasi in aequilibrio servat. ne nimia fiat valorum expansio, humorumque rarefactio de evaporatio.
s. X. Igitur in conservatione aequilibrii istius 8e proportione aeris interni cum externo vitalis ille de moderatior fluidorum circuitus de transpiratio potissimum con-sssit. Seholion. Nam in aere nimis calicio de rarefacto si versantur homines, validiisima fit transpiratio, ob nimiam oc praecalidam humorum oκpansionem. Quin imo si excelliva sit, uti videmus iri balneis nimis caIidis, ob nimiam auricularum cordis expansionem s stitur systole, ut animi interdum oriatur deliquium. Eadem est ratio, quare animantia sub vacuo moriantur. Nam subtracto aere amosphaerico graviori aer sanguinis tam sortiter expam dit cor te vasa, ut ad dubitam contractionem redire nequeant, unde sanguinis motus prorsus intercipitur de vita perit.
Cum totum corpus nostrum innumeris tubulis Mporis pervium atque vasculosum si, per quod continuo de perenni motu aestuantes humores circumseruntur , non mirum est, ingentem copiam tenuissimorum corpusculorum aqueo - aereorum Se sulphureo - alinorum modo sub forma Vaporum, modo humoris, per illud evehi. Seholion. Totum corpus humanum cie exspirabile & inspirabile osse, apud omnes in consesIo est : GALENus Commem. in Vh. i inquit, nemo est, qui non consentiat, difflari animalium corpora, idqi e fit per sensui occulta foramina. Deinde per nares, de os ex pulmonum bronchiis maxima halituum copia, quae etiam sub frigido aere in sensum incurrit, exspirat.
316쪽
De morborum maxime epidemiorum origine &c.
Tanta est exhalationum, quae perspirant, copia, ut secundum Sanctorii calculum excretiones per alia emum istoria omnes exuperet, & ratione humoris, qui alvo Cgeritur, proportio sit, ut I. ad 6. ita, ut si cutis umcias ejiciat, sex tantum eκ intestinis profluant. Scholion. Etiam id Iacobus Disius adfirmat, copiosiorem sem-Per materiam a corpore nostro excerni per transpirationem insensibilem , quam per urinam de secessum, ata ut eX octo alimentorum libris , quas quotidie quis risurpavit, quinque earum per poros avolent. At vero id non esse perpetuum, propter ingens climatum discri-lmen, sciendum et . In aere enim calidiore major utique est perspiratio, quam in nostro climate septentrioni propinquo. Mirum videri potest, quod tam apud Hippocratem, quam apud Cessum quantum ego icio,
ad 1udores eliciendos raro commendetur medicIna,
cum sudor tantum: do ut prauagii nota adducatur, procul omni dubio, quia in praecalida Graeciae regione iam tum nimia humorum per ludores difflatio est, alvus vero ibi constrictior.
Perspiratio, qua ingens quotidie copia humoris e tubulo1a & poris pervia cute cliunditur, a duplici fit causa: altera est continuus ille beneficio systoles & vasorum cordis sanguinis ad tubulos ruris excretorios appulitis; altera est internus calor, qui eXParisiva, qua praeditus est, virtute, & quae satis in therinometro conspicitur, succos expandit, poros aperit, & humidum in tenuitsimos apores resolvit.
Quo validior 1taque est fluidorum a solistis ad habitum corporis impulius auctiorque circulus, eo plus humoris, nisi coiistractus cutis cortcX sit, caelial t. Quo Ic unque itaque cursum de . circulum sanquinis promovet, id quoque perspirationem augere certi illinum cst.
Ideoque videmus, laborem & cκercitationem corporis , pullum, calorem & transpirationem augere. Obse amus quoque, ea, quae sudorein cliciunt, fortiorem
pulsum efiiciendo id praestare. Et quia sub aere puro Sesereno vividior est omnium si rarum motio dc liquidorum propulso, eo tempore transpirationem mulius visere nihil duoii cli.
Perspirationis duplex videtur ratio : una, quae cuinni inio interno aestu oe cutis ariditate iuncta est, qualis in impetu febrium sub strictura atque angustiis tubul rum cutis fit, quae minus naturae amica est, quia per nimiam sanguinis de intestinam de progrcisivam morionem ejus temperata crasis non modo destruitur, sed α consumitur atque tandem substantia virium exhauritur ; altera, quae sub moderato calore de dilatatis su cutaneis tubulis fit, est magis humido- vaporosa, cutemque mollem ac turgidam reddit, de haec valde est si lubris, quoniam superfluum essetum humorem consumit, in justa vero temperie, proportione Sc crasi vita-Ios succos conservat. Illa sicca dc praecalida transpiratio in satu, qui fit praeter naturam, haec moderata de Va- Porola in sano contingit.
Quotidiana cognitum est eκperientia, dimationem
esse majorem ac ludorem largiorem per corpus flucre, quo major in aere est aestus, rarefactio atque tenuitas,
de aestivis mensibus, dc lub sole servetitissimo, sudore diffluunt corpora, quod etiam fit si descendimus inhalnea calida & vaporosa. Fria Host anni Oper. Tom. I.
SPholion. .Estate corpora minoris ponderis, quam hieme esse , recte judicavit Sanctorius cap. de Aere aph. 23. tenuistima est enim aetheris, qui calorem efficit, materia, quae
per omnia spatia diffunditur & mirifice se eκ pandit, disertiori intestina partium agitatione humidum in vapores disjicit. g. XVII.
Maximum est illud commodum, quod liberior pernpiratio , quae aequabili & vegetiori sanguinis cursu sit,
ad integram valetudinem servandam praestat, quoniama inultis superfluis, impuris & corruptioni inserendae aptis tum aqueis tum latino-sulphureis agilioribus partibus, vitales succos vindicat, ut vires de nutritioncm corporis de fovere & tutari rectius possint; quare sub liberiori perspiratione corpus Se mens ad obeundas sunctiones majori semper alacritate fruuntur.
Liberior perspiratio corpus a plurimis morbis vindicat, dc ad eos quoque expugnandos permultum conscrimagnamque vim habet. Seholion.
Superiori capite jam clarius deductum est, ex deficientibus vacuationibus de remanentibus excrementis morbos natales potii limum suos trahere, jam vero, ii cer tum est, majori copia peIsimae indolis excrementa' per cu tem transmitti, quam per reliqua omnia emunctoria, le-quitur, ea diminuta morbos pullulare complures. Prae clara sunt, quae habet Primero ius lib. 3. de erroribus vulgi cv. a. Vix feri potest, ut ille, cui corpus optime transepirat, liberum ac patens est,in morbos graviores atque ρ riculosiores incurrat,d: rectissime Hippocrates lib.de AID mentis eos salubriores prompteque ad lanitatem restitur
pronunciat, qui corpus habent bene transpirans, disticilius vero resilui,si illud male transpirat. Ob: ervatur qu quc, tali vis mensibus, ubi transpiratio est maxima, homines de parum aegrotare de paucos mori. Spasmi, qui hypochondriacos, dolores, qui podagricos alias torquere solent, tunc sere silent Se conquiescunt. Senes imbecilli, perpetuis molestiis obnoxii, nulla anni parte melius degunt, quam aulate: contumacilsima quartana Malii, qui longo tempore fatigarunt, morbi, ab inserclumaxime viscerum oriundi, aestate vel minuuntur, Vel penitus exspirant. Quid porro notrus est, quam quod in integrum restituta maxime transpiratione pericul sissimi morbi solvantur, de ob saciliorem transpirati nem macilentiores prae spongiosis dia repletis iacilius ad
f. XIX. Magna & periculi plenil sina sent mala, quae perspiratio cliu cohibita corpori inseri; succos enim impuros auget atque ad corruptionem oc putredinem di; ponit, dc hinc morbos universales, ut febres cie cachexiam, pro
ducit, iisque malignam quaptam vim ingenerat.
Habemus in eo consentientem & veterum de recen
tiorum experientiam. Hippocrates , lib. II. de Hae a ita disserit: quicquid ab excretione sputa cuticulari intus remansierit non solina corpori laborem exhibet, sied etiam ei parti, quae humiditatem suscepit, non enim commoda est
corpori, sed insesa, circuitum renu non habens materia quiescens calefit tum i a. tum quae allabuntur, O ind/ toti iconcalescit corpus, ct febris fortis inducitur. Et Galenus quoque passim in suis scriptis prodit,ii libero transt iratu impedito ct febres fieri 2 succos corrum Sanclarius norii. aph. in Medicina salica prodidit: si ex fatico .deor hen tur, impeditam esse perspirationem, diebus squentibus vel Decedet plenior perspiratio, vel aliqua feU-
317쪽
fetum serapirabile retentum, s non in latium, vel si dorem facessit, indicat futuram putredinem. Haec mala vero S: citius & gravius pullulant, labascentibus simul& diminutis aliis solennibus de salutaribus, quae fiunt
Fer alVum, per urinam, per menses, per harmorrhoides, vacuationibus.
omnes illas, quas tempora anni serunt, aegritudines a prohibita transpiratione generari, verisimillimum est; experientia enim de Hippocrates Sect. III. aph. 2O. ct Celsus lib. II. cap. I. testantur, vere insanias, haemori rhasias, epilepsias, anginas, arthritides, graVedines, tusses, lippitudines, abscessus, pustulas, rheumatismos, Variolas, morbillos, catarrheses febres, item synochas facile oriri.
Sebolion. Ratio generationis morborum tempore verno haec videtur : hieme ob copiosiorem de duriorem victum, ae . remque asperiorem de vitam quietiorem sanguinis copia .de crassilics major gignitur; inchoante autem vere atmosphaera valde inaequalis de mutabilis est, modo humida, modo calida, modo frigida de ventosa, ut non raro Per diem ter vel quater argentum vivum in barometro situm suum mutet, idque maxime sit Martio, qui ob Plurimos morbos dc mortes, quas inseri, sere in misest. Hisce accedit, quod aere serventiore facto, qua hieme diu stagnarunt in terra, humiditates in putridas, corruptibiles exhalationes dissolvi incipiant, quare peregrinari de diu versari in ejusmodi aere, praesertim, si corpus imbecillum est, periculo non vacat; siquidem potentia illa fibrarum elastica, quae in cordis vasis de musculis est, cujus beneficio fluida reguntur, neque minus tonus & elater cutis a frigore, hiamiditate & calore sc variante mirificu labefactantur, ut sanguinis circulus , de exclusio sordium per halitus valde diminuta de Dieihoram Si impuritatem, quae proxima morborum ec imotuum morbosorum est caula, ingignat.
Morbi a sate familiares , qu . juxta recensonem Hirpocratis Sect. III. aph. II. stirit maximo febres ardentes, biliosae, cholericae, tertianae continuae de intermittentes,
non tam siccitati de aestui piimario ge directe debentur, quam potius auri frigidiori de humidiori, qualis tunc nocte de mane esse solet, qui cutem occludit de praecalidas biliol sulphureas scorias intus retinet, adscribi de
stas alias ob liberiorem perspirationem valde salu-hris est, si vero uiorbos proseri, hi, ut accuratae te Diantur ObterVationes, gignuntur, si corpora aestu nimis
calefacta acri frigidiori veIpertino, qui frigido -hum clus cst,diutius committuntur, qui in locis humilioribus, declivibus de paludibus cinctis gravior, dc hinc majorem noxam inseri. Eciolet ejusinodi aer, ut ego tapius vidi, nou tan'Im transpira ionem, sed Zc alvum coim fringere, sique ex prava diaeta cruditates in primis viis accedant, in promptu febres sunt, magno calore hoc tempore plernmque stipatae.
Autumnus de m perientiae de omnium peritiorum medicorum consensu morbosissimiis est, certe non ob aliam rationem, quam quod ob inaequalitatem de cre-hram mutationem coeli modo stigidi, modo humidi, modo calidi, multis de diversae indolis vaporibus stipati. virtus elastica, quae in fibris est, immutatur, adeoqiteoe libera Sc vivida sanguinis circulatio de sordium transpiratio imminuatur, earumque retentio in corpore Ru
'MOlion. Optime de hisce egit Cesus lib. l. cap. q. qui nostram sententiam confirmat, dum scribit: Ob autumi varisivitem periculam maximum es, itaque neque ue Ose, Π que e calceamentis prodire oportet, praeipueque diebus frigidioribus, neque Iub divo nocte dormure, aut certe
bene operiri; de Iib. II. eap. I. haec adjicit: autumna
te tempus O diutinis malis fatigatos, O ab aestate etiam proxima presses inserimit alios novis morbis eonficit, ct quosdam langsimis implicat, maximeque quartanis,
quae per hiemem quoque exerceant. Caeteri m morbos a tumnales Hinocrates Sect. III. aph. a I. enarrat.
Hiems quos excitat morbos, ii certe intenso stigori, tam sicco, quam humido, omnino debentur, utroque transpirationem impediente; inde enim pleuritides de peripneumoniae , item rheumatismi de defluxiones ,
arthritides, acuti dolores, εe qui caput eo tempore impetunt morbi de ab Hippocrate loco citato aph. 23. deLcribuntur, quoque gignuntur: nam acriori uigore, cujus virtus valde est contactiva, non tantum transpla tio impeditur, sed de humorum impetus de copia in metuoe, ad caput, vel etiam ad artus 3e partes exu mas dirigitur, unde rebelles fiunt humorum stagnati nes de periculosae tenuisitinorum vasorum ab impaelis
humoribus oppilationes. Seselion.
Frigoris essectus in cute ad oculum patet, dum illa arida, dura, aspera, deῖconstricta inde evadit, eaque ante mollior in monticulos quasi attollitur, vasa disparent, de quia ea frigoris est natura, ut humida incrasiset, condent et,de omnia solida induret, hinc eundem es- sectum quoque ab excessivo frigore corpora nostra pactred illime colligitur.
Duplicis generis frigus est, vel . siccum, vel humidum : cujusque peculiaris natura, vis atque etiam efficacia est in corpus humanum. Illud, aquilonare marinae, aerem valde compressiim de constrictuin continet, qui calore expanditur. Humidum Vero oritur maxime
hieme, austris de zephyris flantibus. Siccum Sc constru tum frigus argentum vivum in tubo Torricelliano in subliine tollit ob elasticam sortem pressuram: humidum vero illud dimittit ob elaterem imminutum.
I. XXV.Frigus siccum, purum, serenum, humido vacans in pora mobiliora atque expeditiora reddit, quia elaterem fibrarum, quo fluida impelluntur, roborat, inde, m do corpus vestibus probe tectum sit, sanum hominem non adeo offendit, ut potius tonum εc robur partibus
Seholim. Ex quo jam apparet ratio, quare, qui septentrionales regiones incolunt, sana, rohusta de quadrata habeant corpora, quae non facile offenduntur, de vitain quoque agant longiorem; item cur hieme, si stigus est serenum M aequale, de mentis Ze corporis vigor alacrior sit, de homo tum plus alimenti appetat de concoquat, uem pocrates etiam ventres calidiores hieme putet. Aerenim serenus de Egidus, fluidis admixtus, intra m pus calore sese eκimie expandit, de hac ratione de s lidorum de fluidorum motum ac progressum auget.
Nocet Egus secum boreale, ubi partes nerveae αmembranosse rigidae sunt, spasino de dolore assectae, quare omnes morbos h spasmo exasperat, de quietos lacile resuscitat; nocet quoque iis, qui macra de extenuata habent corpora, qui imbecilles sunt, de qui non
diu li morbo convaluerunt. Seholion.
In spasmis enim de doloribus nimiam esse nervosarum partium
318쪽
De morborum maxime epidemiorum Origine &C. α 67
partium fricturam ac tensionem, non ignotum est. Frigus vero quia solidas partes magis constringit, indurat ealque rigidas efficit, non mirum est, omnes dolores, convulsiones, d. stensiones & rigores inde augeri. Frigus omnibus partibus nervosis de morbis, qui ex ne vis fiunt,ab Hippocrate Secl. V. aph. 17. O l8. rt.2O. l ossile habetur. Animadvertimus quoque, ut ne notavit Cessus Lib. II. eap. I. aquilonem tussim movere, fauces exasperare, ventrem a pringere, urinam supprimere, Borrores excitare,item dolorem lateris ct pectoris; sanum ιamen corpus spissare, ct mobilius atque expeiutius redde re. Pathemata,quae hypochondriacos tam graviter eXe
cere solent, sorti frigore invalescunt: quia a spasmodi-Ca Partium nervosarum strictura proveniunt. Calculum in renibus quietum nihil tam subito movere, prat ter acre frigus, lumbis improvide admissum, aptum est : neque quicquain tam facile recidivas febrium & dolorum, quam stigus aquilonare parere ac reducere solet &ventus borealis ; atque etiam angustiam spirandi in asthi te a sincero frigore crescere, ab humido & leviori vero decreΙcere observatione non indignum est.
Vehemens frigus id habet incommodi, ut sortiori fibrariam & vasorum strictura te compressione humorum motiam ab ambitu corporis magis ad interiora urgeat& Convertat, & aequalem atque per vasa minima ex teriora liberum sanguinis & humorum circuitum imp diendo, gra es 8c periculosos in partibus praelertim debilioribus in farctus, valorum repletiones ἐκ morbiseras semper stales & stagnatioines elliciat.
Quo magis itaque vasa sanguine vcl puro vel impuro sunt repleta, eo plus frigus improvide admissum omicit. Scholion. Nocet quam maxime plethoricis, cachecticis, cac chymicis, item obesis & habitioribus corporibus. Ne que enim tantum in iis liberiorem trant piratum intercipit, sed etiam ad interiora non sine periculo reprimit , & urget succos, unde ex observat onibus scimus, omne frigus , sue sit humidum , sive siccum liab Hulinodi natu in cephalalgias, vertigines, assiccius soporosos, apoplexiam, paralysin, aurium tinnitum, auditus difficultatem, oculorum obfuscationem, lippitudines , prompte & expedite concitare. di quo aliud tam facile coryZas , gravedines, raucedines , tusses, pleuritides Si perii neumonias, item asthma hutnidum, praeter frigus acre pectori admissum, suscitat, inque artubus dolores tractorios, lancinantes & rlieumatismos producit.
Frigus humidum plus valetudini corporis insensum Videtur, .am siccum, quia non modo valde inspissat humores, & miniinos meatus obstruit, sed & humiditate tonum fibrarum relaxando universiam humorum cursum retardat, & sic transpiratione diminuta & c piam & impuritatem s.ccis adjicit 3 quare ad morti rum generationem atmosphaera liumida & simul sti-gida & diu perflans plurimum confert, cum aer siccus & frigidus eos magis moveat atque in actum d
Corporis conservationi nihil tam adversum & hontile videtur, quam nimium humidum, sive frigidum, sive calidum sit, quia relaxando fibras earum elaterem, toniam & robur imminuit, unde tardior fit humorum progressio, qua crescente nimia humorum abundantia atqtae impuritas ingravescunt. Scholion.
Caveant igitur sibi quam maxime ab humiditate frigida omnes imbecilles, & ubi est sanguinis tardior pr Frid. Hosmanni Oper. Tom. I.
gressio & intercepta transpiratio, atque corpora nimis spongiosa & laxa sunt, insantes, sceniana , 1enes, &qui intemperantiae vacant, multum comedunt 8c acida supra modum assumunt, qui corpus non eXercent, di somno nimium dediti sunt, qui gravi moerore an guntur; multo masis Vero ceu venenum illud estu antcachectici, hydropici Si qui cedema in pedibus habent, ast limatici & sceminae circa mensum fluxum, & quando gravidae vel in puerperio constitutae sunt. s. XXXI.
Ceria ac fitina constat observatione, diu regnantem in quacunque etiam anni parte humidam aeris constitutionem admodum esse morbosam, de loca declivia Mhumidiora paludibus cincta de continuis nebulis obsita ad parandas subres de putredines este apti: sima.
Ad morbos ingenerandos valli generis epidemios nihil plus consere majoremque vim habui, quam tempestas diu liumida, pluvia, nebulosa, Untis vacans, si postea repente flante aquilone acria sergora, vel etiam dies praecalidi sequantur. Quod si vere vi autumno fit,
tanto certior horum morborum I muciatus cit. . Seholictu.
Attenta & diligenti observatione constat, hiemem l pidam de pluviosam si ver excipit in principio aquilonare, item si vernum tempus potillimum humidum, nebulosum 8c pluvium, ventis vacans, subito frigidi dies sequuntur, sique autumno nimis humido frigus hi- ,rnum supervenit, morbos grassantes certo expectandos esse. Idem quoque accidit, si aestatem nimis sui ventem, vel etiam dies valde calidos, humidum frigus oX-cipiat. Et quid notrus est, quam quod ex loco si quis concedat valde calido in valde stigidum, vel ex frigido in calidum, cori us grave fiat & destillationes oriantur. In genere enim sciendum est , inruabili cutis i no, sub quo maxime vigct libera perspiratio, nihil magis c se adversum cumque de1:ruere, quam repentinam mutationem aeris calidi in imgidum, vel huncidi in nimis calidum. Nam sicut alvina excritio a tono de motu intestinorum perissaltico aequabili oc integro; ita cuticularis illa, quae sanitati maxime patrocinalur, eXcretio ab cutonia cutis ejusque tubulorum , ut nec nimis laxi, nec nimis constricti sint, dependet. Deinde ce tum est, at inospla aeram diu & nimis humidam ac levem intime senetrare, S: liniversum fibranum & membranarum corporis A stema ita aflicere, ut solutum & atono suo dejectum sanguinis ic humorum impulsum& progressiim & tranipirationem nunquam non languidiorem & imbecilliorem reddat. Si vero atmosphaera valde frigida est, ita fibrae de membranae constringuntur di rigidae redduntur, ut sortior quidem fiat liquidorum impulsus, sed extrema vasorum ora praesertim ea, quae sunt in cute, claudantur Vel angustentur. Utroque modo vitilitur transpiratio & solidoriim motus ac circulus sanguinis turbatur, Sc hinc non selum materia ad morbos praeparatur, sed de ea in motum & aeuam morbosum maxime per frigus superveniens deducitur.
Morbi, qui certis temporibus ac locis plures simul insessare solent,non sunt unius ejusdemque generis,sed pro diversa conditione praecedentium & praesentium tempestatum, item Iro varia hominum natura, ingens discrimen recipiunt; modo enim totum corpUS, uli sunt bres, modo certam tantum partem occupant, ut sunt
dolores & fluxiones, modo placide procedunt & bene morati sunt, modo pellimis lymptomatibus stipati multos perimunt. Seholion.
319쪽
morteses Se Bequentius in sestant & in vigore saepius talis tollunt singulisque fere annis diversam serunt
naturam atque indolem. Et quoniam 1 causis plane manifestis mechanico-physicis , maximeque aeris comstitutione & victu ac vivendi ratione cuivis loco propria ac familiari dependent, optandum vehementer so-ret, ut medici majorem operam, meditationem Se studium in iis indagandis & ex praecedenti & praesenti
temporum constitutione iisdem praedicendis 8c postea recte tractandis conferrent, quam huc usque in usu suit.
Altum plerumque in pathologiis de hac amplissimi usius
doctrina est silentium, forsan quia non accommodata est omnium hypothesibus. Antiquissimum & optimum medicinae scriptorem Hippocratem Se qui sere primus ejus vestigia iecutus est, SFdenhamium, postea Ramaz- timιm laudare & commendare debemus, qui iacem nobis praetulerunt Se bono exemplo, quod sequi debemus , ad excolendam & illustrandam hanc doctrinam,
praeiverunt. Quare omnes & singulos medicorum cordatiores , quibus curae cordique salus hominum
est, rogatos etiam atque etiam volo, ut in annotandis morborum historiis, si epidemii morbi grasi santur, & diligentissimi de accuratissimi sint, & quisque
in suo loco temporum 8e tempestatum praecedentium& praesentium constitutionem de mutationem, nec non ventorum conditionem, item in harometro mercurii motum , ac gradum cadoris ex the ometro simul adjiciant , integrasque de plenas historias cum methodo
De m rborum generatione ex nimia sanguinis quantitare o tumorum imparitate.
V Eteres potissimum medici duplieem morborum
materiam 8t causam statuebant; alteram nimiam sanguinis abundantiam, quam dixerunt plethoram, alteram ejus estorumque humorum magnam impuritatem , quam cacochymiam vocarunt. Illam maxime amborum, qui bonos praebent succos, hanc, qui malos& intemperatos dant, copia deriVabant. Nos non tam tum ex ingestorum, sed maκime excretionum vitio de desectu horum causam ducendam esse existimamus.
I. II. Non omnis abundans & copiosus sanguis statim o ficit de plet hora dici meretur, sed is tantum, qui laedit& vitiat actiones secundum naturam, maximeque , qui vegetiorem de liberiorem sanguinis circulum impudit. Scholion. Nam videmus homines lanos, vegetos & nulli adversae valetudini obnoxios, qui ingentem sanguinis in
corpore quadrato continent copiam. Contra deprehemdimus quoidam, qui ne dimidiam quidem , illorum
respectu, sanguinis continent quantitatem, a qua tamen male se habent de laborant.
Veteres duplicem statuebant plethoram, unam ad vasa, alteram ad vires. Illam dixerunt, quando succi supra justam menturam accumulati venas supra modum plenas Sc distentas de totam corporis molem tumidam eniciunt. Quando vero vasa te corporis substantia nec tument, nec copia sanguinis distenduntur, plus tamen sanguinis continetur, quam a viribus imbecillis regi ac moveri Possit, hanc plenitudinem ad vires nominabanti I MIion. Quamvis hanc distinctionem plures recentiorum reis pudient neque aliam, quam ad vasa plethoram admi tant , tamen hanc ipsam non parum momenti de attentionis in praxi habere satendum est. Nam uti ciborum copia te satietas duplici modo considerari potest, quatenus ab eorum nimia ingestione supra modum ventriaeulus distenditur, vel quatenus minor eorum quantitas
si minus firmo stomacho subigi te concoqui non potest. Simili ratione id quoque adplicandum est ad sanguinem
Igitur illa tantum sanguinis abundantia, sive ad vires, sive ad vasa aestimetur, plethora morbida dicenda est, quae sanguinis liberum progressum ac circuitum re tardat, vel impedit i nam sanguis etiam valde afluens, modo promte de expedite iter suum per vasa absolvat, robur magis de vigorem corpori dat, tantum abest, ut illud imbecille reddat: simul ac vero incipit a vigore motus deflectere, tum demum noxius est & morbos
Sebolion. Nimia succorum & sanguinis copia congesta vasorum demum latera nimis distendit eaque ad solito majorem diametrum urget, hinc sua resilientia cordis levasorum potentiam elasticam stangit atque diminuit,
quare segnior statim fit sanguinis impulsus; nam fibras ,
quae sunt elasticae naturae, nimia extensione debiliores reddi, ipsa experientia abunde testatur. Et haec est gene sis plethora: ia vasa. Ubi vero jam solidorum tonus aevis elastica h praecedente morbo, vel alia de causa fra- Eta & debilitata est, tum non adeo magna humorum quantitas & resistentia ad eorum vim contractivam fe impulsum diminutum requiritur, ut tardior sanguinis& humorum circulus fiat, perpetuo vitae ac sanitati imsensus.
Plemora ad vires aeque stequens ac familiaris est , quam illa ad vasa. Nam illam, qui sunt rari, lini de spongiosi corporis, vasis copiosis 3c tenuibus donati,
minime sustinent: deinde, qui ex praecedente morbo, inedia, nimia sanguinis profusione, aut vehementi Mdiuturno animi motu vires amiserunt, facile in eam incidunt. Qui vero sunt corpore denso, fibroso, stricto,& vasa ampliora habent, valdeque voraces sunt de quieti, plethoram ad vasa magis experiuntur. Seholion.
In genere illud notari velim, ea corpora magis p tere morbis, qui a tardiori sanguinis progressu proveniunt, quae imbecilliora sunt, quae habitus sunt laxi, turgidi & spongiosi, item quae sunt obesa Se repleta, quam quae vasa habent ampliora Sc corporis sunt gracilioris te strictioris : quandoquidem eκpeditiorem sanguinis circulum esse in vasis capacioribus, quam in angussioribus, & ubi fibrae sunt tensae & renitentes, quam solutae Ae laxae , per se clarum ac liquidum esse
puto. Accedit, quod secundum obtervationem nostram de forsan primam cor cum Vasis corporis 1emper aequalem habeat proportionem, ita ut ampliora vasa de magno corde, parva dc exilia de parvo testimonium exhibeant. Parvum vero cor ob inopiam fibrarum elassicarum non tantam resissentiam sanguinis iuperare posse, quam magnum, ubi major fibrarum elassic rum est apparatus, credibile est. s. VI. 4 Sanguis non quatenus abundat, sed quatenus vires premit & tardius progreditur, actiones corporis PQrvertit de morbum insuri: de quia non tantum eκ nimiar ian-
320쪽
De morborum ex nimia sanguinis abundantia &ci 16
sanguinis quantitate, sed etiam ex imbecillitate virium tardior fit circulus, hinc apparet ratio 3e explicatio illa vera veterum, qui ignorarunt sanguinis circulum, distinctionis inter plethoram ad vires de vasa.
Statum plethorae ad vasa plura indicant signa. In macilentis mire expansa sunt vasa, spongiosi corpus habent repletum de turgidum, faciem coloratam Ze imtatam. Utrique ad exercitationem sunt inepti, nam facile delassantur, sique superiora petunt, aegre spirant te ab inconsueto motu dolorem quendam contusvum in omnibus artubus experiuntur, profundo quoque gam dent somno, plerumque insomniis pleno, de ab adsumtis calidis, spirituosis molestas turgescentias de exaestuationes patiuntur, sique multum ingerunt de parum
Nihil est, si forsan venena te animi affectus exceperis, quod tantam ruinam ac perniciem corpori minetur, atque illud tam gravibus morbis obnoxium reddat, quam nimia succorum abundantia; quia vires premit de motibus impulsoriis resistit, unde tardior fit sanguinis progressus, segniores etiam eκcretiones, a quibus tamen salvis praecipuae sanitatis suiniones dependent , Scholion. Nemo sane rectius ex veteribus praeter Hippocratem morborum originem ex nimia repletione explicuit, uti
planissime apparet ex Libr. III. de diaeta I. I 3. O Lib. I l. de Morvis, inque primis f. IO. Et Lib. I. aDh. 3. diserte scribit : in exercitantibus boni habitus adsum--m muressi periculosi su=u. Clarius adhuc Ceseus Lib. II. cap. II. se explicat: si plenior aIiquis O speciosior O eoloratior factus es, su*ecta habere bona sua
debet. Et Libr. I. Cap. i. ea corpora , qua more athI
tarum repleta sunt, celerrime ct solescunt o aegrotant. I. IX. Sublato solidorum in quida 1 nimia humorum c
pia aequilibrio, totus eorum progressus retardatur ac minuitur, hinc quoque attritus ac divisio sanguinis in minimas partet, de solidi cum fluido intima mixtio minor, sanguinem spissum, immobiliorem Sc ad secretiones atque excretiones subeundas ineptum reddit. L X. Plura de gravia sunt illa vitia ac mala, quae a tardi ri sanguinis circulo proveniunt. Gholion. Sanguinem in triplici de valde dissimili substantia compositum esse, observatione non indigna experimenta demonstrant. Prima est tenuis de fluida, aquea, culustres paries in sanguine sano sunt ad unam partem 1 sicli, quod leni facta evaporatione innotescit. Haec qua ta pars solidi duplicem rursus diversis indolis substantiam continet, unam solubilem in aqua & rubicundam, alteram tenacem, susci coloris, quae aqua non dissolvitur, de haec sere dimidii ad illam ponderis est. Haec dinsicis generis de naturae in sblidiore languinis parte comissis subsantia deprehenditur etiam, si sanguis missuade secta vena profluens dimittitur in aquam tepidam, tum brevi tempore aqua supematans valde fit colorata , in fundo vero haerent albi, spongiosi flocci, de interdum , ubi plethora urget, tam firma coagula, quasi ex fibris do membranis retis in modum compacta, ut nulla aqua solvi postini, reperiuntur. Ecquis dubitet, illa ipsa ex segniori sanguinis progressu de diminuta ejus divisione esse prognata, de senilem in sarctuum, obstr ctionum Sc concretorum, quae polyporum formam habent 8c vasa periculosissime occludunt, materiam de caulam subministrare. Cum nimia sanguinis redundantia in universo vas rum systemate tardiorem iaciat progressum, liquido ain Paret, eum adhuc fieri impeditiorem in iis partibus ac locis, per quae ordinario Ze secundum naturam paulo tardius sanguis fertur, quod mavime fit in visceribus abdominis, praesertim in intestino colo ac recto. Seloliou. Quo remotiores sunt partes a validissima potentia cordis motrice, eo minorem esse sanguinis per has Velocitatem, clarum per se est. Deinde, quia adscensus liquidorum ad perpendiculum valde est difficilis, facile poterit peti ratio, cur pedes sacilius intumescant, quam aliae partes, de cur in intestino recto de colo facile stagnet sanguis Se dissiculier moveatur, item quare in Va ss mestraicis inque omnibus abdominis vilceribus, en quibus sanguis in venam portar atque hepar infunditur, faciles sanguinis stagnationes locum habeant. Perspectum enim ex anatomicis est, sanguinem, qui ex Ventriculo de toto intestinorum volumine , mesenterio , Omento, pancreate, liene reducitur, per venam portae,
quae pulsu de systole caret, Ze per innumera hepatis vasa tra ici debere. Cum autem id segniter praestetur, sa-cile intelligitur, tardiorem utique etiam secundum naturam languinis per haec viscera esse progressum.
Mala, quae ex nocente sanguinis tardiori motu ac st, gnatione intra abdomen proveniunt, modo a spata dicis partium membranosarum stricturis, modo ab atonia vilcerumque infarctu de obstructione proficiscuntur.
Ubicunque sanguis intra membranas nerveas 8c carneas subsistit, stagnat, easque valde distendit, ibi d lor de spatinus gignitur, qui tanto vehementior est tantoque facilius alias nerveas simul paries in consensum abripit, liberumque Ze aequabilem sanguinis Circuitum praepedit, quanto stagnatio de repletio vasorum major est, dc quo exquisitioris membranae sensationis sunt acivalidiorem potentiam motricem habent. Seholion. Recte a repletione spasmum oriri Hippoerates Sest. VI, Vb. 39. pronuntiavit. Sed tamen non ubique vasorum a languine repletio, uti videmus in hepate, in liene, in utero, in mesenterio, spasmum de dolorem producit, sed tantum in iis partibus, quae ex membranis
nerVeO- musculosis, quae genuinum omnis motus M sen sus organon sunt, constant.
Si intra membranas intestini coli de recti validas da robustas, nerveo-mulculosas , multus sanguis in vasis satis capacibus firmiter haeret ac stagnat, ob difficilem ad venam splenicam valde remotam adscensum, multi graves oriuntur dolores de spasmi, gravium pathema tum, praesertim in hypochondriacis, auctores. Seholion. Fortissimam colon, praesertim ejus pariem, quae in sinissro ictere sita varias flexuras habet, stricturam p ti , aliquoties reperi in iis, qui ex pathematibus spasm dicis mortui dissecti fuerunt, ubi alias satis amplum Secapaκ colon ita constrictum fuit inventum, ut sinem medii digiti crassitie vix aequaverit. Et non raro tanta in hypochondriacis vel etiam hystericis est recti de coli 1irictura,ut nec clysterem admittat vel flatum trans mittat. Incipiente itaque in hoc intestino strictura stetim motus perissaltici in toto intestinorum canale fit laesio atque inversio, ut status Se Deces non recte des