장음표시 사용
341쪽
De hist. morborum recte consignandis, ceu primo &C. a 9x
persectionem de certam rationem artis nostrae redundent. Sunt vero hi eximii. Neque enim alia via vel methodus suppetit, qua morbos 1 se invicem probe dis
finguere eorumque causas multum quoque dissidentes cognoscere possiamus, quam per multiplices de recte institutas observationes. Ad prudentem etiam pr gnosin, sive iudicium de morbi eventu formandum , certior & melior, quam per observationes, nulla ratio invenienda. Quam infinitae circa morborum prognota regulae in Hippocratis aliorumque Veterum monumentis quidem prollant; sed maxima ex parte salta-Ces sunt, tantum abest, ut pio universalibus sententiis aphori sinis veris hahcri rossint. Idque accidit eam
minime ob rationem, Uria non ex integris morborum
historiis, sed ex earum fragmentis tantum, & quibus- idam , non omnibus de sngulis circumstantiis, depromtae sunt. Igitur longe perseetior de haec doctrina de pr gnosi speranda nobis erit, modo ex multiplici obleo
tione de accuratiori considc ratione circumstantiarum Prognosticas regulas elicere incipiamus.Neque dici satis potest, quam utilia corollaria in usurn suturum, ratione methodi medendi, rabione applicationis remcdiorum, L. ita cognoscendo, quaenam ex horum genere noceant, vel prosint, hauriri queant. Medico enim nunquam e silendum est ab observationibus de experimentis, neque ulla , licet etiam minoris momenti videantur, negligenda sunt. Nos corte non facile casum quendarn praetermittimus, quia viX ullus incidit, ex quo non
quippiam adhuc addiscere possimus, quum ad minimum , quod jam inventum lc cognitum iuit, exinde
inter alios vcro fructus, quos ex recte consignatis morborum historiis exspectare possiamus, insignis omnino etiam est is , quod ad diversas medicorum hypotheses, opiniones de controversas in praxi decidendas reddamur aptissimi. Quod si enim ulla, certe medica disciplina, innumeris opinionum figmentis, sectis & dissensionibus immersa est. Εκ harum vero dissidentium sententiarum Iabγrintho nosmet extricandi non meliorem novimus viam, quam si earum applicationem ad medicas observationes, quae genuinum ac immutabilem naturae ordinem de processiim in vitae, sanitatis ac morborum negotio complectuntur, Urgea mus : tum enim clarissime elucescet, quae firmo 1lent talo dc ad veritalcm accedant, ac vicillim, quae a vero abludant de luxuriantis imaginationis laetus . sint.
Quot diversissimae medentum in praxi medica,
circa remediorum valentiorum Sc heroicorum, e. c.
venae suetionis , sonticulorum , vcscatoi torum , purgantium , emeticorum , . mercurialium, optatorum,
ehinae chinae, salium volatilium, martialium usum sunt sententiae : hi eadem laudant, illi damnant, fleomnes pro veritate sententiae suae acriter pugnant, Di demum cui assensum praebere possis, nescias. Hic Certe non accommodatior emergendi ex hisce dissicultatibus patet via, quam si observationes cum cura de
diligentia conscriptas de illis morbis, in quibus damnum vel salutem haec medicamenta attulerunt, consta-lainus; quippe tunc facile apparebit, pro disserenti cim Cumstantiarum ratione , in eodein morbo remedia haec insignem opem, vel luculentum etiam damnum attulisi se, adeoque in se non esse nociva, sed in medicos culpam esse refundendam , qui iis non rccte usi sunt.. Ad haec integrae atque exactae morborum historiae hanc quoque eximiam utilitatem incrunt, ut eorundem originem, primordia atque generationem exinde erespiciamus ac discamus. Etenim quemadmodum ni-il in rerum natura sine causa evenit, de effectus se per proporitonati sunt viribus causarum suarum : ita etiam graves de plane inordinatae motuum vitalium Fmutationes, ac inde dependentes turbatae de laesae sum
Frid. Hommanni Oper. Tom. I. ctiones, ab efficacibus & susscientibus causis ut proveniant necesse est. Has solicita de sedula indagine pervestigare oportet medicum. Quocirca praeter considerationem aetatis, habitus corporis & temperamenti , nec non dispositionis ad morbos, secundum ordiis nem rerum non naturalium, quibus unusquisque quotidie indiget, itemque quoad regimen in vitae ratione , inquirere decet medicum: in quonam dc liquerit vel errores admiserit aeger ; quo deinde his exploratis ac junctim pensitatis, proximae, quae morbum facit caulae, generatio elucescat. Nam si quispiam originem morborum curate investigaverit, semper observabit, causas plures, quae medicis remotae dicuntur, concurrere ad causam proximam, qua posita morbus ponitur, constituendam. Et has remotas, sive antecedentes causas, iis rubus contineri, quae maxime sunt externae Sc ab arbitrio ac potestate utentis pendent, e ploratum est. Quo facilius autem Ze crebrius errata inconvenienti harum rerum usu committuntur, praesertim ab iis, qui vires illorum, tam ad juvandum quam nocendum aintas , plane ignorant, quorum talTen maxima pars
est: eo facilior quoque , certior masisque obvia est, enata inde ad morbos dispositio, quin ipsa eorundem origo. Hinc dici vix potest, quantum utilitatis exactior primae morborum generationis cognitio , nobilisi sinae medicinae parti, praeservatoriae, conserat. Quodsi enim ex crebrioribus observationibus perspectum habeamus, a quibus causis praegressis, de adniis lis in vitae ratione delictis, morbus in hoc vel illo corpore incunabula traxerit; in prono deinde ac facili est, salutare consilium aliis impertire, a quibus scilicet, v letudini dispendiosis rebus, sibi cavere ac temperare debeant, ne in eundem morbum incidant. Et umnam haec praeviantasma artis nostrae pars, quae amictionibus morbosis avertendis addicta est, qua nihil utilius , de quae etiam in potesate medici plus posita quam morborum sanatio, nostris temporibus majori studio
dc solertia excuteretur, ει hunc in finem uber observationum idonearum apparatus colligeretur; tunc ut, que futurum esset, ut mortales, dc vitam h morbis magis lanmunem, de diuturniorem, ducerent. Sed haec de modo conscribendi Oblervationes morborum in uno individuo earumque insgni utilitate di
ta sunto: nunc etiam perpauca subjicienda erunt monita , observanda iis, qui historias de affectibus vel epidemiis, sive populariter in loco quodam grassantihus , vel endemiis , sive certis regionibus inquilinis de
quas propriis, rite concinnare ac colligere nituntur. Scilicet quum multi morborum, ac inprimis omnis generis febres, tam malignae dc periculi plenae , quam
contagio insistae , continuae, aeque ac intermittentes , exanthematicae 6c catarrhales, arthriticae ac rheum licae, nonnunquam certo quodam anni tempore, regionem val urbem universali quasi labe inundent de multos simul invadarit, saepius etiam gravioribus aut mitioribus , immo peculiaribus symptomatibus stipatae snt, te non utiam semper eandemque , sed iii binde aliam atque aliam medendi ratianem expON cant: causae utique popularis hujus incursus de sing laris tamen quem obtinent genii, non aliae elIe possunt, quam quae pluribus hominibus sunt communes le in
omnes aeque cadunt. Jam vero si oculos circumscrimus , exploratione curatius instituta , aeris pol illimum insalubrem conditionem, ejusque communem omnibus sub eadem plaga usum, incusandum esse patel-cit: eo quod non solum suidum illud catholicum a
re aethereum elassicum, ad motus qui vitae praedunt conservandos de imili utandos, prout ex physiologicis constat, inultum facit, ted ipse etiam aer mutatus, fluidorum temperiem de solidorum constitutionem
afficit, iisdemque aliam de praeternatinalem habitu-u b a dinein
342쪽
dinem inducere potest. Etenim quam ingentes mutationes diversum tantum solis ad telluris superficiem postum sublequantur, anni tempora luculenter arguunt, quibus si accedunt tempestatum vicillitudines, ac ventorum varietate de sibi invicem l uccedentium diutu niori Ex certis plagis flatu oriundae, ut coelum vehniinis
frigidum, nebulosum & pluviosiim incumbat, vel reseruolum de siccum regnet: utique corpora his exposita, non possunt non inde graves alterationes, tam quoad ipsam partium constitutionem, quam Ordinatum m tuum luccessum incurrere, eo pluribus solenniores, quo minus quispiam ambientis aeris accessum arcere
Uerum haec generalis aeris, quoad tempestatum VI-ces contemplatio, quae plures saepe regiones tangunt
ει latissime is diffundunt, non sola susscit ad eruendam morborum epidemiorum generationem. Nam
multiplici observatione constat, sub eadem plaga de coeli constitutione, hunc et illum morbum unius tantum loci incolas affligere, proxime adjacente ab eo dem vel plane immuni, vel minimum mitius dc parcius insteto; id quod variolarum, dysenteriae ac purpurat exemplis inprimis confirmatum habemus. Quare simul ratio habenda fluidi aeris cuivis loco proprii , quod mirifice pro varia indole exhalationum, tam ex patulis stagnorum ac paludum conceptaculis, quam reconditis ibi in terrae sinu mineris sulphureis, vitrio- Iicis , aluminosis, bituminosis, salinis, ipsi insumat, Tum , discrepat. Quae emuviorum, Ze inde dependens ipsius aeris, cuivis loco & urbi quasi propria varietas , non luculentius demonstrari potest , quam ex ce- revisarum diversitate, utpote quae, licet ex eadem p lenta iisdemque aliis ingredientibus,mdem quoque modo & artificio, quin eadcin aqua coquantur, mirifice tamen Sc sapore, dc colore, de virtute, differunt. Non minus ad meliorem dc specialiorem causarum, quae morbos epidemtos gignunt, cognitionem , ipsius loci situs, aquarum indoles, receptum vitae genus lesueta victus ratio pensitanda sunt: quo ex omnibus his inter se comparatis ac simul consideratis, innotescat, in quo epidcmiorum morborum caulae, indole , materia, textura, potentia ac virtute differant, de partium corporis structuram motusque turbent ac prae ter naturam afficiant. Quin praevisis sic causis de concurrentibus circumstantiis, in proclivi est, non tantum imminentem cuivis regioni epidemiam luem praedicere, verum etiam utillissima suggerere consilia, quo petusto eadem arceri, vel congruis auxiliis mature abigi possit. Et quamvis hoc negotium admodum arduum& perdifficile elle videatur: spern lainen non penitus abjiciundam esse reor, modo plures periti & rerum naturalium gnari medici, unitis consiliis, in diversis
locis, per omnes occurrentium annorum periodos,
singulis diebus, coeli mutationes, tempestatum vices, ventorum flatus, dc in harometris ac thermometris exacte conspirantibus, liquidi ascensum dei censum , nec non in hygrometris siccitatis de humiditatis diffsrentias , curate annotarent, de simul quoque locorum situm, victum in genere dc specie, praesertim eorum, qui in morbos epidemios incidunt, quibus symptomatibus hi incedant, quem exitum sortiantur,
quae medicamenta reipuant, quae admittant λ expon rent. Intensillime itaque optandum ac serio monendum est, ut omnes, qui historias ejusmodi popularium
morborum contexere sibi sumunt, quemadmodum id laudabili instituto per aliquot annorum decursum qui Min exorsi sunt , ad omnia haec inculcata monita Hudiose attendant de ad earum normam 'bservationes consignent, emolumento certe non satis depraedi
De morbis curate discernendis ct recte digno-
Icendis. I. I. AD therapiam tuto de seliciter instituendam nihil aeque conferre, ac morborum, quorum sanationi medicus manum admovere ibi sumit, causas , symptomata atque peculiarem indolem probe nosse, res est , de qua inter medicos , rationali artis culturae vacantes, nulla unquam fuit relicta dubit tio ; ut potius jam apud priscos medicinae auctores inter universales aphorisinos relatum legamus: quod qui bene cognoscat, idem quoque bone curet. Et certe veritas hujus dicti in aprico posita est ;siquidem plures utique sunt morbi, qui maximam inter
se alunt cognationem, tantaque procedunt symptom
tum similliudine, ut eorum interior indoles de specialis differentia, vel 1 sagacissimo medico interdum vix deinprehendi, cognosci Zc erui queat.
Quare quum unus morbus alterum, tam invassonis modo, quam symptomatum plurimorum parilitate , tam exacte saepius reserat, ut primo statim intuitu vix alius ab alio exquisite possit discerni ; utique maxime necessarium est scire: quaenam specialiores notae cli racteristicae attendi debeant, ex quibus postmodum intimior de morbo aliquo possit obtineri cognitio. Si quid enim est, quod medicum reddit fama celeticem
de quasi boΘειν, profecto est illa doctrina, qua ipse
instructus , ad firmum de indubium de genuina indo te ac certo eventu morbi proserendi judicium, redditur longe capacissimus. Contra vero nihil perinde existimationi medicorum detrahit, quam si hac in parte turpiter impingant de fallacem inprimis circa morbi c. jussiain processum atque exitum interponant sentemtiam; quandoquidem si de iis, quorum veritatem dies suturus commonstrare debet, alienum quis fovet comceptum, error ipsius facile fit evidens ac manifestus. Nam qui circa nudas theoreticas in medicina verit tes singulares ex phantasiae potius sonte, quam ipsa ex rei natura desumtas opiniones alit, is ea propter igno- ' miniae labem haud incurrit, quoniam maxima hominum pars incapax plane est de rebus medicis solide judicandi , de connexionem theoreticorum axiomatum
cum pra sticis perspiciendi. Haud injuria vero ignarus medicasser imprudentiae praemium seri ignominiam ,
quum non levis ex ignorantia causarum morbi Mneglecta inter morbos apparenter cognatos distinctione , in medicina facienda ει indicationibus medendi eliciendis, emersat difficultas. Etenim quem morborum origo O primordia fefellerunt, is, secundum praeclarum, Medicorum Ciceronis, Celsi, effatum, minus recte curam suscipito de vicissim, qui ad cognoscendum s cumedicus, ad sanandum etiam sincit, quemadmodum sapienter proditum est ab Hippocrate Lib. de arte s.2O. . LII.
' Verum enim Vero, quo excellentiori usu haec doctrina sese commendat, eo minus vulgo ejus rationem haberi constat. Dici certe vix potest, quam turpiter nonnunquam ludibrio vulgi sese exponant medici etiam ii, quorum eruditio in reliquis medicinae partibus non mediocris est, si v. c. uturum a prole CXPan- sum pro hydrope ascite, vol ascitum pro impraegnatione venditant: si subrem malignam, periculi raro C. perium, pro benigna catantiali: si inflammationem ven-ε triculi
343쪽
De morbis curate discernendis &recte dignoscen dis. 293
triculi & intestinorum, pro solo dolore colico: asthina
flaualentum pro catarrho suffocativo: syncopen pro apo-plexia: Variolas pro petechiis e purpuram pro Vari lis: dolorem cx calculo pro affectu lichiadico, molimine haemorrhoidali vel dolore colico & quae plura sunt, habeant. Ecquis hic non clarissime perspicit, medicum in morbis hisce distinguendis hallucinantem, tum in prognosi facienda, tum in curae administratione legitima, quam sacile peccare posse λ Alia enim remedia hydropicus & cacheehicus status, alia imp gnatio , rursus alia febris maligna, quam benigna catarrhalis, postulant. Quaecunque prosunt in dolore colico, illa ipsa in ventriculi inflammatione maxime
nocere possunt. Secus procedendum in cura asthmatis flatulenti, quam catarrhi suffocativi. Sic etiam in thodus , qua utimur in syncopticis excitandis non sum-cit in apoplexia auferenda. Longe alia quoque meitcndi via ineunda in calculola asseetione, quam in i lchia-dica , & urgente haemorrhoidalis sanguinis congestione ac colicis torminibus. Variolarum , petechiarum, pii purae diversa itidem inter se est conditio , dc divertam
quoque ex parte therapiam Se medicam tractationem rc uiriant. Ut adeo pateat, ingentam intercedere di serentiam inter medicos artis suae gnaros Si rerum suarum satagentes , qui doctrinalis de distinguendis morbis ex obtervationibus conquisti illimis rite hauserunt,& inter illos spurios is sculapii filios , qui hujus doctrinae prorsus nudes , fortunae tantummodo omnia committunt.
Ne igitur medens in re tanti momenti impingat, sed morbum quem curandum suscipit ab aliis, eadem se e lacie incedentibus, curate discemere possit, animo imhibenda & firmiter tenenda sunt, indicia certa& notae characteristicae, quae unicuivis propriae sunt eundemque produnt ac manifestant. Nimis vero longum foret singulas morborum species percurrere e rumque differentias inter 1. conferre ; ideoque milii suilecerit communissimos , difficulter tamen distinguibiles, in medium attulisse, in quo differant indicasse, de mutuo demum comparasse. Et febris quidem denominatio permultis morbis communis est , qui tamen ratione causarum, indolis, periculi de medendi methodi quam maxime discrepant, emnque ob caulam
caute sunt distinguendi. Scilicet est subrium quoddam genus ephemera dictum, quod praecipuum M pecusiare id obtinet, ut intra breve temporis spatium , de plerumque intra viginti quatuor horas, perspiratione auctiori ad finem pertingat. Alia febris species est synocta, his a reliquis dignoscenda signis , si primo
horror & refrigeratio levior, quam in caeteris est, dein parum remittunt symptomata, quam ob causam a V teribus febris coni nentis nomine insignita fuit. Solet quoque maxime circa auroram adoriri; dc terminatur
ut plurimum haemorrhagiis narium vel sudoribus largis, Circa quartum vel septimum diem erumpentibus. Causus a tertiana continua, in qua simillima praesto sunt sym-Ptomata , differt in eo , quod in hac exacematio tertio die observetur , in causo vero singulis diebus ea praesens sit.
Febris porro maligna, κατ' ita dicta, discrepat ab aliis sebribus, v. g. semitertiana, synocha putrida, febres ardente biliosa inflammatoria, quae inflammationem ventriculi vel intestinorum junctam habent, periculo. Ratio autem distinctionis in eo posita est, quia scibres malignae, stricte sic dictae, contagio ortum
debent , quo recensitae febres inflammatoriae carent.
Dein Causam quoque agnoscunt diversam, quae in sic dictis inflammatoriis est stasis ad sphacetum transiens, in malignis vero lympha magis serinentescibilis, puniae H manni Oper. Tom. I.
trida , nervorum fluidum celeriter eadcm corruptione contaminans ; unde subitanea virium corporis prosi ratio jungitur. Distinguitur identidem haec febris maaligna a catarrhali in eo , quod in illa rcpentina de mox ab initio morbi virium adsit desectio, cum perpetua
agrypnia, quam mentis Perturbatio tandem excipit, 'maculae quoque rubrae, I techiarum nomine Venientes , vel etiam purpura, plerumque alba , ipsis complicantur & lanellum exitum minantur , quae cuncta in benignis catarrhalibus non observantur, ubi potiusseri erodens salina qualitas coryzam, gravedinem, ra
cedinem , tussim Sc pectoris oppletionem & quasi cry-
spelaceum intra fauces asperamque arteriam ardorem
causatur. Ubi itaque haec signa non adsunt, ibi etiam perperam catarrhesis febris juditatur. Illud tamen non
inficias eundum , sebrem catarrhalem malignam aeque ac benignam, cuin malignis petechialibus multum alere convenientiae, adeo, ut ab incautis minusque exercitatis inedicis saepissitne confundantur ; eo quod lenissime sne magno aestu, dolore atque anxietatibus eminentibus procedunt, in utrisque dejectio mucidae in teriae per tussim jungitur & circa vesperam symptom
g. VI. Accedunt aliae febrium species & quidem mesentericae, quae quo frequentiores, co dissicilius vulgo dignoscuntur, ita, ut sub malignarum titulo plerumque vendantur. At vero longe distinctissimae sunt ab his,
quoniam non epidemice grassantur , neque contagio aut exanthematibus insessae fiant, neque celerem mo
tum inserunt, sed ultra vigesimum primum diem ii plurimum trahuntur , & lubent line in hecticas leniatasque degenerant. Signa reliqua, quibus hae febres ab aliis di1linguuntur, praeter jam prolata, iunt extremitatum frigus, urinae tenues , paucum spissamenti &shbsidentis sedimenti dimittentes, tulles copiosae, sine multa materia, siquidem non cocta, sed cruda exspuunt, faucium dolor & rubor, perpetuum cibi Assidium, sitis desectus, febris uno die remissior, altero gravior
iterumque exacerbatus hemitritaeorum more insultus,
quae signa sigillatim collegit Hippocrates Lib. I. popu-
Quod attinet ad febres purpuraceas, Variolaceas, morbillosas & petechiales, eae facillima ratione ex cu tis efforescentiis dignoscuntur. Differt enim purpura
rubra a petechiis & febre sic dicta purpurata maligna,
dum in hac maculae non sunt clatae, nec cutim scabram reddunt, neque cum frigore, assu Volatico, pruritu& ardore cutis, ac summa oppressitone pectoris erumpunt, uti purpura tam rubra, quam alba, quae & tangentibus & ridentibus sese conspicuain praebet: & iiDdem notis distinguitur quoque a morbillis. Petechiarum a variolis in eo diversa est ratio, quod septimo plerumque die, non vero ut variolae quarto crumpant, ac
sine elevatione & suppuratione superficiem obsideant: a morbillis autem distinguuntur , quod minoris ambitus maculae sint, quam in his : neque instar morbillorum tantisper emineant. Variolae & morbilli primo eruptionis die aegrius discemuntur, secundo autem Discillime, quia illae mox sese efferre, pustulasque protrudere solent. Differunt vero utraeque a purpura, quod neque cum horripilatione cutis ejusque scabris te prorumpant neque tactu i ita sese offerant. Uariolae M
morbilli respectu periculi etiam dispescuntur in inali eae & benignae indolis, item in regulares & irregmos. Distingui etiam merito debent variolae veraea spuriis, quae vulgo dicuntur Waler-Pochear, Dis Pochen, & erumpunt cuin vesiculis malignis pellucido humore oppletis, minori stinptomatum agmine, vehementia ic sine periculo.
344쪽
Iam ad febres intermittentes transtum facimus Differt quotidiana intermittens a quotidiana contunua, qualis solet esse flapius catarrhalis benigna & maligna , dum in hac remissio tantum fit symptomatum de singulis diebus exacerbatio , non aulcm plenaria intermissio, uti in quotidiana intermittente; quae etiam
differt a febre lenta & heetica, siquidem illius paro-xysmus tempore matutino, harum vero circa tempus
vespertinuiti ingruit. Dein discernitur quoque a tertiana duplici, quae etiam singulis diebus accedit, sed ita, ut ejus accessiones non sint aequales, id est, non quovis die in eundem temporis articulum incidant; sed altero tantum die sibi respondeant, ut tempus paroXysmi, qui invasit primo die, congruat cum tempore pa-roxysmi tertii diei, & tempus paroxysmi secundi diei,
conveniat cum tempore quarti diei.
Variae autem sunt tertianarum specics de differentiae: distinguitur enim in simplicem & duplicem. Illa est, quando uno die, qui spatium viginti quatuor horarum complet, plenaria est febris & symptomatum intermissio ; in hac vero singulis diebus paroxylinus recurrit , ita tamen, ut stibinde alternis diebus ratione temporis convenientiam invicem monstrent. Rarius quoque tertiana duplex in principio invadit, sed potius sim
gioribus morbis praegressis ; squidem ob virium imbecillitatem ventriculus debilis multas ingenerat crudit tes , a quibus postea lentae subres luam orisinem nariciscuntur. Lentae quoque subris ab hectica in eo dispar est ratio, quod longe gravioribus haec stipata sit symptomatibus, siquidem pulsus continuo celer mica etiam matutino tempore, post somnum peractum , unde genae quovis tempore aliqua rubedine tinctae obtervaritur, major quoque praesens est virium resolutio, ac ira lenta, ubi mane & ante cibum arteriarum ictus remissior & naturali similis, vesperi vero de post cibum
culosior fit, genariam rubor cibo lumio tantummodo se prodit, minorque virium adest prostratio, quippe adhuc extra lectum vcrsari subre lenta laborantes pos
g. XII. Hisce deductis inflammatoriae sebres expendendae, e quibus si equentissimae sunt Iperii neumonia & pleuritis. Admodum autem conspicua est peripneumoniae ac pleuritidis verae & spuriae differentia; siquidem pleinritis 1 puria ea cst inflammatio, quae membranas &musculos intcrcostales tantum occupat & ad rheunaatismi potius speciem reserenda est; vera autem picu-ritis sedem suam habe an ipsa pleura, quae intus thoracis cavitatem investit de plurumque in consciatum trahit annexos subinde pulmones; & peripneumonia ipsain pulmonum substantialia occupat. Porro in picu-plicem sequitur. Deinde dispescitur in legitimam di ritide spuria sit dolor etiam exterius manifestus , dum notham, seu spuriam : illa dicitur, 'uando horrorem tactu manuum exasperatur, isque magis vagus, quam insignis aestus sequitur, cum siti, capitis dolore, quartiltra decem horas non facile durant, urina flammea secedente; haec vero non adeo magno aditu stipatur, ad viginti horas & ultra extrahitur, urinam turbidam re Idit , non flammeam ; dc sinito paroxysimo, insignc in languorem & concussionem quasi artuum, ali men alle Glieder eterschlagen mureu, cum inal petentia post se relinquit. Distinguuntur alias quoque tertianae in cholericas de pituitolas, in regulares & irregulares, Vernales de avtymnales, epidemicas G endemicas; sed fixus est, quandoque latius sese extendit & usque aciscapulas propagatur: tussis magis sicca, quam humida, omnis cruoris expers, cum sebricula quadam leniori complicatur , vcsireri potissimum incommoda est, de hic morbus intra breve plurumque temporis spatium, sepius sine venae sectione, discutitur. Contra ea iapleuritide vera, dolor est acutior, magis fixus , se intensor, respiratio dissicilior. Et in scriptaeumdia1 luec omnia quidem concurrunt, sed dolor non ita imtensus est , licet ad dorsum M scapulas sese eXtendat, quoniam exigua admodum dillicultas in hisce discer- niajor visitur pectoris oppressio, respirandi dissicultas, ncndis occurrit, quum ex ipso adposito opitheto diffe- & sputum cruentum, sanguine fusco tinctum, screatutentia satis superque pateat, earum nomina tantum ala rejicitur. ti ille suffecerit. F. XIII. s. X. Accedimus nunc in explicatione disserentiae febrium ad quartanam , quae dividitur in legitimam ac simplicem , & in duplicem ac notham , dein quoque in intermittentem dc continuam. Simplex ce legitima cst, si quarto quoque die revertitur paroxysinus, si vero intra quatuor dierum spatium duo paroxysmi ingruunt, Ad inflammationem ventriculi quod attinet, disserilla a cardiuigia, neque cum ipsa debet confundi. Nam licet in utroque morbo adsit maxima anXietas, in
Belie , ci dolor pressorius atque ardens circa praecor
dia; in eo tamen subest disserentia, quod inflammMtionis ventriculi dolor sensum intensistimi ardoris praesebris quartana duplex audit. Noiba qua tan disi x sesserat &-s nae sit deinde d nec
ea, quae non servat tempora ordinaria iuvasionis, quae sunt post meridiem ac vesperi. Quartana continua v catur, ubi paroxysmi quarto quidem die redeunt, intra id vero tempus febriles motus non plenarie silent, sed symptomatum tantum reinlisio adest , de Languor corporis, cum lento & praetematurali calore dc pulsu
menta, nec medicamenta facile Drre, sed ab illis ingravescere soleat, item quod febris cum puli celeri Sinaequali, depresso ac debili, vestriculi inflammationi juncia sit, quod secus evenit in cardialgia Distingui
etiam debet inflammatio ventriculi ab inflammatione hepatis, & quidem concavae partis , qua ventriculuitegitur, non solutia vehementia symptomatum, sed etiam Quod ardor circa scrobiculum cordis in ventriculo imFebris porro lenta & hectica ita distinguitur, ut he- flammato est vehementissimilis & fixus , in hepatitidectica superveniat hydropi, phthisi, atrophiae, vel ca-chegiae scorbuticae, & incunabula trahat ex viscerum, aut ipsius mesenterii apostematibus, vel etiam glandularum mesentericarum corruptione, putredine, indinratione, eamque ob causam sit infimabilis. Lentae vero subres ex schribus maxime diariis, quotidianis, tertianis , duplicibus oriuntur , si uze perversa methodo Per adstringentia styptica & nimis calida tractantur. Nascitur 9uoquc sebris lenta a virium debilitate summa, citi praecedentes enormes haemorrhagias , uteri v. g. in ortu, vel a gravioribus vulnerationibus, item a lon- vero ad latus magis deYtrum Sc spurias costas vergit, neque ab assumtis dolor & anxietas increstit, ut sim ventriculo inflammato. Discrepat etiam ventriculi inflammatio ab ejus erosione; nam illa subito oritur passioque est acutissima, de sicuti spasmis ortum debet , ita cum spasmis violentis de symptomatibus gra villimis stipata est. Dolor vero cκ erosione non tam, ardens est, neque si icturis sipasticis instilus, sed malum potius chronicum subrem lentam comitem habens, nisi quod in eo similitudo cum inflammatione venin culi adsit, quod ad astumia dolor anXius.ὐκaspereius Denique
345쪽
De morbis curate discernendis δc re ne dignoscendis. 291
Denique inflammatio ventriculi, a veneno caustico animique vehementiori affectione ona, distingui debet ab ea , quae fit ex potu frigido corpori calefacto im- millo, quae non tam horridis Zc atrocibus symptomatibus est insessa, neque tam violentas in totum corpus exercet sipasticas contractiones, sed febre magis lenta de putrida, nisi inature succurramus, jugulat. . XIV. Anginae praeterea species variae sunt, Ze pro earum dimerente indole, diversa quoque sertiuntur .aomina, quas distincte nosse in praxi non minus utile, quam necessariuin est. Nimirum quando inflammatio obsidet interiores partes laryngis, praesertim musculosas, eXtus autem nec robur, nec tumor quidam apparet , sed magna adest reipirandi angustia ad suffocati neIn usque, vocari solet cynanche, Sc intra vigintiquatuor lioras saepius necat, dum complicata est cxquilua acuta febris. Altera species anginae, in qua interiores pharyngis musculi magis alsecti sunt; dc ubi major dissicultas deglutiendi, quam respirandi est, patiter sine insigni externo rubore vel tumore, dicitur 13 nanche. Quando vero insanainatio vergit ad partes exteriores, adeoque tumor dc rubor magis est conspicuus, tunc, si malum prehendiσgutturis seu Iaryngis partes, parac anche, si vero pharyngis exteriora occupat , paras, nanche appellatur.
g. XV. Distingui etiam solet angina in veram dc spuriam.
Illa fit a liasi sanguinis inflammatoria de morbus maxime acutus est, ob subrem ini pense acutam , de talis yllarumque interior: haec notha vero, pro causa
magis agnostit congcstiones sanguinis, vel etiam lymphae, in partibus oris, saucium & colli glandulosis ,stbrem magis comitem habet lymphaticam de minus alit periculi, sed diutius affigit. Deinde angina optime dispesci potest in siccam, valde ardentem, dc humidam, sive nurcosam. Illa sit a sanguinis stas in
morbis maxime acutis ; in hac vero muco copiose delingua de faucium regio obducta de quasi inviscata ellac febribus catarrhalibus complicatur, neque Ininus
scorbinicis , cachecticis familiaris est de diutius durat , otiique foetora molesta est. f. XUI. Ab hisce instammationum speciebus discernenda
porro est inflammatio oris de oesophagi mucosa, quae vocari solet prunulla, Cc febribus acutis exanthematicis supervenit, vel etiam plerumque inflammationi ventriculi succedit. Dicitur a nonnullis Germanico idiomate die Hertebraune, de malum est admodum anceps ac periculosum , in quo muco etiam incrustata sunt narium interiora, sub quo ardens inflammatio delitescit. DilIcri et lain angina ab aphthis, sive pustulis ardentibus in lingua dc saucibus ; siquidem angina Iatius diffunditur & vicinas paries late in consensum rapit, in aphthis vero tantum ardentes de dolentes vesiculae in lingua vel faucibus cenas modo partus Obsident. ρ. . XVII.
Deinde angina sicca interna, quae vocari solet cynanche, non confundi debet cum spasmo , hystericarum fauces firmiter constringente de respirationem ac deglutitionem dissicilem reddente; quia hic sine periculo de sicilius transit, facile etiam vincitur; in angina autem Vera sanguinea interna, non tantum dolor ardems de pungitivus , circa interiora saucium percipitur, sera & lingua sanguine turget, tumida ac rubicunda sit, quandoque nigra redditur, iacies rubore inflata est, temporum arteriae valide pulsant, in quibusdam etiam
cephalalgia, in aliis somnolentia, in nonnullis lipothymia visitur, externa utplurimum frigent de alvus adstricta est.
Ab angina pergimus ad phrenitidem, quae est inflammatio membranarum cerebri de s esse manifestat delirio feroci, cum oculis rigentibus fulgentiliusque, subre ardente, vigiliis asti duis, rubore Ecici, alteriarum , ehementi, non secus ac si in cranii cavo pulsarent , dc circa tempora vibratione. Differt phrenitis 1 mania, quod illa astuetiis acutus de utplurimum k-hrium symptomata valde periculosum , inania vero malum est chronicum sine periculo dc febre. A phrenitide porro mentis alienatio, aliis subribus jungi solita, gradu dignoscenda, quia mitius procedit de Acilius abigitur. Distat etiam phrenitis a melancholia, quae itidem malum est chronicum, Sc 'collecto in vasis, praesertim capitis, sanguini crasso originem debet. Tandem etiam differentia intercedit inter phrenitidem Schydrophobiam. Etenim hydrophobia a canis rabidi morsu inducitur, ejusque specialior nota characteristica est liquidorum omnium aversatio, adeo ut ameeli viso tantum liquore aliquo , mirum inhorrescant de motibus convulsivis corripiantur. . XIX. Hepatis instaminatio duplex est, vel enim in parte concava consissit, vel in parte conveXa. Signa , quibus illa cognoscitur, lunt singultus, vomitus , cardial-gia, ardor de dolor fixus stib lcrobiculo cordis , versus latus dextrum, febris , tussis sicca, inspiratio dissicilis, alvus adstricta. Quando ucro in conveXa parte crysipelacea inflammatione hepar tacetum est, tunc in co- 1lis spuriis lateris dextri dolor gravativus, constrictivus de punctorius percipitur, cum tussi, febre, rei pN ratione dissicili. Et hac ratione mentiri solet pleuritidem spuriam, a qua tamen discriminatur febre ac respiratione remissiori, de dolore infra diaphragmatis regionem urgente : quibus accedit, quod pleuritis spuria facilius discutiatur de die septimo utplurimum finiatur sudore vel haemorrhagia : in hepatitide vero, si ros male succedit, convulsiones praesto sunt, vel si diutius perdurat, quippiam hydropici vel hectici, ob abscessiis latentes, post se relinquit. . - ρ. XX. Nephritis pura Sc simplex, quae est levior renum inflammatio, in Eo a nephritide calculosa discedit, quod in illa dolor circa lumbos fixus, sed tendens depressorius diuturnus este soleat, in calculosa vero longe acerbior, qui etiam locum mutui dc se magis extendit ad illa ; siquidum eaeouisitus ille dolorisicus sensus, qui a calculo fit, demum in ureteribtis eorumque principio, non vero in renesi substantia, sese exserit. Deinde in calculosa nephritide sabulum crastina per urinam secedit, quod in nephritide simplici non contingit, utut crysalli rubicundae de pellucidae vitri urinalis parietibus sese apponant. Neque etiam nephritis cum malo ischiadico confundi debet, quod quidem sa-cile accidit, quia in hoc dolor saepius per totum Linurexcurrit, quod inde stupore atque rigore afficitur, nihilominus tamen disparitas utriusque exinde patescit, quod ejus dolor nephriticus in loco , quo renes situm habent, pertinacius consistat, quum lichiadicus dolor ossi coxendicis fixus magis inhaereat. Tum in nephritide crebrior ad urinam est stimulus, parcior tamen ejus fluxus, quod secus in ischiadica aflection e obser
Ex inflammationibus, quae partibus externis incunUbunt, sicquentius occurrit erysipelas, quod superficiein
tantummodo culmeam rubore, tumore de dolore affi
346쪽
mone, in qua ipsos substratos musculos inflammatio,imul corripit. Phlegmonem autem a gangraena discernere idemtidem oportet; siquidem in hac inflammatio aliquando profundius serpit de non modo Inul-culosas, sed & tendinosti ac nervolas partes occupat, atque adeo tum intelisori ardore ec dolore, tum profundo ac latius se extendente duro tumore ac rubore, qui tandem in livido-nigricantem transit, cognoscitur.
Devenimus nunc ad varias haemorrnagiarum species, e quarum censu, quae non parum periculi alit inhaemoptysis, sive sanguinis floridi e pulmonibus per
tussim rejectio. . Haec curate distinguenda est a sputo cruento, quod ex interiori gurgulionis, faucium ac narium ductu emergit, de potius screatu , quam tussi, succedit, parcius etiam esse s olet, pituita remixtum M obscuro sanguineo colore tinctum. Deinccps Veraharinoptysis diicernenda quoque est ab illo sputo cruento , quod parciori in quantitate ex sauciatis arteriar asperae vasis cum tussi ejicitur, de cum pruritu ac la-pore salso jungi suevit. Multum quoque haemoptysis
distat a vomitu cruento, siquidem in illa sanguis tenuis, nitide floridus, arteriosius , non sine magno ni suae labore eliditur, in sanguinea vero vomitione cum anxio conatu crassus, coagulatus & nigricans cruor, -ex venosis magis vasis elapsus, citra tussim exturbatur. Neque ipse Vomitus cruentus sine discrimine tan- siderandus de excipiendus est, sed ratione causarum multum disserens, aliam de diversam medendi rationem quoque desiderat. Alius enim cst a causa materiali caustica erodente, in ipsius ventriculi cavo contenta, quemadmodum fit a venenis causticis de sortioribus cmeticis assumtis ; alius vero oritur a motu sanguinis impetuosori, ex aliis Ze remotis partibus ad ventriculi vasa, prauertim brevia, quae facile perso- Tantur, delati, quale quid scri suevit in mensibus &liaemorrhoidibus subito & cum violentia quadam repressis; atque ejusnodi vomitus plerumque suas statas
ac certas periodos servare solent.
Porro in inietione cruonta haec potist inum distinctis observatu digna est, quod alia liat ox calculo asperiori, ureterum vcl urethrae Vascula dilacerante, quae tamcn rarior est, neque iacile in nephriticis comparet, de exipua etiam tunc stillat sanguinis quantitas: contra vero si citra quandam violentiam a sanguinis impetu, ad renum lilbstantiam ex aliis partibus rapto exoritur,sncerus larsiter tapius languis, s ne singulari incommodo vel sensu, cum urina emittitur, de interjecto Pauco tempore, ad fundum, colorem non rubicundum, sed ex bruno sustum exhibens, secedit. Astectus hic familiarius accedit aetate gravibus, Vegetis tamen de picthoricis, ac saepius sine periculo contingit. Stillicidium sanguinis ex praeputio rarior quidem assectus cst, a nobis tamen binis vicibus observatus inplethoricis & senio jam proximis, his a mictu cruento notis dignoscendum, quod guttatim siillet sanguis,
ta quidem continuo, et lai Psi urina non reddatur, quum in mictu cruento nunquam, nisi simul cum urina, sanguis proliciatur.
s. XXIV. Tum fluxus sanguinis periodicus, qui in gravidis
quandoque salutariter contingit, probe etiam discerni debet ab eo, qui abortum minatur. Scilicet quando sanguis periodice de paulatiin, per tres Vel quatuor Priores menses, manat, tunc fluxus est salutaris: si v xo largius sanguinis profluvium, ex internis uteri vasis apertis succedit, viκ sine gravidae de embryonis e trimento fit. Quin si fluxus est vehemens, indicium praebet totalis separationis secundi me ec subsequuturi
abortus; si moderatus, pars tantum abscessit, & se tus salvari potest. Et hoc sanguinis stillicidium, si periodo calamentorum respondet, de orificium uicii luti fluore clausum contrectatur nullique partus dolores s perveniunt: tunc probabiliter inscrtur, non ex ipso ut 'ro, verum e vagina tantum scaturire liunc laticem. Contra Vagae sive erraticae magis Ze periculosae jud candae eκcretiones sanguinolentae, quae malo ad calcia tum tributi lunaris emolvuntur, justo copiosiores Pr deunt, quae ossium uteri patulum de conatus partuSimminentis junctos simul habent.' ρ. . XXV.
Praeterea etiam haemorrhesdum fluxus a dysenteria fite est distinguendus, quum ambo convenientiam in eo exhibeant; quod utroque in affectu sanguis cxcr mentis intermixtus secedat. At si paulo curatius reliquorum symplomatum linter se comparationem instituamus, tum sacillima ratione disserentia harum su-xionum inter se invicem patelcet. Etenim in harianor-τhoidum fluxu sanguis cum excrementis prodit, sine ullis torminibus de dolorificis spatinis, ejus i nodi etiam fluxio critice de salutariter succedit: contra vero in dysenteria cum atrocissimis spasmis Se torminosis doloribus stercora sanguinolenta deliciuntur Se universum
corpus indo gravissime affigitur, praesertim si intestina tenuia simul patiuntur, ubi primis morbi diebus adsunt vomitus, singultus, anXietates praecordiorum, appetitus prosi ratus de virium insignis languor. Denique dysenteria alba a rubrae de camos, indole haud parum abludit; in alba enim parum cruoris manat, ingens autem muci copia cxcernitur, in rubra autem sanguis copiosior, cum strullis par, is carneis, quandoque rejicitur.
I. XXVI. Nunc sequuntur dolotes, e quibus ii, qui caput d,
vexare tolerat, frequentiores sunt, de pari ration E ad modum variare p urtim quoad causas de generandi modum, obseivantur. Etenim causa cephalalgiae si est sanguinis impctuosior ad caput congestio, tum calore, rubore de tumore faciei, cum magna arteriarum,
quae sunt in collo 3c terrioribus, pullatione se exserit, quin imino dolor de ardor interdum ad oculi bulbos se extendit, atque extremorum refrigeratio plerumque jungitur. Si pertinacior est cephalalgia de Venerei contagii soboles, inoctu magis, quam interdiu ingravoscit, Ac plerumque certae parti firmius dolor insidet, ut cutis ibi a subdito humore viscido non raro in tumorum attollatur. Porro quemadmodum sicquentius causa doloris in capite partibus externis cranii Sc maxime pericranio inliarret; ita, si in cerebri meningibus sedem suam ac domicilium habet, cum vertigine, rubore oculorum, stupore, oblivione, auditus gravitate infestat, de vel paralysin vel apoploxiam praecedit, aut sequitur.
Alia vero doloris capitis causa est cffuso seri de sanguinis e vasorum alveis de in sinuositatibus osl.um frontis firmiter impacti, quod si accidit dolor est pertitam,
acerbus, fixus, de supra oculos in radice frontis per dies noctesque urget. Interdum qucque caput male habet ex cruditatibus in ventriculo obhaeret centibus,
quae ructibus, phlogus ac primarum viarum spasmissese produnt, dum quoque ingcssis satulentis dolor augetur , Vomitu Vero, evacuantibus Se stomachicis in dicamentis minuitur. Alia adhuc, sed ininus a modicis
cognita est cephalalgiae causa, si lympha extraVaiata in ventriculis cerebri secedit de stagnat, neque ror infundibulum aut glandulam pituitariam secernitur; quocatu interiora totius capitis continuo dolent, de doloris allevatio non certius de commodius impetratur, quam abstinentia a potu, Sc seri per evacuantia aut diureticam cachecticis 6c cacochymicis absumtione ac eliminatione.
347쪽
De morbis curate discernendis & recte dignoscendis. αρ
Inter omnes dolorum species cardialgia acerbitate ceteras facile superat. Haec autem est dolor spasin dicus orificiorum ventriculi, tam dextri, quam sini-sri , qui tamen longe multumque ratione causarum disserens est. Scilicet alius est a causa intra ventriculum timente, materia nempe acri , caustica, ut a Veneno assumto; item in cholerica passione, vel etiam dysenteria, ab acerima caussica bile proficiscens. Alia vero cardialgia est a sanguine suppresso mensum vel
hamorrhoidum fluxu, ad membranas ventriculi ner- eas regurgitante, easque nimium tendente. Hinc
enim est, quod affectus hic foeminis , quibus post
quinquagesinum annum menstrua purgatio vel parcius accidit, vel plane subsistit, praesertim si spongiosoris habitus sint, admodum familiaris esse observ
. tur, & in curando eo , convenientes vel per scarificationem aut venae incisionem sanguinis mistiones , omne pene absolvant punctum; quum vicissim in illa
cardialgia , quae a materia acri caussica suscitatur, demulcentia , oleosa, temperantia, lac asininum , Vel insisum florum chamomillae saturatum, cum cremora
lactis, interposito pulvere absorbente desideratillimam opem serant. Deinceps cardialgia jure meritoque etiam distinsui debet ab inflatione ventriculi d lorifica , quae a natibus mirifice stomachum distendentibus subnascitur. In hoc affectu sub costis spuriis, praesertim in sinistro latere, dolor, & sub cordis scrobiculo , Versus dextrum, tumor instar vesicae flatu distentae, frequentius visitur & percipitur, adest simul magna spirandi cum anxietate dissicultas , quae eo gravior est, quo magis diaphragma a distento stomacho, sursum urgetur & pulmonum expansoni obicem ponit. Et hoc malum admodum solenne est infantibus , qui adhuc Iactantur, si ipsum lac in ventriculi cavo sta
ans , coagulatum de corruptum in flatus explicatur. requentius quoque accidit hypochondriacis , praesertim si nimium 8c cum magna aviditate cibos, qui ob viscosam & aegrius solubilem substantiam flatuum proventui favent, ingerunt.
Neque parum refert , ut medicus dolorem colicum probe discernat ab eo, qui ex calculi descensu per uretheres oboritur. Quippe in calculo renesi dolor prosumdus pressorius, lumbis quasi infixus pertinaciter haeret, cum quodam horripilationis intercurrente sensu ; ad- fiant porro nausea, vomitus dc tormina etiam ventris,& ubi scalculus per urinarias vias iter conficit, tunc ad regionem olfs ischii dolor etiam excurrit, di stuporem femori ejusdem lateris non infrequenter inducit:
urget praeterea creber ad urinam emittendam con
tus , quae cum stranguria mingitur & sepius sabulum deponit. In dolore vero colico res secus se habet; 1 tunc enim dolor & tormina magis circa umbilicum, colliguntur, vaga sunt, & nunc huc, nunc illuc discurrunt, & plerumque flatibus venter distenditur. Non raro tamen contingit, ut colica simul si nephritica , inde dijudicanda: quod in ea gravissima tormina ventrem torqueant, cum alvo sortiter adstricta, vomitu, cephalalgia, extremorum frigore, mingendi stumulo, donec finito paroxysmo, urina sabulosa secedat vel calculi etiam excretio sequatur. Deinde dolor c licus a dolore, qui hypochondriacos excruciat, in eo diversus observatur, quod hic in hypochondriis magis, ille vero circa umbilici regionem potius consistat. Tum in hypochondriacis latus, pra sertim sinistrum, tumore solet, quia ibi in coli flexuris flatus incarcerati haerent,& ctelarius quoque hic dolor recurrit, quam communiter sic dictus colicus.
Verum enim vero quum doloris intestinorum variae etiam sint causae, diversis etiam signis, ut a se in vicem. mutuo dignoscantur , necesse es. Si igitur flatus in causa sunt, tunc magna inflatio sit abdominia& quandoque tam ingens, ut hernia circa umbilici regionem 1 natibus protuberet. Et talis colica in dispositis, praesertim in corporibus infirmis & senilibus, eκ refrigeratione abdominis, aut tantummodo pedum, vel 1 frigido , item foeculento potu, cibo flatulento, carne vervecina , praesertim frigido potu superingesto, quam facile excitatur. Et quia multi ex calculosis ad colia eam flatulentam valde proclives sunt, hinc crebrius
nephriticum malum cum colico complicatur.
Quod si vero, quod frequentius obvium est , dolor
intestinorum flatulentiis, maximis anxietatibus & dolore dorsi tensivo alvoque pertinaciter clausa in statac aegros torquet, & ex levi occasione aut errato irritatur , faciesque simul est cachectica tunc plerumquo causa vitii haret in visceribus abdominis , per quae sanguis non recte & libere trajicitur , sed in intestinorum volumine sagnat, & quum exitum ibi per vasa haemorrhoidalia non inveniat, intra intestinorum membranas haerens , ea nimium distendendo & lancinando, hanc colicam parit, quae ob genus nervolum graviter simul afflictum, convulsiva audit. Eaden: sanguinis sta- natio, si fit ab haemorrhoidibus contueris non r:te uentibus, vel praepostere cohibitis , atrocem intesticiorum dolorem parit, qui exinde vocari tolei hasnorrhoidalis : & si in sceminis, a mensium inordinato parciori successu, sanguis ad intestinorum volumen refluit& tormina inducit, cclica audit h) llerica. Alia denique est species colicae, quae dicitur biliosa, & cholericae constitutionis hominibus, nec non iracundiae Ucditissensibilioribus perquam familiaris est. Haec cum v mi- tu , capitis dolore vel etiam dian licea saepius complic tur, de quia spasmodica constrictione libcrior bilis descensus ad i testina inhibetur, ipsa ad habitum corporis
regurgitatis colorem flavescentem ei inducit.
Multum etiam interest , ut medicus colleae, spata dicae, sive convulsivae, stentum, ab aliis colicae speciebus probe discernat. Illa saepe horrendum in modum non modo intestina , sed dc alias universi corporis ner-veas de membranaceas partes per consensum cXagitat, squidem vehemetuior spasmus per universum sere genus nervosum dispergitur, ut non modo ventriculus &intestina sursum & deorsum trahantur , & alvus, omnibus spretis enematibus, arctissime claudatur, sed de musculi abdominis cum umbilico introrsum stringantur & ad interiora arcientur. Et quia violentia spasmi ad partes genitales saepius pertingit, fit, ut testiculi retrahantur, & constrictis vesiculis seminalibus, involuntaria seminis fiat excretio, ob urinarias autem vias spaΩnao aflictas, urina difficulter reddatur. Si etiam ad
pneumonicos nervos vehementia spasini penetrat, te . piratio valde anhelosa ac difficilis est, cuni valido m..tu thoracis. Quin malo ingravescente, cerebri etaam membranae ac nervi patiuntur, & Vertigo, scoton ia, levior mentis alienatio, vigilia & extremarum partium refrigeratio intensa, pedum ac brachiorum Vche. mentissma agitatio, observatur, nost raro etian: tam
atrocem dolorem, harum paritum resolutio , sue pMralysis, subsequitur.
Sunt autem huic affectui gravissimo spasmodico
quam maxime obnoxii metallurgi, qui mineras Saturninas igne tractant & improvide copiosum littiargyrii
sumum ore hauriunt atque cum sdiva degluiiunt.
Perquam etiam familiaris est haec spasmodica assectio scortaticis, cachecticis, praueitim ubi consuetus hae mori Midum
348쪽
morrhoidum fluxus desinit, vel non rite procedit, aut
si intermittens febris temere vel imprudenter adstringentibus validioribus cohibita est. A vermibus, a cal-
culo ductibus biliosis vel cystidi selleae inhaerente, idem
malum non semel ab auctoribus obtervatum fuit. Ut hinc clarissime videamus, in t .ac passione, non tam peccare materialem, mobilem, aut quae corrigi vel evacuari facile possit, causam, ut in colica biliosa, flat lenta vel viicida fit, quam potius nervosis membran ceis partibus, quae tam faciles sunt ad stibeundos hos spasticos motus, vitium inesse. Etenim Sc cardial-giam & dolorem intestinoruin convulsivum, in sensu exquisitiori praeditis corporibus, sepissine a cohibita
iracundia, assectibus animi gravioribus, terrore, cre-hra ira, & in adolescentibus, a nimio de intempestivo Veneris, nec non largo potuum spirituOlorum ulla, O tum trinisse observavimus.
Quum vero ingens plerumque in morborum cognitione admittatur confusio doloris arthritici & rheumatici ; operae pretium visum est, amborum differentiam hoc loco planius sistere. Uterque quidem dolor thasticus est, & partibus membranaccis insessus, rubore, ardore, dolore, tumore & partis ad movendum impotentia , sese prodit; in eo tamen discrimen comparet : quod arthriticus a sero tartareo acri, intra juncturas iniculorum obhaerescente, proficiscatur; in rheumatico vero materia illa lerosa salino-caustica, membranis musculorum de ligamentis articulorum exterius potius insideat. In arthritide qu i lue tum glandulae, quae in articulationibus reconduntur, mucosae , a cl. Anglo Clopton Havera inventae , tum ligamenta glandulosa, materiam arthritidis evomunt: contra ea in
rheumatismo stagnans illud acre serum , ex sanguine in canalibus nimium congello, inter membr.narum ocmusculorum interstitia magis. secedit colligitur. Ex quo jam iacile apparet ratio, quare rheumati sunt cur tio , minus laboris vel dissicultatis habeat, quam articularis morbi, & quare arthritis, topicis cujuscunque sere generis adhibitis, minus feliciter componatur, quum rheumatici dolores iisdem siepius mitigentur.
Deinceps probe etiam notari debet illa differentia,
. quae inter dolorem arthriticum ci inter dolorem artuum Venereum intercedit. Ille interdiu magis affligit , hic vero noctu ingravescit; arthritico quoque se-hrilis quaedam commotio ass)ciatur, cujus Venereus eXPersi eri. ΑΠhritis porro sata sua & anniversaria tempora observare solet & acrioribus pharmacis, ut mer-
Curialibus, mirum exacerbatur; quum contra dolores
luis Gallicae continuo fere affligant , de nonnisi hisce praesidiis facile auferantur. Tandem etiam peculiarem adhuc disserentiam ponendam esse existimo inter do
lores artuum V. g. crurum aut pedum , cum tenuone,
rigiditate , imbecillitate movendi junctos ac epidcmice quas grassantes ; de inter veros arthriticos. Audiuntur enim sub certa temporum de tempustatum constitutione passim ejusmodi querelae de doloribus crurum, ut alii de tensivo , alii de obtuso & contusivo, alii de Pungente, in profundo circa ossa tarsi & metatari ha
Tente , conquerantur , cum immobilitate , stupore &rigiditate harum partium, & doloris a motu graviori augmento. Afficiuntur autem , prout observavi, hoc dolore maxime ii, qui sanguinem h vena pedis mittendum curarunt & aeri frigidiusculo corpora exposuerunt ; quo iacto insons mox sequuta suit affecti membri debilitas, de luccessit postea dolor, qui ad aliquot mensus duravit & pro arthritico ac podagricovulgo habitus suit; sed quum nulla febricula, nullus
tumor, rubor aut ardor stinui apparuerit, neque tam
in juncturis, quam potius in ipib perioneo, animad-
versius fiterit, jure meritoque eum distinguendum a vero arthritico esse dijudicamus.
Progressum nunc iacimus ad eos morbos inter se bene discriminandos, qui convulsui vel spasmodici quippiam fovent, e quibus pectoris illa ingens comcussio, quae tussis vocatur , non postremum sibi vindicat locum. Perquam plurimae etiam, pro differentia causarum & sedis affectar, dantur tussis species; nobis vero jam tantummodo commodum vitum est , eam tus lim , ubi caula haeret in ipsis pulmonibus, ab ea, ubi in aliis, praesertim nervosis partibus, & praecipue stomacho, consistit, certis notis atque indiciis a se imuicem mutuo discernere, quippe quae distinctio non parum utilitatis in medendo affert. Si igitur cauusubsistit in pulmonibus, respirationis semper adest quaedam dissicultas, quae motu, vel exagitatione corporis aut sanguinis, augetur, adest quoque plerumque vox clangosa, dolor pressorius in pectore dc raucedo qumdam. Si sicca est & per longum tempus durat, plerumque tubercula dura, vel vomicae pure repletae in causa
sunt, & tussis phthisica est: si vero est humida cum ejectione materiae copiosae viscidae stipata, judicium est
magnae cavitatis & lecessionis humorum e tubulorum
alveis in pulmonibus ; atque in ejusmodi tussi puIm nati dissicilis est in latere affecto decubitus, sique pus purum vel sanguine tinctum simul eliditur, de pulmo.nibus assuetis non amplius dubitandum erit.
Tussis vero stomachalis alia identidem humida, Mia etiam sicca cst. Si humida, Ientum & copiosum sputum post funuum cibum maxime ejicitur de laeseus
quoque simul Vomitus movetur, a pectoralibuS, dulci-hus increbescit tuitis 3c circa matutinum temPUS mTin me suum resumit impetum. Adsunt quoque simul mi, tae spasmodicae ela flatulentae in abdomine amictioin,
Deque eXcretiones per alvum suum servant ordinem, neque in sceminis menses recte procedunt. In tussi v ro convulsiva, ferina ela sicca, causa mavime haeret in stomachi tunicis nerveis, ac vehemens tunc totius th
racis concussio adest, cum I ono profundo, ac post paptum , post potum etiam frigidum, aut acidum assumtum, valde augetur. In hac tussi pertinaciori plerumque hypochondria laborant, vel diathesis scorbutica, salsa languini intermixta; quare non infrequenter ejusmodi tussi purpura jungi solet. Si vero latitat materia in duodeno, quale quid saepius contingit in febribus intermittentibus , praesertim tertianis, item in hypocho driacis; tunc rudius acidi & flatus praesto sunt. & in pa-roxysmo, post horripilationem, infestat, ac facile V mitum, qui valde biliosus & acidus est, proritat. Insantili aetati tulles convulsivae admodum sunt familiares,
parti in quod eorum systema nervorum ad spassicos Convulsi vos motus admodum proclive est, partim etiam
quia cruditates acidae biliosae in ventriculo &-du deno in his solenniter stabulantur. Uomitio quoque insantum tussi frequenter accedit; interdum vero Plane sicca est, atque ita invalescit, ut sustocationis metum adesse judicaveris.
. XXXVIII. 'Asthma, frequentissimum malum, uti diversas suas
agnos it causas ac causarum sedespia etiam non parum
inter se differentiae alit. Frequentius haeret vitium in stomacho, & tunc fiatulentum est, & fit ab inflato ventriculo , diaphragmatis liberum descensiim impediente. Frequens symptoma est hypochondriacis, imbecillitate ventriculi laborantibus, ab ingessis praesertim flatulentis, malum recrudescere, de vomitu humoribus rejectis, mitigari solet. Asthma convulsivum, ab ammate humorali, immo sanguineo, multum distat; nam Periodicum est ex certis tantum temporum intervallis infestat,
349쪽
De morbis curate discernendis & recte &c. 299
in stat, maxime vero nostu invadit; spiritus laepe adeo est angustus, ut collo extenso erectoque corpore eundCm trahat aeger necesse sit. Adest laepius sudor frigidus, sique ad viginti & ultra horas durat, animi desectio accedit. Percipitur maxime comprelso constrictoria circa thoracem ,
quae saepius usque ad collum & jugula propaga- έur. . In hoc affectu sit si plerumque vitium inviseeribus abdominis, praesertim hepate, & facile cachecticus sublequitur status. Si vero poly-
polum in cordis vasis obhaereicens concrementum amma parit, vel illud exacerbat, tunc cord;s palpitatio jungitur. Si denique, quod frequentioris observationis est, ast limatis convulsivi &suffocatorii causa est ingens aquarum in thoracis lavitate extravasatio; dolor simul extra par Nysmum fixus in latere thoracis, qua aqua com Prehenditur, percipitur, & pes ejusdem lateris, vel ambo, intuinescunt, & paroxylinus est diuturnus ac vehementissimus, cum maxima anxietate, licet sine tussi, & plerumque etiam necare
Non minus & disserentia quaedam inter inh-ma convulsivum, & catarrhum suffocativum, adstrui debet; siquidem hic paralysis quaedam se
cies est, nervorum paria, quae respirationi inserviunt, tangens, quae ex improviso adoritur, cum magna anxietate, steriore & sbno quasi spumido, inter respirandum vultus rubore inminescit & su D secatio imminet: asthma vero convulsuum servat magis suas pe dos de chronicum malum est, quum sustocativus catarrhus ad passiones acutas' non sine ratione reserendus sit. Deinde quoque id hoc perpetuus quasi materiae assiuxus percipiatur , qui in aminate deficit, ingens etiam virium jactura, plus catarrhum suffocativum, quam convulsivum inlima comitatur. Est autem catarrhus suffocativus maxime familiaris senibus, imbecillioribus , immo insantibus, prissertim retro pulsis exanthematibus, variolis, morbillis, tinea capitis,
achoribus faciei, scabie & hujus generis aliis.
I. XL. . ' - Accedimus jam ad gravem illum apopleXiae morbum, qui quomodo ab aliis aflectibuς disserat, dispiciendum cst. Cum syncope multum alit
convenientiae quum in utroque omnium sensuu tam internorum, quam externorum, fiat.oblit
ratio; in eo tamen conspicua est dii serentia: quod in hac pulsus de respiratio non amplius percipiatur, facies palicat & omnia frigeant, in illa vero, praeter durantem spiritum, florida saepe & rubra sacies sit, atque arteriarum pulsatio adhuc observetur. Majoris difficultatis est,ueram apoplexiam a sipuria distinguere. Haec frequentissimum hys. tericaruin symptoma est,. dc a violentia spata6rum in abdomine proficiscitur, quibus sanguis ex inensium stagnatione redundans, magno impetu ad cerebrum delatus, in eius vasis subsistens, omnem sensum ac motum intercipit, salvo tamen
pulsu Se spiritu. Vulgo habetur pro syncope, Vel etiam epilepsia hysterica, sed minus recte, raro quoque seralis est, sed ubi remittit strictura , vel sanguis largius ex pertusa vena subtrahitur, iacile
discutitur. At vero magis terrere debet apoplexia vera, quae ob sanguinem, Vci serum , vasorum alveis elapsum,subito saepius jugulat. Deinceps apo-plexi a persecta a debiliori ita etiam est distin-. guenda, quod illa ex vasorum cerebri ruptione, haec Vero ex horum tantummodo nimia distem sone de sanguinis ibi facta sagnatione subnast tur, & saepius paralysin sentuumque debilitatem
inducat, Vitam autem non adamat.
Quod attinet ad paralysin, identidem haec re die in veram & spuriam dii pescitur. Illa in ipso cerebro, vel principio spinalis medullae, fixam
habet sedem, sensumque sere omnem ac motum sufflaminat: spuria vero mitior est, neque tam es tas radices agit in cerebro, sed quibusdam ne vorum paribus, ad certam partem decurrentibus, tantummodo inhaeret, & sensum ac motum qu dam modo laedit. Haec quoque 1 colicis, cardiaugicis & spasmodicis gravioribus, si praesertim a
sanguinis restagnatione in plethoricis fiunt, origianem suam serpissime trahit,quando nimirum sanguis ad nervos, Vel etiam musculos, qui manus vel pedes movent, transfertur , & stagnatione viscidum serum deponii, quod membranis ne vcis incumbens, motus quidem impotentiam , sensu tamen de dolore residuo , efficit.
Distinguere etiam convenit epilepsiam a con vulsionibus. In illa affectae sunt cerebri membra- irae ; in hisce vero membranae & nervi spinalis medullae magis patiuntur, neque pollices tam somtiter contracti sunt, licet maximum robur subinuum agitatione deprehendatur. Motus convulis sivi etiam invadunt maxime pueros, circa decimum quartum aetatis annum , ex suppressa iracundia, tenore gravi, intempestivo Veneris exercitio, corporis refrigeratione, vel etiam vermium morsu, ac tam mira saepe artuum totiusque corporis est distorsio atque quassatio, ut ob insolentiam fascino vulgo triduantur. Mens quoque in quibusdam variis phanta Datibus turbatur, sique non opportuno ac promto milio oppugnatur malum, ita vires surriit, ut vigesies di saepius quoque quotidie ingruat. Epilepsia autem accol-sionum periodos magis circa lunae phases satas,
neque tam crebras, servat, ac tempore pubertatis plerumque cedit. Denique catalepsis differt ab apoplexia, quod illa derepente invadat, &membra rigida in ea positura ac situ detineat, in qua accedens ea prehendit. In utroque vero aD sediu sensuum omnium ad tempus abolitis, cum stupore ac sopore quodam, praesens est.
De genealogia morborum ex turbato solidorum re suidorum mechaniymo, ad ea-psic tionem hisoriae morborum oeveram ac Iolidam rherapiam.
Cognito sic atque perspecto, ex allatis supe- Alterum riori capite characteristicis notis, quis &qualis sit λ morbo; necessarium poπο est, ut m mmittim dicus sermalem ejus essentiam, genealogiam, rat cognitis causarum primordia & ubi sedem obtineat, c. rate scrutetur, quippe quod alterum Verae patho- morba. Iogiae ac therapiae fundamentum est. Nam proinsecto exquisitior cognitio modi, quo morbi su crescunt, planam ac sacilem ad eos tam arcendos,
quam perlimandos, viam medenti pandit. Hinc
350쪽
Iidet in secundo Medicinae Rationalis Systemati- nuo homo eget, dc motuum quibus vita conser
cae tomo de morborum ortu Sc causis copiose s lis egerim: hnud supervacaneum tamen fore du
xi , si succinctam pathologiae synopsin, proximas
morborum quorumvis caulam complectentem, hoc loco insererem. Enimvero si satori licet quod res est, solida pathologiae iundamenta utque eo minus recte, hoc est, cum connexione ac d mon stratione, exposita thiat, ut potius palsura quamplures hallucinationes , ac ipsis in exercitio artis obviis sectis minus respondentes opiniones deprehendantur.
I. II. Scilicet varii quidem sunt modi, hypotheses
atque principia, quibus tum ab antiquioribus, tum a recentioribus, medica disciplina suit tradi- nulla tamen, ut verum latcar, faciliot, sim-ta: plicior de naturae magis conlentanea salutaris artis doctrinas pertractandi ratio milii utiquam visa est, quam quae a primo dc antiquissimo medi-vatur leges, recludunt, mElius excolere, ulterius perficere de confirmare, per tot sarculorum decur sum operam impendissent. At vero, s verum satori licet, otiosis potius speculationi hus 8e serilisbus ratiociniis , ex Philosophia potissimum Aris. totelica, secundum quatuor elementa desumtis quatuor qualitatibus, humoribus, temperiebus& intemperiebus, nec non variis animae & spurituuin potentiis. & facultatibus, vix aliud eg runt, quam ut majorem progressum & laetiosa artis incrementa mirum quantum retardarint, tantum abest, ut quicquam solidi ad amplificamdam illam addiderint. Neque melioris notae fiant quorundam nostri aevi medicorum principia a que hyrotheses, quae partirn ex corpusculari eam test Philosophia, pari ina ex Claymicorumpotemtiis salinis & sulplaureis, partim etiam ex Met phy scorum scholis, ortum trahentes, Vac specioso inultorum, ut obscurorum, sic sterilium homil- suco innixae, ad selidain theoriam Sc r
einae parente, Hippocrate, in λpsu. in WVNς' 'δ' tionalem medicinam stabiliendam, Darum adju- immortali memoria dignis, proposta est, GraVis mdhii iiiii. uti 'μ μ simus enim hic auctor, non ex solis materiar aD sectionibus, retrinibus de qualitatibus physicis , neque otiam ex speciosis nominibus, sed
potissimum ex proportione, mensura & tem- PCrament O , tam motuum, quam humorum corporis nosiri, nec non eorum, quae ingeri des. U. Ego vero quamdiu per divinam gratiam promo- Ω ' erivendis artis medicar incrementis, in publico etiam docendi munere,inentem de operam aleri,id mari
scite ac docte deducere annisus est, ulus maxime ad hoc, ministerio scientiae physicae, anatomicaede observationum clinicarum.
Sane primus suit magnus hic naturae consultus, qui artem nostram, ex vero non minus, quam apposite , Per subtractiorent corum, quίe lupe su cla anice circa corporis humani naturam & accidentia ratiocinandi methodus, ulterius luculentioribus observationibus, nec non anatomicis,ilcm physico- mechanicis de chyrnicis inventis atque experimentis, illus raretur, confirmaretur, de ad uberiorem, perfectionem tr*duceretur.
Proinde jam etianssilaaec instituti erit ratio, ut breviter , sistide tamen, G sinplicissimis de me- 'ris natura principiis, motu nempe atque materia a sunt, de ac tionem, quae dcficiunt, per con- illiusque afluctibnibus de legibus in microcolino , venientia ni iamin remedia, definivit. Primili vitae, sanitatis & mortis naturam, morborum &porro fuit, qui corpus humanum eri partibus so- Varii generis symptomatum genealogiam , cuilidis , fluidis de impetum lacientibus, sive spi- dcinde rationalis therapia, sive vera remedia inrituosis, constare, illud permeabile esse, ejusque Veniendi de applicandi methodus, firmiter stipe partes invicem consentire dc conspirare, recti ili- stria da, iii usuit, maxime ducentium 8c susurae me docuit. Hic quoque primus omnium de sὸn- PraXeOsy Cruam atque ingenue exponam. guinis progressu et circuitu, ejus motu in qua s vioc a partibus exterioribus ad interiores resiliente, - v B partibus de rursus ab his ad illas controvorto,in scriptis suis, praesertim libro de flatibus , luculcntam mentionem injecit. Idem praeterea peritisiure in mediocritate ac temperie sanitatis iundamentum,. in nimio vero, de tam ratione quantitatis, quaris qualitatis, excessivo, quod naturae humanae inimicissimum judicat,laesionum de morborum causas constituit. Denique ex omnibus primum aD Quemadmodum autem ad omnem in discipli- Inquire nis demonstrationem ac veritatem, prima quae dum simplicia de intellectu facilia, principia seu nuduinufundamenta requiruntur, e quibus, tanquam nintiri, multa incognita de dissicilia phaenomena - 'ta serie clare deduci, explicari atque reselvi debent : ita pari modo, in medicina Fationali res denda, sive scientifice tractanda, idem nperito sa- si ruit, naturam corporis humani esse optimam ciendum esse judico. Inquirendum videlicet tale morborum, ut cum ipso loqui liceat, praue -- principium ac sendam Qtum es, in quo non ino-cein dc curatricem, immo omnis ratiocinationis a ' a in medicina principium. do vitae, moriis, sanitatis ac morbori m ratio continetur, sed ex quo ctiam, ceu fonte, . accom
s. IV. Iam itaque vehementer optandum foret, ut moda omnium , quae .in naturali de fraetereat rati flatu occurrunt ac in morborum Ilistoriis continentur , explicatio promi nec non ea, quae in hoc vel illo casu salubria de insalubria sint, petiqui post Hippocratem Vixerunt artis professores, possunt. Quodnam vero hoc sit principium, de quod M oc inter hos maxime Galenus cum luis sectatorse eo discors admodum est medicorum sententia. - Qui corpus nostrum mere passumi atque admo . tus edendo ineptum judicant, rebus quoque comporeis vim de efficaciam in istud agendi denegant, immateriale quoddam principiuna, quod bus, his tam egregie jactis a summo viro sundamentis , prestius institissent, de divinam artem
magno apparatu obterVationum praeticarum , nec non inventis anatomicis, quae artificiosissimam corporis structuram pandunt, atque eXpe- apte plerumque de sapienter motus exsequaturrimentis physic mechanic chymicis, quae re- de dirigat, animam nempe, sue rationalis sit, rum corporearum vires, quibus ad vitam coni, sive sensitiva, uiuuersae medicae doctrinae iunda- '. in mentum